Er is tegenwoordig een breed assortiment aan kitten beschikbaar, met een ruime waaier aan toepassingen in gebouwen. Als opvulmiddel van scheuren of als dichtingsmiddel zijn ze essentiële materialen om de duurzaamheid van een bouwwerk te verzekeren. Het kan gebeuren dat bepaalde kitten om esthetische redenen overschilderd moeten worden. Niet alle beschikbare producten mogen echter worden overschilderd : sommige bieden geen toereikende hechting van de verf en andere kunnen zodanige vervormingen ondergaan dat ze nooit een duurzame overschildering zullen toelaten. Over het algemeen mag een kit niet overschilderd worden indien men de esthetische duurzaamheid ervan wil verzekeren : hiervoor raadt men het gebruik van gekleurde producten aan. Bij renovatiewerken kunnen kitten tevens aangebracht worden op verf, mits inachtneming van enkele belangrijke punten. E. Cailleux, dr., technologisch adviseur (*), projectleider, departement Materialen, Technologie en Omhulsel, WTCB V. Pollet, ir., adjunct-departementshoofd Materialen, Technologie en Omhulsel, WTCB 1 KITTEN Kitten bestaan hoofdzakelijk uit een bindmiddel (siliconenhars, acryl, enz. of een mengeling van verschillende harsen die aldus een hybride kit vormen), pigmenten (voor de kleur), vulmiddelen (die het belangrijkste bestanddeel van het product vormen : krijt, talk, kaolien, ) en eventueel enkele hulpstoffen (*) Technologische Dienstverlening REVOR- GAN Revêtements organiques, gesubsidieerd door het Waals Gewest. (versnellingsmiddel, plastificeerder, schimmeldodende middelen, ) [5]. Ze worden voor steeds meer uiteenlopende en talrijke doeleinden in gebouwen gebruikt. Tot de belangrijkste toepassingen behoren het dichten van gaten of scheuren, de uitvoering van glasvoegen, uitzettingsvoegen die bewegingsveranderingen kunnen opnemen en de verwerking van aansluitvoegen zowel binnen als buiten (aansluitingen tussen muur en schrijnwerk, tussen muur en plafond, enz.). Sommige kitten kunnen ten slotte ook gebruikt worden voor het verlijmen van elementen binnen (friezen, plinten, enz.) of buiten (bv. verkorte dakpannen). Bepaalde kitten zijn bestemd voor specifieke toepassingen of ondergronden. Voor andere lopen de toepassingsgebieden door elkaar en door het grote aantal beschikbare producten kan het soms moeilijk zijn een keuze te maken. Naast de functie die door de kit moet worden vervuld, dient er nog rekening te worden gehouden met meerdere belangrijke parameters. Het gaat met name om de aard van de ondergrond en zijn compatibiliteit met de kit (chemische compatibiliteit, hechting, ), om de noodzaak om later een coating aan te brengen of om de min of meer belangrijke bewegingen die door de ondergrond kunnen worden teweeggebracht en dus om de elasticiteit van de kit. De norm NBN EN ISO 11600 [3] onderscheidt Verven en kitten Tabel 2 Kitklassen in functie van hun bewegingsvermogen [4]. Klasse Bewegingsvermogen [%] van % druk Testamplitude [%] tot % uitrekking 25 25-25 25 20 20-20 20 12,5 12,5-12,5 12,5 7,5 7,5-7,5 7,5 glaskitten en bouwkitten (zie tabel 1). Beide categorieën bestaan uit verscheidene klassen volgens het vervormingsvermogen van de kit en zijn stijfheid (zie tabel 1 en 2). We onderscheiden hoofdzakelijk de zogenaamde elastische kitten die de grootste vervormingen kunnen opnemen en de zogenaamde plastische kitten die minder rekbaar zijn. Tabel 3 (p. 3) geeft een overzicht van de belangrijkste soorten kitten [1] met vermelding van hun belangrijkste gebruiksdomeinen en hun voornaamste kenmerken. Tot de recentste ontwikkelingen behoren de hybride kitten zoals MSpolymeer (gesilyleerde hybride polyether), SPUR-polymeer (gesilyleerd polyurethaan) of acrylkitten met siliconentoevoegingen [2]. Laten we niet vergeten dat de keuze en de kwaliteit van de gevelkitten voorgeschreven kunnen worden overeenkomstig de STS 56.1 Dichtingskitten voor gevels [4]. Dit document vermeldt de eisen van de gevelkitten in functie van hun klasse. Het geeft eveneens aanwijzingen voor de keuze van de klasse van de kit afhankelijk van het geplande gebruik (bv. kit voor glasvoegen) en de geometrie van de voeg. 2 OVERSCHILDEREN VAN KITTEN In gebouwen is het overschilderen van kitten vaak wenselijk in de volgende gevallen : kitten waarmee gaten of scheuren worden opgevuld Tabel 1 De verschillende kitklassen [4]. Glaskit (G) Bouwkit (F) Klasse 25 Klasse 20 Klasse 25 Klasse 20 Klasse 12,5 Klasse 7,5 Klasse 25 LM ( 1 ) Klasse 20 LM ( 1 ) Klasse 25LM ( 1 ) Klasse 20 LM ( 1 ) Klasse 12,5 E ( 3 ) Geen Klasse 25 HM ( 2 ) Klasse 20 HM ( 2 ) Klasse 25HM ( 2 ) Klasse 20 HM ( 2 ) Klasse 12,5 P ( 4 ) onderverdeling ( 1 ) LM duidt op kitten met een elasticiteitsmodulus lager dan 0,4 N/mm 2 (bij 20 C) of 0,6 N/mm 2 (bij -20 C). ( 2 ) HM duidt op kitten met een hogere elasticiteitsmodulus dan de waarden die in ( 1 ) uitgedrukt worden. ( 3 ) E duidt op kitten met een elastisch herstel gelijk aan of groter dan 40 %. ( 4 ) P duidt op kitten met een elastisch herstel kleiner dan 40 %. n Elastische kitten. n Plastische kitten. WTCB-Dossier Nr. 4/2010 Katern nr. 13 pagina 1
aansluitvoegen van binnenwerk glasvoegen. Niet alle kitten bieden echter een minimale hechting van de verflaag en kunnen dus niet overschilderd worden (zie tabel 3, p. 3). Onder de meest gebruikte producten is dit met name het geval voor siliconenkitten. Het geldt eveneens voor bitumineuze kitten of rubber kitten. Tijdens het overschilderen van een kit kan men nog andere problemen ondervinden. Deze kunnen te maken hebben met : de compatibiliteit tussen verf en kit het drogen van de kit vervormingen van de kit. 2.1 Compatibiliteitsprobleem De bindmiddelen van de kit en de verf moeten chemisch compatibel zijn (zie tabel 3) en de afwerkingsverf mag de eigenschappen van de kit niet wijzigen (elasticiteit, duurzaamheid, enz.). In bepaalde gevallen kunnen de bestanddelen van de kit naar de verf migreren en daarbij zones van verschillende kleuren creëren of plekken vormen die slecht drogen en stof vasthouden [5]. Sommige kitten kunnen het drogen van verven afremmen (in het bijzonder solventgedragen verven). Sommige sneldrogende verven kunnen hechtingsverlies vertonen door een te grote oppervlaktespanning. Bindmiddelen van dezelfde aard zijn chemisch compatibel. Watergedragen verven, emulsies of dispersies vertonen eveneens meestal weinig risico op verwering van de kit. In alle gevallen zou men eerst en vooral de technische s en de technische goedkeuringen van de kitten moeten raadplegen om de mogelijkheden tot overschildering te beoordelen en de compatibele verven te identificeren. We wijzen er ook op dat de schilder de aard van de kit zou moeten kennen of dat hij idealiter de technische van het gebruikte product ter beschikking zou moeten hebben, zodat hij de kit kan overschilderen met een compatibele verf. Anders zal hij het gebruikte product op geen enkele manier kunnen identificeren. 2.2 Drogingsprobleem Sommige kitten kunnen snel drogen (soms in enkele minuten), waardoor het schilderwerk niet onderbroken hoeft te worden. Wanneer de kitlaag een aanzienlijke dikte heeft, is het vaak verkieslijk te wachten totdat deze geheel doorgedroogd is alvorens hem te overschilderen. Anders kan de krimp die gepaard gaat met het drogen van de kit scheurtjes of afschilferingen van de verf teweegbrengen. Bij te snel overschilderen kan tevens het drogen van de kit worden gewijzigd en kunnen zijn prestaties daardoor verslechteren [2]. 2.3 Vervormingsprobleem Een van de functies van kitten is het verzekeren van een verbinding tussen materialen die kunnen bewegen (uitzettingsvoegen, aansluiting tussen schrijnwerk en metselwerk, enz.). Deze dimensionale schommelingen (die doorgaans het gevolg zijn van variaties in de temperatuur of in de vochtigheid) onderwerpen de kit aan vervormingen door druk, trek of afschuiving. Binnenvoegen worden doorgaans aan kleinere vervormingen onderworpen dan buitenvoegen. De kenmerken van de aanwezige materialen (thermische en hydrische uitzetting) spelen eveneens een rol [4]. In buitenwerk brengen heldere kleuren ook geringere spanningen teweeg dan donkere kleuren. We kunnen als voorbeeld aanhalen dat de STS 56.1 [5] voor het vullen van scheuren in beschutte zones enkel plastische kitten aanbeveelt. Uitzetvoegen en glasvoegen zijn daarentegen altijd elastisch. Ten slotte raadt de STS 56.1 voor de afdichting van raamwerken een elastische of plastische voeg aan in functie van zijn blootstelling of zijn lengte (indien groter dan 3 m dient men altijd voor een elastische voeg te kiezen). Wanneer een kit overschilderd wordt, moet de verf zijn dimensionale schommelingen volgen. Anders kunnen er scheurtjes, barstjes of hechtingsverlies ontstaan. Deze beschadigingen treden met name op bij een dikke of weinig elastische verflaag of bij een sterk belaste kit met grote dimensionale schommelingen. Bijgevolg is het doorgaans aanbevolen een zo soepel mogelijke verf te gebruiken. Indien de kit echter grote vervormingen ondergaat, zal geen enkele verf deze kunnen bijhouden en dus geen duurzame bedekking kunnen verzekeren. Dit is met name het geval voor dubbele beglazingen, uitzettingsvoegen of aansluitvoegen langer dan 3 m (STS 56.1). Voor deze toepassingen raadt men aan niet te overschilderen, maar gekleurde kitten te gebruiken. De meeste kitten zijn immers verkrijgbaar in verschillende kleuren om minder op te vallen (wit, grijs, bruin, zwart of transparant). Kitten die bestemd zijn voor hout zijn ook verkrijgbaar in meerdere tinten of verschillende kleuren volgens de RAL-kleurenwaaier, zodat ze op verschillende houtsoorten kunnen worden aangebracht. We wijzen er echter op dat kitten met lijnolie gebruikt voor voegen van enkele beglazingen overschilderd moeten worden [6]. 3 EEN KIT AANBRENGEN OP EEN VERF Kitten die op een verf worden aangebracht, zijn meestal transparant. Om een correcte verwerking te verzekeren, dient men de volgende punten in acht te nemen : de verf moet droog zijn : verf die niet volledig droog of verhard is, zou beschadigd of zelfs opgelost kunnen worden door bepaalde kitten de verf moet aan de onderlaag hechten de verf moet schoon en stofvrij zijn : eventuele vlekken, stof of vuil moeten worden verwijderd. Het kan ook nodig zijn de verflaag te ontvetten. De gebruikte producten mogen de laag niet aantasten. Indien nodig kan het oppervlak geschuurd worden met een licht schuurmiddel. Het schuren van de verf is echter niet noodzakelijk voor een goede hechting van de kit en kan in bepaalde gevallen zelfs negatieve gevolgen hebben de kit moet aan de verf hechten : er kunnen verschillen in aanhechting bestaan in functie van de verven waarop de kit wordt aangebracht de kit en de verf moeten onderling compatibel zijn : bepaalde kitten en/of verven zijn gevoelig voor migratie van de plastificeerders. Dit verschijnsel kan leiden tot hechtingsverlies. n WTCB-Dossier Nr. 4/2010 Katern nr. 13 pagina 2
Tabel 3 Algemene aanwijzingen voor de voornaamste toepassingen van kitten en de indicatieve mogelijkheden tot overschilderen met een verf. Voornaamste toepassingen van kitten Kit Overschilderbaar? ( 1 ) Compatibele verf ( 2 ) Voornaamste kenmerken Sanitair (gootsteen, douche, ) Beglazing Uitzettingsvoeg buitenwerk Afdichting van buitenschrijnwerk Stoppen binnenwerk Universele of azijnsiliconen (één- of X X X X X X Nee Zeer elastische en duurzame kit. Zeer goede aanhechting op glas en andere ondergronden. Risico op schimmelvorming. Gebruik op dubbele beglazing. Typische azijngeur (acetylsaliciyzuur). Niet geschikt voor gebruik op gevoelige materialen (bv. natuursteen) wegens het risico op onomkeerbare verkleuring. Neutrale siliconen (éénof X X X X X X Nee Vergelijkbaar met universele siliconen, maar bevat geen zuur. Kan aangebracht worden op gevoelige materialen (natuursteen). Aan de rand van de voeg blijft wel het risico op vlekvorming bestaan. Acryl (water- of solventgedragen) X X X Ja Plasto-elastische kit [6]. Gemakkelijk te verwerken en kan zowel binnen als buiten aangebracht worden. Zijn oppervlak kan ietwat kleverig blijven, waardoor er vuil kan achterblijven. Er zijn acrylkitten in verschillende kwaliteiten verkrijgbaar. Kitten van goede kwaliteit zijn duurzaam. Recente ontwikkeling van gemodificeerde acrylkitten met siliconen. Lijnolie X X Ja Weinig elastisch. Droogt zeer langzaam (enkele maanden). De toevoeging van een versnellingsmiddel zorgt voor een droging op enkele dagen tijd. Gebruikelijke kit van glazenmakers voor enkele beglazing. De overschildering met watergedragen verven kan aan de basis van problemen liggen. Epoxy X Ja Polyurethaan (één- of X X X X Ja Zeer elastisch. Duurzaam. Goede aanhechting op glas. Gemakkelijk te verwerken. Polyester X X Ja Cellulose X Ja Polysulfide (één- of X X X Ja Alkyd Zeer elastisch. Duurzaam. Gemakkelijke verwerking. Worden steeds minder gebruikt. Mogelijke hechtingsproblemen met acrylverven. Eéncomponent polysulfide : glasvoeg en aansluitvoeg. Tweecomponenten polysulfide : uitzettingsvoeg. Hybride polysulfide en polyurethaan X X X X Ja Zeer elastisch. Duurzaam. Goede aanhechting op de meeste ondergronden. De verwerking van deze kit is niet altijd gemakkelijk. Recente kit met mogelijke grote kwaliteitsverschillen naargelang van de fabrikant. Hierdoor is het soms mogelijk dat de verven onvoldoende hechten op bepaalde producten. ( 1 ) Vereiste minimale aanhechting. ( 2 ) De compatibele verven worden algemeen en louter informatief vermeld. De compatibiliteit met de kit dient gecontroleerd te worden aan de hand van de technische van het product. WTCB-Dossier Nr. 4/2010 Katern nr. 13 pagina 3
Tabel 3 Algemene aanwijzingen van de voornaamste toepassingen van kitten en de indicatieve mogelijkheden tot overschilderen met een verf (vervolg). Voornaamste toepassingen van kitten Kit Overschilderbaar? ( 1 ) Compatibele verf ( 2 ) Voornaamste kenmerken Sanitair (gootsteen, douche, ) Beglazing Uitzettingsvoeg buitenwerk Afdichting van buitenschrijnwerk Stoppen binnenwerk Butyl X X Ja Alkyd Plastische kit. Een onjuiste toepassing kan een lange droogtijd van de kit veroorzaken. Ze worden steeds minder gebruikt en vaker vervangen door meer elastische kitten (bv. polyurethaan). Moeilijk te overschilderen met acrylverven. MS-polymeer (één- of X X X X Ja Zeer elastisch. Duurzaam. Goede aanhechting op de meeste ondergronden. Recente kitten afkomstig uit de automobielnijverheid. Geschikt voor binnen- en buitengebruik (goede weerstand tegen slechte weersomstandigheden en veroudering). Kan gebruikt worden voor verlijming (bijna alle ondergronden zonder nood aan primer). SPUR-polymeer X X X Ja Rubber X Nee Dichtingskit gebruikt in specifieke gevallen : zeer vochtige ondergronden, zoals aquariums, schoorsteenkappen, dakvensters, enz. Kan worden aangebracht in de regen voor dringende herstellingswerken. Bitumineus X Nee Uitvoering van voegen en aansluitingen op zinken daken, glasramen, dakgoten. Vrijwel de enige kit die op bitumineuze producten hecht. ( 1 ) Vereiste minimale aanhechting. ( 2 ) De compatibele verven worden algemeen en louter informatief vermeld. De compatibiliteit met de kit dient gecontroleerd te worden aan de hand van de technische van het product. WTCB-Dossier Nr. 4/2010 Katern nr. 13 pagina 4
t Literatuurlijst 1. Adhesive and Sealant Council (ACS) en de Fédération européenne des industries de colles et d adhésifs (FEICA) The FEICA-ASC Adhesives and Sealants Classification Manual. ACS-FEICA, 2008. 2. Brimo-Cox S.M. Getting a Bead on Caulk! Ohiopyle, PaintPRO, vol. 4, nr. 2, issue nr. 13, 2002. 3. Bureau voor normalisatie NBN EN ISO 11600 Bouwwerken. Voegproducten. Classificatie en eisen voor voegkitten. Brussel, NBN, 2004. 4. Federale Overheidsdienst Economie STS 56.1 Dichtingskitten voor gevels. Brussel, FOD Economie, Technische Specificatie, nr. 56.1, 1999. 5. Retailleau L. Les travaux de peinture en bâtiment. Paris, Editions Le Moniteur, 2005. 6. Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf Plaatsing van glas in sponningen. Brussel, WTCB, Technische Voorlichting, nr. 221, 2001. WTCB-Dossier Nr. 4/2010 Katern nr. 13 pagina 5