Goya Guido Augustijn, studentnummer: 235389 spaanse inquisitiev3.indd 1 10-12-13 12:11
Inhoudsopgave Inleiding Aanpak Inleiding Pagina 3 Aanpak Pagina 3 Invalshoek 1; Kunst en religie, levensbeschouwing Pagina 4 t/m 7 Invalshoek 2; Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht Pagina 8 t/m 13 Slot Pagina 14 Bronvermelding Pagina 14 Visuele bronnen, kunstwerken en kenmerken. Pagina 15 Toen ik in maart 2011 in Madrid was besloot ik om de kunstkennis die ik op dat moment had eens te testen en toe te passen in Museao de Prado te Madrid. Toen ik na 2,5 uur, vol van alle overweldigende kunst werken, langs het schilderij Saturnus verslindt een van zijn zonen liep, was ik op een bepaalde manier gefascineerd. Ik heb geen idee waarom, maar zeker was dat dit schilderij het meeste indruk op mij heeft gemaakt die dag. Het was mijn eerste jaar op de kunstacademie en ik kon bij buitenkomst de conclusie trekken dat ik nog lang niet voldoende kennis had om kunstwerken te ontleden en onderwerpen van kunstenaren toe te lichten. Voor dit referaat heb ik samengewerkt met Martijn en Jan-Willem. Nadat we in goed overleg hebben besloten welke aspecten van Goya s leven er door wie behandeld ging worden hebben we ieder individueel onderzoek gedaan. De individuele verslaglegging hebben we een aantal keer met elkaar besproken om er zeker van te zijn dat we niet dezelfde onderwerpen zouden bespreken, maar elkaar juist aanvullen daar waar nodig. Ik heb de samenwerking als erg prettig ervaren en beide groepsgenoten waren zeer behulpzaam. Toen we de opdracht uitgereikt kregen wist ik al snel dat ik voor dit referaat Goya als onderwerp ging kiezen. Niet zo zeer het werk Saturnus verslindt een van zijn zonen, maar wel de manier hoe zijn gedachtes om dit schilderij te maken tot stand zijn gekomen. Het grootste deel van zijn leven werkte en woonde hij in Spanje, dat gedurende heel zijn leven in de greep was van de Spaanse inquisitie. In dit referaat ga ik Goya zijn leven beschouwen vanuit de volgende 2 invalshoeken; 1. Kunst en religie, levensbeschouwing 2. Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht. 2 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 3 spaanse inquisitiev3.indd 2-3 10-12-13 12:11
Kunst en religie, levensbeschouwing Afbeelding 1. Inquisitie-Tribunaal. Academia de San Fernando, Madrid. Olie op paneel, 73 x 46 cm. Goya s sombere schilderij is een afbeelding van een rechtszitting van de inquisitie De verdachten dragen hoge puntmutsen en gewaden, beschilderd met vlammen. Afbeelding 2. Inquisitie. Academia de San Fernando, Madrid. Ets van Goya die een te berechten burger weergeeft. Afbeelding 3. Inquisitie. Academia de San Fernando, Madrid. Ets van Goya die een veroordeelde burger weergeeft. Deze burger is op weg om terrecht te staan. Goya was in 1763 en 1766 afgewezen op de Met name de joden; ze werden onderverdeeld in 2 groepen. Vervolgens werden de verdachten opgepakt en onder- puntmuts op door de stad naar de arena waar ze berecht Academie voor de Kunsten van Madrid, hier op besloot Bekeerde joden en niet bekeerde joden. De Christenen vraagd. Deze ondervragingen kon jaren in beslag nemen, werden (afb. 3). Niet alleen mensen die werden verraden hij naar Italië te gaan. Zijn eerste succes als kunstenaar hadden een bijnaam voor de bekeerde joden de Conversos, als deze al overleefd werd door de verdachten. Uiteindelijk kwamen in aanmerking om ondervraagd en gemarteld te was een eervolle vermelding bij een schilderwedstrijd. Pas waar niet-bekeerde joden ze liever de Marranos noemden, werd er een vonnis uitgesproken. (afb. 1, afb.2) Heel worden, ook als iemand niet geheel leefde volgende de in 1780 kreeg hij officiële erkenning en werd verkozen tot de zwijnen. zelden was er vrijspraak. De beschuldigde kreeg nog de Christelijke maatstaven was er een risico om opgepakt te lid van de Academie voor kunsten in Madrid. In 1789 kans om zich te verzoenen met de kerk, al gingen hier wel worden. Zo kon je al opgepakt worden als je op zaterdag vervulde hij zijn ambitie om hofschilder te worden. Vlak Toen de Christenen Spanje binnen kwamen een zware straffen mee gepaard. Straffen als levenslang de de lakens waste of geen varkensvlees at, hetgeen Joden nadat Karel IV gekroond was tot koning. vallen zijn veel joden met het mes op de keel (soms gevangenis in en inbeslagname van alle bezittingen niet doen. Er werd geen uitzondering gemaakt voor letterlijk) bekeerd tot het Christendom. Deze Conversos (deze bezittingen gingen vervolgens in de schatkist van de bejaarden, kinderen of zwangere vrouwen. De Spaanse inquisitie was een instituut van de waren bevrijd van de beperkingen die de praktiserende Spaanse inquisitie). Besloot de verdachte om zich niet te kerk onder koninklijk toezicht, dat op een gruwelijke joden hadden. Vaak klommen ze op tot rijke en macht verzoenen met de kerk, dan volgde bijna altijd de dood- De inquisiteurs hebben als visie - één god, één en moordlustige wijze de ketterij bestreed. volle burgers in de Spaanse maatschappij. Veel van hen straf. In het ergste geval kreeg de verdachte vrijgeving. geloof, één doopsel - dit ging ten koste van de cultuur en De Spaanse inquisitie werd opgericht nog voor eenwor- bleven in het geheim het Jodendom trouw. De Spaanse Dit betekende dat de verdachte op de brandstapel gegooid kennis van de toenmalige burgers van Spanje. Er drijgt in ding van het land onder Ferdinand en Isabella aan het inquisitie werd opgericht om hier een einde aan te maken. werd. (er mocht uit christelijke principes geen bloed Spanje hetzelfde gebeuren als in de tijd van Lodewijk de eind van de 15e eeuw. De Spaanse inquisitie is de eerste De ketters werden gevraagd om zich boetevaardig te vergoten worden). De Executies vonden plaats tijdens 14e. Door de opkomst van de intelligentsia krijgen de Spaans-nationale instelling. Zoals gezegd had de Spaanse melden bij de Spaanse inquisitie en hun geloofsgenoten te grote ceremonies en trokken honderdduizenden toe- burgers meer kennis, dus de Inquisiteurs gaven opdracht inquisitie als doel het bestrijden van de ketterij. verraden in ruil voor een mild vonnis. schouwers. De veroordeelden moesten met de grote aan cencors om alle boeken door te spitten en verdachte 4 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 5 spaanse inquisitiev3.indd 4-5 10-12-13 12:11
Afbeelding 4. De naakte Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 97 cm. Een schilderij van de naakte Maja, het gerucht ging dat de hertogin van Alba hiervoor model had gestaan. boeken te vernietigen. Veel geleerden vluchtten het land politieke opvattingen bleven op het niveau van de middeleeuwen. Het zelfde was eerder in de rest van Europa het uit, naar bijvoorbeeld Frankrijk, waar de revolutie op dat moment plaats vond en kennis toegestaan was en geloof geval voor de ratio zijn intrede deed, door de komst van juist meer teruggedrongen werd. De vrije meningsuiting de encyclopedisten, waardoor mede de Franse Revolutie is die het grootste deel van Europa al had omgevormd kreeg begonnen. De inquisitie rekende dan ook keihard af met voor de inval van Napoleon in 1808 geen kans omdat de de ideeën uit Frankrijk. Tijdens de bezetting door Inquisitie langzamerhand een absolute macht kreeg. Napoleon wordt de Spaanse inquisitie afgeschaft. Maar als Universiteiten kwakkelden, de literatuur verbleekt en Spanje in 1814 bevrijd is, wordt de Inquisitie meteen weer ingevoerd door de Katholieke Koning Ferdinand VII, die vlak voor de bezetting de troon van zijn vader Karel IV had overgenomen. Ondanks de macht die het had, realiseerde de Spaanse burgers zich dat de Inquisitie zijn tijd voorbij was. In 1826 is een plattelands onderwijzer het laatste slachtoffer dat wordt omgebracht. Hij werd beschuldigd van deïsme, dit betekent dat hij gelooft in God als de schepper van het universum, maar sinds de schepping grijpt hij niet in op de natuurwetten. Hij werd gewurgd en in een met vlammen beschilderde ton geplaatst. Goya moet zich in 1815 een jaar na de herinvoering- verantwoorden bij de Spaanse inquisitie. In 1796 kreeg Goya een relatie met de hertogin van Alba, dit was een schandaal in Madrid. Niet alleen omdat ze 16 jaar jonger was dan Goya, maar ook omdat ze samen met haar dat jaar gestorven- man beschermheer van Goya zijn geweest. Volgens de legende poseerde zij voor de naakte Maja (afb. 4) en de geklede Maja. (afb. 5) De kerk bestempelde de naakte Maja als obsceen en immoreel. Nadat hij zich heeft moeten verantwoorden, trok hij zich terug uit het openbare leven en werkte hij met name voor zichzelf. 6 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 7 spaanse inquisitiev3.indd 6-7 10-12-13 12:11
Afbeelding 5. De geklede Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 95 cm. Een van de bekendste werken van Goya, het verhaal gaat dat door dit schilderij te maken de naakte versie verbloemd werd. Kunstenaar en opdrachtgever; politieke en economische macht Later kan echter met zekerheid worden beweerd dat de hertogin niet voor dit schilderij heeft geposeerd. Ook was het de bedoeling dat de geklede Maja de naakte Maja iets zou verbloemen. Vandaar dat de vraag gesteld kan worden of ze wel kort achter elkaar gemaakt zijn, uit schets boeken die zijn terug gevonden kan worden aangenomen dat beide Maja s in de zomer van 1799 zijn gemaakt. Echter kan dit niet met zekerheid worden gezegd. Ook is het interessant om te onderzoeken wie de opdrachtgever is voor deze schilderijen. De eerste aanwijzingen die daarvoor te vinden zijn is de inventaris lijst van Godoy (minister in Spanje) waar deze schilderijen opstaan. Hier uit valt op te maken dat Godoy de opdrachtgever is voor deze twee portretten. Ook zou Goya niet hebben gedurfd deze werken buiten de machtige minister om te schilderen. In 1916 zegt Aureliano de Beruete (directeur van Prado madrid, kunstcriticus en kunst historicus) dat het hoogst onwaarschijnlijk is dat Godoy de opdrachtgever was, maar dat hij die zich voor 1803, voordat de inventarislijst werd opgemaakt waaruit bleek dat hij de eigenaar was, heeft toegeëigend. Vermoedelijk heeft hij deze verkregen via erfgenamen van de hertogin. 8 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 9 spaanse inquisitiev3.indd 8-9 10-12-13 12:11
Afbeelding 6. De hertogin van Alba, verzameling de Alba, Madrid. Olie op doek, 130 x 194 cm. Een meer formele versie van een portret van de hertogin van Alba. Afbeelding 7. De hertogin van Alba, verzameling de Alba, Madrid. Een veel lossere versie van de Hertogin van Alba, men vermoed dat ten tijde van dit schilderij de liefde tussen Goya en haar inmiddels veel meer opgebloeid is dan bij afb. 6 Afbeelding 8. De familie van Karel IV, Prado Museum, Madrid. Verblind door de egocentrie vonden de koning en zijn vrouw dat zij prachtig op dit schilderij stonden. De kunstkritici dachtten hier anders over. Goya schildert de portretten van de hertogin dan de werkelijkheid, hetgeen gebruikelijk in die tijd, regime van haar moeder. Het regime van Karel IV stond wilde strijden, komt het volk in opstand en dwingt hem Alba, links 1795 (afb. 6) en rechts 1797 (afb.7). Dezelfde merkten verschillende critici op dat ze geschilderd waren te boek als een zwak regime. de troon over te geven aan zijn Zoon Ferdinand. hertogin waarvan gezegd wordt dat ze model heeft als of ze zojuist de loterij gewonnen hadden. Prins Ferdi- Nadat Koning Ferdinand VII zijn Franse bondgenoten gestaan voor de naakte Maja. Waar ze er bij het eerste nand staat naast zijn aanstaande, maar omdat het huwe- Nadat Napoleon in 1804 keizer is geworden van verwelkomde werd hij onmiddellijk gedwongen zijn troon portret wat formeel opstaat is ze bij het tweede schilderij lijk nog niet openbaar is gemaakt kijkt ze de andere kant Frankrijk werden Portugal en Spanje snel in de positie af te dragen aan Napoleons broer Joseph. een stuk losser. Ze draagt 2 ringen met de inscripties op. Goya zelf staat op de achtergrond. Ondanks de gemanoeuvreerd dat ze schatplichtig waren aan het veel Toen de Brit Arthur Wellesley (hertog van Wellington) in Goya en Alba. Ze wijst naar de grond, wat lijkt te beteke- kritieken die later kwamen was koningin Maria Luisa zo sterkere Frankrijk. Ze betaalden maandelijks 6 miljoen 1814 per toeval de troepen van Napoleon versloeg was nen dat ze wijst naar de intime band die ze heeft met tevreden over hoe ze erop staat dat ze Goya een enorm franc aan Frankrijk, zodat ze niet binnen gevallen werden Spanje verlost van de Franse bezetting. Als hofschilder Goya, in het zand staat namelijk Solo Goya. Alleen Goya. bedrag aan honorariums uit liet betalen van 12000 reales. en maandelijks nog eens 1 miljoen franc om hun zelfstan- maakte hij dit portret van Arthur Wellesley (afb. 10). De verschillen die de schilderijen hebben kunnen wijzen Naar alle waarschijnlijkheid waren de koning en koningin digheid te bewaren. naar de liefde die tussen hen is opgebloeid in de 2 jaar die zo verblind dat het ze ontgaan is hoe ze erop staan. De Wat Goya zijn politieke standpunten ook waren tussen deze portretten zaten. De hertogin was zelf de koning staat er als een weke niets zeggende man op en de Dat de koning en zijn zoon niet geschikt waren ten tijden van de bezetting door Napoleon, hij moest zijn opdrachtgever voor deze schilderijen. dominantie zelfvoldane koningin staat er dan ook met de om op de troon te zitten blijkt uit de manier waarop brood verdienen. Daarom koos hij de kant van de Franse zelfde karaktereigenschappen op als die ze heeft; alle Spanje in bezit kwam van Napoleon. Eerst trek Morat koning gedurende de bezetting. Hij was destijds al eerste In 1800, schilderde hij de familie van Karel IV aandacht, centraal, stralend en egocentrisch. Rechts staat (zwager van Napoleon) Spanje binnen vanuit Portugal, schilder van de koning. Uit tactisch oogpunt zweerde hij (afb. 8), door dat hij hen niet fraaier op het schilderij zette prinses Maria-Louise, zichtbaar duldzaam onder het omdat Karel IV hier niets aan wilde doen, terwijl Godoy trouw aan de Franse Koning van Spanje en accepteerde de 10 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 11 spaanse inquisitiev3.indd 10-11 10-12-13 12:11
Afbeelding 9. de 2e mei 1808, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm. Afbeelding 11. de 3e mei 1808, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm. Het verzet van de Spanjaarden tegen de Fransen op Puerto del Sol De executie van de Spanjaarden door de Fransen als antwoord op de veldslag een dag eerder Koninklijke Orde van Spanje. Goya had dus nog wel een probleem. Nadat de Fransen verdreven waren uit Spanje moest Goya zich verantwoorden voor het accepteren van de Koninklijke Orde van Spanje. Hij ontsnapte aan de straf die een aantal vrienden van hem wel kregen door te zeggen dat hij deze medaille nooit gedragen had. Daarnaast beloofde hij ook twee doeken te schilderen over de rellen die aan het begin van de bezetting in Madrid plaats hadden gevonden; de 2e mei 1808 (afb. 9) en de 3e mei 1808 (afb. 11). uitvoeren tegen de opstandelingen. Te zien is hoe doodsbange Spanjaarden door de gezichtsloze Franse automaten worden geëxecuteerd. Op deze doeken is de opstand van Madrid tegen het Franse bezettingsleger te zien. Op de 2e mei 1808 is te zien hoe de Spanjaarden zich verzetten tegen de Fransen. Op de 3e mei 1808 is te zien hoe de Fransen de represailles Afbeelding 10. De hertog van Wellington, National Gallery, London. Olie op paneel, 51 x 60 cm. Wellington bevrijdde de Spanjaarden van Napoleon s leger. 12 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen spaanse inquisitiev3.indd 12-13 Hij stopte in 1815 als hofschilder en ging voornamelijk in opdracht van zichzelf werken. In 1819 werd Goya voor de tweede keer ernstig ziek -hij is al een keer ernstig ziek geweest waardoor hij doof is geworden-. Dit keer werd hij door ingrijpen van de Eugenio Garcia Arrieta, die erg populair was in Madrid, genezen en gered. Als dank schilderde hij een zelfportret waarop hij heel ziek, in bed wordt ondersteund door dokter Arrieta. Ook hier zie je duidelijk het extreme lijden van de persoon -in dit geval Goya zelf- duidelijk terug. Afbeelding 12. Goya wordt door dokter Arrieta verzorgd, Institute of arts, Minneapolis. Voor de tweede keer werd Goya ernstig ziek. Arrieta geneest hem. Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 13 10-12-13 12:11
Slot De inzichten die ik met dit referaat heb verkregen zijn de volgende; Ik ben nu in staat een kunstwerk te observeren en bepaalde conclusies te trekken wat betreft de inhoud van het schilderij. Niet alleen zie ik het beeld dat prachtig, intressant, lelijk of mooi geschilderd is, maar ik ben nu meer in staat het in de tijd te plaatsen. Afbeelding 1. Inquisitie-Tribunaal. Academia de San Fernando, Madrid. Olie op paneel, 73 x 46 cm. De invloeden van de gebeurtenissen die op dat moment afspelen zijn voor mij nu veel duidelijker. Ook is het mij opgevallen dat de tijd waarin een kunstwerk gemaakt is nog veel meer invloed heeft op het kunstwerk dan ik vooraf dacht. Iets waar je bij het bekijken van een kunstwerk meestal niet bij stil staat. Voorheen in ieder geval in mindere mate dan nu. Het is interessant om te beseffen dat de kunstenaren een eigen visie op bepaalde dingen hebben. Wat veel meer, dan ik me kon beseffen gevormd is door de tijd waarin men leefde. Afbeelding 6. De hertogin van Alba, verzameling de Alba, Madrid. Olie op doek, 130 x 194 cm. Afbeelding 7. De hertogin van Alba, verzameling de Alba, Madrid. olie op doek 210 x 148 cm Nu we 200 jaar verder in de tijd zijn is het boeiend om te zien hoe wij bepaalde gebeurtenissen in het verleden kunnen analyseren en kunnen zien wat de gevolgen ervan zijn geweest. Met name de gruweldaden en oorlogen die in de jaren hebben plaats gevonden hebben gezorgd voor veranderingen op het maatschappelijk vlak, zowel op de kunst als op vele andere vlakken. Nu ik dit zelf heb mogen onderzoeken via dit referaat kan ik zeggen dat ik meer in staat ben conclusies uit kunstwerken uit een bepaalde tijd te trekken. Bronvermeldingen Lectuur: Chavendish, P, N, Marshall, Meesters in de schilderkunst, London, 1997 Afbeelding 2. Inquisitie. Academia de San Fernando, Madrid. Ets Afbeelding 3. Inquisitie. Academia de San Fernando, Madrid. Ets Afbeelding 8. De familie van Karel IV, Prado Museum, Madrid. Olie op doek 336 x 280 cm. Afbeelding 10. De hertog van Wellington, National Gallery, London. Classici dell Arte; Goya, Paolo Lecaldano, Milaan, 1969 Olie op paneel, 51 x 60 cm. Honour, H. en Fleming, J., Algemene Kunstgeschiedenis, Amsterdam, 2009 Lepore, M., De groten van alle tijden, Goya, Amsterdam / Verona, 1966-1972 Websites: http://nl.wikipedia.org/wiki/spaanse_inquisitie (Geraadpleegd op 6 november 2013) http://es.wikipedia.org/wiki/aureliano_de_beruete_y_moret (Geraadpleegd op 16 november 2013) Afbeelding 4. De naakte Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 97 cm. Afbeelding 9. de 2e mei 1808, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm. Afbeelding 12. Goya wordt door dokter Arrieta verzorgd, Institute of arts, Minneapolis. Afbeelding 11. de 3e mei 1808, Olie op doek 114 x 76 cm Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 345 x 266 cm. Afbeelding 5. De geklede Maja, Prado Museum, Madrid. Olie op doek, 190 x 95 cm. 14 Referaat kunstgeschiedenis/kunst algemeen Guido Augustijn, Leerjaar 3, 2013-2014 15 spaanse inquisitiev3.indd 14-15 10-12-13 12:11
spaanse inquisitiev3.indd 16 10-12-13 12:11