Lesmateriaal bij Issy en Sophius Werkblad voor leerlingen De Jodenvervolging Je naam:... Je klas:... De Jodenvervolging De Joodse gezinnen in de provincie Groningen ontvingen eind 1942 een brief van de Duitsers met het bericht dat ze naar het 'Jodenkamp te Westerbork' moesten vertrekken. In deze brief stond ook een lijst van spullen die ze mee moesten nemen. De rest van hun spullen moesten ze achterlaten. Dit moesten ze meenemen: koffer of rugzak 1 paar werkschoenen 2 paar sokken 2 stel ondergoed 2 hemden 1 werkpak 1 pullover 2 stel lakens en slopen 2 wollen dekens 2 handdoeken 3 zakdoeken 1 eetgerei 1 beker 1 lepel Vraag 1 Kun je je voorstellen dat de meeste Joodse mensen in de oorlog dachten dat ze echt ergens zouden gaan werken en na verloop van tijd weer terug zouden komen naar huis? Waarom? Vraag 2 Stel dat er op het lijstje stond dat je 1 boek mocht meenemen. Welk boek zou jij dan meenemen? Vraag 3 Noem 3 voorwerpen die je in ieder geval mee zou nemen in je koffer. Vraag 4 Wat zou je doen met de spullen die je niet mee kan nemen?
Vraag 5 Laurens van Lottum, één van de acteurs in een eerdere voorstelling van Issy & Sophius, schreef in 2010 na een bezoek aan Kamp Westerborg de volgende tekst: Dat een man de oorlog heeft overleefd omdat hij erg goed trompet kon spelen en dat de Duitsers dat mooi vonden is een mooi verhaal. Dat 700 verschillende mensen van zaterdag tot woensdag 102.000 namen voorlezen is goed om te doen. Dat er een herinneringskamp is opdat wij nooit vergeten is goed. Alleen dat er 65 jaar geleden 6 miljoen keer één mens vermoord was, is onmenselijk. Hij vindt het dus onmenselijk dat er zo veel mensen zijn vermoord in de oorlog en hij vindt het belangrijk dat we dat nooit vergeten. Hoe belangrijk vind jij het dat we de Tweede Wereldoorlog blijven herdenken? Heeft het zin om daarvoor op 4 mei twee minuten stil te zijn? Schrijf je mening hierover in maximaal tien regels. Gebruik de rest van de pagina om je mening hierover op te schrijven.
Lesmateriaal bij Issy en Sophius Werkblad voor leerlingen Nabespreking Je naam:... Je klas:... Issy en Sophius Je hebt met je klas gekeken naar de voorstelling Issy en Sophius van theater De Steeg. Op dit werkblad kun je kort iets lezen over hun leven en hun familie. De ouders van Issy en Sophius waren Michiel de Vries en Agatha van Zuiden. In 1925 trouwden ze met elkaar in Enschede. Hier zie je hun trouwfoto: Na hun huwelijk lieten ze een huis bouwen in de Oosterstraat in Winsum. Het huis was woonhuis en winkel ineen. In de winkel verkochten ze lappen, stoffen en alles wat je nodig hebt bij het maken van kleren. Op zaterdag, de sabbat, was de winkel gesloten. Maar op zondag werkten ze wel: de was werd gedaan en er werd getimmerd met hout van de scheepswerf die dichtbij was. Michiel was de meeste tijd op stap met een zwaar beladen bakfiets, vol met doeken en lappen. Ze noemden dat toen 'met pak gaan'. Hij had vaste rondes, want geregeld kwam hij met zijn koopwaar bij de boerderijen langs om stoffen aan de boerinnen te verkopen, die hiervan kleren maakten voor zichzelf, hun man en hun kinderen. Agatha stond meestal in de winkel. Het huis van de familie De Vries in Winsum. De foto is genomen door Romke Visser, de huidige bewoner van het huis.
Michiel en Agatha kregen twee zoons. Israël (Issy) werd geboren in 1926 en zijn broertje Sophius in 1927. De jongens zijn nog voor de oorlog naar de Openbare School in Winsum geweest. Er waren verder geen Joden van hun leeftijd in Winsum, ze speelden met niet-joodse jongens. Bekend is dat Israël een vervolgopleiding heeft gehad. In de oorlog ging hij gedwongen naar de Joodse school in Groningen. Hij kon ook goed zingen en ging af en toe met zijn vader mee 'met pak' langs de boerderijen. Sophius was een stille jongen. Hij had last van zijn longen en was vaak ziek. Hieronder zie je hun klassenfoto. Op de eerste rij helemaal rechts zit Issy de Vries, op de vierde rij helemaal rechts (met stropdas om) staat zijn jongere broertje Sophius. Het gezin is (samen met de andere Joden die nog in Winsum waren) in de week van 8-15 november 1942 naar Westerbork vervoerd. De avond voor het vertrek bracht vader Michiel foto's, een koektrommel, een fruitschaal, een eierstel en een peper- en zoutstel bij de buren met het verzoek er goed op te passen. Deportatie van Joden naar vernietigingskampen in Duitsland en Polen
Vanuit Westerbork is het gezin op 12 december naar Auschwitz getransporteerd. Michiel, Agatha en Sophius zijn daar op 15 december 1942 omgebracht, 1 dag voor Sophius' 15e verjaardag. Issy overleed een paar maanden later, op 28 februari 1943, 16 jaar oud. Hij was niet alleen de laatste van zijn gezin, maar ook de laatste van de Winsumer Joden die in Auschwitz is omgebracht. Issy (rechts) en Sophius (links) Monument ter nagedachtenis van de 13 omgekomen Joden uit Winsum Vragen over de theatervoorstelling Vraag 1 Wat vond je van de voorstelling? Vraag 2 Wat sprak je het meest aan en waarom? Vraag 3 Wat is 'met pak gaan'?
Vraag 4 Wat is sabbat? Vraag 5 Werden de Joden voordat de oorlog begon al gediscrimineerd denk je? Hoe weet je dat? Vraag 6 Wat is de Kristalnacht? Vraag 7 Issy had er voor kunnen kiezen om onder te duiken bij de familie Willems, de familie van zijn vriendin Josien. Hij koos er voor om te vertrekken met zijn ouders en zijn broer. Wat vind je van zijn keuze? Wat zou jij hebben gedaan? Vraag 8 De buren van de familie De Vries (de dokter in de voorstelling) kregen spulletjes van Michiel en Agaath om op te passen. Ze hebben ze nooit meer opgehaald. Wat hebben de buren met de spullen gedaan denk je? Wat zou je zelf er mee doen?
Lesmateriaal bij Issy en Sophius Werkblad voor leerlingen Onderzoek je omgeving Je naam:... Je klas:... Onderzoek je omgeving Issy, Sophius en hun ouders woonden in Winsum. De Joodse gemeenschap in Winsum bestond aan het begin van de oorlog uit 13 mensen. Al deze mensen zijn in de oorlog weggevoerd en omgekomen in de concentratiekampen Auschwitsch of Sobibor. Dit gebeurde natuurlijk niet alleen in Winsum, maar in alle steden en dorpen in Nederland zijn de Joden weggevoerd naar de kampen. Tijdens deze les ga je onderzoeken wat er is gebeurd in jouw gemeente tijdens de oorlog. De volgende vragen kunnen dienen je hierbij helpen: Hoeveel Joodse mensen woonden er in jouw stad of dorp aan het begin van de 2 e Wereldoorlog? Zijn daar in de oorlog veel mensen weggevoerd naar concentratiekampen? Is er in jouw gemeente een herdenkingsmonument voor de 2 e Wereldoorlog? Zo ja, waar is dat monument en hoe heet het? Is er een Joodse begraafplaats in de buurt? Zo ja, waar is die? Is er in je gemeente een begraafplaats waar graven van oorlogsslachtoffers zijn? Waar? Is er nu ook een Joodse gemeenschap in de gemeente? Staat er een synagoge? Zo ja, waar staat die? Fotoverslag Ga op pad om foto's te maken van plekken in jouw omgeving waar de geschiedenis van de Joden nog zichtbaar is. Maak hiervan een fotoverslag.
Lesmateriaal bij Issy en Sophius Werkblad voor leerlingen Gedichten Je naam:... Je klas:... Gedichten Ieder jaar vindt op 4 mei de dodenherdenking plaats op de Dam in Amsterdam. Tijdens deze herdenking draagt de winnaar van de poëziewedstrijd Dichter bij 4 mei een gedicht voor. In 2009 was Manon Slob (18 jaar) de winnaar van deze wedstrijd. Dit was haar gedicht 'Steeds opnieuw': Geloof en hoop liggen Tot as gesmolten Bloeden dood in de straten Van een stad die Niet meer zingt Op een stoeprand een jongen Zijn ogen zijn te oud voor het kind Dat hij nog is Veel te veel gezien De tijd heeft de stad verlaten Waar blijft de toekomst Op een plek waar alles stil staat Wanneer komt de toekomst Als je dromen zijn vermoord Wie laat je soms weer leven Even leven In de stilte Twee minuten, even vrijheid Steeds opnieuw haal ik je terug Vraag 1 Wat vind je van dit gedicht? Vraag 2 Wat bedoelt de dichteres met 'een stad die niet meer zingt'?
Vraag 3 Wat bedoelt de dichteres met 'de tijd heeft de stad verlaten'? Er hebben ook veel andere schrijvers en dichters geschreven over de oorlog, herdenken en vrijheid. Hieronder vind je 5 voorbeelden. 1. Een gedicht van Jana Beranová. als niemand luistert naar niemand vallen er doden in plaats van woorden 2. Het gedicht Als je niet oplet van Remco Campert Deze muziek mag je niet spelen dat boek zou ik maar niet lezen die foto zou ik maar verscheuren met hem kun je beter niet gezien worden daar krijg je misschien last mee ik zou mijn mond maar houden wat je straks alleen nog mag is in een donker hol verborgen verlangen naar het licht van de vrijheid die je verspeeld hebt omdat je even de andere kant uitkeek toen je buren werden weggehaald 3. Het gedicht De burenangst van botte henkie door Karel Eyckman die van hiernaast die moet ik niet die zijn niet zoals ik die zijn van hiernaast en ik ben hier dus kan je nagaan. die van hiernaast zitten in de weg ik heb zo geen ruimte achter mijn ellebogen dus die van hiernaast die moeten uit de weg. die van hiertegenover die hoef ik niet die zijn niet zoals ik die zijn van de overkant, ik van de eigen kant dus kan je nagaan. die van hiertegenover zitten in mijn uitzicht ik heb geen zicht want zij zijn geen gezicht die van de overkant die moeten uit mijn ogen
die van hierachter die mag ik niet die zijn niet zoals ik die zijn van hierachter en ik ben voor dus kan je nagaan. die van hierachter zitten in de achterbuurt zitten natuurlijk achterbaks te gluren die van hierachter moeten achter mij vandaan. niemand naast me, voor of achter vrijheid is met niemand iets te maken ja toch? niet dan? 4. Het gedicht Geoorloofd van Ted van Lieshout Alles aan oorlog is fout. Zelfs de vervoeging van het woord houdt zich niet aan de regels van sterk en zwak: de verleden tijd van oorlog is vrede. Maar de verleden tijd van vrede is oorlog. Is het daarom dat er steeds weer oorlog is en steeds weer vrede? Omdat tijd wel voorbij kan gaan maar nooit is voltooid? 5. Nog een tekst van Ted van Lieshout: Verzet Toen de buren waren weggevoerd, stalde zij hun spullen veilig op haar eigen zolder. Tegen plunderaars en met groot gevaar voor eigen leven, want wie de vijand van de Duitsers hielp, werd op zijn minst gedeporteerd. En toen de oorlog over was, bleek van het gezin alleen de buurman nog in leven. Hij haalde zijn huisraad af, zweeg, en deed de deur op slot. Al die tijd, moppert zij, had ik ondergedoken joodse spulletjes in huis en toe de vrede kwam, kon er nog geen bedankje af! Wat, vraag ik haar, als niemand was teruggekeerd? aan wie zou u ze dan hebben gegeven? Aan niemand natuurlijk, zegt ze. Dat had ik dan wel verdiend. Vraag 4 Welk gedicht of welke tekst vind je het mooist? Waarom vind je dat?
Opdracht Schrijf nu zelf een gedicht voor 4 mei over oorlog, vrijheid en herdenken.