Gentse natuurstructuur een lege doos? Bij de bespreking van het Ruimtelijk Uitvoeringsplan (RUP) D6/7-Assels/Piereput in de Gentse Gemeentelijke Commissie Ruimtelijke Ordening (GECORO) van 19 februari 2004 bleek dat het voorliggende voorontwerp-rup geenszins het Ruimtelijk Structuurplan Gent (RSG) volgt. Natuurpunt Gent gaf daarom een negatief stemadvies. BART VANGANSBEKE (FOTO S AN FIERS) Het gebied Assels/Piereput is een heel belangrijke schakel in de gewenste natuurlijke structuur van Gent. En meteen bij de eerste echte mogelijkheid om werk te maken van de verdere uitbouw van de natuurstructuur in Gent, wordt deze schakel grotendeels genegeerd. Het voorontwerp blijkt gewoon de huidige bestemming van landschappelijk te willen behouden. Verschillende redenen voor een RUP maar één heel belangrijke is vergeten Het ruimtelijk uitvoeringsplan Assels/ Piereput wordt opgemaakt omwille van verschillende redenen. Vooreerst zijn er de werken van de NMBS, die op de lijn tussen Gent Sint-Pieters en Brugge een capaciteitsuitbreiding met een derde en vierde spoor plant. Hiertoe is een verbreding van de bestaande berm noodzakelijk. Bijkomend wenst de stad Gent gebruik te maken van deze werken om een fietsverbinding tussen het station Gent Sint-Pieters en Drongen te realiseren. De aanleg van dit fietspad vereist eveneens een verbreding van de berm. Door dit alles dient de bestaande weg, de Pontstraat, te worden opgeschoven. Het huidige BPA laat bermverbreding noch verplaatsing van de weg toe, en daarom zijn bestemmingswijzigingen nodig. Daarnaast wil de stad dit RUP gebruiken om een oplossing te bieden voor het probleem van de wateroverlast in het gebied. Ook daarvoor is een wijziging van het BPA noodzakelijk. Dit moet het mogelijk maken om werken in functie van waterbeheersing uit te voeren. Hierbij wordt gedacht aan een volledige of gedeeltelijke verhoging en verbreding van de dijk langs de Leie, al dan niet in combinatie met de aanleg van een binnendijk. Daardoor wordt de dijk beter bereikbaar en toegankelijk in geval van calamiteiten. Een derde reden heeft te maken met de waterzuivering in het gebied. De geplande collectoren die het afvalwater van de woonzone Drie Leien naar het waterzuiveringsstation in de Ossemeersen zullen brengen, bieden geen oplossing voor de afvalwaterproblematiek van de woonwijk Krommeham, de weekendverblijven en de individuele woningen, die hun afvalwater nog altijd naar de Leie (zullen) 24 Snep! 1ste trimester 2004
Leievallei enkel ook de noordelijke Keuzemeersen aangeduid om herbestemd te worden. De Asselsekerkweg ten noorden van de spoorweg zal net als de bestaande Pontstraat verschoven worden. afvoeren. Het toekomstige RUP moet dan ook de mogelijkheid creëren om te voorzien in kleinschalige en/of individuele waterzuiveringsinstallaties. Een vierde reden is de verdere concrete uitvoering van het inrichtingsplan voor de Assels (in het kader van het landinrichtingsproject Schelde en Leie). Daarin engageerde de stad zich om de bestaande zone voor verblijfsrecreatie door middel van een RUP om te zetten in natuurgebied of landschappelijk waardevol agrarisch gebied. Waarvoor het RUP duidelijk niet wordt opgemaakt is de verdere realisatie van de gewenste natuurstructuur die het Ruimtelijk Structuurplan Gent vooropstelt. Ondanks de duidelijke verwijzingen in het RSG, zwijgt het RUP in alle talen over die natuurstructuur. Een enorme gemiste kans! Behoud van de bestemming landschappelijk waardevol agrarisch gebied is in tegenspraak met het RSG Korte voorgeschiedenis Bij de opmaak van het RSG zijn voor alle sectoren deelstudies gemaakt die gegevens moesten leveren als basis voor het RSG. De Gentse dienst Leefmilieu maakte in het voorjaar van 1999 de Deelstudie Natuur op. Daarin staat overduidelijk (ook op kaart) dat de betrokken zone landschappelijk in de Assels dient gewijzigd te worden naar een groene bestemming. Dergelijke voorstellen van bestemmingswijziging zijn in Gent (zeer) beperkt in aantal en omvang. Naast de zone in de Assels worden in de Het RSG als kader? Het RSG volgt voor de Assels (en de Keuzemeersen) volledig de deelstudie Natuur. Zo vermeldt het richtinggevend gedeelte van het RSG duidelijk dat de volledige Assels opgenomen dienen te worden in de gewenste ruimtelijk-natuurlijke structuur. De natuurlijke structuur is een onderdeel van de groene structuur. In de natuurlijke structuur primeren de natuurwaarden. In het deel Grote gewenste natuurgebieden/bovengemeentelijk niveau staan bij gebieden van de ruimtelijk-natuurlijke structuur de volgende gebieden vermeld: Grote Eenheden Natuur (GEN) en Grote Eenheden Natuur in ontwikkeling (GENO) (natuur bovengeschikt): Bourgoyen-Ossemeersen, Drie Leien en deel van Leievallei, Bovenschelde, delen van Gentbrugse meersen en delen van de Vinderhoutse bossen. (vette aanduiding zelf aangebracht). Drie Leien is een gebied dat het volledige RUP-gebied omvat. Aangezien het hier gaat om één van de schaarse gebieden in Gent waar de natuur bovengeschikt is, dienen ook de bestemmingen deze optie te bevestigen. Bij het voorgestelde behoud van de bestemming als landschappelijk in het voorliggende voorontwerp-rup is dit allerminst het geval. De Assels worden bovendien uitdrukkelijk in het RSG aangeduid als een gebied waar een herbestemming naar natuurgebied moet gebeuren. Het RSG vermeldt bij de suggesties van herbestemmingen om deze bovengemeentelijke natuurlijke structuur te realiseren: suggesties van herbestemmingen om deze bovengemeentelijke natuurlijke structuur te realiseren zijn beperkt in aantal en omvang. Het betreft: voor de grote eenheden natuur (GEN) en (GENO): delen van de Leievallei (Assels en Keuzemeersen), Vinderhoutsebossenzuid, Het lijdt geen enkele twijfel dat het hier om dezelfde bewuste zone landschappelijk agrarisch gebied gaat: in de Assels komt alleen deze zone in aanmerking voor herbestemming, aangezien de andere open ruimte- Snep! 1ste trimester 2004 25
gebieden al allemaal als natuurgebied bestemd zijn. Deze herbestemmingen worden gesuggereerd aan de Vlaamse overheid, omdat deze bovengemeentelijke natuurgebieden door een hogere overheid dienen afgebakend en indien nodig herbestemd te worden. De stad Gent dekt zich trouwens in wanneer die hogere overheid zou nalaten om dat te doen: het RSG stelt duidelijk dat bij een gebrekkige aanduiding van de grote gewenste natuurgebieden/ bovengemeentelijk niveau door de hogere overheid, de stad zelf die gebreken wil opvangen. In het RSG staat dan ook Het is mogelijk dat gewest en provincie niet alle voorgestelde bovengemeentelijke aandachtsgebieden in de bovengemeentelijke natuurlijke structuur opnemen. In dat geval wenst de stad de ontbrekende delen op gemeentelijk niveau op te nemen, af te bakenen en te ontwikkelen in zijn gewenste groenstructuur. Natuurcompensatie (ook) in de Assels De bestemmingswijzigingen die het RSG voorstelt voor de Assels en de noordelijke Keuzemeersen spelen ook een belangrijke rol in de natuurcompensaties die het RSG voorziet. Door op de juiste plaatsen natuurcompensatie te realiseren, kan een groter en sterker samenhangende natuurstructuur op poten gezet worden. We citeren nog even het RSG: Deze natuurcompensaties kunnen door de stad Gent aangeboden worden om mee grotere of kleinere natuurgebieden te realiseren. Deze natuurcompensaties en inhaalbeweging zijn vanuit het ruimtelijk structuurplan in de eerste plaats bedoeld om de gewenste samenhangende groenstructuur op te bouwen. Er staat ook: Het gaat dus om nieuw te ontwikkelen natuurgebieden/natuuronderdelen die weliswaar kunnen aansluiten op bestaande natuur. Deze gebieden kunnen samen de bedreigde natuurwaarden kwantitatief compenseren. Allemaal bijzonder toepasselijk op de Assels! Bij de aanduiding van de gebieden voor natuurcompensatie voorziet het RSG voor de Leievallei de Assels en Keuzemeersen. Door de Assels niet te herbestemmen tot natuurgebied Huidige bestemming: landschappelijk negeert het voorontwerp-rup die optie, zodat een versnipperde natuurstructuur zal blijven bestaan. Nog meer over de Assels in het RSG Ook verder in het RSG staan passages die een duidelijke visie op de Assels weergeven. Maar het voorontwerp- RUP volgt deze visie niet. Het RSG stelt dat bij de invulling van de natuurlijke structuur andere functies in zowel valleigebieden als erbuiten moet afgewogen worden tegenover de effecten die zij hebben op de natuurwaarden in de valleigebieden. Het behoud van de bestemming landschappelijk in het voorontwerp-rup is negatief voor de natuurwaarden van het gehele gebied (zie verder) en voldoet dus ook hier niet aan het RSG. Bij de structuurschets voor het kouter- en leieland staan de Assels in het RSG volledig opgenomen als een vallei met natuurwaarde (met een te begrenzen gehucht of woninggroep), inclusief het huidige deel met de bestemming landschappelijk waardevol agrarisch gebied. Het deel Prioritaire beleidsthema s, actieprogramma en realisatie van het RSG vermeldt voor de groenstructuur: Door gerichte beschermingen, maar vooral door actieve uitbouw van de gewenste en reeds bestemde en nog te bestemmen groengebieden moet de totale hoeveelheid groene ruimte in Gent minstens gelijk blijven Om het stimulerende beleid tot uitvoering te brengen, stelt de stad Gent een gewenste groenstructuur op en gebruikt het deze plannen als kader voor de groeninvulling van ruimtelijke uitvoeringsplannen en andere ruimtelijke projecten en plannen. Bij de opmaak van het RUP Assels/Piereput, een bij uitstek aangewezen ruimtelijk uitvoeringsplan, wordt deze visie straal genegeerd. Ten slotte vermeldt het bindend gedeelte van het RSG met betrekking tot de ruimtelijke groenstructuur: de delen van de valleien van Leie, 26 Snep! 1ste trimester 2004
Schelde, Kale en Moervaart in het buitengebied als te beschermen valleien met natuurwaarden. Bij de taakstellingen tot 2007 om de totale effectieve oppervlakte aan groen en natuur op het gehele grondgebied minstens op het huidig peil te houden voert de stad Gent een stimulerend beleid van bescherming van gewenste samenhangende groengebieden en van effectieve compenserende realisatie bij verdwijnen van geïsoleerde natuurelementen (gericht op het realiseren van de gewenste ruimtelijke groenstructuur). Nog verder lezen we bij het Vlaams Gewest sterk bepleiten om de afbakening van VEN en IVON in het Gentse te doen volgens de ruimtelijke groenstructuur die in het RSG is opgenomen. De hogere overheden zijn nog lang niet klaar met hun VEN-afbakening (de eerste fase die enkel in de als groen bestemde gebieden kon worden afgehandeld, is pas definitief in voege daarbij is wel het grootste deel van het huidig bestemde natuurgebied in de Assels afgebakend). Een tweede fase (die wel buiten de bestemde groengebieden kan treden) is pas opgestart en zal nog enkele jaren aanslepen. Gebieden buiten de bestemde groengebieden die worden opgenomen in het VEN worden automatisch herbestemd naar een groene bestemming. Het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen (RSV) voorziet dat er op die manier 38.000 hectare extra natuurgebied in Vlaanderen moet afgebakend worden. Natuurpunt vindt dat ook Gent zijn verantwoordelijkheid moet nemen in het buitengebied en zijn (in het RSG opgenomen) suggesties tot herbestemming naar natuurgebied moet realiseren. Het voorliggende voorontwerp-rup biedt daartoe een uitgelezen kans. Indien Gent deze unieke kans in één van de (toekomstige) kerngebieden laat voorbijgaan, is het duidelijk dat er geen vierkante meter bijkomend natuurgebied in Gent zal worden gerealiseerd. De natuurstructuur in het RSG blijkt dan een lege doos te zijn. Behoud van de bestemming landschappelijk waardevol agrarisch gebied biedt geen duurzame oplossing voor de natuur De optie om de bestemming landschappelijk te behouden is nefast voor de natuur. Intensief agrarisch grondgebruik wordt op die manier niet tegengehouden. Mestuitspoeling (via water en/of lucht) naar het lagergelegen en naastgelegen natuurgebied blijft mogelijk (ook al stelt het voorontwerp- RUP een smalle bufferstrook voor langs de Oude Leie wat inderdaad vooral ter hoogte van het perceel op het hoogste punt van de donk, dat momenteel in gebruik is als maïsakker, een positieve invloed zou hebben). Maar ook het voor het natuurbehoud ongunstige water(peil)beheer in het agrarisch gebied heeft negatieve effecten op het naastgelegen en lagergelegen natuurgebied. Een bufferstrook kan dat helemaal niet verhelpen. Bij een herbestemming naar natuurgebied kunnen potentiële natuurwaarden daadwerkelijk tot hun recht komen. De bodemkundige variatie en het kleinschalig reliëf op zeer korte afstand (hogere zandige donken, overgaand naar zandlemige oeverstroken en laaggelegen zware kleigronden in de meersen) bieden kansen aan voor het natuurbehoud interessante vegetatietypes en daaraan andere gekoppelde levensgemeenschappen. Ook het belang van het gebied als broedplaats voor weidevogels zou verhogen. De voorziene bufferzone is bij een herbestemming naar natuurgebied natuurlijk helemaal niet meer nodig. Die bufferzone heeft trouwens een ongunstig effect voor de huidige (en potentiële) natuurwaarden, zeker als zij zou beplant worden. Bij beplanting wordt het bestaande natuurgebied ruimtelijk ingesnoerd en afgesneden van de naastgelegen open ruimte in Bestemmingen van voorontwerp-rup Snep! 1ste trimester 2004 27
het (huidige) agrarisch gebied. Zij doorsnijdt daardoor de bestaande en beeldbepalende open ruimte in tweeën. Door die open ruimte te breken wordt het weidevogelareaal fors ingeperkt. Weidevogels hebben immers nood aan grote (visueel) open ruimtes en kijken nu eenmaal niet naar bestemmingen. Ze zijn uitermate gevoelig voor het doorbreken van de open ruimte door beplanting en voor verstoring door mensen. Aangezien de bufferstrook in het voorliggende RUP bovendien nog ruimte biedt voor een wandelpad, vrezen we voor een verdere aantasting van de bestaande natuurwaarden. De eventuele winst voor de natuur door het enigszins bufferen van de negatieve invloeden van de landbouw, wordt tenietgedaan door de verstorende invloed van het wandelpad op de aanwezige natuurwaarden, met name een belangrijk verlies aan (ook potentieel) weidevogelgebied. Bij behoud van de bestemming landschappelijk worden ook belangrijke natuurwaarden in het zuidelijke deel van de Assels (verder) bedreigd. Op een vegetatiekaart in het RSG staan voor dit zuidelijk deel ( gelegen buiten de groene bestemmingen ) vegetaties aangeduid die verboden te wijzigen zijn. Een andere kaart maakt duidelijk dat het hier om moerasvegetaties gaat. Agrarisch gebruik (met waterpeilen in functie van de landbouw) vormt een bedreiging voor deze vegetatie. Behoud van de bestemming landschappelijk waardevol agrarisch gebied is geen duurzame oplossing voor de landbouw De toekomstmogelijkheden voor de landbouw zijn in dit gebied (net als in de rest van de Leievallei) weinig hoopgevend. Vele landbouwers in de Leievallei zijn gestopt met hun bedrijf of willen er in de onmiddellijke toekomst mee ophouden. Ook het luikje landbouw uit het deel Projectsituering van het VLM-inrichtingsplan voor de Assels stelt dat de toekomst voor de landbouw in de Assels als quasi nihil beschouwd moet worden. In samenvatting en besluit staat: De Boven: bij een herbestemming naar natuurgebied kunnen potentiële natuurwaarden daadwerkelijk tot hun recht komen. Onder: aantasting van het landschappelijk waardevol gebied door hobbylandbouw. stedelijke omgeving en de daaruit voortvloeiende particuliere verkaveling van vroegere landbouwgronden heeft de landbouwtoekomst in het projectgebied ondermijnd: reeds 40% (56 ha) van de geïnventariseerde landbouwoppervlakte wordt gebruikt als paarden- of schapenweide door bij de mestbank gekende hobbylandbouwers, 27 ha is in gebruik bij uitbollende (gemengde) mestveeof melkveebedrijven, 6,5 ha in gebruik bij niet door de mestbank gekende hobbylandbouwers en tenslotte is 12 ha van de geïnventariseerde oppervlakte slechts tijdelijk bij landbouwers in gebruik. De achteruitgang van de landbouw wordt verstrekt door het feit dat het projectgebied slecht ontsloten is, in het bijzonder voor landbouwverkeer: door de smalle toegangsbrug kunnen grote landbouwmachines het gebied niet bereiken. Van de bedrijven gevestigd in het projectgebied kunnen slechts twee bedrijven nog als landbouwbedrijf s.s. getypeerd worden. ( ) Voor één bedrijf, in eigendom van de landbouwer, is de leefbaarheid reeds ernstig aangetast ten gevolge van niet-agrarische grondinname. Aangezien de bedrijfszetel van het ander landbouwbedrijf geen eigendom is, twijfelt de opvolger aan de haalbaarheid van bedrijfsopvolging. Ook in de toelichtingsnota van het RUP vinden we dezelfde inhoud. Waarom uiteindelijk wel geopteerd is om de zone te behouden als landschappelijk, wordt niet beargumenteerd. Natuurpunt vreest dat dit volgend beleid zal resulteren in nog veel meer hobbylandbouw, wat de beroepslandbouw volledig onmogelijk zal maken en een verdere versnippering en een verdergaande landschappelijke én ecologische aftakeling zal teweegbrengen. Ook de recreant is met zo n situatie niet gediend. Bij beroepslandbouw is er nog sprake van een landschappelijk geheel, bij hobbylandbouw is er veelal een ontwaarding van het landschap door een aaneenschakeling van storende afsluitingen, bouwsels en bidonville-toestanden. Natuurpunt Gent wil in deze gegeven omstandigheden een sturend beleid 28 Snep! 1ste trimester 2004
(gesteund op het RSG), dat het mogelijk moet maken om het gebied ook in de toekomst landschappelijk én ecologisch waardevol te houden (en zelfs op te waarderen). Dit sluit geen grondgebonden landbouwgebruik uit, maar dat zal enkel strikt gereglementeerd kunnen gebeuren om de (potentieel) aanwezige natuurwaarden niet verder te schaden. De recreatieve uitbouw (vooral van het al bestaande bestemde natuurgebied) roept veel vragen op Het voorziene wandelpad in de voorziene bufferstrook (tussen natuurgebied en landschappelijk waardevol agrarisch gebied) baart ons ernstig zorgen. Natuurpunt is van oordeel dat er in de Assels al voldoende wandelmogelijkheden zijn. Ten noorden van de spoorweg bijvoorbeeld kan men via de Asselsekerkweg het hele traject van de Oude Leie volgen. Ten zuiden van de spoorweg is het nu al aangenaam wandelen op de Dijkweg en langs de (rustige) Pontstraat. Het openstellen van het laatste onverstoorde stukje langs de centrale meersen (toch een belangrijk weidevogelgebied) voor wandelaars zou de versnippering van het gebied alleen maar in de hand werken. De landschappelijke eenheid (donk-leiearmmeersen) wordt daarenboven doorbroken en dus geschaad. Bovendien zou dit een nieuwe verstoring veroorzaken in één van de zeldzame ongestoorde plekken in het gebied. De enige bijkomende wandelmogelijkheid langs de Oude Leie die volgens Natuurpunt wel kan zonder al te veel verstoring, is een soort lus via de bestaande toegangswegen naar de vroegere camping. In natuurgebieden moeten in eerste instantie de natuurwaarden primeren. Wij hebben geen enkel probleem met extensieve recreatie, integendeel, zolang die natuurwaarden daardoor niet in het gedrang komen. Het voorgestelde tracé in het ontwerp-rup bedreigt die waarden precies wel. De watertoets wordt onvoldoende toegepast Een groot deel van de Assels overstroomt bijna jaarlijks. Die overstromingen zijn (hier toch) een natuurlijk fenomeen. De winterbedding van de Leie (het grootste deel van de meersengebieden in de Leievallei) dient als buffer tegen overstromingen in meer kwetsbare (woon)zones. Door overstromingen in een van nature overstroombare site onmogelijk te maken, wordt het probleem verplaatst naar dikwijls kwetsbaardere (woon)plaatsen. Daarom is het van belang zoveel mogelijk overstroombare gebieden te handhaven en op weloverwogen plaatsen te herstellen. Ook de Assels kunnen (gedeeltelijk) fungeren als overstromingsgebied. Intensief landbouwgebruik en overstromingen gaan niet goed samen. Ook daarom is een herbestemming naar natuurgebied een goede zaak. Snep! 1ste trimester 2004 29