lhbt-inclusieve seksuele vorming op de lerarenopleiding

lhbt-inclusieve seksuele vorming op de lerarenopleiding Mathieu Heemelaar VELON-congres 19 maart 2019 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 1

Mathieu Heemelaar Hogeschooldocent Haagse Hogeschool Social Work, Pedagogiek en Pabo Pabo 1974, Onderwijzer basisschool, Groepsleider kinderpsychiatrie, Docent HHS, lobbyist COC-Nederland Auteur studieboek Seksualiteit, intimiteit en hulverlening 1e druk 1997 5e druk 2018 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 2

Mathieu Heemelaar Seksuele vorming en diversiteit. Inclusieve burgerschapsvorming op school Bussum: Coutinho ISBN 978 90 469 0675 0 25 Verschijnt april 2019 Bezoek website Coutinho voor meer informatie https://shop.coutinho.nl/store_nl/seksuele-vorming-endiversiteit.html LHBT-inclusieve seksuele vorming 3

Onderzoek lhbt-inclusieve seksuele en relationele vorming po, vo, so doelen, inhoud en effectieve lesmethoden tweedegraads lerarenopleidingen en pabo

Opbouw lezing 1. bronneninventarisatie 2. maatschappelijke acceptatie lhbt 3. kerndoelen po, so en vo 4. lhbt-inclusieve seksuele en relationele vorming op de lerarenopleidingen 5. vragen en discussie

Bronnenonderzoek Vakliteratuur lerarenopleidingen kennisinstellingen 6

Bronnenonderzoek Voorlichtingsmethoden Lerarenondersteuning 7

Bronnenonderzoek Websites, games Literatuur, promotieonderzoek, SCPrapporten, effectrapportage 8

Bronnenonderzoek Seksuologische literatuur Tv-programma s 9

1. Maatschappelijke acceptatie 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 10

Seksuele en genderdiversiteit: LHBTIQ Seksuele diversiteit Heteroseksualiteit Homoseksualiteit (homoseksuele mannen, lesbische vrouwen) Biseksualiteit Panseksualiteit Aseksualiteit Questioning Queer Genderdiversiteit Cisgender Transgender Intersekse Non-binair Questioning Queer

4% 3% 1% homoseksuele mannen en lesbische vrouwen moeten hun leven kunnen leiden zoals zij dat willen (18+) (Kuyper, 2018) 92% (helemaal) mee eens niet eens/niet oneens (helemaal) mee oneens nooit over nagedacht 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar

aanvaardbaarheid dochter / zoon die samenwoont met een vaste partner van hetzelfde geslacht (18+)(Kuyper, 2018) 74% 9% 17% (zeer) onaanvaardbaar neutraal (zeer) aanvaardbaar 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar

19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar De beginsituatie

19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 15

5% SW2 2019 3% 6% 20% Nonacceptatie lhb (Kuyper, 2018) 18+ 2018 VO 12-18 jr 2017 8% 11% 19% 29% 29% 31% PO 6-12 jr 2017 30% 12% 0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35% ik vind het vies als twee meisjes met elkaar zoenen ik vind het vies als twee jongens met elkaar zoenen ik vind het vies als een jongen en een meisje met elkaar zoenen 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar

90% 81% 80% 70% 60% Suïcidaliteit & seksuele gerichtheid 16-25 jaar (Kuyper 2015) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 34% 17% 6% 1% 9% 2% 0% nooit serieus aan suïcide gedacht enkele keer/soms aan gedacht (heel) vaak aan gedacht suïcidepoging gedaan LHB Hetero 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar

Transgenders: gepest voor 16 e jaar 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 10% 44% 46% cisgender 20% 48% 32% transgender nooit gepest wel eens / regelmatig gepest (heel) vaak gepest 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar

Seksuele minderheidsstress Geïnternaliseerde homonegativiteit + algemene stressoren Omgevingsfactoren Verwachting van afwijzing Verbergen van identiteit Ervaren van vooroordeel en discriminatie Stress Coping (Gezondheids)problemen 19-3-2019 Seksuele en genderdiversiteit 22

Nog wat cijfers Jongens (12-25) oordelen negatiever (27%) dan meisjes (13%) over zoenende mannen (De Graaf et al., 2017) Zeven op de tien lhbti s krijgt in hun leven te maken met discriminerend fysiek of verbaal geweld (Schuyf, 2009) Een derde van de lhbt-scholieren voelt zich als lhbt niet veilig op school (Pizmony-Levi, 2018) Slechts 6% van de lhbt-scholieren hoort nooit homofobe uitspraken (Pizmony-Levi, 2018) 26% van de jongens is positief over transgenders, 79% van de meisjes (Kuyper, 2018) 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 23

Conclusies Algemene acceptatie van seksuele identiteit in Nederland zeer hoog Acceptatie lhb-leefstijl loopt achter Je mag homo zijn, maar moet hetero doen Non-acceptatie sterker bij: orthodox-gelovige christenen en moslims, kleine religies en mensen met een niet-westerse migratieachtergrond Algemene acceptatie genderidentiteit loopt achter 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 24

3. kerndoelen po, so en vo 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 25

Kerndoelen 2012 (po, so, vo) De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en respectvol om te gaan met seksualiteit en met diversiteit binnen de samenleving, waaronder seksuele diversiteit. 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 26

Emancipatiebeleid Inspectieonderzoek 2016: onvoldoende beleid geen structurele, doelgerichte aandacht voor respect voor lhbt te weinig aandacht in leermiddelen handelingsverlegenheid bij lastige discussies Regeerakkoord 2017 Kerndoelen dienen te worden aangescherpt voor burgerschap en seksuele diversiteit Emancipatienota 2018 Het voorstel voor aanscherping zal eind 2019 klaar zijn 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 27

Emancipatienota 2019 (14-03-19) Coördinerend minister van Emancipatie, Ingrid van Engelshoven Herijkte kennisbases (de pabo en de tweedegraadslerarenopleidingen): seksuele diversiteit en genderdiversiteit expliciet geborgd (ingegaan leerjaar 18-19) Curriculum.nu (po, so, vo (aanbevelingen bovenbouw vo) een aanzet voor de aanscherping van het kerndoelonderdeel seksualiteit en seksuele diversiteit kort na de zomer 2019 worden de ontwikkelde bouwstenen opgeleverd 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 28

Concept: nieuwe kerndoel po, so en vo Leerlingen dragen samen met medeleerlingen en leraren bij aan een sociaal schoolklimaat waarin iedereen zich vrij, veilig en geaccepteerd voelt en openlijk zichzelf kan zijn met zijn seksuele gerichtheid, genderidentiteit en leefstijl. 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 29

4. lhbt-inclusieve seksuele en relationele vorming op de lerarenopleidingen 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 30

Curriculum lerarenopleiding Thema s Seksuele ontwikkeling (kinderen en jongeren) Genderdiversiteit en seksuele diversiteit Seksuele voorlichting en relationele vorming Lhbt-inclusief onderwijs Vakgebieden Ontwikkelingspsychologie Onderwijskunde Burgerschapsvorming Biologie Wereldoriëntatie Pedagogiek Diversiteit 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 31

Vooroordelen bestrijden Felten & Taouanza (Movisie) 1. inzetten op het vergroten van inleving en empathie (filmpjes, theater) (po, vo) 2. inzetten op een verandering van sociale normen (po, vo, ho) 3. leren aan gemotiveerde studenten om hun eigen vooroordelen en stereotypen onder controle te krijgen (ho) 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 32

Wat werkt bij het verminderen van discriminatie Movisie, kennis en aanpak van sociale vraagstukken Hanneke Felten en Ikram Taouanza 2018 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 33

19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar 34

GSA: Gender- en Seksualiteits Alliantie 80% VO-scholen GSA Sociale steun Zelfvertrouwen en duidelijke identiteit Netwerk en vriendschap verminderen van minderheidsstress onder lhbt-jongeren. 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 37

5. Vragen en discussie 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 38

Dank voor uw aandacht www.mathieuheemelaar.nl seksualiteit@xs4all.nl https://shop.coutinho.nl/store_nl/seksuele-vorming-endiversiteit.html Of: www.coutinho.nl -> zoeken: Heemelaar 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 39

Iedereen is anders www.iedereenisanders.nl Movisie Een website ter ondersteuning van de seksuele ontwikkeling van lhbt-jongeren Bestrijden seksuele minderheidsstress Preventie suïcide 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 40

Onderzoek inspectie (2016) globale doelen, maar die zijn niet uitgewerkt naar leerjaren, vakken of vakgebieden geen inzicht in de resultaten van hun onderwijs dat is gericht op een respectvolle omgang met seksualiteit en seksuele diversiteit beeld van de opvattingen over seksuele diversiteit die onder leerlingen leven, minder van de sociale veiligheidsbeleving van lhbt-leerlingen enige aandacht aan de bevordering van een respectvolle omgang met seksualiteit, aan seksuele weerbaarheid en aan seksuele diversiteit in de samenleving, maar veel scholen doen dat op incidentele basis tussen de 35% en 52% van de leraren besteedt in de lessen aandacht aan homoseksualiteit in reguliere leermiddelen is nauwelijks of geen aandacht voor biseksualiteit, transgender of intersekse personen structureel aanbod (meerdere momenten gedurende de schoolloopbaan van de leerlingen) op enkele scholen bij 50% - 75% komt het thema een of enkele keren per jaar aan de orde. Vooral speciale lessen, gastlessen, projecten of door de methode aangegeven momenten leraren zien lastige discussies met leerlingen en het gemis van een overkoepelende visie en afgestemde aanpak door de school als remmende factoren 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 41

Onderzoek inspectie (2016): bevorderende factoren aansluiting bij het leven van leerlingen, herkenbare aanleidingen en de actualiteit positief schoolklimaat met goede relaties tussen leerlingen en leraren heldere identiteit, door de schoolgemeenschap gedragen, waarin alle betrokkenen zich herkennen de organisatie en sturing van de school belangrijke randvoorwaarde voor versterking van de invulling van dit onderwijs duidelijkheid bij de schoolleiding over belang van het thema en dat stelselmatig uitdragen, ook bij (potentiële) verschillen van opvatting tussen ouders en school een duidelijke, gestructureerde en concrete aanpak, gericht op een vastgelegde invulling, waarin schoolbreed is aangegeven en afgestemd wat wanneer aan de orde komt bekendheid van alle betrokkenen met doelen, inhouden en plaats in de leerroute een door alle leraren gevolgde pedagogische aanpak, waarin aanleidingen uit de leefwereld rond de leerlingen worden benut een overkoepelende visie en een afgestemde aanpak zodat leraren lastige discussies met leerlingen goed kunnen hanteren 19-3-2019 VELON Mathieu Heemelaar LHBT-inclusieve seksuele vorming 42