Ziekenhuizen Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium Dit document mag vrijelijk worden vermenigvuldigd en verspreid mits steeds de Werkgroep Infectiepreventie als auteur wordt vermeld. Vergewis u er van dat u de meest recente versie van dit document hebt. Raadpleeg hiervoor www.wip.nl. De Werkgroep Infectiepreventie acht zich na het verschijnen van een nieuwe versie van een richtlijn niet meer verantwoordelijk voor verouderde versies. Werkgroep Infectiepreventie Maart 1999
Inhoudsopgave 1 Uitgangspunten.......................... 3 2 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium.......... 3 2.1 Droog" bewaren en vervoeren.................... 4 2.2 "Nat" bewaren.......................... 4 2.3 "Nat" en "vochtig" vervoer..................... 5 2.4 Reiniging en desinfectie ter plaatse.................. 6 3 Reiniging van fijn instrumentarium.................. 7 4 Afwijkende werkwijzen....................... 7 5 Ziekte van Creutzfeldt Jakob..................... 7 Bijlage A Literatuur......................... 8 2 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 5-12-2003
1 Uitgangspunten Voor het behandelen van instrumentarium na gebruik tot aankomst op de CSA gelden de volgende uitgangspunten. Gebruikt instrumentarium moet altijd als besmet worden beschouwd. De aard en omvang van de werkelijke contaminatie zijn onbekend. Het is onjuist onderscheid te maken tussen instrumentarium gebruikt bij "schone", dan wel bij "vuile" ingrepen. Er dient zodanig met het gebruikte instrumentarium te worden omgegaan dat besmetting van medewerkers en omgeving wordt voorkomen. Het reinigings-, desinfectie- en sterilisatieproces dient gecentraliseerd te worden uitgevoerd [1]. In afwachting van verdere bewerking dient een gebruikt instrument zodanig te worden bewaard, dat de daaropvolgende reiniging, desinfectie en sterilisatie niet wordt bemoeilijkt. Ongebruikte, bijvoorbeeld uitgepakte en klaargelegde steriele instrumenten, moeten ook beschouwd worden als mogelijk besmet en dienen dus ook te worden gereinigd of gedesinfecteerdvóór sterilisatie Verwonding aan scherp instrumentarium, zoals prikken en snijden, moet worden voorkomen. In deze richtlijn wordt beschreven hoe het instrumentarium na gebruik moet worden behandeld vóór verdere verwerking op de Centrale Sterilisatie Afdeling (CSA). Hierbij komen met name de hygiënische aspecten aan bod. De richtlijn beperkt zich tot de groep reusable medische hulpmiddelen, zoals chirurgisch instrumentarium. 2 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium In de praktijk blijken drie werkwijzen te worden toegepast: A. het instrumentarium wordt na gebruik droog bewaard en vervoerd. B. het instrumentarium wordt ter plaatse direct na gebruik in een desinfecterende bewaarvloeistof geplaatst. Transporteren van de in vloeistof bewaarde instrumenten is op twee manieren mogelijk: B1. de instrumenten blijven tijdens transport ondergedompeld in de reinigende cq desinfecterende bewaarvloeistof: "nat" vervoer; B2 de minimale inwerktijd is vlak voor vervoer, maar nadat de minimale inwerktijd is verstreken, worden de instrumenten of het net uit de bewaarvloeistof genomen, afgespoeld en in een droge bak of container geplaatst: "vochtig" vervoer. De minimale inwerktijd, aangegeven door 5-12-2003 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 3
de fabrikant van de bewaarvloeistof, dient in acht te worden genomen. C. Het instrumentarium wordt direct na gebruik ter plaatse gereinigd en/of gedesinfecteerd en vervolgens verder behandeld. Voor eenvoudig te reinigen instrumenten die binnen korte tijd na gebruik worden getransporteerd naar de CSA, is droog bewaren en vervoeren de methode die de voorkeur verdient. Tabel 1: Overzicht mogelijke werkwijzen bij gebruikt instrumentarium A. droog bewaren droog vervoer >> CSA B. nat bewaren nat vervoer >> CSA B2. nat bewaren vochtig vervoer >> CSA C. direct reinigen/desinfecteren verpakken >> CSA De voordelen van droog bewaren en vervoeren zijn: - spatten van desinfectans komt niet voor; - lekkage tijdens vervoer is uitgesloten; - het milieu wordt minder belast. Droog bewaren kan echter de reinigingsfase bemoeilijken. De grootte en de bouw van het instrument spelen daarbij een belangrijke rol: moeilijk bereikbare onderdelen en holle structuren zijn zonder gebruik van ultrasone apparatuur moeilijk te reinigen. 2.1 Droog" bewaren en vervoeren Droog vervoeren dient plaats te vinden in afgesloten transportbakken, zodat contaminatie van de omgeving uitgesloten is. Het geheel dient herkenbaar te zijn als vuil transport. De transportbakken moeten na transport als besmet worden beschouwd en worden na ieder gebruik voor het verlaten van de CSA gereinigd en thermisch of chemisch gedesinfecteerd. 2.2 "Nat" bewaren Wanneer gebruikte instrumenten niet binnen 24 uur getransporteerd kunnen worden naar de CSA, dienen ze in een desinfecterende bewaarvloeistof te worden bewaard. Het instrumentarium dient bij en na verblijf in de desinfecterende bewaarvloeistof nog steeds als potentieel besmet materiaal te worden beschouwd en met de vereiste voorzorgen te worden behandeld. Er heeft voorafgaand aan de plaatsing in de transportcontainer geen reiniging plaatsgevonden, zodat van een betrouwbare desinfectie geen 4 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 5-12-2003
sprake kan zijn. Een juist gebruik van een desinfecterende bewaar- en transportvloeistof zorgt voor een aanzienlijke reductie van het besmettingsgevaar voor de omgeving. 2.2.1 Keuze desinfecterende bewaarvloeistof De keuze van de desinfecterende bewaarvloeistof is ondermeer afhankelijk van de manier waarop verdere behandeling en transport plaats vindt. In de meeste gevallen zal zowel een reinigende en eiwitoplossende als een desinfecterende werking vereist zijn. De werking van de bewaarvloeistof mag niet verminderen door organisch materiaal en de vloeistof mag het materiaal niet noemenswaardig nadelig beïnvloeden. Bij voorkeur is de desinfecterende bewaarvloeistof werkzaam tegen virale bloedoverdraagbare ziekteverwekkers (zoals hepatitis B-virus en HIV). Preparaten op basis van fenolen of aldehyden zijn ongeschikt als bewaarvloeistof voor vuil instrumentarium. Alcoholen en chloorpreparaten hebben een te geringe reinigende werking, bovendien tasten chloorpreparaten metalen aan. In aanmerking komt een natriumperboraat, maar natriumperboraat gebruikt als desinfectiemiddel is in strijd met de Bestrijdingsmiddelenwet. Wat wel wettelijk gebruikt mag worden is het natriumperboraat bevattende sekusept poeder en neodisher Septo SF, een vloeibaar desinfectiemiddel voor het nat overslaan van medische instrumenten. 2.2.2 Gebruik desinfecterende bewaarvloeistof De oplossing dient dagelijks te worden ververst. De aanwijzingen van de fabrikant met betrekking tot de bereiding van de oplossing, als ook de veiligheidsaanbevelingen, dienen stipt te worden opgevolgd. Indien poeder wordt gebruikt moet stuiven worden voorkomen. Ook contact met de huid tijdens de bereiding moet worden voorkomen. De bewaarvloeistof mag niet strijdig zijn met de Bestrijdingsmiddelenwet. De desinfectansoplossing mag geen vaste bestanddelen bevatten. Korrels geconcentreerd desinfectans op de bodem kunnen sommige metalen aantasten. Eventueel kan een rooster in de bak worden geplaatst. Indien nodig moet het instrumentarium vóór verdere behandeling met water worden afgespoeld. 2.3 "Nat" en "vochtig" vervoer "Nat" en "vochtig" vervoer moet plaatsvinden in afgesloten lekvrije bakken, die goed zijn te reinigen en bestand zijn tegen het desinfecterend bewaarmiddel. 5-12-2003 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 5
Bij het afgieten van de desinfecterende bewaarvloeistof en het daarop volgende afspoelen van het instrumentarium zijn voorzorgen tegen spatten nodig. Het afgieten van het instrumentarium en het spoelen dient te geschieden in een goed geventileerde ruimte. Bij het verzamelen van het instrumentarium en het afgieten van de bewaarvloeistof kan de bak aan de buitenkant besmet worden. De transportbakken moeten na transport als besmet worden beschouwd en worden na ieder gebruik bij aankomst op de CSA gereinigd en thermisch of chemisch gedesinfecteerd. Voor het vervoer van de transportbakken worden speciale, daarvoor bestemde, gesloten wagens gebruikt. Bij het vervoer moet worden gezorgd voor een fysieke scheiding van schone en vuile transportbakken. Het verdient de voorkeur om aparte wagens voor gesteriliseerd materiaal en gebruikt materiaal te gebruiken. Deze wagens worden iedere dag huishoudelijk gereinigd [2]. Wanneer geen aparte transportwagens voor vuil en schoon instrumentarium worden gebruikt, dienen de wagens na ieder vervoer huishoudelijk te worden gereinigd. 2.4 Reiniging en desinfectie ter plaatse Reiniging en desinfectie van het gebruikte instrumentarium vindt bij voorkeur gecentraliseerd plaats. Indien de ruimtelijke situering van de CSA zo is dat het instrumentarium er direct na gebruik heen kan worden getransporteerd, dient onmiddellijk reiniging en desinfectie plaats te vinden. Handmatige reiniging en/of desinfectie ter plaatse (bijvoorbeeld op de verpleegafdeling) wordt ontraden en kan alleen plaatsvinden onder adequate voorzorgen. De kwaliteit van zowel reiniging als desinfectie is onvoldoende gegarandeerd en daarmee ook de kwaliteit van de sterilisatie. Wanneer instrumentarium toch ter plaatse gereinigd en/of wordt gedesinfecteerd, dan moeten deze werkzaamheden plaatsvinden in een aparte ruimte, met voldoende ventilatie en met gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (handschoenen, faceshield, schort). Bij scherp instrumentarium bestaat het risico dat men zich prikt of snijdt, ook al draagt men handschoenen. Veel instrumentarium dat wordt gebruikt bij minimaal invasieve ingrepen is voorzien van een doorspoelinrichting. Het verdient aanbeveling dit kanaal direct na gebruik door te spoelen met aquadest of koud leidingwater. Hierdoor wordt de toegankelijkheid bevorderd. 6 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 5-12-2003
Deze handeling dient te worden uitgevoerd voordat het instrumentarium in een desinfecterende bewaarvloeistof wordt geplaatst. 3 Reiniging van fijn instrumentarium Reiniging en desinfectie van het gebruikte instrumentarium vindt bij voorkeur gecentraliseerd plaats. Ultrasoon reinigen vindt bij voorkeur centraal plaats, op de CSA (zie bijlage). Voor het reinigen van fijn instrumentarium zoals gebruikt bij oog- en KNO-operaties, is een was/desinfectiemachine ongeschikt, tenzij daarvoor speciale voorzieningen/cassettes worden gebruikt [3]. Weefselfixerende desinfectantia, zoals alcoholen en aldehyden, mogen niet worden gebruikt zolang nog weefselresten aanwezig kunnen zijn. Weefselresten, maar ook resten van reinigings- of desinfectiemiddelen, kunnen bij een verkeerde werkwijze achterblijven en zo ernstige ontstekingen veroorzaken, bijvoorbeeld na oogoperaties. 4 Afwijkende werkwijzen Bepaalde instrumenten zoals flexibele endoscopen worden op speciale wijze gereinigd en gedesinfecteerd, c.q. gesteriliseerd [4]. Hiervoor gelden aangepaste procedures (zie bijvoorbeeld WIP-richtlijn 21a voor endoscoopdesinfectie). 5 Ziekte van Creutzfeldt Jakob Wanneer er een ernstig vermoeden bestaat dat het instrumentarium in aanraking is geweest met een patiënt die lijdt aan de ziekte van Creutzfeldt Jakob, dienen extra desinfectiemaatregelen te worden genomen.zie hiervoor de WIP-richtlijn Infectiepreventie met betrekking tot prionziekten [5]. 5-12-2003 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 7
Bijlage A Literatuur 1. I.G.Z., Gesteriliseerde medische hulpmiddelen in de algemene ziekenhuizen, een overzicht van 10 jaar inspectiebezoeken. 1996. 2. Bohn, S.e.V.L., Richtlijnen steriliseren en steriliteit. 1983. 3. W.I.P., Infectiepreventie Oogheelkunde. Richtlijn, 1998. 41. 4. W.I.P., Reiniging en desinfectie van scopen. Richtlijn nr. 21b, 2001: p. in bewerking. 5. W.I.P., Infectiepreventie met betrekking tot prionziekten. Richtlijn nr, 2001. 8 Bewaren en transporteren van gebruikt instrumentarium 5-12-2003