BEGELEIDEND DOSSIER bij het DRINKBUSSENPROJECT AFVAL VAN DRANKVERPAKKING BEPERKEN 1. Wat is de EWAV? 2. Waarom drankverpakkingsafval gaan verminderen? 3. Hoe drankverpakkingsafval verminderen? 4. Hoe de schoolgemeenschap sensibiliseren? 5. Welke hulpmiddelen zijn er hiervoor beschikbaar?
1. Wat is de EWAV? De Europese Week van de Afvalvermindering (EWAV) is een initiatief dat overal in Europa sensibiliseringsacties wil promoten rond duurzame bronnen en afvalbeheer tijdens dezelfde week. Elk jaar stimuleert de EWAV overheden, privébedrijven, verenigingen, scholen en particulieren om zich te engageren voor minder afval. Een hele week lang worden verscheidene activiteiten tegelijk georganiseerd in heel Europa en alle betrokken partijen worden gemobiliseerd. In 2014, werden 11.993 projecten uitgevoerd om afval te verminderen! Dit is dus de gelegenheid bij uitstek om erover te praten, uw adviezen, ervaringen of vragen uit te wisselen en vooral in te grijpen om de immense hoeveelheid afval waarmee we de aarde dagelijks belasten te verminderen. De EWAV spoort aan om acties te organiseren die gebaseerd zijn op het principe van de 3R s : 1. Afval verminderen 2. Producten hergebruiken 3. Materialen recycleren De 7 e editie van de EWAV zal plaatsvinden van 21 tot 29 november 2015. In Brussel Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest heeft zich bij de Europese Unie geëngageerd om zijn hoeveelheid afval te beperken. Zo heeft het Gewest zich onder meer voorgenomen om tegen 2020 het verpakkingsafval per leerling met 1 kg te verminderen (vooral van drank). De EWAV levert AWARDS af om de meest opmerkelijke projecten in de kijker te zetten tijdens een Europese plechtigheid. De jury bestaat uit prominente figuren uit de milieusector, erkend op Europees vlak, en professionals in het domein van afvalpreventie. De winnaars van 2014 worden bekendgemaakt tijdens de slotceremonie op 27 mei 2015 in Budapest.
2. Waarom drankverpakkingsafval gaan verminderen? Omdat het goed is voor het milieu, voor de economie, de gezondheid en omdat het binnen ons handbereik ligt! Sinds de jaren 1970 is het gewicht van huishoudafval eenvoudigweg verdubbeld en het is de voorbije 15 jaar bijzonder hoog gebleven. In 2011 heeft elke burger die lid is van de Europese Unie, gemiddeld 500 kg afval geproduceerd. Dat afval is het resultaat van niet-duurzame productie- en consumptiewijzen. "Het beste afval is het afval dat je niet produceert!" De toename van het te beheren afval vereist ook meer infrastructuur voor het verzamelen en verwerken ervan. Die kosten wegen zwaar op het budget van de lokale en regionale overheidsinstanties. De consumptie van frisdrank is verdrievoudigd sinds 1980 en drankverpakkingen vertegenwoordigen momenteel de helft van het verpakkingsafval op school! Zowat 50% van de verpakking op de markt is bestemd voor drank en bestaat meestal uit plastic. Toch kunnen glazen flessen met statiegeld tot 60 keer opnieuw gebruikt worden en PET-flessen tot 25 keer! Met kleine ingrepen elke dag (afval vermijden, hergebruiken, composteren ) kunnen we die afvalmassa gevoelig terugdringen. Want die verstikt de planeet en put onze natuurlijke bronnen uit. Een eenvoudige en spaarzame reflex is binnen ieders handbereik: kraantjeswater drinken! Kraantjeswater kost gemiddeld 300 keer minder dan flessenwater of frisdrank. Het produceert geen enkel afval! Twijfel over de kwaliteit van het leidingwater? Vivaqua garandeert de kwaliteit van het water tot het binnenkomt in de leidingen van uw school. Het wordt permanent gecontroleerd op zowat 60 criteria! Als u twijfels heeft over de kwaliteit van uw leidingen, kunt u een staal van uw water laten analyseren door het laboratorium van Vivaqua. Neem contact met hen op via 02/629.49.11 of vul het online formulier in: http://www.vivaqua.be/nl/klantenhoek/analyseaanvraag
3. Hoe drankverpakkingsafval verminderen? Hierbij enkele tips om uw leerlingen bepaalde reflexen aan te leren, afhankelijk van de situatie in uw school, om tetrapaks, blikjes, plastic flessen te vermijden Over het algemeen is het beter om herbruikbare en stevige verpakkingen te gebruiken en leidingwater vlotter toegankelijk te maken, of dat nu via de gootsteen in de klas of elders is. Geef de leerlingen de kans om in de klas te drinken, enkel met een herbruikbaar bekertje of een drinkfles, en organiseer drinkmomenten voor of na de speeltijd. Geef een vlotte toegang tot gootstenen en stel een "bewaker" aan die belast is met de netheid van de gootsteen en controleert of de kranen goed dicht zijn. Neem in uw klas- of schoolreglement de verplichting op om een drinkfles in de klas te gebruiken en verbied tetrapaks. Voorzie karaffen om te vullen in de kantine en/of voor uw klas. U kan de frisdrankautomaten ook vervangen door automaten met flesjes met statiegeld of waterfonteinen. Koop tijdens verjaardagsfeestjes of andere evenementen grote flessen met statiegeld en vul ieders bekertje in plaats van met aparte drankkartons te werken. Neem een beetje afstand van uw gewoonten... Er wordt al 50 jaar lang melk uitgedeeld aan de allerkleinsten. Voedingsdeskundigen trekken die gewoonte in twijfel (onder meer allergie). Vele scholen zijn er dan ook mee gestopt en bieden nu gewoon water aan hun leerlingen. Ook de leraarskamer mag niet ontsnappen aan die dynamiek. Vervang wegwerpbekertjes door koppen of herbruikbare bekertjes. Rust uw school uit met een duurzaam en herbruikbaar "feestservies". Verjaardagsfeestjes en klasetentjes zullen zo heel wat minder vuilniszakken genereren. Bij Fancy-Fairs en schoolfeestjes gebruikt u glazen flessen met statiegeld. Het bedrijf Ecocup verhuurt herbruikbare bekertjes, karaffen, wijnglazen en neemt ze vuil terug mee na uw evenement. Verscheidene scholen hebben al gebruik gemaakt van hun diensten. Neem contact met ze op via hun website: http://www.ecocup.be en vraag een offerte!
4. Hoe de schoolgemeenschap sensibiliseren? Hier worden een aantal activiteiten uit de gratis pedagogische leermiddelen van Leefmilieu Brussel voorgesteld om u te helpen uw sensibiliseringsactie rond drankverpakkingen, water of afval in het algemeen uit te werken. Naast de organisatie van een sensibiliseringsactie die hopelijk tot een verbetering van het milieu zal leiden, kan dit project ook andere bedoelingen hebben, als een essentieel iets om concrete voorbeelden uit het officieel onderwijsprogramma te illustreren. Met het thema afval en water als insteek kunt u allerhande onderwerpen aansnijden, zoals de watercyclus, de verschillende waterkwaliteiten, de volumes en meeteenheden met drankverpakkingen, de weldaden van kraantjeswater voor de gezondheid, de voedselpiramide, water in ons dagelijks leven en de bijhorende verspilling, water als waardevolle bron, de schaarste en ongelijke verdeling van water in de wereld, water en klimaatveranderingen, de CO2-impact veroorzaakt door afval van drank Het voeren van uw actie is ook een gelegenheid om tal van vaardigheden aan te wakkeren: mondeling, schriftelijk, wiskundig of artistiek. Til uw project ook gerust een niveau hoger door de "EWAV-actie" te integreren in uw leerprogramma van het jaar. Peterschapsactie En als de oudere leerlingen nu eens de jongere kinderen gaan sensibiliseren? Gemachtigd door hun rol als peter of meter, zullen de oudere leerlingen meer aandacht besteden aan het thema, terwijl de jongere leerlingen meer zullen open staan voor wat hen verteld wordt door hun oudere vrienden. Dit verhaaltje is een mooi startpunt om de kinderen van jongs af aan te overtuigen om de juiste daden te stellen voor onze planeet. Het gaat over een klein plastic wegwerpbekertje dat wordt omgevormd tot een herbruikbaar bekertje. Daarna volgt een rijmpje met een goede reflex elke dag van de week. Het is ook een goede inleiding tot kraantjeswater, goed voor de gezondheid, de portefeuille en het leefmilieu, want zonder afval en zonder transport. De jongste zal meer ontvankelijk zijn voor wat zijn vriendje hem vertelt.
Een waterbar organiseren De waterbar kan opengehouden worden door verschillende leerlingen tijdens de speeltijd. Die bar kan de leerlingen een glas kraantjeswater aanbieden, eventueel met een beetje siroop. Denk eraan geen wegwerpbekertjes te gebruiken!! Idee uit het dossier van Good Planet, Action Eau Secours (2010). Een contract en een handvest schrijven De dynamiek van het contract is een goede begeleiding van de moeilijke overgang tussen het moment van de sensibilisering en het aannemen van het nieuwe gedrag. Via dit contract wordt de leerling uitgenodigd om zijn "intenties" te uiten om tot actie over te gaan zonder hem te willen afschrikken. Hij verbindt zich individueel voor een bepaalde tijd om een specifieke daad te stellen voor de planeet. Voorbeelden van een verbintenis: geen frisdrank en enkel kraantjeswater drinken, een drinkfles en herbruikbare bekertjes gebruiken, een douche nemen in plaats van een bad... De leerling moet eerst een individueel engagement nemen want dat overschrijdt het schoolkader om ook buiten de school te handelen. Het handvest zal het contract collectief verlengen en vermeldt gedrag dat leerlingen in de klas aanzet om te respecteren. Door het handvest te tekenen verbindt de leerling zich ertoe de regels ervan te respecteren. Elke leerling kan regels voorstellen op een stukje papier en de hele klas kiest dan de belangrijkste voorstellen die in het handvest worden opgenomen. Voorbeelden van een engagement: de drinkfles vullen aan de kraan, grote flessen sap/melk kopen in plaats van individuele verpakkingen, de lavabo's van de school proper houden en ervoor zorgen dat de kranen goed dichtgedraaid zijn... Idee uit het dossier Water (2014).
Er bestaat ook een contract voor "Geen Afval". Aan u om te kiezen, het aan te passen of uw eigen versie te maken! De Waterproevers Water heeft een smaak die sterk varieert naargelang de plek. Toch heeft het een hardnekkige "slechte reputatie"! Deze activiteit is bedoeld om het vooroordeel te bestrijden over de slechte smaak van kraantjeswater. De kinderen moeten 3 verschillende soorten water proeven en hun mening geven. Daarna moeten ze de smaak van het water beschrijven en bepalen wat het kraantjeswater is. Sommige soorten flessenwater hebben een meer uitgesproken smaak omwille van het hoge gehalte aan magnesium, calcium en andere mineralen. Kraantjeswater staat erom bekend een chloorsmaak te hebben die wordt toegevoegd om microben te vermijden. Een afsluitend gesprek kan bepalen of het kraantjeswater echt een slechte smaak heeft. Dag van het Water Idee uit het dossier Water (2014). Omdat drankverpakking beperken ook neerkomt op kraantjeswater promoten, kunt u een "Dag van het Kraantjeswater" organiseren. Op die dag is het verboden om frisdrank te drinken en leerlingen kunnen het Waterspel spelen uit het dossier Water van Leefmilieu Brussel (cf. p.15). Er zal een bezoek naar alle waterpunten van de school georganiseerd worden en de leerlingen zullen ook een rondetafelgesprek houden met wetenschappelijke experimenten over de kwaliteit en de eigenschappen van het water. De promotie van deze dag zal gebeuren via een tentoonstelling met affiches over kraantjeswater die uitdrukkingen met het woord water illustreren: "Het water in de mond hebben", "Als twee druppels water op elkaar lijken"... U kunt ook de affiches gebruiken die Leefmilieu Brussel u voorstelt:
Bericht aan de ouders Hier is een voorbeeldbrief om naar de ouders te sturen om hen te informeren over de activiteiten die u doet: Beste ouders, Actie rond vermindering van drankverpakkingen en ter promotie van kraantjeswater Ter gelegenheid van de Europese Week van de Afvalvermindering organiseert onze school een sensibiliseringsactie om ons afval te beperken. De week van 21 tot 29 november zal volledig in het teken staan van de vermindering van afval van drankverpakkingen en de promotie van kraantjeswater. Wij zouden dan willen vragen dat de leerlingen de hele dag kraantjeswater drinken. Laten we samen de uitdaging aangaan om een hele week lang alleen kraantjeswater te drinken! Hoe zal het concreet gebeuren? Wij vragen aan de leerlingen om geen verpakte drankjes mee te brengen (tetrapaks, blikjes, plastic flessen, drinkzakjes, enz.). Maar omdat we allemaal weten dat het essentieel is voor de gezondheid om voldoende te drinken: - zullen we elke leerling voorstellen om een drinkfles mee te brengen gevuld met kraantjeswater (u kunt er wel wat siroop aan toevoegen) - zullen we kraantjeswater aanbieden in bekertjes (of karaffen) in de eetzaal - zullen we pauzes inlassen na de speeltijd zodat iedereen kan drinken. Opgelet: de frisdrankautomaat op school zal die week niet toegankelijk zijn. Waarom kraantjeswater valoriseren en afval van drank verminderen? Verpakte drank, zoals flessen, blikjes of tetrapaks, vereist veel meer energie en grondstoffen tijdens de volledige bestaanscyclus dan kraantjeswater!! Want het drankje (water, gas, suiker, fruit ) en zijn verpakking (metaal, plastic, karton ) moeten nog gemaakt worden en daarna honderden kilometer vervoerd om uiteindelijk de afval geworden verpakking te verwerken (recyclage, verbranding ). Kraantjeswater staat voor nul vervoer en nul afval voor een prijs die elke concurrentie tart! Leidingwater kost 300 tot 600 keer minder dan flessenwater voor een gelijkaardige kwaliteit. Het wordt bovendien getest op 55 criteria en staat onder permanente controle in elk stadium van de cyclus. Bedankt voor uw medewerking, De directie en het leerkrachtenteam Fragment uit het dossier van Good Planet, Action Eau Secours (2010)
Enkele extra ideeën Een conferentie organiseren voor de ouders die door de leerlingen wordt ingevuld. Ieder is verantwoordelijk voor een thema dat te maken heeft met water of afvalbeperking. Een audit uitvoeren in de school over waterverbruik. Een spektakel organiseren voor de ouders en/of de leerlingen. "Waterminuten" invoeren: alle leerlingen drinken op hetzelfde moment in de klas. Minireportages maken over water of afval in de school. Een visueel evenement of een kunstwerk maken met de astronomische hoeveelheden afval die een school kan produceren in een dag of een week (afvalsculptuur). 5. Welke hulpmiddelen zijn er hiervoor beschikbaar? Leefmilieu Brussel heeft al verscheidene pedagogische tools uitgewerkt om leerlingen te informeren en te sensibiliseren rond afvalbeperking en gebruik van kraantjeswater. Wij stellen u hier enkele tools voor die u kunt gebruiken in het kader van dit project. De papieren versies van de pedagogische tools zijn voorbehouden voor leerkrachten in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en zijn gratis te verkrijgen via Leefmilieu Brussel op 02/7775.75.75 of via e- mail info@leefmilieu.irisnet.be. Het downloaden van de tools is gratis en toegankelijk voor iedereen op http:///www.leefmilieu.brussels/scholen. Pedagogische dossiers Pedagogisch dossier bestemd voor leerkrachten: "Afval: beter voorkomen" biedt een overzicht van de algemene problematiek rond afval: waarom en hoe afval beperken in de school, ideeën om uw leerlingen warm te maken voor het thema en concrete manieren om in te grijpen in uw klas of in uw school. U vindt er onder meer: een audit over afval om te voeren in de school, hoe een "recycling actie" organiseren, hoe een vieruurtje met "minimale afval" invoeren, informatie over composteren, over de "groene" boekentas Het pedagogisch dossier "Zin in water" is bedoeld voor leerkrachten basisonderwijs vanaf het 3 e leerjaar. U vindt er informatie en activiteiten over de watercyclus, flessenwater en kraantjeswater, water en gezondheid, de prijs van water, waar komt ons drinkwater vandaan, de verschillende kwaliteiten, het gebruik en de consumptie ervan in België, waterbeheer in Brussel, waterlopen in Brussel en in België...
Ook in dit dossier: het Waterspel (zie verder) en de activiteit "De fasen in de levensduur van een fles water". Het illustreert alle etappes in de productie, het vervoer, het verbruik en de recyclage van een fles water. De leerlingen moeten beschrijven wat ze zien en het verband leggen tussen de afbeelding en het flessenwater. Projectfiches Het Bubble netwerk stelt projecten verwezenlijkt door leerkrachten van scholen in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in de kijker. U vindt op dit platform heel wat ideeën en ervaringen om uw project uit te werken. Raadpleeg gratis de projecten of word lid op de website: http://www.bubble.brussels Lectuur De strip "De invasie van de MEGAVUILBAKKEN" werd gemaakt voor een vorige editie van de EWAV en benadert afvalpreventie op humoristische wijze. De 5 helden produceren zonder het te beseffen heel veel afval. Nadat hun "euro" gevallen is, willen ze hun gedrag veranderen en ontpoppen ze zich tot de superhelden van de afvalbeperking. Zo willen ze vermijden dat de aarde wordt overspoeld door reuzenvuilbakken en de bijhorende inhoud. Deze strip is een handige introductie van het concept van de EWAV bij de leerlingen. Hij toont aan dat we verantwoordelijk zijn voor ons afval en dat we vlot kunnen ingrijpen door dagelijks enkele dingen anders te doen. Spelletjes Het Waterspel is een bordspel dat in team wordt gespeeld. Het werkt met vragen en uitdagingen (een woord tekenen of uitbeelden). Als de proef geslaagd is, winnen de leerlingen van het team een punt (een waterdruppel). Met dit spel kunt u het thema water in zijn geheel op ludieke wijze aankaarten.
Het avonturenspel "De strijd tegen het afvalleger": Zina en Oyden, twee sympathieke helden afkomstig uit een toekomst zonder afval, gaan terug in de tijd om de hele klas te helpen bij een spel vol ontdekking en avontuur om de ongelofelijke hoeveelheid afval die in onze tijd gemaakt wordt, te verminderen. Het spelboekje bevat 12 ludieke en gevarieerde proeven, uit te voeren in de klas. Na afloop is het "afvalleger" overwonnen. Bij elke proef worden twee acties voorgesteld om afval te beperken. Dit avontuur behandelt de verschillende thema's verbonden met afvalbeperking en stelt acties voor om in de klas toe te passen. Heeft u nog vragen, aarzel dan niet om contact op te nemen met : edeconinck@leefmilieu.irisnet.be