December 2012 Meerderheid voor verkleinen inkomensverschillen terug naar 75 punten De is in het vierde kwartaal van 2012 uitgekomen op 75 punten, het laagste punt ooit. Huishoudens werden vooral een heel stuk pessimistischer over de nabije toekomst. Voor heel 2013 verwachten huishoudens er gemiddeld 120 euro per maand op achteruit te gaan. De meerderheid is voor het verkleinen van de inkomensverschillen, maar dan wel via de belasting. Het kerstbudget ontkomt dit jaar bij een derde van de Nederlandse huishoudens niet aan een bezuiniging. Stemming naar historisch dieptepunt Nederlandse huishoudens kunnen moeilijker rondkomen. De kwam in het vierde kwartaal uit op 75 punten, tegen 83 punten in het derde kwartaal. Een stand onder de 100 punten betekent dat de pessimisten de overhand hebben. Het oordeel over het nu kunnen rondkomen ten opzichte van drie maanden geleden is nauwelijks veranderd. Wel is de stemming over de toekomstige inhoud van de portemonnee een stuk somberder geworden. terugkijkend en vooruitlll 100 90 80 70 60 2009 2010 2011 2012 Beoordeling nu ten opzichte van verleden Toekomstverwachting Het aantal huishoudens dat verwacht de komende tijd moeilijker rond te komen is substantieel toegenomen en verdubbelde bijna ten opzichte van het vorige kwartaal. Meer dan een op de drie (36%) huishoudens denkt over drie maanden moeilijker rond te komen. Vorig kwartaal was dat nog één op de vijf (20%). De maatregelen die de koopkracht in 2013 onder druk zetten, spelen hier mogelijk een rol. Voor vrijwel iedereen betekent de btw-verhoging hogere prijzen. Gezinnen die hun kinderen naar de opvang brengen zien hun kosten in 2013 gemiddeld stijgen. Ook de verhoging van het eigen risico (naar 350 euro) en dus de gemiddelde eigen bijdrage in de zorg zet de koopkracht verder onder druk. Naast deze en andere concrete maatregelen voor komend jaar, zal de recente commotie over de zorgpremie en de koopkracht ook hebben bijgedragen aan het toegenomen pessimisme onder huishoudens. Zolang het pessimisme aanhoudt zullen ze hun hand op de knip houden en groeit de economie minder hard. Prijsstijgingen maken rondkomen lastiger Een op de vijf (21%) huishoudens zegt nu moeilijker rond te komen dan drie maanden geleden. Ruim vier op de tien huishoudens (43%) noemen de stijgende prijzen als belangrijkste reden dat zij de eindjes lastiger aan elkaar kunnen knopen. De recente btw-verhoging zal hier zijn sporen hebben achtergelaten. Zo stegen door Economisch Bureau, december 2012
de hogere btw ook een aantal uitgaven, die voor consumenten op korte termijn lastig te omzeilen zijn, in prijs. Denk daarbij aan de elektriciteits- en gastarieven. Huishoudens verwachten in te leveren Nederlandse huishoudens zijn niet erg optimistisch over hun portemonnee in 2013. Een ruime meerderheid (62%) verwacht er volgend jaar financieel op achteruit te gaan. Gemiddeld denken zij zo n 120 euro per maand slechter af te zijn dan dit jaar. Een kwart (26%) rekent erop volgend jaar even goed af te zijn en slechts 8% waaronder vooral 25-55 jarigen vertrouwt op een vooruitgang. Gaat u er in heel 2013 op voor- of achteruit? (% van de respondenten naar leeftijd) 75 50 25 0 Bron: TNS-NIPO 18-34jr. 35-54jr. 55 en ouder Erop vooruit Gelijk Erop achteruit Het pessimisme is het grootst onder 55-plussers. Van hen verwachten zeven op de tien (69%) komend jaar in te moeten leveren. Mogelijk maken zij zich meer dan andere leeftijdsgroepen zorgen over de oplopende werkloosheid. In Nederland vinden ouderen relatief moeilijk een nieuwe baan als zij op straat belanden. Daarnaast zullen werknemers die tegen hun pensioen aanzitten vaker tegen het einde van hun schaal aanlopen en minder vaak tegenvallers kunnen compenseren door bijvoorbeeld een carrièrestap. Naast de arbeidsmarkt zullen ouderen zich ook relatief meer zorgen maken over de ontwikkeling van de zorgkosten en hun pensioen. Achteruit door overheid; vooruit dankzij werk Huishoudens die verwachten dat zij in 2013 moeten inleveren, wijten dit in meerderheid aan de maatregelen van de overheid. Acht op de tien (79%) verwachten als gevolg van overheidsmaatregelen moeilijker rond te komen. Een op de tien (10%) denkt de eindjes lastiger aan elkaar te kunnen knopen door de situatie op het werk. Het kabinet grijpt de komende jaren in om het huishoudboekje op orde te krijgen. Mede door die ingrepen daalt de koopkracht van een doorsnee huishouden in 2013 naar verwachting voor het vierde jaar op rij. Bovendien loopt door de economische tegenwind de werkloosheid in 2013 waarschijnlijk op. Dat betekent onzekerheid voor sommige werknemers. Een stap zetten op de carrièreladder is in de huidige tijd dan ook niet eenvoudig; laat staan een betere baan vinden. Toch kunnen dit dé manieren zijn om er financieel gezien op vooruit te gaan. Het overgrote deel (65%) van de huishoudens die verwachten er financieel op vooruit te gaan in 2013, gaan ervan uit dat dit te danken zal zijn aan een verbetering van hun werksituatie. Mogelijk maken zij promotie of hebben ze een nieuwe baan in het vooruitzicht. Een op de negen (11%) ziet vooral kansen op verbetering van de werksituatie van zijn of haar partner. Pensioengerechtigden in de vuurlinie De maatregelen van de overheid gaan aan vrijwel niemand voorbij. Zo stijgt het eigen risico in de zorg naar 350 euro, is het algemene btw-tarief in oktober dit jaar verhoogd naar 21% en wordt de kinderopvang een stuk duurder. Toch daalt de koopkracht niet van iedereen en ook niet in dezelfde mate. De grootste groep Nederlanders (37%) denkt dat 65-plussers het hardst worden geraakt door de ingrepen uit het regeerakkoord. Uit berekeningen van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid blijkt dat de koopkracht van AOW-ers met een aanvullend pensioen het hardst daalt. Dat komt voornamelijk doordat de economische tegenwind pensioenfondsen dwingt te korten op de aanvullende pensioenen. Mensen met enkel een AOW-uitkering zien hun koopkracht daarentegen wel stijgen. Welke generatie wordt volgens u het hardst geraakt door het Regeerakkoord? (% van de huishoudens)llllllllll 0-18jr 15-25jr 25-45jr 45-65jr 65plus Bron: TNS 0 10 20 30 40 Meeste vrees voor eigen portemonnee Tussen de afzonderlijke leeftijdsgroepen valt op dat de meeste leeftijdsgroepen vinden dat zij er zelf het slechts vanaf komen als gevolg van het nieuwe regeerakkoord voor 2013. Dat is natuurlijk opmerkelijk aangezien er maar één groep echt het slechtst af kan zijn. Mensen hebben natuurlijk vooral zicht op hun eigen situatie. Kennelijk schatten zij vaak hun eigen concrete verlies zwaarder in dan het onbekendere verlies van anderen. Economisch Bureau, december 2012 2
Nivelleren onder de loep Het wel of niet verkleinen van de inkomensverschillen nivelleren is in wezen een afweging tussen groeien en verdelen. Worden de inkomensverschillen vergroot dan is dat op langere termijn goed voor de groei omdat meer mensen zich productief willen inzetten. Bij het verkleinen van de inkomensverschillen wordt er ter bescherming van de kwetsbare groepen inkomen herverdeeld van rijk naar arm. Op de korte termijn kan het verkleinen van de inkomensverschillen, zeker in economisch mindere tijden, ook gunstig uitpakken voor de economie. Lage inkomens krijgen dan meer te besteden. Aangezien zij een groter deel van hun geld uitgeven (en een kleiner deel sparen) dan hoge inkomens neemt de totale consumptie toe als lage inkomens meer te besteden krijgen. Meerderheid voor kleinere inkomensverschillen De meerderheid van de Nederlanders (56%) is voorstander van het verkleinen van de inkomensverschillen. Bijna vier op de tien (38%) vinden dat er niets aan de inkomensverdeling hoeft te veranderen en slechts 8% vindt dat de verschillen groter moeten worden dan ze nu zijn. Inkomensverschillen in Nederland moeten tov nu... (% van de respondenten naar inkomen) 75 50 25 0 Bron: TNS-NIPO Totaal <32.000 32-38 dzd >38.000 Groter worden Gelijk blijven Kleiner worden Lagere inkomens zijn veel vaker voorstander van het verkleinen van de inkomensverschillen dan hogere inkomens. Van de huishoudens met een bruto inkomen onder modaal ziet twee derde (66%) graag dat de ongelijkheid kleiner wordt. Onder huishoudens met een hoger inkomen (> 38.800 euro) is dat iets minder dan de helft (45%). Overigens lopen de meningen over het vergroten van de inkomensverschillen niet uiteen. Het percentage aanhangers van grotere verschillen is nagenoeg gelijk onder alle inkomensgroepen (8%). Beter nivelleren via belastingen Het verkleinen van de inkomensverschillen kan op verschillende manieren: via inkomensafhankelijke regelingen, zoals in de zorg en de huur, of via de belastingen. Een nipte meerderheid (51%) van de voorstanders vindt dat nivelleren het best is via de belastingen. Ruim vier op de tien respondenten (44%) zien liever dat dit via inkomensafhankelijke regelingen gebeurt. Als nivelleren aan de orde is dan genieten vanuit economisch oogpunt de minst verstorende ingrepen de voorkeur. De verschillen verkleinen via inkomensafhankelijke regelingen heeft als nadeel dat dit ook van invloed is op bijvoorbeeld de huur- en/of zorgsector. Een voorbeeld: als mensen met een laag inkomen nauwelijks voor de zorg hoeven te betalen, zullen zij veel eerder geneigd zijn eerder zorg gebruiken. De prikkel om minder van de zorg gebruik te maken is voor hen dan namelijk veel kleiner. Zo verdient vanuit economisch oogpunt nivelleren via de belastingen dus de voorkeur. Decemberbudget: 175 euro per huishouden December is een dure maand, waarbij Sinterklaas en kerst de grote uitgavenposten zijn. Huishoudens verwachten gemiddeld zo n 175 euro uit te geven aan alle feestdagen in december. Een kwart (25%) gaat uit van een budget van 51 tot 100 euro en een derde (34%) rekent erop tussen 101 en 200 euro te besteden. Een vijfde (19%) verwacht tussen de 200 en 400 euro kwijt te zijn. Alles bij elkaar zijn de speciale decemberuitgaven goed voor 1,3 miljard euro. Kerst wint het van Sinterklaas. Bijna de helft van de huishoudens (44%) verwacht van alle feestdagen het meeste uit te geven aan de kerst. Een kwart (25%) denkt dat het heerlijk avondje met de sint voor hen het duurst uitpakt. Bij gezinnen met meerdere kinderen is het uiteindelijk toch Sinterklaas die de Kerstman verslaat. Uitgaven aan de kerstperiode (% van de huishoudens) Meer dan vorig jaar (7%) Evenveel als vorig jaar (60%) minder dan vorig jaar (32%) Krappere kerst Het vertrouwen onder consumenten is laag en velen doen het liever wat zuiniger aan. Ook het budget voor de feestdagen moet er voor een deel van de huishoudens aan geloven. Bijna een derde (32%) denkt dit jaar minder uit te geven aan de kerstperiode dan vorig jaar. Bij zes op de tien (60%) is het kerstbudget naar verwachting hetzelfde als in 2012. Slechts 7% is van plan de kerst in financieel opzicht uitbundiger te vieren. Vooral mensen die krap bij kas zitten, beknibbelen op de feestdagen. Van de huishoudens die geld tekort komen, is 53% van plan minder uit te geven dan vorig jaar. Wel blijven de uitgaven bij huishoudens die wel rondkomen op peil. Van hen geeft 78% evenveel uit. Economisch Bureau, december 2012 3
Btw-verhoging duwt inflatie inhoog Door de btw-verhoging is de inflatie verder opgelopen. In november lagen de prijzen gemiddeld 2,8% hoger dan een jaar geleden. De inflatie is daarmee verder gestegen ten opzichte van het derde kwartaal van dit jaar. Het ING Economisch Bureau verwacht dat de inflatie de komende maanden weer iets terugloopt. Gemiddeld voor heel 2012 komen we naar verwachting op 2,4% uit. Volgend jaar komt de inflatie naar verwachting uit op gemiddeld 2,3%. Btw-verhoging stuwt prijzen omhoog De inflatie kwam in november uit op 2,8%; dat betekent dat het leven van een gemiddelde Nederlander 2,8% duurder is dan een jaar geleden. De verhoging van het algemene btw-tarief van 19% naar 21% heeft de inflatie de laatste maanden gestuwd. Een aantal producten die onder het algemene btw-tarief vallen, werd duurder. Onder meer gas en telefoon- en internetdiensten stegen in prijs. Ook tv- abonnementen en sieraden lieten een opvallend grote prijsstijging zien in oktober. Gemiddeld valt ruim 42% van de uitgaven van huishoudens onder het btw-tarief van 21%. Consumenten hebben wel een meevaller in het vooruitzicht. De energietarieven gaan per 1 januari iets omlaag, doordat de inkoopprijzen van gas zijn gedaald. De grote energiemaatschappijen hebben al tariefverlagingen voor het nieuwe jaar aangekondigd. Het ING Economisch Bureau verwacht dat de inflatie in 2013 uitkomt op 2,3%. Mee- en tegenvallers Met de kerst en oudejaarsavond in zicht gooien veel consumenten de boodschappenkar extra vol. Bijna al het eten valt onder het lage btw-tarief van 6%. Hoewel de btw-verhoging hier dus geen invloed heeft, stegen de voedselprijzen de laatste maanden wel (1,2%). Een drankje om het nieuwjaar mee in te luiden steeg eveneens aardig in prijs: alcoholhoudende dranken (die wel onder het tarief van 21% vallen) waren 2,7% duurder dan vorig kwartaal. Frisdrank (4,5%) werd duurder, terwijl thee (-9,9%) en limonade siroop (- 1,1%) een stuk goedkoper werden. Hoewel de btw-verhoging ook aan de pomp voelbaar was, kunnen automobilisten enigszins opgelucht ademhalen. Benzine werd onder invloed van de dalende olieprijzen 1,1% goedkoper dan vorig kwartaal. Wie er in de kerstvakantie (met de kinderen) op uit gaat, heeft ook een kleine meevaller: dierentuin en museum werden 1,0% goedkoper, een bezoek aan de bioscoop en het theater daalde 0,6% in prijs. Mee- en tegenvallerspks prijsverloop (aug 2012=100) 105 100 95 90 Bron: CBS 85 jul-11 jan-12 jul-12 Alcohol Thee Benzine Frisdrank Bioscoop en theater Dierentuin en museum Bespaartips om de portemonnee te ontzien De inflatie is gebaseerd op de ontwikkeling van een mandje met goederen en diensten dat een gemiddeld Nederlands huishouden maandelijks koopt. Natuurlijk is niemand exact gemiddeld. Bovendien veranderen prijzen voortdurend. Consumenten kunnen daarop inspelen, bijvoorbeeld door hun aankopen te timen en prijzen met elkaar te vergelijken. Hieronder enkele tips om de portemonnee te ontzien. Bespaartips 1. Koop samen in voor kerst en oudejaarsavond 2. Kap je kerstboom voor weinig 3. Geef een raak cadeau 4. Verkoop ongewenste cadeaus 5. Voorkom een overvolle boodschappenkar 6. Doe de boodschappen met digitale hulp 7. Weinig zorg? Verhoog het eigen risico 8. Houd je energieleverancier tegen het licht Economisch Bureau, december 2012 4
Tip 1: koop samen in voor kerst en oudejaar Vrienden en familie thuis uitnodigen met kerst en oudejaarsavond is niet alleen erg gezellig, het kan ook geld schelen. Deel de kosten door iedereen iets te eten of drinken mee te laten nemen. Doe de genodigden van te voren wel een concrete suggestie om te voorkomen dat er bijvoorbeeld een overvloed aan chips en snacks is en een tekort aan wijn en champagne. Ook gezamenlijk vuurwerk kopen kan geld schelen. Veel winkeliers geven korting als klanten een grote hoeveelheid in één keer bestellen. Tip 2: kap je kerstboom voor weinig Besparen op de kerstboom kan. Op het Nationale Park de Hoge Veluwe kunnen bezoekers op enkele zaterdagen in december een dennenboom uitzoeken en zelf omzagen. Daarvoor hoeven zij alleen de entree tot het park te betalen. Waarschijnlijk vinden we die boom ook nog eens waardevoller dan de dennenboom die we anders hadden gekocht. Onderzoek van econoom Dan Ariely laat zien dat we dingen waar we zelf moeite voor doen, meer waarderen. Dit wordt ook wel het IKEAeffect genoemd, naar de Zweedse zelfbouw meubelgigant. Tip 3: geef een raak cadeau Om te voorkomen dat een cadeau geven weggegooid geld wordt, kunnen Kerstmannen zich maar beter zo goed mogelijk inleven in de ontvanger van het cadeau. Denk van te voren na over hobby s, lievelingskleuren en andere eigenschappen van de ontvanger om zo de kans op het geven van een gelaagd cadeau te vergroten. Of vraag de wensen na bij de partner of een naast familielid. Een kerstcadeau hoeft overigens niet de wereld te kosten. Gevers denken vaak ten onrechte dat een duurder cadeau tevens een beter cadeau is, terwijl ontvangers de prijs helemaal niet zo belangrijk vinden, zo blijkt uit onderzoek met de aansprekende titel money can t buy love. Tip 4: verkoop ongewenste cadeaus Een gegeven paard mag men niet in de bek kijken, luidt het gezegde. Toch gaan Sinterklaas en kerst voor veel mensen samen met ongewenste cadeaus. Laat ze niet ongebruikt verstoffen in de kast. Op websites als Marktplaats en ebay ontstaat na de feestdagen een levendige handel in tweedehands cadeaus. Ook vindt er een handel in cadeaubonnen plaats. Met een beetje korting zijn bonnen daar goed te verzilveren. Tip 5: voorkom een overvolle boodschappenkar Met de Kerst en op oudejaarsavond mogen een hapje en drankje niet ontbreken. Consumenten die hun uitgaven in de hand willen houden, kunnen het best goed voorbereid de winkel in stappen. Met alle luxeartikelen die in de decembermaand in de supermarkt en bij de speciaalzaak liggen, kan het moeilijk zijn om de verleiding te weerstaan. Wie niet oppast, is veel geld kwijt aan impulsaankopen en moet producten weggooien die niet lang genoeg houdbaar zijn. Eet voldoende voor het winkelen, want met honger in de supermarkt raakt het karretje sneller vol. Tip 6: doe boodschappen met digitale assistentie Met een beetje digitale hulp kunnen de boodschappen ook in de feestmaand een stuk goedkoper. Diverse websites zetten de aanbiedingen van supermarkten op een rij. Dat scheelt reclamefolders uitpluizen. Door aanbiedingen scherp in de gaten te houden, kunnen consumenten gemiddeld een derde goedkoper uit zijn, stelt de Consumentenbond. Vooral kortingen op huishoudelijke producten, zoals schoonmaakartikelen en wasmiddelen, kunnen hoog oplopen. Wie kiest voor het doorgaans goedkopere huismerk in plaats van voor A-merken, kan ook geld besparen door te vergelijken. Het verschil tussen de goedkoopste en duurste huismerken bedraagt volgens de bond 32%. Tip 7: weinig zorg? Verhoog het eigen risico Consumenten kunnen jaarlijks per 1 januari overstappen naar een andere zorgverzekeraar en hun eigen risico aanpassen. Het verplichte eigen risico stijgt van 220 euro dit jaar naar 350 euro in 2013. Wie komend jaar geen of weinig zorgkosten verwacht te maken, kan de premie van het basispakket drukken door het eigen risico te verhogen. Dat kan tot maximaal 850 euro op jaarbasis. De premiekorting voor het verhogen van het eigen risico verschilt per verzekeraar, dus het loont om premies van verzekeraars te vergelijken. Een maximaal eigen risico van 850 euro levert een korting op van circa 250 euro op jaarbasis. Consumenten die willen overstappen, moeten in elk geval voor 31 december de oude verzekering opzeggen. Een nieuwe verzekeraar uitkiezen, kan dan nog tot en met eind januari. Tip 8: houd je energieleverancier tegen het licht De tarieven voor gas en elektriciteit gaan vanaf 1 januari hoogstwaarschijnlijk omlaag. Dankzij lagere inkoopprijzen van gas zijn consumenten op jaarbasis minder kwijt aan de energierekening. Dat is op zich al een meevaller, maar het kan ook de moeite waard zijn de prijzen van energieleveranciers te vergelijken. Nu de eindafrekening bij veel huishoudens op de mat is gevallen, is dit misschien wel het moment om over te stappen naar een andere aanbieder. Op internet zijn diverse sites te vinden waarop prijzen van leveranciers te vergelijken zijn. Het kan daarbij aantrekkelijk zijn om via een collectief, zoals de Vereniging Eigen Huis (VEH) of de Consumentenbond, energie in te kopen. Doordat duizenden huishoudens op die manier tegelijk energie inkopen kan dat een korting van honderden euro s per jaar opleveren. Economisch Bureau, december 2012 5
Verantwoording en disclaimer De meet het oordeel van Nederlandse huishoudens over hoe zij kunnen rondkomen. De feitelijke barometerscore is gebaseerd op een aantal vragen uit marktonderzoek door TNS NIPO onder een representatieve groep Nederlandse huishoudens en geeft aan hoe zij vinden dat het huishoudboekje sluit. De ING BudgetBarometer heeft als minimale waarde 0 en kan maximaal uitkomen op 200. De neutrale stand is 100. Het aantal optimisten en pessimisten over de eigen portemonnee houdt elkaar bij die stand in evenwicht. In meting-16 (in november afgenomen onder 1026 Nederlandse huishoudens) is de BudgetBarometerscore uitgekomen op 75. De in deze publicatie neergelegde opvattingen zijn gebaseerd op de door ING vergaarde informatie en door ING betrouwbaar geachte bronnen. Deze gegevens zijn op zorgvuldige wijze in onze analyses verwerkt. Noch de ING, noch medewerkers van de bank kunnen aansprakelijk worden gesteld voor de in deze publicatie eventueel aanwezige onjuistheden. Aan de verstrekte informatie kunnen geen rechten worden ontleend. ING aanvaardt geen enkele aansprakelijkheid voor de inhoud van de publicaties of voor informatie die op of via de sites wordt verstrekt. Auteursrecht en rechten ter bescherming van gegevensbestanden zijn van toepassing op deze publicatie. Niets in deze publicatie mag worden gereproduceerd, verspreid of gepubliceerd zonder de uitdrukkelijke vermelding van de ING als bron van deze informatie. De afnemer van deze informatie is verplicht aanwijzingen van de ING betreffende het gebruik van de informatie op te volgen. Nederlands recht is van toepassing. De ING is met ruim 8,9 miljoen rekeninghouders een van de grootste en meest toonaangevende financiële dienstverleners van Nederland. ING biedt klanten gemak, waar voor hun geld en persoonlijk advies. Particuliere en zakelijke klanten kunnen bij de ING terecht voor financiële producten op het vlak van betalen, sparen, lenen, hypotheken en beleggen. Daarnaast bemiddelt de ING in verzekeringen en pensioenen. De ING is een Nederlands onderdeel van de ING Groep, een wereldwijd opererende financiële instelling met 94.000 medewerkers. ING Groep verleent diensten aan meer dan 67 miljoen particuliere, zakelijke en institutionele klanten in meer dan 40 landen in Europa, Noord-Amerika, Latijns-Amerika, Azië en Australië. ING Bank N.V., statutair gevestigd te Amsterdam, Handelsregister nr. 33031431. Economisch Bureau, december 2012