Het Amerika van de jaren 50 was, wat betreft de muziekmarkt (radiostations) extreem gescheiden in een blanke en een zwarte markt. Gaandeweg ontstonden er steeds meer vermenging tussen de twee richtingen. Om het overzichtelijk te houden behandelen we deze richtingen apart.
Zwarte popmuziek in Amerika Rhythm & Blues Rhythm & Blues is ontstaan in de vroege jaren 50 als een swingende variant op de Blues. Tegenwoordig wordt het begrip Rhythm & Blues gebruikt als verzamelnaam voor diverse soorten zwarte muziek in de Verenigde Staten. In de jaren 40 werd het begrip geïntroduceerd door Billboard Magazine, ter vervanging van het begrip race music dat aanstootgevend werd gevonden. Oorspronkelijk was Rhythm & Blues de muziek die in de jaren 40 ontstond uit de vermenging van jazz en Blues met Gospel. Later ontstonden er allerlei variaties, voornamelijk Soul, Funk en Hiphop, waarbij het zwarte element minder specifiek betrekking had op de huidskleur van maker en publiek. De rauwe zwarte dansmuziek is één van de ingrediënten van de Rock & Roll. Belangrijke kenmerken van het genre Rhythm & Blues zijn: - openhartige teksten; - de muziek klinkt een beetje rauw ; - er wordt gebruik gemaakt van het bluesschema; - blazers, contrabas en later ook de elektrische gitaar, basgitaar en drum. De belangrijkste vertegenwoordigers van het genre waren: T-Bone Walker, Muddy Waters en B.B. King. Zij werden opgevolgd door de meer door gospel beïnvloedde musici als Aretha Franklin, Ray Charles en Wilson Pickett of door de meer naar de Rock & Roll neigende musici als Fats Domino en Chuck Berry. Ray Charles Soul Uit de slaventijd kende men de spirituals en de gospels. Recht tegenover de geestelijke vocale muziek stond de wereldlijke vocale muziek: de Blues. Ray Charles en Sam Cooke vermengden de Gospel met de Blues. Hierdoor ontstond Soul. Kenmerkend is het herhalen van muzikale stukken om op het luisterend oor in te werken. Politiek gezien stond Soul voor een gevoel van saamhorigheid onder de zwarte bevolking. Het belangrijkste instrument van de soulzanger(es) was en is zijn of haar stem. Op alle mogelijke manieren werden de ervaringen uit het alledaagse (ghetto) bestaan van de zwarten expressief tot uiting gebracht. James Brown en Aretha Franklin waren de meesters van het genre. Binnen de Soul onderscheiden we drie stromingen: Memphis, Motown en Philadelphia. Deze stromingen worden in het volgende hoofdstuk verder behandeld. Fats Domino; The Fat Man Ray Charles; Hit The Road Jack Aretha Franklin 2
Blanke popmuziek in Amerika Rock & Roll Rock & Roll is ontstaan toen de blanke stadsjeugd via de zwarte radiostations in contact kwam met de race music. De blanke jongeren kenden tot dan toe alleen de amusementsmuziek (Frank Sinatra) en de Country & Western. De blanke diskjockey Alan Freed introduceerde in 1951 een radioprogramma waarin hij aandacht besteedde aan zwarte muziek. De muziek van onder andere Ray Charles, Big Joe Turner en Fats Domino klonk spannender en vooral gevaarlijker dan wat de grote radiostations lieten horen. De muziek had ook op de blanke jeugd een enorme aantrekkingskracht. Het gevolg was dat er zwarte platen in de blanke hitlijsten kwamen te staan. De blanke maatschappijen moesten iets ondernemen om de markt niet helemaal kwijt te raken aan de zwarte platenindustrie. Er werden covers uitgebracht van de race music, maar met afgezwakte dansbeat, blanke zanger, gekuiste tekst en zonder de felle tenorsax. Kortom Rock & Roll: een combinatie van Rhythm & Blues en Country & Western. In het voorjaar van 1953 was Crazy Man, Crazy van Bill Haley & The Comets de eerste Rock & Roll plaat die de landelijke hitparade haalde. Een jaar later, april 1954, namen Haley en zijn band Rock Around The Clock op. De single was echter een flop. Pas in de zomer van 1955, toen het nummer werd gebruikt voor de openingsscène van de jeugdfilm The Blackboard Jungle, werd het alsnog een grote hit. Rockabilly Rockabilly is een mix van Country & Western en Blues, waarbij de country invloeden duidelijk hoorbaar zijn. Oorspronkelijk werd er op een elektrische gitaar en een staande, akoestische bas gespeeld. De bas werd zo ritmische gespeeld dat de drum soms overbodig was. De belangrijkste artiesten uit deze stroming werden gelanceerd door Sam Phillips (platenmaatschappij Sun): Elvis Presley en Jerry Lee Lewis. Jerry Lee Lewis Northern Style De Northern Style is een stedelijke variant van de Rock & Roll, waarbij meer nadruk wordt gelegd op het groepsgeluid en invloeden van de Boogie Woogie. De stijl werd onder andere gespeeld door Bill Haley & His Comets en The Everly Brothers. Vervolgens brak ook de tiener Elvis Presley door. Elvis had een enorme impact met zijn podiumact: wild zwaaiend met armen en ongecontroleerde heupbewegingen. De meeste jongeren vonden het geweldig. Het eerste tieneridool werd geboren. En nog belangrijker: Rock & Roll was niet meer achter de schermen, maar volop in de schijnwerpers van de massamedia. De Rock & Roll is eigenlijk een blanke Rhythm & Blues. Muzikaal was het niet vernieuwend, wel was er sprake van een echte eigen jeugdcultuur waarbij idolen als Elvis Presley een belangrijke rol speelden als protestfunctie tegen de volwassenmaatschappij. In de Rock & Roll wordt er onderscheid gemaakt tussen twee stijlen; Rockabilly en Northern Style. Big Joe Turner; Shake, Rattle and Roll Bill Haley & His Comets; Shake, Rattle and Roll Jerry Lee Lewis; Whole Lotta Shakin Bill Haley; Rock Around The Clock Everly Brothers; Wake up, Little Susie 3
Het einde van de Rock & Roll Voor velen houdt de eerste fase van de rockgeschiedenis op in 1959, om precies te zijn op 3 februari. The day the music died, zoals de Amerikaanse zanger Don McLean het zou noemen in zijn hit American Pie uit 1971. Op die dag stortte het vliegtuig van een van de meest spraakmakende rockers van dat moment, Buddy Holly, neer met aan boord ook nog zijn collega s de Big Bopper en Ritchie Valens. Buddy Holly componeerde de onsterfelijke hits That ll Be The Day, Oh boy en Heartbeat. Hij wist als geen ander uiteenlopende muziekstijlen te combineren. Ook de carrières van veel van zijn collega s zijn toen al dan niet tijdelijk gestopt. Little Richard zei in 1957 tijdens een tournee door Australië van de ene op de andere dag vaarwel tegen de Rock & Roll. Ook aan het succes van Jerry Lee Lewis werd een einde gemaakt, toen in mei 1958 bekend werd dat Lewis in het huwelijk was getreden met zijn dertien jaar oude nichtje Myra Brown. Chuck Berry, als enig overgebleven groot Rock & Rollpionier, raakte dankzij de zedenpolitie na 1959 voor een paar jaar uit zicht. Elvis Presley High School Rock en Twist Na het hoogte punt van de Rock & Roll ontstond er een periode van verval. Dit was voor de grote blanke platenmaatschappijen reden om op een andere manier grip te krijgen op de jongeren. Hierdoor ontstond de High School Rock. Dit was een beschaafd en flauw aftreksel van de Rock & Roll, gezongen door jongens en meisjes die eerder op hun uiterlijk werden geselecteerd dan op hun vocale kwaliteiten. In deze periode ontstond ook de populaire dans de Twist. Met als belangrijkste muzikale vertegenwoordiger Chubby Checker met de hit Let s Twist Again. Buddy Holly; That ll Be The Day Elvis Presley; Jailhouse Rock Chubby Checker; Let s Twist Again Chuck Berry 4
Nederlandse popmuziek Van popmuziek is pas sprake wanneer er binnen de populaire muziek een aparte muziekcultuur voor jongeren ontstaat. In Nederland gebeurde dat in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. In de loop van de jaren 50 kregen jongeren voor het eerst geld om zelf te besteden. Het geld ging voornamelijk op aan bromfietsen, sigaretten, snacks en grammofoonplaten (45 toeren singles). Bij ons in de Jordaan Er ontstond een succesvolle terugkeer van het vooroorlogse Jordaanlied, dat groot werd gemaakt door onder meer de Rotterdammer Louis Davids en zijn vriendin Margie Morris. In 1955 gingen Louis Noiret (Louis Schwartt) en Henvo (Henk Voogd), twee oude rotten in het Jordaangenre, op zoek naar de beste stemmen van de Jordaan. De finaleavond in Krasnapolsky leverde een overduidelijke winnaar op. De zingende kelner Jan van Musscher, beter bekend als Johnny Jordaan, kreeg iedereen plat met het lied De parel van de Jordaan. Helena Kok Polder, in de buurt bekend als Tante Leen, ontving de tweede prijs. De Rock & Roll liet door deze ware rage nog even op zich wachten. Grammofoon Smartlap / Levenslied De oerversie van de Smartlap stamt uit de Middeleeuwen: het was een lap textiel met een smartelijk verhaal in plaatjes. Straatzangers zongen het lied en wezen met een stok aan hoe ver ze waren gevorderd. De Smartlap ging over de liefde, trouw en ontrouw, tragiek en heldendom. Dit werd heel smartelijk in beeld gebracht. In de loop der tijd ontwikkelde de Smartlap zich tot een lied waarin herkenbaar alledaags leed (het harde leven op zee, alcoholisme, ziekenhuizen, overlijden) werd bezongen. De Smartlap werd een Levenslied. Een Smartlap / Levenslied gaat ergens over, in duidelijke taal, het bevat een pakkend refrein, het duurt niet langer dan vijf minuten en staat op pakkende muziek. Het grote verschil tussen Levenslied en Smartlap is dat een Smartlap over het leed van een ander gaat, terwijl het Levenslied meestal over (het leven van) de zanger zelf gaat. Johnny Jordaanplein Johnny Jordaan; De Parel Van De Jordaan Tante Leen; Oh Johnny 5
Rock & Roll Toen in 1955 popmuziek met Rock & Roll zeer populair werd onder de totale bevolking van de Verenigde Staten, volgde Europa meteen. De eerste Nederlandse navolgers kopieerden alleen de vorm, niet de rauwheid. Pas in 1960 verscheen de eerste echte Nederlandse Rock & Roll hit Kom van dat dak af van Peter Koelewijn & z n Rockets uit Eindhoven. Indo - Rock In Nederland was in de jaren 50 de Indo rock een populaire muziekstroming. Deze muziek werd gemaakt door Indische en Molukse muzikanten afkomstig uit voormalig Nederlands Indië (Indonesië). Velen waren eerst actief in Hawaiian-groepen, waarin de gitaar centraal stond en ook een drummer aanwezig was. Toen de belangstelling voor Hawaiian afnam, werd de overstap snel gemaakt. The Tielman Brothers uit Breda waren sinds 1958 de trendsetters. Andere Indorockers waren The Jumping Jewels ( Wheels en Jumping Can Can ) en The Blue Diamonds ( Ramona ). Ook Anneke Grönloh ( Brandend Zand en Paradiso ) kwam uit de kringen van de Indorock. Het genre moest het halverwege de jaren 60 afleggen tegen de beat. Eddy Christiani The Tielman Brothers De eerste gouden plaat De eerste Nederlandse artiest die veel platen verkocht was Eddy Christiani. Van de plaat Zeemanshart werden in 1952 meer dan 30.000 exemplaren verkocht. Hiervoor kreeg hij als eerste Nederlander een gouden plaat uitgereikt. Tussen 1952 en 1955 maakte hij als eerste Nederlander mee wat het was om een idool te zijn. Hij kreeg meer dan 1000 brieven per maand en kon niet meer met de tram zonder herkend te worden. Op een gegeven moment moest hij zich camoufleren om de stad in te kunnen gaan. Andere populaire artiesten waren: Willy Alberti, de Skymasters, Johnny Jordaan en de Zangeres Zonder Naam. The Blue Diamonds; Ramona Eddy Christiani; Zeemanshart 6
Rose Marie Slim Whitman (maart 1956) The Great Pretender The Platters (december 1956) True Love Bing Crosby & Grace Kelly (april 1957) Twee Motten Tom Manders (mei 1957) The Banana Boat Song Harry Belafonte (juni 1957) Ik Sta Op Wacht Joop de Knegt & Hans Brandel (augustus 1957) Buona Sera Louis Prima (februari 1958) Sail Along Silvery Moon Billy Vaughn (november 1958) Sweetheart, My Darling, Mijn Schat Caterina Valente (september 1959) Marina Rocco Granata & Willy Alberti (november 1959) 7
Elvis Aaron Presley, geboren op 8 januari 1935 in een arm arbeidersgezin. Zijn tweelingbroer Jesse Garon kwam levenloos ter wereld. In 1948 verhuisde het gezin Presley van Tupelo, Mississippi naar Memphis, Tennesee. Zijn muzikale invloeden kreeg hij van de pop- en country muziek van die tijd, van de gospelmuziek en van de zwarte R&B. In 1954 nam hij bij het legendarische Sunlabel zijn eerste single 'That's allright mama' op. Dit werd een regionale hit. Zijn optredens in die tijd waren zeer controversieel. Door zijn schokkende bewegingen en zijn swingende heupen kreeg hij al gauw de bijnaam: "Elvis the Pelvis". De jeugd droeg hem op handen, de oudere generatie had er niet veel begrip voor. Jerry Lee Lewis kwam uit een arm gezin. Ondanks dat werd er toch een oude piano gekocht. Jerry was zo n natuurtalent dat hij zichzelf leerde spelen. In zijn jeugd speelde hij samen met zijn twee neven Mickey Gilley en Jimmy Lee Swaggart. Ze werden beïnvloed door hun oudere neef Carl McVoy, door de radio en door de muziek die in een Afro/Amerikaanse gelegenheid verderop in hun straat werd gespeeld. Lewis ontwikkelde zijn eigen stijl door Rhythm & Blues, Boogie Woogie, Gospel en Country te mengen. Hij werd al snel een professionele pianist. In 1958 veroorzaakte hij een schandaal door in het huwelijk te treden met zijn toen 13-jarige nichtje Myra: dit betekende het einde van zijn grote successen! Chuck Berry geboren op 18 oktober 1926, was een legendarische Amerikaanse zanger / gitarist, wiens naam vanaf de jaren 50 synoniem is met Rock & Roll. Zijn belang lag enerzijds in zijn teksten: geen ander wist zo zelfverzekerd met humor de tienerrebellie tegen de oudere generatie te verwoorden. Anderzijds heeft Chuck Berry als typische gitarist op een groot deel van de rockmusici een enorme invloed gehad. Het gitaarspel van Berry werd beïnvloed door de pianist Johnnie Johnson. Door de piano-akkoorden over te nemen hadden de nummers van Berry niet de standaard A D E akkoorden, maar Bes Es F. De songs van Chuck Berry hebben de traditionele bluesmaatvoering, namelijk 12 maten, we noemen dit ook wel het bluesschema. 8
Eddy Christiani geboren in Den Haag op Blue Diamonds De broers de Wolff, geboren in Indonesië, kwamen in 1949 met hun ouders naar Nederland. Ze zaten in verschillende schoolbandjes zoals Sting Extase Boys en de Cool Cats. Met de naam Blue Diamonds werden de broers vanaf 1959 bekend. Het repertoire bestond voornamelijk uit covers van The Everly Brothers. De grootste hit van de Blue Diamonds was Ramona. Met Ramona haalde de Blue Diamonds niet alleen hoge noteringen in Nederland maar ook in ander landen. Door de grote bekendheid van dit nummer kregen de Blue Diamonds een zoete uitstraling, die ze nooit meer zouden kwijtraken. 21 april 1918. Christiani was één van de grote pioniers van de nederpop. Hij bespeelde als eerste Nederlander de elektrische gitaar (1939) en in 1952 was hij de eerste Nederlander die een Gouden plaat in ontvangst mocht nemen. De lezers van het blad Tuney Tunes verkozen hem in 1953 tot de populairste zanger van Nederland. Hij bleef tot en met 1956 boven aan de hitlijst staan. Met het nummer Sucu Sucu (mijn sombrero) maakt Christiani in 1961 een comeback. De Tielman Brothers was een Nederlandse Rockband die ontstond in de jaren 40. De Tielman Brothers begonnen in Soerabaya te musiceren. Ze maakten samen een tournee langs de kampen van de Nederlandse militairen en traden, na de onafhankelijkheid van Indonesië in 1949, op tijdens high society feesten tot in het paleis van Soekarno toe. Hun show bestond uit muziek, dans en rituelen uit Indonesië. In 1957 kwam de familie naar Nederland en ging wonen in Breda. Ook in Nederland traden zij al snel op. Ze veranderden hun naam in The 4 Tielman Brothers. Ze presenteerden Rock & Roll shows, zoals nog nooit eerder in Europa werd vertoond. Ze speelden met gitaren achter in de nek, gooiden gitaren in de lucht en naar elkaar, bespeelden gitaren met de tanden en voeten, haalden toeren uit met de contrabas en de drummer liep spelend om het drumstel heen en sloeg met de drumstokken op de gitaarsnaren. 9
Vraag 1 Rhythm & Blues is in feite een combinatie van twee muziekstijlen. Welke twee stijlen worden hier bedoeld?.... Vraag 6 In de Rock & Roll wordt onderscheid gemaakt tussen twee stijlen. Welke twee stijlen worden hier bedoeld? Vraag 2 Noem drie kenmerken van de Rhythm & Blues:...... Noem één artiest bij deze stijl:.. Vraag 3 Wanneer de R&B zich vermengt met de C&W ontstaat er een andere stijl. Welke stijl is dit?... Noem twee belangrijke artiesten bij deze stijl: Vraag 4 Ray Charles vermengt gospel met de blues, welke stijl ontstaat er dan?.. Vraag 5 Waarom liet Rock & Roll in Nederland nog even op zich wachten? Vraag 7 Noem een belangrijk verschil tussen deze twee stijlen: Klassikaal: Luister naar het fragment en kruis aan bij welke stijl het fragment hoort! Vraag 8 0 Rhythm & Blues 0 Rock & Roll 0 Soul Vraag 9 0 Rhythm & Blues 0 Rock & Roll 0 Soul Vraag 10 0 Rhythm & Blues 0 Rock & Roll 0 Soul 10
Kies één nummer uit de hitlijst van de jaren 50. Samen met jouw groep presenteer je de nummer 1 hit voor de klas. (maximaal 4 leerlingen per groep) Bij de beoordeling wordt gelet op: samenwerking; expressie; zuiverheid; articulatie; uitspraak. Collage Maak op A3 papier een collage van de door jou gekozen artiest uit de jaren 50. De collage is voorzien van informatie over de artiest en verschillende afbeeldingen. Motiveer op de achterzijde jouw keuze voor deze artiest. 11
Bij het nummer Hit The Road Jack wordt gebruik gemaakt van de volgende akkoorden: Am, G, F en E Gedurende het hele lied worden de akkoorden in deze volgorde herhaald. Om het goed te laten klinken moet je sommige akkoorden in een andere ligging spelen. Ga zelf opzoek naar de juiste ligging (omkering) tussen deze akkoorden. Speel de akkoorden met de rechterhand in het volgende ritme: Extra: probeer met de linkerhand de basnoot mee te spelen. Elke noot duur twee tellen. Als je de keyboardpartij goed kunt spelen ben je klaar voor de band! Bij het nummer Hit The Road Jack wordt gebruik gemaakt van de volgende akkoorden: Am, G, F en E Gedurende het hele lied worden de akkoorden in deze volgorde herhaald. Speel de akkoorden met het volgende slagritme: П П Als je de gitaarpartij goed kunt spelen ben je klaar voor de band! 12
Bij het nummer Hit The Road Jack wordt gebruik gemaakt van het volgende drumritme: De bass- en snaredrum vallen steeds op de tweede en vierde tel (de afterbeat) Als je de drumpartij goed kunt spelen ben je klaar voor de band! Bij het nummer Hit The Road Jack wordt gebruik gemaakt van de volgende akkoorden: Am, G, F en E De basgitaar speelt steeds de grondtoon van deze akkoorden. A, G, F en E Gedurende het hele lied worden de grondtonen in deze volgorde herhaald. Hieronder zijn de grondtonen uitgeschreven in tabulatuur. Elke noot duur twee tellen! Als je de basgitaarpartij goed kunt spelen ben je klaar voor de band! 13
Naam: Klas: Bandleden Rol in de band Hoe verliep de samenwerking binnen de band? (licht je antwoord toe) Wat zou je de volgende keer anders doen bij het spelen in een band? Waarom? Hoe denk je dat te gaan doen? Datum: Paraaf docent: 14