Kwartaalblad 7 sept. 1995 no. 7 Kremboong
2 Kwartaalblad van de Stichting Het Drentse Landschap Inhoud ISSN 1380-3263 Overname van artikelen met bronvermelding is toegestaan. De inhoud van de bijdragen van gastschrijvers weerspiegelt niet noodzakelijk de opvattingen van de Stichting Het Drentse Landschap. 3 5 11 12 16 18 23 Van de bestuurstafel bestuursberichten Kremboongbos terreinbeschrijving Hero Moorlag Week van het Landschap Ik hoef geen nieuwe nota s... interview Jan Wierenga De Kadernota beleidszaken Kortweg berichten Agenda Het Drentse Landschap is een uitgave van de Stichting Het Drentse Landschap. Het geeft informatie over de terreinbezittingen en activiteiten van de Stichting. Het blad verschijnt viermaal per jaar, bij het wisselen der seizoenen en wordt gratis toegezonden aan de Beschermers van het Landschap. Beschermer kan men worden door bijgevoegde kaart in te vullen en te verzenden. Minimale bijdrage ƒ. 30, per jaar. Als u Het Drentse Landschap extra wilt steunen dan kan dat op de volgende wijze: Lijfrente Dit betreft een vaste periodieke uitkering (minimaal 5 jaar) en moet worden geregeld door een notaris. Giften Voor minimaal 1% en maximaal 10% van uw onzuiver inkomen zijn giften aftrekbaar voor de inkomstenbelasting. Legaten of erfstellingen Tot een bedrag van ƒ. 15.310, (1995) is Het Drentse Landschap geen successierechten verschuldigd. Daarboven geldt voor Het Drentse Landschap een tarief van 11%. Redactie E.W.G. van der Bilt J.N.H. Elerie B.R.W. Grevink J.D.D. Hofman J.G. Schenkenberg van Mierop R. H. van der Sleen Omslag: Kremboong (foto: Harry Cock)
Van de bestuurstafel 3 Elders in dit blad zult u een bericht tegenkomen over de provinciale Kadernota 1996. Dat is een nota waarin de Provincie alvast aangeeft hoe ze de begroting voor 1996 denkt op te zetten. Bezuinigingen bepalen al enige jaren de trend en het leek er even op dat Het Drentse Landschap een gevoelige tik zou krijgen door subsidievermindering. Er werd gelukkig anders besloten, maar het signaal is er toch dat ons werk niet boven alles verheven is. Vervelend elk jaar weer vol spanning te moeten afwachten of we ons werk wel op een verantwoorde wijze zullen kunnen voortzetten. Waar wij al jarenlang een steeds omvangrijker opdracht met stijgende kosten en verminderende middelen moeten uitvoeren, lijkt de grens van wat met maximale inzet en creativiteit van de medewerkers haalbaar is zo langzamerhand echt bereikt. Bewust hebben we dan ook contact gezocht met de nieuwe provinciale bestuurderen, te weten de Commissaris van de Koningin, gedeputeerden en leden van Provinciale Staten, om hen ervan te doordringen dat Het Drentse Landschap eraan bijdraagt natuur en landschap in Drenthe in stand te houden en daarmee een belangrijke economische en maatschappelijke rol vervult. We zijn er best trots op dat we de boel nog steeds financieel rond weten te krijgen. Dat bleek weer uit de jaarrekening 1994 die de penningmeester en de financiële mensen van het rentambt in mei aan het Algemeen Bestuur voorlegden. Een post met een duidelijk negatieve uitkomst waarvoor we onze reserves moesten aanspreken was natuurlijk het jubileumjaar. Maar daar malen we niet om. Dat was nodig om Het Drentse Landschap nadrukkelijker dan voorheen voor het voetlicht te brengen en meer Drenten bij hun natuur en landschap te betrekken. Draagvlakvergroting heet dat. Met het nieuwe kwartaalblad, excursies, scholenproject, exposities van Drentse landschapsschilders, spaaralbum en de vogelkijkhut hebben we veel nieuwe mensen bereikt die met ons de zorg voor de Archief HDL toekomst van natuur en landschap delen en begunstiger zijn geworden. En zo is er dan toch een positieve uitkomst. Al kijkt het bestuur met genoegen op het jubileumjaar terug, de medewerkers die er vele overuren voor gedraaid hebben, zullen er wat genuanceerder over denken. Hulde en respect voor hun geweldige inzet! In het streven naar kostenbewaking past de collectieve brandverzekering voor de gebouwen die via de Unie van Landschappen is aangegaan. De UvL is een 5 jaar geleden in het leven geroepen overkoepelend orgaan van alle provinciale Landschappen. Het doel was enerzijds de Landschappen op landelijk niveau via één kanaal te vertegenwoordigen bij bestuurlijk overleg en belangenbehartiging, anderzijds de samenwerking en informatie-uitwisseling op technisch en financieel gebied te verbeteren. En dat dat vruchten kan afwerpen, blijkt nu bij die verzekering. Het Drentse Ingemetseld ornament in de boerderij Rheebruggen 8, afkomstig uit het in ca. 1840 gesloopte huis Rheebruggen
4 Bestuursberichten Landschap heeft zo n 40 gebouwen, variërend van woningen en boerderijen tot schaapskooien en een havezathe. Een waarde van vele miljoenen. Met alle Landschappen bij elkaar een veelvoud daarvan. Door nu alle gebouwen van alle Landschappen bij één verzekering onder te brengen, kon een soort kwantumkorting worden bedongen. Het scheelt ons vele tienduizenden guldens aan premie en dat geeft een beetje lucht bij al die stijgende kosten. Bij het opmaken van de balans over 1994 bleek dat ons bezit aan reservaatsgrond met 133 ha was toegenomen, waardoor we thans op ca 4800 ha zitten. Met de uitbreiding konden we vele reservaten versterken. Maar na de A van aankoop komen de B van beheer en de C van centen. In dit ABC-tje ligt de essentie van de Stichting besloten. Als één facet tekort schiet, dan komt het functioneren van de Stichting en daarmee behoud van natuur en landschap in Drenthe op de tocht te staan. Het bestuur vraagt uw medewerking om een nieuwe voorzitter te vinden. Als u het zou willen doen of als u iemand anders ervoor geschikt vindt, dan wil het bestuur dat graag vernemen. Dat kunt u telefonisch laten weten aan de secretaris, Mr.O.W.E.Berg, privé tel. 05920-10505, of schriftelijk p/a Kloosterstraat 5, 9401 KD Assen met vertrouwelijk op de envelop. Uw suggesties worden uiteraard strikt vertrouwelijk behandeld. Nadere inlichtingen over wat het precies voorstelt, kunt u desgewenst krijgen bij de voorzitster: mw. Hollema, tel. 05924-3088. Van de kandidaten wordt wel verlangd, dat zij in Drenthe wonen of daar werkzaam zijn; achter de doelstellingen van Het Drentse Landschap staan; flexibel zijn in beschikbaarheid overdag; ervaring hebben in het besturen/leidinggeven. In de vergadering van het Algemeen Bestuur is de heer D.H. Keuning te Borger tot bestuurslid benoemd. U kunt hem toevoegen aan de lijst van bestuursleden die in kwartaalblad nr. 4 is gepubliceerd. Statutair zou de voorzitster, mw. Hollema, haar bestuurslidmaatschap dit jaar moeten beëindigen. Aangezien zij echter tevens vice-voorzitter van de Unie van Landschappen is en haar benoeming daar pas over enige tijd afloopt, heeft het Algemeen Bestuur tot dispensatie besloten zodat zij haar bestuursperiode bij de Unie kan afmaken. Het Drentse Landschap zal in elk geval volgend jaar een nieuwe voorzitter moeten hebben. foto: Harry Cock
Het Kremboongbos cultuur en natuur nauw verweven Hero Moorlag* Het parklandschap ten noordoosten van Hoogeveen is de laatste honderd jaar nauwelijks veranderd. Aan de Pesserdijk, ter hoogte van het fabriekscomplex Fokker, liggen in de gemeente Ruinen Klein van Begin met Tonckensbos en verder naar het oosten de Wijken van Eleveld. Bij het streekje Siberië gaat de Pesserdijk over in de Bottersdijk, een door oude eiken gemarkeerd zandpad naar Tiendeveen. Haaks op deze overgang loopt de Pesserraai, in de Franse Tijd Limite de Drijberde et de Pesse genoemd. Links van deze weg ligt het Pesserveld met Zwartschaap en Stuifzand, rechts het Drijberseveld met het Kremboongbos in de uiterste zuidhoek van de gemeente Beilen. Hier, aan de rand van de Tiendevenen, veranderde het landschap wel ingrijpend. Van heideveld in Kremboongbos (ca. 1860) en van bos in cultuurland (1938). Het restant van het Kremboongbos, ruim 31 hectare, kwam op 14 mei 1980 in handen van de Stichting Het Drentse Landschap.
6 Het Oude Diep Pabrik Gula Kremboong De naam Kremboong is niet Drents. In diverse oude stukken staat het woord geschreven als Krembong, Kremboong, Krembung, Kremboeng en zelfs als Crembong. In 1980 vroeg ik op aanwijzing van de gemeentearchivarissen van Rotterdam en Elspeet het Handboek voor Cultuur- en Handelsondernemingen in Nederlandsch-Indië(1891) aan bij de Koninklijke Bibliotheek. Onder het hoofd Cultures vond ik: Kremboong, suikeronderneming, werkende op contract met het Nederlandsch-Indisch Gouvernement, in de residentie Soerabaja, afdeling Sidoardjo, district Rawapoeloe I en Rawapoeloe II, zevenenhalve paal westnoordwest van de spoorweghalte Porong. Het Algemeen Rijksarchief in Den Haag vertelde dat de suikerfabriek Kremboong in 1847 was opgericht door Frederik s Jacob, een gewezen zee-officier. s Jacob (met komma achter de s) was adjudant van Gouverneur-Generaal Rochussen en had zich op 37-jarige leeftijd als suikerplanter bij de dessa Kremboeng gevestigd. Ter bevestiging van de aanwezigheid van de suikeronderneming Kremboong gaf ik alle gegevens aan de Hoogeveense persfotograaf Julius Pangkey. In 1988 liet Pangkey namelijk zijn gezin zijn geboorteland Indonesië zien. Na een reis over Java rustten ze drie dagen in Malang. Pangkey maakte van de gelegenheid gebruik, bestelde een taxi en gaf de chauffeur opdracht de dessa Krembung te zoeken binnen de driehoek Surabaja, Porong en Sidoarjo. Krembung bleek de grootste van zeven dessa s in de landstreek Krembung. Overal waren uitgestrekte suikerrietvelden waarop men bezig was met het binnenhalen van de oogst. Pangkey vond de suikerfabriek vlot. Op afstand las hij het jaartal 1847 op de fabrieksschoorsteen. Hoofdgebouw en bijgebouwen, opgetrokken in oud-hollandse stijl, maakten de gegevens compleet. Op het bord bij de ingang stond: Pabrik Gula Kremboong (suikerfabriek Kremboong, met twee o s). Na enige aarzeling van de directie mocht hij een fotoserie maken op het terrein van de staatsonderneming. Dennenplantage Kremboong Frederik s Jacob maakte op zijn suikeronderneming fortuin. In 1857 keerde hij naar Nederland terug, vestigde zich in Rotterdam en vervulde o.a. de functie van commissaris van de Staatsspoorwegen. In hetzelfde jaar ging de Amsterdamse wijnkoper Johan Coenraad Rahder een burgerlijk vennootschap aan met den oud-suikerplanter F. s Jacob tot verveening van de Tiender- en Drieveenen, groot 700 Hectaren in de zuidpunt van de gemeente Beilen. s Jacob bracht de helft van het kapitaal in. Tevens kocht hij in etappes 350 hectare van het Drijbersche Heideveld van Mr. Albertus Hermannus Witsenborg te Kampen. Zijn kleinzoon, H.Th. s Jacob, vertelde in 1929 aan journalist M.J. Brusse van de N.R.C.: Mijn grootvader F. s Jacob is, toen hij in 1857 uit Indië in Nederland teruggekeerd was, een van de eerste ontginners geweest. Hij heeft in Drenthe een heivlakte van 350 bunder laten bebosschen en met kanalen laten doorgraven. Het landgoed Kremboong met merendeels dennen en heel mooie eiken.(...) Er gaat nu een rentmeester over, maar de leiding van den boschbouw houd ik toch in handen. Rentmeesters op het Kremboong waren Herbert en Jan Rahder uit Noordscheschut. Vervener J.C. Rahder liet ook uitgestrekte bossen aanleggen, naast het Kremboong. Hij gaf de wijken die hij liet graven namen van de Amsterdamse grachten waar hij had gewoond, zoals Kattenburgswijk, Binnenkantswijk, Buitenkantswijk, Herengrachtwijk en Keizersgrachtwijk. s Jacob liet het Drijbersche Heideveld bebossen en gaf zijn wijken namen van rivieren: Vechtwijk, Maaswijk, Amstelwijk, IJsselwijk en Geynwijk. De heide veranderde hier in een dennenplantage doorsneden met wijken, sloten en greppels. Over de Drijbersche Hoofdvaart, een brede wijk op de zuidgrens van het Kremboong, liet hij een brug bouwen met in de bovenligger de naam KREMBOONG. In het Handboek voor Cultuur- en Handelsondernemingen in Nederlandsch-Indië heb ik de hoogste opbrengst van de suikeronderneming Kremboong in de vorige eeuw opgezocht. Er staat: De totale opbrengst, buiten de stroop, was in 1887 49542 pikols, gemiddeld 112 pikols per bouw. Op Java was een bouw 7096, 5 vierkante meter. Omgerekend had de suikeronderneming Kremboong een oppervlakte van ongeveer 350 hectare. Is het toeval dat F. s Jacob in 1857 350 hectare heideveld kocht, daarop een dennen-
Terreinbeschrijving 7 Links het dambordpatroon van de vroegere Kremboongbosschen op de topografische kaart van 1927. Rechts het huidige Kremboongbos (Top. kaart 1978). Archief HDL Archief HDL De Kremboongbosschen stonden bekend om hun uitgestrekte dennenaanplanten. Hier ontwikkelde zich een half natuurlijke naaldhout - vegetatie met Stekende wolfsklauw (rechts) en Linnaeusklokje (links). (Fotoreproductie Julius Pangkey) plantage aanlegde en die noemde naar zijn suikerplantage Kremboong op Java? s Jacob was een persoonlijke vriend van Koning Willem III. De koning bracht in 1873 per stoomtrein een bezoek aan Hoogeveen en bezichtigde de machinale veenderij van Rahder bij Nieuweroord. s Jacob had de hand gehad in de aanleg van de spoorlijn langs Hoogeveen en was grootaandeelhouder in de veenderij van Rahder. Op verzoek van de koning werd s Jacob in 1880 Gouverneur-Generaal van Nederlandsch- Indië. Hij maakte de uitbarsting van de Krakatau in de Straat van Soenda mee. Na zijn aftreden in 1884 trok hij zich terug op het landgoed Nieuweroord bij Utrecht en stierf in 1901. Het beheer van de Kremboongbosschen werd overgenomen door zijn zoon Frederik Bernard s Jacob, civiel ingenieur bij de Staatsspoorwegen in Nijmegen en later burgemeester van Rotterdam. In 1905 kocht F.B. s Jacob het landgoed Staverden bij Elspeet van R.J. Kemper, baron van Ittersum, ten behoeve van zijn zoon Herman Theodoor, landhuis-
8 Kremboong In 1938 werd het Kremboong op de schop genomen. De grond moest 90 cm worden omgespit. (Fotoreproductie Julius Pangkey). houdkundige. Later studeerde H.Th. s Jacob bosbouw in Duitsland. Hij paste op landgoed Staverden een beheer toe waarbij zaaibomen bleven staan na een kaalkap. Veel aandacht besteedde hij aan de ondergroei en onderzocht nauwgezet de ondergrond alvorens een bepaald boomtype te planten. Op het Kremboong ontstonden door zijn toedoen uitgestrekte sparrenbossen, gedeelten met Eiken, Beuken en meer natuurlijke stukken met spontane opslag van Berken. Samen met zijn vader bezocht hij Kremboong regelmatig per auto, bestuurd door een Zweedse chauffeur in livrei. Het was de eerste auto die over de Kremboongbrug reed. Wolfsklauwen en Linnaeusklokje Vermoedelijk is rond 1860 een begin gemaakt met de aanplant van de Kremboongbosschen. F. s Jacob maakte daartoe gebruik van de bosbaas van J.C. Rahder, Evert Kersten. Hij werd de eerste boswachter op het Kremboong. In 1880 kwam zijn zoon, Hendrik Jan Kersten, toen vijftien jaar, als hulpboswachter in dienst van de familie s Jacob. Aan de Drijbersche Hoofdvaart, dichtbij de Kremboongbrug, werd in 1887 een boswachterswoning gebouwd. De boswachter bezat verlof en pension. De woning werd eindpunt van menig dagtochtje vanuit Hoogeveen met bok, punter of Jan Plezier. Tiendeveners spraken niet over het Kremboongbos, maar over het Karstensbos, het bos van Kersten. Wim Kersten, zoon van H.J. Kersten, schreef mij in 1983: Na het overlijden van grootvader werd mijn vader Hendrik Jan boswachter. Hij is dat zestig jaar geweest. De bezitting ontwikkelde zich tot een prachtig landgoed. Na de ophaalbrug kreeg je een mooie oprijlaan met Kastanjes en aan weerszijden hoge Douglas- en Zilversparren. Veel Hoogeveners kwamen in de weekends Kremboong bezoeken en de drankjes en flensjes van mijn moeder vonden veel afnemers. De biologen W. Beijerinck en G.A. Brouwer zullen hiervan zeker gebruik hebben gemaakt tijdens hun bezoeken aan Kremboong vanaf 1920. Wie de eerste is geweest die de zeldzame naaldhoutvegetatie in het bos heeft ontdekt, is niet zeker. Vermoedelijk heeft L. Brandsma, leraar biologie en natuur-/scheikunde aan de Ambachtsschool in Hoogeveen, de biologen getipt. Zeker is dat Jac. P. Thijsse enkele keren bij Beijerinck in Wijster op bezoek is geweest om niet alleen over het behoud van het Geusingerveld (nu Dwingelderveld) te praten, maar ook over de planten van Kremboong. Beijerinck legde deze vegetatie vast in artikelen in het tijdschrift De Levende Natuur van 1923, 1929, 1931 en 1943. In 1921 vond Beijerinck de nu voor ons land door luchtvervuiling uiterst zeldzaam geworden baardmossen Usnea barbata en Alectoria jubata. Ze worden als relikwieën gedroogd bewaard in het Biologisch Station in Wijster, thans Beijerinckinstituut. Ook de combinatie van Truffelknotszwam in groepen groeiend op Stekelige hertetruffel acht hij vermeldenswaard. Hij beschrijft de smaragdgroene kraaiheidevelden, de Rode- en Blauwe bosbes en de rijke mosflora van de Kremboongbosschen. Beijerinck en Brouwer vinden op eerste kerstdag 1928 in een sterk bemost, blankstammig berkenbosch een grote plek van Stekende wolfsklauw. Later vinden ze Grote wolfsklauw, Dennewolfsklauw en Plompe wolfsklauw. Enthousiast vertelt Beijerinck over de vondst van Linnaea borealis, het Linnaeusklokje. Hij noemt de beide groeiplaatsen in het Kremboongbos Hoogeveen I en Hoogeveen II en vergelijkt ze met de groeiplaats in de naaldbossen bij Appelscha. In 1929 schrijft hij: Op 28 Mei jl. bezochten de Heer van S. (bedoeld wordt s Jacob van Staverden), mijn vrouw en ik de eerste plek bij Hoogeveen en groot was onze vreugde, toen we tal van bloemknoppen ontdekten, een enkele reeds eenigermate roze getint. 10 Juni daarop telde ik over de 800 bloemen en 14 Juni telde de Heer G.A. Brouwer 1030 bloemen. Beijerinck vermoedde dat deze boreale soort zich vanuit Scandinavië had verspreid via Kramsvogels en Koperwieken. De vruchtjes zouden zich met hun kleverige schutbladen aan de veren hebben gehecht. Verder vinden de biologen Dennenorchis, Rondbladig wintergroen, Hengel, Bosaardbei, Dalkruid, Moeraswederik, Eikvaren, Dubbelloof, Koningsvaren en in de resterende open heidegedeelten Wilgeroosje, Tormentil, Zonnedauw, Valkruid, Gewoon- en Schermhavikskruid en Liggend walstro. Het Kremboong gaat op de schop In het verslag van het boekjaar 1936/37 schrijft de Stichting Het Drentse Landschap : Met groote teleurstelling is ongetwijfeld in vele kringen het bericht ontvangen, dat de
Terreinbeschrijving 9 bezitting Kremboong bij Hoogeveen werd verkocht en de prachtige bosschen zouden worden gekapt. Aan de korte, maar hevige bloei van de Kremboongbosschen kwam abrupt een einde. Op 15 maart 1935 overlijdt Frederik Bernard s Jacob van Staverden. Zijn kinderen wensen Kremboong af te stoten en verkopen het kaprijpe bos aan J. Langeraap (koopman), B. van der Zee (aannemer) en L. Hof (houthandelaar). Dit driemanschap richt een vennootschap op onder de firmanaam Rondhouthandel Kremboong, gevestigd in Steenwijk. De Stichting Het Drentse Landschap heeft samen met het Staatbosbeheer te Assen in Den Haag gepleit voor het behoud van het bos, maar het mocht niet baten. In enkele jaren wordt een groot deel kaal geslagen en de stobben gerooid. Omdat Hof bang is met de ondergrond te blijven zitten, biedt hij die in de Hoogeveensche Courant te koop aan. In 1938 koopt de familie Ubbens uit Uithuizermeeden de ondergrond voor 70.000 gulden. In het kader van de werkverschaffing kan Ubbens 90% rijkssubsidie krijgen. De Heidemij maakt als aannemer het ontginningsplan en onder leiding van H. Wijnbergen, Hoofd Ambtsgebied Assen, nemen werklozen uit Den Haag, Amsterdam, IJmuiden en later uit Vlagtwedde en Emmen het Kremboong letterlijk op de schop. Alles moet met de hand gebeuren, ook het uitgraven van de stobben, 1400 per hectare. De grond wordt 80 tot 90 cm omgegooid, bemest met 40 ton VAM-compost per bunder en ingepoot met Eigenheimers. De eerste bedrijfsleider op het Kremboong, R. Buikema, vertelt dat de opbrengsten enorm waren. Tijdens de oorlogsjaren ligt de ontginning zo goed als stil. Incidenteel werken joden uit Kamp Westerbork op de ontginning. Veel kaalslagen raken weer begroeid. In het opgroeiende bos aan de Nieuwe Wijk worden twee onderduikershutten gegraven. Bezembinders krijgen vergunning berketakken te snijden. Veel takkenbossen gaan als ovenhout naar bakkers in Hoogeveen. Houtskoolbrander Beekman uit Uddel brandt de stobben in meilers tot houtskool, een lonende bezigheid in de oorlogsjaren. Toen uiteindelijk de kaalkap tegen het einde van de oorlog de boswachterswoning naderde, vertrok H.J. Kersten naar Hoogeveen. Al in 1938 had H. Wijnbergen Ubbens voorgesteld het meest reliëfrijke deel van het bos, ruim 31 ha, niet te ontginnen. Wijnbergen vertelde mij in juni 1983: Het was slechte, hoge grond. Ubbens was het ermee eens dat te laten liggen. De bomen werden wel door Hof gekapt. Wat er nu staat, zijn de uit die tijd nog niet kaprijpe bomen en opslag van na 1938. Er ontwikkelde zich op deze 31 hectare ongeroerde grond een nieuw Kremboongbos dat in 1980 alsnog in handen kwam van de Stichting Het Drentse Landschap. Het Kremboongbos leeft Het Kremboong ligt op de rand van het Drents Plateau dat zich in dit deel van Drenthe uitstrekt tussen het Oude Diep en de dalgronden van de vroegere Tiende- en Drievenen. Door de geologisch gave ondergrond van dek- en stuifzandlagen in sterk reliëf liggend op leemlagen heeft het bos in potentie een hoge graad van natuurlijkheid. Linnaeusklokje en Dennenorchis zijn verdwenen. Vóór de kaalkap werden ze door L. Brandsma in fietstassen vervoerd naar het Spaarbankbos ten noorden van Hoogeveen, de bossen van Dwingeloo en een wal met dennen bij Kralo. Een vitale plek van tien vierkante meter met Stekende wolfsklauw bleef. Ieder jaar stuiven de aartjes hun sporen in het bos. De
10 Kremboong plek breidt zich gestaag uit. Langs de Nieuwe Wijk of Leemwijk en in het bos bloeien Cyperzegge, Moerasandoorn, Waterscheerling, Glidkruid, Koningsvaren, Poelruit, Heggewikke, de halfparasiet Hengel, Dalkruid in grote velden, Helmkruid, Breedbladige wespenorchis, Sint Janskruid en Stijf havikskruid. Grote delen van de bodem, met name op de rabatten in de laagten, zijn bedekt met Blauwe- en Rode bosbes. Het aantal soorten paddestoelen is enorm. Evenals Beijerinck in 1923 vond ik in 1974 de Truffelknotszwam, parasiterend op de Stekelige hertetruffel. De Groene glibberzwam en de Cantharel verdwenen midden zeventig. De laatste jaren groeien weer enkele Cantharellen langs het pad op de leemwal aan de Nieuwe Wijk. Op het vele dode hout staan massaal Echte tonderzwam en Berkezwam en sinds 1992 hier en daar de Vermiljoenhoutzwam. Berkeboleet, Peperboleet, Eekhoorntjesbrood, Kastanjeboleet en Fluweelboleet staan er bijna ieder jaar. Fraai zijn de zes soorten Russula s waaronder de Grofplaat- en de Groene russula, de ridderzwammen waaronder Koningsmantel en de Witte duifridderzwam, de zes Mycenasoorten waaronder Schijfsteelmycena en de vier soorten Amanieten. In 1993 vond ik een groep viltige bekerzwammetjes die door Bernard de Vries van het Biologisch Station in Wijster werden gedetermineerd als Leucoscypha leucotricha of Viltkogeltjes. Met het ouder worden van het bos nam het aantal vogelsoorten toe, hoewel Koekoek, Vliegenvanger, Ransuil en Houtsnip verdwenen. De eerste Grote bonte specht verscheen in 1985. Verder broeden in het bos Winterkoning, Roodborst, Fitis, Tjiftjaf, Tuinfluiter, Zwartkop, Vink, Houtduif, Koolmees, Pimpelmees, Matkopmees, Boompieper, Merel, Geelgors en Gekraagde roodstaart. Havik, Sperwer, Buizerd, Torenvalk, Kramsvogel en Koperwiek komen er op bezoek. Het beheer van de Stichting Het Drentse Landschap is erop gericht exoten te verwijderen. De opslag van Amerikaanse vogelkers wordt verwijderd en eind 1991 werden de sparren geringd. Inmiddels zijn de meeste omgewaaid, waardoor open plekken zijn ontstaan die in het voorjaar worden bezet door Boompiepers. Het bos heeft een vast bestand van vier Reeën en enkele Vossen. Door de uitbundige groei van Kamperfoelie en het vele stormhout krijgen grote delen een oerkarakter. Het Kremboongbos ligt als een oase in het omringende cultuurland. In de toekomst bestaan mogelijkheden tot uitbreiding vanwege braaklegging van akkers aan de westkant van het bos. Kremboong blijft een typisch voorbeeld van opkomst, bloei en teloorgang van een heidebebossing waarin de mens steeds nadrukkelijk heeft ingegrepen. In het huidige restant wordt nauwelijks ingegrepen, waardoor zich, zij het kleinschalig, een nieuwe bosgemeenschap kan ontwikkelen. foto: Harry Cock * De auteur is leraar biologie, natuur-/ scheikunde in Hoogeveen. Hij is parttime toezichthouder in de Boerenveense Plassen en het Kremboongbos en lid van het Algemeen Bestuur van de Stichting Het Drentse Landschap. Archief HDL
Week van het Landschap 1995 Zaterdag 16 t/m zondag 24 september 11 De Week van het Landschap in Drenthe Waar Natuurgebied Het Scharreveld. De start is vanaf de schaapskooi te Westerbork aan de Pieterbergweg 14. Het Scharreveld is gelegen op loopafstand van de schaapskooi. Ter plaatse zal één en ander herkenbaar zijn door middel van borden en spandoeken. De eventuele auto's graag op de aangegeven parkeermogelijkheden. Evenals in de voorgaande jaren organiseren de provinciale Landschappen weer de Week van het Landschap. Dit jaarlijks terugkerende evenement is bedoeld om de natuur dichter bij de mensen te brengen. Deze keer is gekozen voor het thema: Naar een grenzeloos mooi landschap. Omdat 1995 uitgeroepen is tot Europees Natuurbeschermingsjaar is besloten het thema hieraan aan te passen. Het thema is op meerdere manieren te vertalen: de landsgrens waar de natuur geen rekening mee houdt, de landschappelijke grens van bos naar hei bijvoorbeeld, het mooie landschap waar buitenlanders (vogels) kunnen verblijven, etc., etc. Openingstijden Zaterdagen en zondagen: Maandag t/m vrijdag: van 10.00 tot 17.00 uur van 13.00 tot 16.00 uur Wat Wandelexcursie dagelijks om 14.00 uur en op de zondagen bovendien om 10.00 uur Uitgezette wandelroute Fietsroute met beschrijving Dia-show Foto-expositie Woensdagmiddag-kindermiddag Zaterdag 23 september Lopen voor het Landschap Zondag 24 september 07.00 uur vogelkijkexcursie Uitnodiging De officiële opening van de Week van het Landschap zal zijn op zaterdag 16 september om 13.00 uur. Graag nodigen wij de Beschermers van het Landschap uit hierbij aanwezig te zijn. In ieder geval hopen wij u tijdens de week te mogen verwelkomen. Wanneer u in een andere provincie de Week van het Landschap wilt bezoeken dan kunt u bij de Unie van Provinciale Landschappen de speciale folder aanvragen. Telefoon: 04117-32245 Het Drentse Landschap, dicht bij de mensen... dicht bij de natuur.
12 t Is een boeiende betrekking. Veelzijdig ook: zo loop je in de stromende regen tussen Schotse Hooglanders in een natuurreservaat, zo zit je voor het eerst van je leven heel officieel bij de TT. Vanuit de diepe stilte van het Drentse landschap naar het kabaal van huilende motoren. Gedeputeerde Ali Edelenbosch heeft het allemaal in portefeuille zoals dat heet. Natuur en landschap, landinrichting, herinrichting Veenkoloniën, plattelandsontwikkeling, welzijnsbeleid, emancipatie, sport. De 47-jarige gedeputeerde, dit jaar aangetreden in het hoogste bestuurscollege van Drenthe, is momenteel bezig zich in te leven in haar rijkgeschakeerde takenpakket. Letterlijk; en dat betekent dat ze als het maar even kan naar buiten gaat. Praten met de mensen, met eigen ogen zien wat er gebeurt. Dat is belangrijk, zeker als je een groene portefeuille hebt. Inmiddels heeft ook de Stichting Het Drentse Landschap op deze wijze kennis gemaakt met de nieuwe gedeputeerde. Dat was in juni, toen ze op uitnodiging van de Stichting de terreinen Landgoed Vossenberg en Scharreveld tussen Wijster en Westerbork bezocht. Daar is energiek aan natuurontwikkeling gedaan. Het mooie was, dat ik mij door al het verrichte graafwerk heen al heel goed een beeld kon vormen van hetgeen daar bezig is te ontstaan. Eén ding is zeker: het groene Drenthe heeft in gedeputeerde Edelenbosch een enthousiaste pleitbezorgster getroffen. Drenthe heeft zoveel spannende delen. Als we ook nog de weersomstandigheden in de hand hadden, dan hoefde niemand meer met vakantie naar het buitenland... Zelf houdt ze van open, gevarieerde landschappen. Van gebieden waar je tussen de stoffering door ook in de verte kunt kijken. Zoals het Drouwenerzand en het Balloërveld, Kampsheide. Ik kom ook graag in de bossen, maar niet voor al te lang. Daarvoor zijn ze me uiteindelijk te zwaar, te donker. De Veenkoloniën hebben voor haar hun eigen specifieke charme. Niet in de winter, Ik hoef geen nieuwe nota s. Ik wil a Jan Wierenga - interview
als alles grijs is en druipt en drupt van regen en mist. Men zegt ook dat het er kaal en vlak is en dat het er geweldig kan stuiven. t Is allemaal waar. Maar het landschap is óók zeer karakteristiek; het zegt wat over de mensen die er wonen. En bij zonsondergang kan de lucht hier soms zo mooi paars opkleuren tegen de bomenrijen aan de horizon. Dat heeft een heel aparte, zelfs wat mystieke sfeer. Ze woont zelf al zo n jaar of twintig in de Veenkoloniën. Eerst een paar jaar in Stadskanaal, daarna en tot op heden in Gasselternijveenschemond, op de grens van Drenthe en Groningen. Ze woont daar met haar levensgezel haar twee zonen zijn inmiddels het huis uit zeer landelijk. De tuin die de behuizing omringt, is met een oppervlakte van eenderde hectare flink aan de maat. Vroeger onderhield ze hier volgens biologisch-dynamische richtlijnen een moestuin, nauwgezet de aanwijzingen van de zaaikalender volgend; met inachtneming van de maanstanden. In weer en wind, hoor. Als het tijd was om de wortels te zaaien en het stroomde toevallig die dag van de regen, wel, dan werden ze gezaaid. En ik vond het heerlijk met m n handen in de modder. an t werk Gedeputeerde Edelenbosch beschouwt de Veenkoloniën als een gebied waar grote uitdagingen liggen te rijpen. In het kader van de herinrichting is er al heel veel gebeurd, en zonder dat daarbij het karakter van het gebied is aangetast. Maar er is nog veel meer mogelijk. Ontwikkeling van woningbouw. Nieuwe wegen in de akkerbouw met aandacht voor mindertraditionele gewassen. Veeteelt ook. De Stichting Het Drentse Landschap heeft mooie plannen klaar liggen voor het Hunzedal. De uitdaging ligt vooral hierin, dat alle betrokkenen elkaar weten te vinden. Boeren, burgers, beschermers, bestuurders. In het verleden telde bij landinrichtingsplannen het boerenbelang vaak meer dan dat van de natuur. De boeren hebben wat dat betreft altijd wel veel in de schoenen geschoven gekregen. Maar ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat ook zij belang hebben bij een mooi landschap. Maar boeren houden niet van gezeur. Ze willen graag een duidelijke afbakening van gebieden: hier wij, daar jullie. Ik zou echter graag zien dat de boer, als landschapsstoffeerder van oudsher, zijn belangen vervlecht met die van de natuur. Ze is van huisuit een stadskind. Geboren in Den Haag, op 12-jarige leeftijd verhuisd naar Leeuwarden. In de Friese hoofdstad volgde ze het middelbaar onderwijs en daarna de kweekschool. Stond vervolgens enkele jaren voor de klas in het dorp Beetgum. Daarna kwam, met Stadskanaal als tussenstation, de ruimte van het Drentse platteland. Ze kwam foto: Harry Cock