NI-80-09-560-NL-C Europese Commissie Wetenswaardigheden over de Uitbreiding van de EU Europese Commissie Directoraat-generaal Uitbreiding Eenheid A2: Informatie en communicatie Adres: Wetstraat 200, B 1049 Brussel Telefoon: (+32 2) 295 36 79, Fax: (+32 2) 299 17 77
Olli Rehn Commissaris verantwoordelijk voor uitbreiding VOORWOORD In 2009 vieren we een dubbel historisch jubileum. Ten eerste is het deze herfst twintig jaar geleden dat de Berlijnse Muur viel. Ten tweede vieren we in mei de vijfde verjaardag van de uitbreiding van de Europese Unie (EU). Deze uitbreiding zorgde voor een succesvolle hereniging van Oost- en West-Europa. Europese Unie is tegenwoordig niet alleen groter, maar ook sterker, dynamischer en cultureel nóg diverser. Nu, vijf jaar later, heeft de uitbreiding van de EU voordelen gebracht voor inwoners van oude en nieuwe lidstaten. Economisch gezien is door de uitbreiding van export- en investeringsmogelijkheden meer werkgelegenheid gecreëerd voor burgers in de oude lidstaten, en is de levensstandaard in nieuwe lidstaten verbeterd. De uitbreiding heeft bijgedragen aan de versterking van democratie, stabiliteit en veiligheid in ons continent. Een uitgebreide Europese Unie heeft meer invloed bij onderhandelingen op mondiaal niveau, zoals over de klimaatverandering of de internationale financiële crisis. De Hoewel de meeste burgers van de EU de centrale doelstellingen van de uitbreiding steunen het vergroten van het gebied waarin vrede en stabiliteit heersen, democratie en welvaart in Europa blijven sommigen sceptisch ten aanzien van de voordelen. Brussel, maart 2009 Olli Rehn Het vooruitzicht om toe te treden tot de Europese Unie bevordert op dit moment hervormingen in de westelijke Balkanlanden en in Turkije. Deze brochure gaat in op de meest geuitte zorgen en maakt op een zakelijke manier de balans op van de uitbreiding van de EU. Graag nodig ik u uit, zelf uw eigen mening te vormen.
Welk effect heeft de uitbreiding op de veiligheid binnen de EU? uitbreidingsronden van de EU in de loop der jaren hebben bijgedragen. De grondslag van de Europese Unie wordt gevormd door gemeenschappelijke waarden en uitgangspunten. Elke Europese staat die deze respecteert kan het lidmaatschap aanvragen. Het lidmaatschap van de EU is een beslissing van vrije en democratische naties, die hebben besloten de Europese identiteit en hun staatkundige zelfstandigheid vrijwillig met anderen in de EU te delen. Hier gaat een belangrijke transformerende kracht van uit, die landen die zich willen aansluiten aanzet tot democratische hervormingen en economische liberalisering. De kern van de zogenaamde soft power aanpak van de EU is om binnen ons continent het gebied waar vrede, stabiliteit en welvaart heerst uit te breiden. De aantrekkingskracht van de EU is een beslissende factor geweest bij de vreedzame democratische transformatie van Midden- en Oost-Europa, en dit is nog steeds de drijvende kracht voor de hervormingen in de westelijke Balkanlanden en in Turkije. Wij hebben er bijzonder veel belang bij, dat wij stabiliteit exporteren naar onze buurlanden en instabiliteit niet importeren. Alle Europeanen profiteren van de grotere stabiliteit en vreedzame ontwikkeling waaraan de 2 Welke economische gevolgen heeft deze uitbreiding? Zowel de nieuwe als de oude leden, als de EU in haar geheel profiteren van de uitbreiding. De handel tussen de oude en de nieuwe lidstaten is in minder dan 10 jaar bijna verdrievoudigd (van 175 miljard in 1999 naar circa 500 miljard in 2007). Dit wordt nog beter geïllustreerd door de vervijfvoudiging van het handelsvolume tussen de nieuwe lidstaten onderling, van minder dan 15 naar 77 miljard euro in dezelfde periode. Dit was een beslissende factor die bijdroeg aan een stabiele jaarlijkse groei van 1,5 % in de werkgelegenheid in de nieuwe lidstaten, in de tijd van hun toetreding in 2004 tot het begin van de financiële crisis.
Dit toont ook in economische crisistijden aan dat uitbreiding niet een probleem is, maar juist een belangrijk deel van de oplossing voor het economisch herstel van Europa. Wij delen een gemeenschappelijk belang. Wat zijn de voordelen van de uitbreiding voor de burgers van de EU? In de eerste plaats profiteren alle Europeanen van de grotere stabiliteit en vreedzame ontwikkeling, waaraan de uitbreidingsronden van de EU in de loop der jaren hebben bijgedragen. Maar dat is nog niet alles. Doordat er meer dan 100 miljoen consumenten met een groeiende koopkracht bij zijn gekomen in de Europese binnenmarkt is de vraag naar producten van ondernemingen uit de oude lidstaten gestegen. Dit heeft bijgedragen aan het behoud van oude en het scheppen van nieuwe banen in eigen land. Zo komt iedere machine die door een Duits bedrijf in Polen wordt verkocht ten goede aan de inwoners van Duitsland. En iedere transactie van een Nederlandse bank in de nieuwe lidstaten komt ten goede aan de Nederlandse economie. Het invoeren van de Europese normen voor milieu- en gezondheidszorg door de nieuwe lidstaten, daarvan profiteren zowel inwoners van de oude als van de nieuwe lidstaten. De belangrijkste thema s bij de laatste toetredingsonderhandelingen waren de voedselveiligheid en de diergezondheid. De EU trof strenge maatregelen om de nieuwe leden op het niveau van de EU-standaard te brengen. Levensmiddelenindustrie, zuivelfabrieken en slachthuizen die niet aan de normen voldeden, zijn vóór de toetreding gesloten. Alleen die bedrijven die aan de eisen voldeden, mochten hun producten vervolgens in de gehele binnenmarkt verkopen. Het invoeren van specifieke waterrichtlijnen heeft geleid tot verbeteringen in de kwaliteit van drinkwater, evenals in de kwaliteit van zwemwater, oppervlakte- en binnenwateren. Ook de nucleaire veiligheid is door de uitbreiding verbeterd. In het kader van voor de toetreding opgelegde verplichtingen zijn meerdere kerncentrales gesloten die als een veiligheidsrisico werden gezien. De nieuwe lidstaten maken nu ook deel uit van het systeem voor 3
snelle gegevensuitwisseling bij een radiologische noodsituatie. Hierdoor is de veiligheid van de EU als geheel verbeterd. tachtig de gemeenschappelijke markt gesticht. Tegelijk werden het cohesie- en het regionale beleid verder ontwikkeld. Een van de resultaten van de uitbreiding is dat meer landen zich hebben aangesloten bij het Verdrag van Schengen. Hierdoor kunnen burgers van aangesloten landen veel eenvoudiger reizen binnen de EU. De integratie van de nieuwe lidstaten in de Europese binnenmarkt voor het vliegverkeer heeft geleid tot veiligere en goedkopere vluchten. Verder kunnen inwoners van de Europese Unie door de uitbreiding meer profiteren van handelsmogelijkheden en van studie- en werkgelegenheid in het buitenland. Na het toetreden van Zweden, Finland en Oostenrijk in de jaren negentig is de euro ingevoerd, tegelijkertijd werden er belangrijke stappen ondernomen op het vlak van buitenlandse en veiligheidspolitiek. In de diepte of in de breedte? De bezorgdheid dat een gemeenschap van 27 lidstaten aan beslisvaardigheid zou inboeten bleek ongegrond. Natuurlijk kan en moet het vermogen van de EU om efficiënt te functioneren nog verder worden verbeterd. We moeten de interne hervormingen doorzetten. Maar dat mag niet betekenen dat we onze taak om aan vrede en welvaart te werken, die de fundamentele belangen van de EU en haar inwoners dient, zomaar even kunnen vergeten. De combinatie van verdieping en verbreding heeft de EU sterker gemaakt en onze invloed in de wereldeconomie en in de politiek vergroot. Deze twee aspecten staan dan ook niet op gespannen voet met elkaar. Om verschillende redenen is zowel schaalvergroting als grotere diepgang noodzakelijk en zijn ze tot nu toe gelijk op gegaan. Zo werd bijvoorbeeld na de uitbreiding met Spanje, Portugal en Griekenland in de jaren 4 Sinds de toetredingen van 2004 is er grote vooruitgang geboekt op het gebied van recht, vrijheid en veiligheid. Sinds kort ligt de nadruk nu op economisch concurrentievermogen en klimaatverandering.
Te veel te snel? In 2004 en 2007 zijn twaalf nieuwe landen lid geworden van de Europese Unie. Deze hereniging van Europa vond echter niet plaats over een nacht ijs. Vijftien jaar na de val van de Berlijnse muur traden tien Midden- en Oost-Europese landen evenals Cyprus en Malta toe. In die jaren ondergingen deze landen een wezenlijke democratische en economische verandering, waarmee ze zich kwalificeerden voor het lidmaatschap van de EU. Voor twee landen, Bulgarije en Roemenië, voorzag de toetredingsovereenkomst extra veiligheidsnetten. Hiermee konden eventuele economische moeilijkheden en problemen met het functioneren van de binnenmarkt en justitiële en binnenlandse aangelegenheden verbonden aan de toetreding worden opgelost. Hoe worden uitbreidingen voorbereid? In 1993 heeft de EU precieze toetredingscriteria gedefinieerd (de criteria van Kopenhagen). Om tot de EU toe te kunnen treden, moet een land een stabiele democratie zijn waarin de beginselen van de rechtsstaat worden nageleefd; het moet de mensenrechten en de rechten van minderheden kunnen waarborgen en een markteconomie hebben die bestand is tegen de concurrentie van de interne markt. Verder moet het land in staat zijn om de wetgeving van de EU volledig in te voeren. De uitbreiding van 2004/2007 was beter voorbereid dan ooit tevoren in de geschiedenis van de EU. Al in 1991 ondertekende de EU met Hongarije en Polen, gevolgd door andere Midden- en OostEuropese landen, de eerste Europa overeenkomsten met daarin vastgelegd de eerste voorwaarden voor integratie in de EU. Op basis van deze overeenkomsten werd bijvoorbeeld in 2001 een vrijhandelszone opgericht voor 85 procent van de bilaterale handel. Dit heeft een handelsschok in mei 2004 helpen voorkomen. Rekening houdend met de zorgen van burgers en de ondertussen opgedane ervaringen heeft de EU verdere stappen ondernomen om de kwaliteit van het uitbreidingsproces te verbeteren. Tegenwoordig krijgen staatkundige hervormingen, goed bestuur, de beginselen van de rechtsstaat en de strijd tegen georganiseerde criminaliteit en corruptie van af het begin een grotere nadruk. Ook schenkt men meer aandacht aan publieke 5
6
NIET CONTINENTALE EN OVERZEESE GEBIEDEN VAN DE LIDSTATEN Kandidaat lidstaten Kroatië Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië Açores (P) Turkije Ponta Delgada Madeira (P) Funchal Canarias (E) Guadeloupe (F) Potentiële kandidaten Las Palmas de Gran Canaria Albanië Guyane (F) Bosnië en Herzegovina Martinique (F) Réunion (F) Montenegro Servië Kosovo* * overeenkomstig Resolutie 1244/99 van de VN-Veiligheidsraad 7
opinie en maatschappelijke ontwikkeling. Om de gemaakte vooruitgang te meten zijn effectstudies ontwikkeld. Toetredingsonderhandelingen over specifieke beleidsvelden zijn pas mogelijk wanneer aan de strenge basisvoorwaarden is voldaan. Wie beslist? Elk belangrijk besluit dat leidt tot de toetreding van een land moet unaniem door de regeringen van de lidstaten van de EU in de Raad van de Europese Unie worden genomen. De leden van het Europees Parlement, die direct door de burgers van de EU worden gekozen, moeten hun toestemming geven. Zo worden alle besluiten met politieke gevolgen zowel door de diverse democratisch gekozen organen van elke lidstaat gedragen als op het niveau van de EU. In de toetredende landen geniet de Europese integratie over het algemeen brede nationale consensus. 8 Is de uitbreiding duur? De financiële ondersteuning vanuit de EU aan de nieuwe lidstaten vormt circa 0,2 procent van het bruto binnenlands product van de oude leden en zal tot 2013 tot 0,3 procent stijgen. Dit wordt ruimschoots goedgemaakt door het economisch nut voor de EU als geheel. Deze middelen worden zo ingezet dat de hele EU hier profijt van heeft. De bouw van straten en wegen en andere infrastructurele projecten voor de nieuwe lidstaten worden vaak door bedrijven uit de oude lidstaten uitgevoerd. Ondernemingen in de hele unie profiteren van rechtszekerheid, minder corruptie en een betere infrastructuur. De inzet van financiële middelen voor de ontwikkeling van de economieën van de nieuwe lidstaten creëert zowel in de oude als in de nieuwe lidstaten handelsmogelijkheden.
Hoeveel werknemers zijn in de arbeidsmarkten van de oude lidstaten terechtgekomen? De mobiliteit van werknemers en het vrije personenverkeer zijn een basisprincipe van de Europese binnenmarkt. De prognoses van een massale toestroom van werknemers vanuit Midden- en Oost-Europa zijn niet uitgekomen. In de overgrote meerderheid van de lidstaten vormen burgers uit de nieuwe leden minder dan één procent van de beroepsbevolking. Uitzonderingen worden gevormd door Ierland (circa 5 procent) en het Verenigd Koninkrijk (1,2 procent), waar de mobiliteitsstromen in 2006 een hoogtepunt bereikten en sindsdien weer zijn afgevlakt. Zijn bedrijven naar de nieuwe lidstaten verhuisd? Het verplaatsen van arbeidsplaatsen vanuit de oude naar de nieuwe lidstaten blijft een marginaal verschijnsel. Er zijn sinds 2004 geen aanwijzingen voor een stijgende trend in het verplaatsen van bedrijfsactiviteiten. Ondernemingen zoeken altijd naar lagere productiekosten, grotere markten, technische innovaties en andere manieren om hun concurrentiepositie te behouden. Europese ondernemingen krijgen vooral concurrentie van de Verenigde Staten, China en India. Investeren in Midden- en OostEuropa in plaats van in landen buiten Europa kan eraan bijdragen, Europese arbeidsplaatsen in de industrie te behouden en groei te creëren in heel Europa. Het antwoord van Europa op de globalisering en de daarmee gepaard gaande economische uitdagingen kan op de lange termijn dus alleen worden gezocht in een verbeterd concurrentievermogen in combinatie met de ontwikkeling van onze sociale normen. Wat gebeurt er met de criminaliteit als de EU uitbreidt? Georganiseerde criminaliteit is niet aan grenzen gebonden en biedt reden tot grote bezorgdheid voor alle lidstaten. Door de uitbreiding kon de bestaande samenwerking bij politie en justitie binnen de EU ook in de nieuwe lidstaten volledig worden toegepast. De samenwerking is geïntensiveerd door 9
bijvoorbeeld gezamenlijke rechercheteams, uitwisseling van informatie en het invoeren van het Europese aanhoudingsbevel. De veiligheid langs de grenzen is verbeterd nadat de nieuwe leden de EU-normen bij de grenscontrole zijn gaan toepassen. De verhoogde samenwerking levert een bijdrage aan verbeterde bescherming van de burger in Europa. Van 2003 tot 2006 zijn de criminaliteitscijfers in totaal met circa vier procent gedaald. In de eerste zes maanden na het afschaffen van de interne Schengen grenscontroles tussen Duitsland en Polen in december 2007 was er een daling te zien in de misdaadcijfers en bij het aantal aanhoudingen. In sommige lidstaten is het aantal aangetroffen illegalen verminderd. geografische, culturele en historische eenheid. Geografische ligging is uiteraard belangrijk: zo is in 1987 de lidmaatschap aanvraag van Marokko afgewezen. De oostelijke grenzen van Europa zijn echter niet zo duidelijk als de afbakening door de Middellandse Zee of de Atlantische Oceaan. Aardrijkskundigen en historici zijn het nooit eens geworden over de definitieve grenzen van Europa. De EU is in de eerste plaats gebaseerd op gemeenschappelijke waarden. Haar grenzen zijn steeds verschoven als er een nieuwe lidstaat toetrad. Tegenwoordig richt het uitbreidingsbeleid zich op de landen van de westelijke Balkan en op Turkije. Is er een grens aan verdere uitbreiding? En Turkije? Volgens het EU-Verdrag kan elk Europees land dat de waarden van democratie, mensenrechten en de rechtsstaat respecteert het lidmaatschap van de EU aanvragen. Dit betekent echter niet, dat alle Europese landen het lidmaatschap ook daadwerkelijk zullen aanvragen of dat de EU alle aanvragen moet goedkeuren. Europa is een Turkije is een belangrijke strategische partner voor de EU voor onze stabiliteit en veiligheid, voor onze interesses op economisch gebied en in de energiesector, en bij ons streven bruggen te slaan tussen culturen. We hebben een lange geschiedenis van samenwerking. Turkije is al meer dan 50 jaar zowel lid van de NAVO 10
als vertegenwoordigd in de Raad van Europa. De associatieovereenkomst tussen Turkije en de Europese Unie is in 1963 ondertekend en de Douane-unie trad in 1995 in werking. Met het openen van de toetredingsonderhandelingen in 2005 hebben de EU-lidstaten besloten de aanvraag van Turkije om toe te treden tot de Europese Unie te erkennen. Om lid te worden van de EU moet Turkije eerst voldoen aan de strenge criteria voor lidmaatschap. De voortgang van de onderhandelingen hangt af van de mate waarin Turkije in staat is de noodzakelijke hervormingen uit te voeren. Veel Europeanen hebben hun bezorgdheid geuit over het feit dat de grote meerderheid van de Turkse burgers moslim is. De EU is gebaseerd op algemene waarden als respect voor de rechten van de mens, de rechtsstaat, tolerantie en het non-discriminatiebeginsel, en niet op religie. Centrale politieke criteria voor het lidmaatschap zijn vrijheid van geloof en de bescherming van minderheden. Dit is volledig verenigbaar met de islam. Waarom hebben de landen van de westelijke Balkan het lidmaatschap aangevraagd? De landen van de westelijke Balkan hebben voor een Europese identiteit gekozen. Een blik op de kaart volstaat om dit te begrijpen: ze zijn omgeven door lidstaten van de Europese Unie. Ze hebben een lange weg afgelegd sinds de oorlogen en interne conflicten die volgden op het uiteenvallen van Joegoslavië in de jaren negentig. Deze landen een Europees perspectief bieden, is het beste instrument om hervormingen te bevorderen. Het versterkt de democratie en de regionale stabiliteit in het belang van heel Europa. Hoewel in het hele gebied georganiseerde criminaliteit en corruptie nog steeds een grote uitdaging vormen, hebben de landen van de westelijke Balkan sinds kort vooruitgang geboekt op dit terrein, mede door de ondersteuning vanuit de EU. Hierdoor verbeterde de samenwerking tussen politie en justitie zowel binnen dit gebied als ook tussen de regio en de EU. Dit komt de gehele ontwikkeling van de regio ten goede. 11
Als onderdeel van de EU-toetredingsondersteuning voor institutionele opbouw, helpen administratieve overheden van de lidstaten hun collega s op de Balkan bij het ontwikkelen en omzetten van strategieën om de veiligheid te bevorderen. EU-perspectief voor de landen aan onze oostelijke grenzen Gesprekken over Europees lidmaatschap voor landen als de Oekraïne, Moldavië of Georgië staan momenteel niet op de agenda. Elk besluit om een dergelijk perspectief te bieden moet unaniem door alle lidstaten samen worden genomen. De EU ondersteunt deze landen door middel van het Europees Nabuurschapsbeleid en het Eastern Partnership. De EU en de Oekraïne zijn in onderhandeling over een associatieovereenkomst die gericht is op verbeterde politieke samenwerking en economische integratie van de Oekraïne met de EU. De overeenkomst zal alle terreinen van politieke, economische en sectorale samenwerking omvatten: inclusief het instellen van een diepe en uitgebreide vrijhandelszone. Bovendien voorziet het Eastern Partnership in verbeterde 12 afspraken over het zekerstellen van energielevering, waar zowel de EU als deze nieuwe partners belang bij hebben. Ook voorziet het in meer financiële steun en, indien aan de veiligheidseisen is voldaan, gemakkelijker reizen naar de EU voor de burgers van de partnerlanden.
Europe Direct helpt u antwoord te vinden op uw vragen over de Europese Unie Gratis nummer (*): De Europese Commissie of personen die namens de Europese Commissie optreden zijn niet aansprakelijk voor het gebruik dat van de volgende informatie wordt gemaakt. 00800 6 7 8 9 10 11 (*) Als u mobiel of in een telefooncel of hotel belt, hebt u misschien geen toegang tot gratis nummers of kunnen kosten worden aangerekend. Europese Commissie Directoraat-generaal Uitbreiding Wetenswaardigheden over de Uitbreiding van de EU Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen 2009 12 S. 14,8 21 cm ISBN 978-92-79-11762-6 Meer gegevens over de Europese Unie vindt u op internet via de Europaserver (http://europa.eu). Informatie over de uitbreiding van de Europese Unie is te vinden op de website van het Directoraat-generaal Uitbreiding (http://ec.europa.eu/enlargement/). Bibliografische gegevens bevinden zich aan het einde van deze publicatie. Luxemburg: Bureau voor officiële publicaties der Europese Gemeenschappen, 2009 ISBN 978-92-79-11762-6 Europese Gemeenschappen, 2009 Overneming met bronvermelding toegestaan. Printed in Belgium Gedrukt op chloorvrij gebleekt papier Waar kunt u EU-publicaties krijgen? Betaalde publicaties: bij de EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu); bij uw boekhandel onder vermelding van titel, uitgever en/of ISBN-nummer; rechtstreeks bij een van onze verkoopagenten. U vindt de contactgegevens op http://bookshop.europa.eu of u kunt ze per fax aanvragen op (+352) 29 29-42758. Gratis publicaties: bij de EU Bookshop (http://bookshop.europa.eu); bij de vertegenwoordigingen en delegaties van de Europese Commissie. U vindt de contactgegevens op http://ec.europa.eu of u kunt ze per fax aanvragen op (+352) 29 29-42758.