Uitgave van: IVN Consulentschap Limburg - Staatsbosbeheer - Nationaal park De Meinweg De Breuklijn Juli 2005 - Jaargang 6, nummer 1 (11) Tien jaar nationaal park De Meinweg viert feest! Tien jaar geleden -in 1995- kreeg De Meinweg de status van nationaal park. Een feestje waard! In deze speciale Breuklijn staan verschillende direct betrokkenen stil bij tien jaar nationaal park De Meinweg. Tevens vindt u enkele bijzondere feiten en een overzicht van de lustrumactiviteiten de komende maanden.
Sjra van Zutphen, meinweggids en schoolgids Het bos is weer gaan leven Sjra van Zutphen zet zich al jaren in als vrijwilliger in De Meinweg. Hij vertelt over zijn ervaringen. Ik vind het heel bijzonder om kinderen kennis bij te brengen over de natuur. Dat nemen ze hun hele leven mee! Inmiddels hebben we duizenden schoolkinderen ontvangen in De Meinweg. Het is prachtig om de gezichten van kinderen te zien als ze met een netje in een poel bezig zijn. Laatst zagen we de zeldzame kamsalamander. De kinderen waren helemaal onder de indruk. Dan is het feest voor mij. De projecten die we doen slaan enorm goed aan en ze zijn vaak helemaal volgeboekt. Ik merk dat ze op school meer aan natuur doen dan tien jaar geleden. De kinderen komen nu beter voorbereid veldwerk doen. In het donker zie je veel In het begin heb ik ook veel excursies gedaan. Maar de animo daarvoor is door de jaren heen wat minder geworden. De mensen die belangstelling hadden gaan nu zelf op pad door het gebied. We organiseren wel themawandelingen over bijvoorbeeld nachtdieren of het heidebeheer en de waterhuishouding. De avondwandelingen zijn heel bijzonder. We gaan dan met een groep van zo n twintig personen zonder licht het bos in. Soms is het muisstil. Als je niet praat zie je veel... s Avonds kun je wilde varkens ontdekken of reeën. Je hoort uilen en andere nachtvogels. Het krioelt van vogels en planten Lucht en licht Vooral het goede beheer vind ik een grote verbetering in het gebied. Vroeger was het een dichtgegroeid industriebos met dennen. Als je daarin liep hoorde je niets. De dennen zijn uitgedund en er is meer lucht en licht in het bos gekomen. Het krioelt van de vogels en planten. Het bos is weer gaan leven. IJzeren Rijn De discussie rond het weer in gebruik nemen van de IJzeren Rijn is nu actueel. Helaas loopt deze spoorlijn dwars door het natuurgebied. Ik kan uren over het spoor vertellen, want ik ben veertig jaar machinist geweest, eerst op de stoomlocomotief en later op de diesel. Ik heb nog op de IJzeren Rijn gereden tussen Roermond en Keulen. Het weer openstellen zal veel problemen geven. Zo moet over de hele dijk alle bomen worden gerooid en onderhouden in verband met brandgevaar. Terrassenlandschap Het meest kenmerkende van het nationaal park De Meinweg is het terrassenlandschap met steile overgangen tussen vier plateaus. Die terrassen zijn ontstaan door drie breuken in de aardkorst. Het hoogteverschil varieert tot soms wel 50 meter (26-76 meter plus NAP). Dwars op de terrassen zijn prachtige beekdalen ontstaan: de Boschbeek en het dal van de Roode Beek. Tussen deze beken liggen vennetjes en uitgestrekt bossen en heidevelden. Alle planten en dieren in De Meinweg zijn beschermd.
Theo Zegers, meinweggids sinds 1995 Ik kijk met andere ogen naar de natuur Theo Zegers heeft altijd veel interesse in de natuur gehad. Hij was voorlichter bij het ministerie van landbouw en hield zich vooral bezig met tuinbouwbedrijven. De combinatie natuur en wandelen spreken hem erg aan. In 1995 gaf hij zich op voor de tweede opleiding tot meinweggids van het IVN Consulentschap Limburg. Hij is met andere ogen naar de natuur gaan kijken en brengt zijn kennis en enthousiasme graag over op anderen. Ik draai nooit op routine en hou altijd rekening met de groep. Van tevoren wil ik weten wat voor groep het is en waar die vandaan komt. Dan kan ik hier tijdens de excursie rekening mee houden. Theo wil zoveel mogelijk kennis vergaren over het gebied. Behalve aan de opleiding voor meinweggids heeft hij ook meegedaan aan verschillende bijscholingen. Op deze manier kreeg ik een brede kijk op het gebied. De verdiepende informatie over flora en fauna kwamen goed van pas tijdens de excursies. Maar ook werd aandacht besteed aan de cultuur en historie van De Meinweg. Ik kreeg meer inzicht in de plaatselijke verhoudingen en belangen die er spelen. Rekening houden met groep Theo loopt zo n vijftien keer per jaar met een groep. Het aantal keer is beperkt omdat De Meinweg beschikt over een grote groep gidsen. De aanvragen kunnen gemakkelijk onderling worden verdeeld. Het is altijd de kunst om te kijken wat er gebeurt in de groep en daarop in te spelen. Een groep pastorale werkers of een groep studenten vraagt om een andere benadering dan een familieuitje met oma en kleinkinderen. De meeste vragen die Theo krijgt gaan over wat mensen zien of vinden. Kleine dingen maken soms grote indruk. Bijvoorbeeld een mestkever die bijna een meter diep in de grond zit en heel wat graafwerk verricht om mestbolletjes kwijt te raken. Maar ook actuele zaken komen aan bod, zoals de IJzeren Rijn of het klooster van de Maharishi. Er verandert veel in De Meinweg. Steeds meer mensen zijn actief betrokken bij het gebied. Oudere mensen die hier geboren zijn en gewerkt hebben, kunnen veel vertellen over het verleden. Van deze mensen kunnen wij als gidsen veel opsteken over De Meinweg in vroegere tijden. De naam Meinweg De naam Meinweg komt van het woord Mein: gemeenschappelijke grond die door vele dorpen aan weerszijden van de grens werd gebruikt. De naam heeft niets te maken met de staatsmijn Beatrix die eind jaren vijftig werd gebouwd en voor de ingebruikname in 1962 al weer werd gesloten. Wel is een deel van het Beatrixplateau nu onderdeel van het nationaal park. Hier komen voorzichtig weer kraanvogels rusten.
Gerard Jonkman, districtshoofd Staatsbosbeheer De Meinweg is een eenheid geworden We hebben met veel verschillende samenwerkingspartners gewerkt aan het ontstaan van een natuurgebied, los van wie de beheerder is. Iedereen streeft dezelfde doelen na op het gebied van natuurbeheer, recreatie, educatie en voorlichting, aldus Gerard Jonkman. Hij is vanaf 1982 werkzaam bij Staatsbosbeheer, waar hij zich onder andere heeft ingezet voor het nationaal park De Meinweg. Het Beheer- en Inrichtingsplan uit 1993 ligt ten grondslag aan de eenheid van het natuurgebied. Veel maatregelen zijn inmiddels uitgevoerd. Voor de komende tien jaar ligt er een nieuw plan bij het ministerie van LNV. Gerard: Op hoofdlijnen wordt op het vorige plan voortgeborduurd, zeker wat betreft de begrazing, het beschermen van de ad der en maatregelen om de verdroging tegen te gaan. Accenten liggen nu op de vergroting en versterking van het gebied. De internationale samenwerking gaat daarbij een steeds belangrijkere rol spelen. Open verbindingen Door een eenduidig beheer gaat het nu goed met De Meinweg, zegt Gerard. De industriële dennenbossen veranderen langzaam in natuurlijke, gemengde bossen. In de bossen zijn open verbindingen gekapt, zodat kruipende en lopende die ren veel sneller van het ene gebied naar het andere kunnen oversteken. Dat is goed voor de geneti- sche variatie. Het maakt populaties van onder andere adders, hagedissen, vlinders en libellen veel sterker. Bezoekerscentrum Een van de mijlpalen in de afgelopen tien jaar was de opening van het bezoekerscentrum op 16 juni 1999. Het centrum werd het middelpunt van recreatieve, educatieve De adder, symbool nationaal park De adder voelt zich goed thuis in De Meinweg, vandaar dat de adder symbool van het nationaal park is. In de winter slaapt hij onder de grond. s Zomers zigzagt hij door het heide- en zandgebied. Vinden doe je hem vrijwel nooit. Hij voelt de voetstappen van wandelaars en schiet dan snel weg.
en voorlichtingsactiviteiten. Gerard: De samenwerking kreeg een enorme stimu lans. De gemeente, het IVN Consulentschap Limburg, recreatieve ondernemers en Duitse instanties zochten elkaar op om activiteiten te organiseren voor bezoekers en schoolkinderen. De vele wandeltochten, arrangementen, workshops, belevingsactiviteiten en scholenprojecten zijn een mooi resultaat. En zoiets is alleen mogelijk dankzij een grote groep enthousiaste vrijwilligers!. Recreatieve voorzieningen Jaarlijks genieten zo n achthonderdduizend recreanten van het nationaal park De Meinweg. Toch is het rustig in het gebied. Volgens Gerard is dit te danken aan de aanleg van goede recreatieve voorzieningen: De recreatie start vanuit de randen van het gebied waar goede parkeergelegenheid is aangelegd. In het gebied zelf mogen geen auto s komen. Er zijn alleen routes voor fietsers, wandelaars en ruiters. Informatie over de routes en over het gebied is te vinden in folders, op infopanelen en ook op internet. De Meinweg heeft mijn hart veroverd Gebruikersgroep Gerard denkt dat samenwerking de sleutel is voor een blijvende eenheid op het gebied van natuurbeheer, recreatie, educatie en voorlichting. Het is essentieel dat we investeren in het vergroten van het draagvlak. Sinds kort is er een gebruikersgroep in het leven geroepen. Dat is een positieve ontwikkeling. Deze direct betrokkenen kunnen zinvolle adviezen geven over te nemen maatregelen. Zij bekijken sommige zaken net vanuit een andere invalshoek. Samen kun je breed gedragen beslissingen nemen rond het beheer en de inrichting. Een deel van het Meinweggebied ligt ook in Duitsland. Samenwerking over de grens is eveneens nodig om beheersmaatregelen op elkaar af te stemmen. Gerard heeft inmiddels afscheid genomen van het district Limburg en ook van De Meinweg. Hij heeft vanaf 1 mei een ander district van Staatsbosbeheer onder zijn hoede gekregen (Tilburg-Nijmegen). De Meinweg heeft echter blijvend zijn hart veroverd: Ik zal nog regelmatig het gebied bezoeken, maar nu als wandelaar, fietser en vooral als natuurliefhebber. Dieren in De Meinweg De Meinweg is een uitstekend leefgebied voor reptielen en amfibieën. Van de zestien inheemse amfibieën komen er twaalf voor in het Meinweggebied, waaronder de heikikker, de knoflooppad, de alpenwatersalamander en de vinpootsalamander. Van de reptielen vindt men onder andere zandhagedis, de hazelworm de gladde slang en de adder. Andere diersoorten zijn de das, libellen, vogels zoals de zwarte specht, nachtzwaluw en wielewaal, reeën en wilde zwijnen. Voor de begrazing zorgen schapen, runderen en paarden.
Ton Lenders, adderspecialist en voorzitter van de werkgroep natuur, onderzoek en beheer Wat betekent De Meinweg voor de adder? Voor de adder is het Meinweggebied thans het enige leefgebied in Limburg. In april 2002 heeft de provincie het Bescherminsplan Adder Limburg opgesteld. Adderspecialist Ton Lenders: De adder voelt zich het beste thuis in natuurterreinen met veel overgangen van droge naar vochtige vegetatie. Hij houdt van zonnen, maar wil ook voldoende schuilplaatsen hebben. Van oudsher zijn deze overgangen veel aanwezig in De Meinweg. De vaak hellende gebieden in combinatie met de vennen vormen een bijna ideale leefplek voor de adder. Waarom zijn beschermingsmaatregelen nodig? De adder neemt in aantal af. De biotopen voor de adders zijn slechter geworden. Met name de verdroging is een zorgelijk knelpunt. Ook inteelt vormt een bedreiging voor het instandhouden van de soort. Om de adderpopulatie in Limburg te herstellen en te behouden zijn inmiddels veel beheersmaatregelen uit het Adderbeschermingsplan uitgevoerd. Wat merk je van deze beheersmaatregelen? Het gesloten bos wordt langzaam omgevormd tot een natuurlijk bos, afgewisseld met structuurrijke heide. Door extensieve begrazing en kleinschalig plaggen is het in De Meinweg gelukt om steeds meer open terrein en heidevelden terug te krijgen. Dat is goed voor de adder. Ook zijn er vijftig nieuwe poelen gegraven waar verschillende soorten kikkers, padden en salamanders van profiteren. Het voedselaanbod van de adder is daardoor groter geworden. Zeer belangrijk zijn de verbindingszones die in -nauwe samenwerking met de beheerders van het Duitse deel- zijn aangelegd tussen verschillende kernleefgebieden van de adder. Uitwisseling tussen en versterking van de soort is daardoor mogelijk geworden. IJzeren Rijn De IJzeren Rijn is een spoorlijn die sinds vijftien jaar buiten gebruik is. De spoorlijn werd in 1879 opengesteld voor goederenvervoer tussen Antwerpen en het Ruhrgebied. Nu bestaan er plannen om de lijn de heropenen. Er is veel verzet tegen omdat de spoorlijn ruim vijf kilometer door het nationaal park loopt.
Jan Hermans, onderzoeker libellen De Meinweg Het gaat goed met de libellen Nationaal gezien behoort De Meinweg tot een van de allerbeste libellengebieden in Nederland. Jan Hermans doet onderzoek naar de libellen in dat gebied. Wat zijn de belangrijkste verbeteringen in het gebied? Alle libellen en andere insecten zijn voor de voortplanting afhankelijk van zuiver, helder, voedselarm water en een structuurrijke vegetatie. Maatregelen die de verdroging van het gebied tegengaan vind ik daarom het belangrijkste. Staatsbosbeheer probeert door het bouwen van stuwen het water in De Meinweg zo lang mogelijk vast te houden. Ook de aanleg van nieuwe poelen, het dempen van ontwateringssloten en opschoning van verlandende vennen zijn belangrijk maatregelen ter behoud van het gebied. Wat zou je willen veranderen? De toegenomen recreatiedruk verstoort soms de kwetsbare terreingedeelten zoals het dal van de Boschbeek, oevers van vennen en poelen en vochtminnende vegetaties. In het spanningsveld natuur-recreatie slaat de recreatie soms te veel door. Ik zou wel willen dat er meer rust kwam in het gebied en dat er minder fietspaden waren. Hoe staat het er nu voor met de libellen? In de jaren tachtig hebben we de libellenstand in De Meinweg in kaart gebracht. Dit onderzoek zou ik moeten herhalen om iets over de libellen te kunnen zeggen. Fluctuaties in de libellenstand kunnen veel oorzaken hebben, zoals de temperatuur in bepaalde seizoenen. Bezoekerscentrum De Meinweg Waar ben je nu mee bezig? We zijn nu bezig met het inventariseren van alle plantensoorten in Midden- Limburg, Het heide- en veengebied in De Meinweg hebben we al in kaart gebracht. De graslanden en bossen volgen nog. Straks is er een totaal overzicht van alle vegetatie in dit gebied. Beheerder bezoekerscentrum Joost Bogaerts Vijf jaar geleden wilden we een modern, interactief en thematisch bezoekerscentrum worden. Dat is goed gelukt. Het bruist bij ons altijd van de activiteiten, vooral dankzij de inzet van ruim zestig vrijwilligers. Ze verzorgen de excursies, en activiteiten voor volwassenen, de jeugd, scholen en mensen met een verstandelijke beperking. Zonder deze vrijwilligers waren we nergens. Ze zijn goud waard. Het bezoekerscentrum van De Meinweg is t/m 31 maart alleen geopend op zondag van 10.00-17.00 uur, de informatiebalie is dinsdag, woensdag en donderdag open van 10.00-17.00 uur. Vanaf 1 april t/m 31 oktober zijn het bezoekerscentrum en de informatiebalie dagelijks open, behalve op maandag. Meinweg 2, 6075 NA Herkenbosch, telefoon (0475) 52 85 00, www.nationaal-parkdemeinweg.nl en www.staatsbosbeheer.nl.
Belangrijke feiten April 1990 instelling nationaal park in oprichting Mei 1990 instelling overlegorgaan Jan. 1991 instelling werkgroep educatie en voorlichting Juni 1991 start eerste opleiding excursieleiders Jan. 1992 eerste meerjarenplan educatie en voorlichting Maart 1992 start eerste opleiding schoolgidsen Mei 1992 eerste natuureducatief aanbod aan het basisonderwijs Maart 1993 eerste Beheers- & Inrichtingsplan Febr. 1994 start opleiding omgaan met mensen met een beperking Juni 1995 verkrijgen officiele status nationaal park Juni 1998 start eerste opleiding jeugdnatuurbegeleiders Juni 1999 opening bezoekerscentrum De Meinweg Maart 2003 start opleiding Intern Kwaliteitsteam Excursies Nationale Parken Zuidoost Nederland Febr. 2005 start opleiding Aardewandelingen-team Overzicht van de lustrumactiviteiten in het feestjaar 29 mei Opening recreatief fietspad Roermond - Bezoekerscentrum 24 juni Feestdag voor alle Meinweggidsen 1 juni Kijkdozenwedstrijd voor scholen; inleveren kijkdozen. Thema: 10 jaar natuur voor iedereen 26 juni Bekendmaking winnaar kijkdozenwedstrijd; winnende kijkdoos op groot formaat nagemaakt. Vanaf 13.00 uur bekijken kijkdozen. 28 aug. Demonstratie valkenier met tien vogels op Maas-Swalme- Nette dag 17 sept. IVN-dag. Gidsen geven uitleg over het gebied. De Meinweg organiseert activiteiten voor kinderen en andere doelgroepen, onder wie mensen met een verstandelijke beperking. Het bezoekerscentrum heeft een vaste expositie. De wisseltentoonstellingen gaat dit jaar over de Staatsmijn Beatrix (t/m juni) en Panorama Bouwwerk Natuur (juli t/m oktober). Belangrijkste samenwerkingspartners Een groep van ruim zestig enthousiaste vrijwilligers Staatsbosbeheer IVN Consulentschap Limburg Gemeente Roerdalen Particuliere grondeigenaren in de omgeving Ondernemers in de recreatieve sector Coöperatie van boseigenaren de Bosgroep Belangenvereniging jagers Onderzoekers Duitse natuurorganisaties Colofon Juli 2005, jaargang 6 nr. 1 (11) Uitgave: IVN Consulentschap Limburg Staatsbosbeheer Nationaal park De Meinweg Foto s: J. Bogaerts (SBB) R. Ouwerkerk (SBB) M. Straver (IVN) Redactieadres: IVN Consulentschap Limburg Godsweerderstraat 2 6041 GH Roermond Telefoon (0475) 38 64 60 www.nme-limburg.nl www.nationaal-parkdemeinweg.nl Oplage: 2000 De Breuklijn is een initiatief van het nationaal park De Meinweg. De Breuklijn verschijnt twee keer per jaar. Steeds wordt een ander onderwerp met betrekking tot het nationaal park behandeld. Door de jaren heen kreeg De Breuklijn een doorlopende nummering zodat alle losse nummers bij elkaar verzameld kunnen worden tot een uitgebreid boekwerk.