Koffers Vol Verhalen Airborne Museum Hartenstein

Handleiding Koffers Vol Verhalen Airborne Museum Hartenstein 2010 Airborne Museum Educatieve dienst (versie 20 april 2011)

Colofon Uitgave Airborne Museum, 2010 Afdeling Educatie Utrechtseweg 232 6862 AZ Oosterbeek Telefoon: 026 3337710 Email: boekingen@airbornemuseum.org. Website: www.airbornemuseum.nl. Dit project is mede mogelijk gemaakt door EDU-ART EDU-ART Zeelandsingel 40 6845 BH Arnhem Postbus 30100 6803 AC Arnhem Telefoon: 026 4001900 Fax: 026 4001999 www.edu-art.eu 2

Inhoud Algemeen 4 Les 1 Voorbereidende les 5 Les 2 Bezoek aan het Airborne Museum 6 Les 3 Verwerkingsles(sen) 7 Bijlage Werkbladen verwerkingsles 8 11 Bijlage Tips voor de nabespreking / evaluatie 12 Bijlage Beknopte achtergrondinformatie 13 15 3

Algemeen Voor u ligt de handleiding bij het project Koffers vol verhalen van het Airborne Museum Hartenstein te Oosterbeek. Tijdens dit project maken uw leerlingen kennis met de Slag om Arnhem door de ogen van kinderen en soldaten van toen. Zij zullen zien dat geschiedenis vaak gaat over heel gewone mensen die in een heel ongewone tijd leefden. Hun verhalen vormen samen de geschiedenis van de Slag om Arnhem. Met een koffertje vol informatie van een ooggetuige van de Slag, gaan de leerlingen twee aan twee op onderzoek in het museum. Om het bezoek goed te laten verlopen, vragen we u de leerlingen voor te bereiden. In deze handleiding treft u hier suggesties voor aan. Daarnaast doen we enkele suggesties voor een verwerkingsles waarin de leerlingen hun ervaring in het museum onder woorden kunnen brengen. Doel De doelstellingen van het project zijn: de leerlingen kennen de hoofdlijnen van de Slag om Arnhem. de leerlingen maken kennis met persoonlijke verhalen van ooggetuigen van de Slag om Arnhem. Doelgroep De doelgroep van dit project bestaat uit leerlingen van groep 7 en 8 van het basisonderwijs. Kerndoelen en canonvensters In het project komen verschillende kerndoelen in meer of mindere mate aan bod. De belangrijkste kerndoelen die aan de orde komen zijn: Nederlands: Kerndoel 4: de leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten waaronder schema s, tabellen en digitale bronnen. Oriëntatie op jezelf en de wereld, domein Tijd: Kerndoel 51: de leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. Kerndoel 52: de leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de tijdvakken. Kunstzinnige oriëntatie: Kerndoel 54: de leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. Kerndoel 56: de leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van het cultureel erfgoed. Het lespakket sluit aan op het canonvenster De Tweede Wereldoorlog. 4

1 Voorbereidende les Doel Het bezoek aan het Airborne Museum wordt praktisch en inhoudelijk voorbereid. Praktische Voorbereiding: - In het museum gaan de leerlingen in tweetallen aan de slag. Om de tijd in het museum zo doelmatig mogelijk te gebruiken, vragen we u op school alvast tweetallen te maken. - Neem met uw leerlingen de museumregels door: in het museum worden waardevolle stukken bewaard, je mag daarom niets aanraken tenzij anders aangegeven. wees voorzichtig in het museum: dus niet rennen, niet duwen en dergelijke. er zullen meer bezoekers in het museum zijn. Probeer hen niet te storen. Met andere woorden: niet schreeuwen. luister goed naar de begeleiders, zij zijn er om jullie te helpen en om er een leerzame dag van te maken. Inhoudelijke Voorbereiding: Voordat de leerlingen het museum bezoeken is het raadzaam dat ze enige kennis hebben over: - de hoofdpunten van de Tweede Wereldoorlog. Zie hiervoor de geschiedenismethode. - de Slag om Arnhem: in de bijlage vindt u twee documenten waarin de hoofdlijnen van de Slag worden toegelicht ( Beknopte informatie en Achtergrondinformatie ). Hieronder enkele lessuggesties: 1 Spreek met uw leerlingen over: wie is al eens in het Airborne museum geweest? wat kan je erover vertellen? wat is er, in grote lijnen, tijdens de Tweede Wereldoorlog gebeurd? wat weet je over de Slag om Arnhem en/of Operatie Market Garden? het project heet Koffers vol verhalen. Wat zal die titel betekenen? wat is een persoonlijk verhaal? Wie houdt er een dagboek bij (waarover, waarvoor)? 2 Bekijk indien mogelijk de aflevering Een brug te ver van Vroeger & Zo over de Slag om Arnhem. Deze aflevering kan bekeken worden via de website www.vroegerenzo.nl. U kunt evt. ook aflevering 9 ( Arnhem ) van de NPS jeugdserie 13 in de oorlog bekijken. 3 U kunt een ooggetuige van de Slag om Arnhem uitnodigen om in de klas te komen vertellen. Het museum heeft contact met diverse ooggetuigen. Het museum kan u evt. verder helpen. 4 Vraag de leerlingen hun opa of oma te interviewen over de Tweede Wereldoorlog. Hebben ze de oorlog zelf meegemaakt? Wat kunnen ze over de oorlog vertellen? 5

2 Bezoek aan het Airborne museum Doel De leerlingen kennen de hoofdlijnen van de Slag om Arnhem. De leerlingen maken kennis met persoonlijke verhalen van ooggetuigen van de Slag om Arnhem. Werkwijze Ontvangst en introductie: klassikaal, in de educatieve ruimte, incl. introductiefilm (duur: 9 minuten). Uitleg koffertjesproject: klassikaal, in de educatieve ruimte. Activiteit in het museum: in tweetallen (evt. in drietallen). Nabespreking/evaluatie: klassikaal, in de educatieve ruimte. Airborne Experience: na afloop van de nabespreking, naar eigen inzicht van de leerkracht(en). Duur Ongeveer 1,5 uur, globaal te verdelen in: ontvangst en introductie: ca. 15 minuten uitleg koffertjesproject: ca. 10 minuten activiteit in het museum: ca. 50 minuten nabespreking/evaluatie: ca. 15 minuten en na afloop: Airborne Experience: naar eigen inzicht. Inhoud Na een introductie in de educatieve ruimte van het museum gaat de klas in tweetallen uit elkaar. Ieder tweetal krijgt een koffer mee. In de koffer bevinden zich enkele voorwerpen en opdrachten. In iedere koffer staat één ooggetuige van de Slag om Arnhem centraal. De leerlingen gaan met hun koffer door het museum en voeren de opdrachten uit. Ze maken kennis met de persoon en verdiepen zich in de situatie van deze persoon. Na ca. 50 minuten komen de leerlingen terug naar de educatieve ruimte. De ervaringen van de leerlingen worden gezamenlijk nabesproken in de educatieve ruimte. Tenslotte lopen de leerlingen (met de begeleiders) gezamenlijk door de Airborne Experience. Antwoorden Na afloop van het bezoek krijgt u desgewenst de antwoordenbladen van alle koffertjes mee. Met behulp van deze bladen kunnen de leerlingen hun antwoorden controleren. 6

3 Verwerkingsles(sen) Doel De leerlingen vertalen hun ervaringen uit het museum in een te presenteren product. Inhoud Er worden drie suggesties gedaan voor de verwerkingsles(sen). Eén richt zich op het verleden, één gaat over het heden en één over de toekomst. Ook zijn er een aantal werkbladen bijgevoegd om zelfstandig te verwerken. Verleden De leerlingen werken in hetzelfde groepje als in het museum. Samen schrijven ze het verhaal van de hoofdpersoon. Wie was het, wat overkwam hem/haar, hoe liep het af? Vervolgens vertelt ieder groepje klassikaal kort wie hun hoofdpersoon was en waarom deze wel of geen medaille verdient (vraag die ieder groepje heeft beantwoord in het museum). Er zijn 11 verschillende verhalen (koffertjes A t/m K), dus misschien zijn er twee groepjes met dezelfde hoofdpersoon. Deze groepjes kunnen samenwerken. Heden De leerlingen maken individueel een koffertje van zichzelf. De inhoud van de koffer vertelt, net als de koffers in het museum, een verhaal over de leerling. De inhoud toont wie ze zijn, wat belangrijk voor ze is, welke dromen ze hebben en dergelijke. De koffers kunnen tentoongesteld worden op school. De leerlingen lichten de inhoud van hun koffer toe in een informatiebordje. Toekomst Houd een kringgesprek over vrede: Hoe lang is het al vrede in Nederland? Wat betekent vrede? Wat betekent het als je niet vrij bent? Waarom is vrede belangrijk? Hoe kan je ervoor zorgen dat het vrede blijft? Maak met de leerlingen een woordweb over vrede. Schrijf het woord vrede midden op het bord. Laat de leerlingen associëren op het woord. Naar aanleiding van het kringgesprek en het woordweb schrijven de leerlingen een gedicht of een elfje over vrede. Toelichting Elfje: 1, 2, 3, 4 en 1 woord Bezoek, Airborne Museum, met onze school, zijn we daar geweest, Koffertjesproject Kijk ook op www.airbornemuseum.nl. 7

Bijlage 1: Werkblad verwerkingsles Zo zag het centrum van Arnhem er uit in de zomer van 1944. 1. Hoe lang was Nederland toen al bezet door de Duitsers? 2. Op welke datum is de invasie in Normandië begonnen? 3. Hoe wordt deze belangrijke dag genoemd? 4. Welke landen deden mee aan deze invasie? 5. Hoe lang deden deze legers erover om bij de grens van Nederland te komen? 6. Wanneer begon de Slag om Arnhem? 7. Hoe lang heeft de Slag om Arnhem geduurd? 8. Wat was het belangrijkste doel van de Slag om Arnhem? 9. Uit welke landen kwam de militairen die rondom Arnhem en Oosterbeek hebben gevochten? 8

Bijlage 1: Werkblad verwerkingsles Zo zag het centrum van Arnhem er uit in het voorjaar van 1945. 10. Wat is er in het centrum van Arnhem veranderd sinds de zomer van 1944? 11. Wat is er gebeurd tijdens de Slag om Arnhem (kort en in je eigen woorden opschrijven)? 12. Wat is er met veel huizen en gebouwen gebeurd in Arnhem, tijdens en na de Slag om Arnhem? 13. Waar waren de burgers van Arnhem in de maanden na de Slag om Arnhem tot de bevrijding? 9

Bijlage 1: Werkblad verwerkingsles Zo zag het centrum van Arnhem er uit in 1994: 50 jaar na de Slag om Arnhem. 14. Wat is er in het centrum van Arnhem veranderd sinds het voorjaar van 1945? 15. Naar wie is de brug bij Arnhem na de oorlog vernoemd en weet je ook wie dat is? 16. Zou je nog eens terug gaan naar het Airborne Museum? Wat is je het meest bijgebleven? 10

Bijlage 1: Werkblad verwerkingsles - antwoorden 1. Nederland was bezet door de Duitsers sinds mei 1940; in de zomer van 1944 dus ruim 4 jaar. 2. Op 6 juni 1944. 3. D-Day. 4. Engeland, Verenigde Staten en Canada. 5. Ongeveer 3 maanden, begin september 1944 werd de grens met Nederland bereikt. 6. Op zondag 17 september 1944. 7. 9 dagen. 8. Het veroveren van de bruggen bij Arnhem. 9. Voornamelijk uit Engeland en Polen. 10. Eigen keuze. 11. De Engelse parachutisten hebben de brug bereikt en een paar dagen in handen gehad. Maar de Duitsers bleken te sterk en hebben de brug terug veroverd. De Engelse militairen trokken zich terug rondom hun hoofdkwartier Hotel Hartenstein in Oosterbeek, het tegenwoordige Airborne Museum. Daarna hebben ze zich over de Rijn teruggetrokken naar de bevrijde gebieden. 12. Veel huizen zijn gebombardeerd of kapot geschoten. De huizen werden door de Engelse en Duitse militairen gebruikt bij de gevechten in Arnhem. Na de evacuatie van de burgers werden veel huizen door de Duitsers leeggehaald en de spullen werden naar Duitsland gebracht. 13. In september en oktober 1944 zijn alle burgers geëvacueerd. Veel mensen hebben lange tijd op andere plaatsen in Nederland gewoond: bij familie, of bij vreemde mensen die hebben geholpen bij de opvang van de vluchtelingen, bijvoorbeeld in Ede en o.a. in veel plaatsen op de Veluwe. 14. Eigen keuze. 15. Naar luitenant-kolonel John Frost; hij was de commandant van het bataljon van de Engelse luchtlandingsbrigade die de brug bij Arnhem moest veroveren. 16. Eigen keuze. 11

Bijlage 2: Tips voor de nabespreking / evaluatie na het museumbezoek 1 In alle koffers bevindt zich een medaille. Alle leerlingen beantwoorden tijdens hun route door het museum de vraag heeft jouw persoon deze medaille verdiend?. Tijdens de nabespreking in de educatieve ruimte, of op school, kan aan de leerlingen gevraagd worden wat zij op deze vraag geantwoord hebben en waarom. 2 Naar aanleiding van iedere koffer kan tijdens de nabespreking een specifieke vraag gesteld worden. Door deze vragen te stellen maken de leerlingen kennis met de overige ooggetuigen. De mogelijke vragen worden hieronder benoemd. A= Antwoorden op deze vragen. A / L: Thea Bouhuys In de koffer van Thea bevinden zich zilverpapiertjes. Wat hebben deze met Thea te maken? A: Deze kwamen uit de lucht vallen en dat vond ze prachtig. B / M: Theo Verbaars In de koffer van Theo bevindt zich een sigarenkoker. Wat heeft deze met het verhaal van Theo te maken? A: De vader van Theo had een sigarenwinkel. C / N: Rob Gunter In de koffer van Rob bevindt zich een kleine tube tandpasta. Wat heeft deze tube met Rob te maken? A: Rob gebruikte de tandpasta als snoepgoed, hij had al heel lang geen snoep meer gehad. D / O: Jan Loos In de koffer van Jan Loos bevindt zich een kat en een geit. Wat heeft deze kat met Jan te maken? A: Toen Jan in juni 1945 weer thuis kwam, leefde de poes nog. Poes had de Slag overleefd. E / P: Frits Oortgijs In de koffer van Frits bevindt zich een boek van Tom Poes. Wat heeft dit boek met Frits te maken? A: Eén van de onderduikers was de tekenaar van Tom Poes. F / Q: Hennie Hout Berghege In de koffer van Hennie bevindt zich een kip. Wat heeft de kip met Hennie te maken? A: Hennie en haar familie hebben tijdens de evacuatie een tijdje in een kippenhok gewoond. G / R: Johanna Braakman In de koffer van Johanna bevindt zich een foto van Riet. Wie was Riet en wat heeft zij met het verhaal van Johanna te maken? A: Riet is haar zus en zij is in de schuilkelder omgekomen. H / S: Theo van Mullem In de koffer van Theo bevinden zich een set houtjes en een kruis. Wat heeft dit met Theo te maken? A: Theo heeft een kistje gemaakt voor een overleden meisje en haar begraven. Dat meisje was Riet. I / T: Hans Kurten In de koffer van Hans bevindt zich een Duitse vlag. Wat heeft deze vlag met Hans te maken? A: Hans is een Duitse militair die in de Slag om Arnhem heeft gevochten. J: Hans Weber In de koffer van Hans bevindt zich een Duitse vlag. Wat heeft deze vlag met Hans te maken? A: Hans is een Duitse militair die in de Slag om Arnhem heeft gevochten. K: Tony Hibbert In de koffer van Tony bevindt zich een Britse vlag. Wat heeft deze vlag met Tony te maken? A: Tony is een Engelse militair die in de Slag om Arnhem heeft gevochten. 12

Bijlage 3: De Slag om Arnhem, beknopte informatie Het begin van de Tweede Wereldoorlog In 1933 komt Hitler aan de macht in Duitsland. Hij wil dat Europa één groot Duits rijk wordt. Vanaf 1938 verovert hij met het Duitse leger grote delen van Europa en op 10 mei 1940 vallen ze ook Nederland binnen. Al snel is Nederland bezet. Dit betekent dat de Duitsers hier de baas zijn en dat zij bepalen wat er gebeurt. Van vrijheid is geen sprake meer en zomaar zeggen wat je denkt is gevaarlijk. De Geallieerden, het bevrijdingsleger van Europa, beginnen op 6 juni 1944 met een grote aanval op de Duitsers vanuit Frankrijk: D-day. Begin september 1944 bereiken ze de grens met Nederland! De Slag om Arnhem Op de foto zie je Geallieerde parachutisten die in de buurt van Arnhem landen. Het is 17 september 1944. Het zuiden van Nederland is dan al bevrijd. De Geallieerden willen met een aanval op de belangrijke bruggen bij Arnhem, Nijmegen en Eindhoven de rest van Nederland bevrijden en Duitsland binnentrekken om Hitler te verslaan. Deze operatie heette Market Garden en de Slag om Arnhem was hiervan een belangrijk onderdeel. Meer dan 10.000 manschappen waren betrokken bij de Slag om Arnhem. Dit was onderdeel van de grootste luchtlandingsoperatie ooit. Deze aanval had een verrassing moeten zijn, maar de Geallieerden hadden pech. Een sterke Duitse legermacht met tanks en pantserwagens was toevallig in dat gebied. Negen dagen lang werd er hevig gevochten. Slechts 600 parachutisten wisten de Rijnbrug bij Arnhem te bereiken. Later moesten zij zich overgeven. De Duitse overmacht was te groot. Tijdens de Slag om Arnhem kwamen meer dan 1800 Geallieerde manschappen, en ongeveer net zoveel Duitse manschappen om het leven. Daarnaast ook nog eens ongeveer 1000 burgers. Slechts 2300 Geallieerden slaagden erin om zich veilig terug te trekken over de Rijn, de rest werd gevangen genomen of raakte gewond. Op de militaire begraafplaats in Oosterbeek zijn ruim 1700 Geallieerden begraven, voornamelijk Britse militairen, maar ook o.m. Poolse en Canadese militairen. 13

Arnhem, een verlaten stad Na de landing en de gevechten bij de brug wilden de Duitsers alle burgers evacueren. Alle inwoners van o.m. Arnhem, Oosterbeek, Renkum en Heelsum moesten hun huizen verlaten en ergens anders onderdak zoeken. De leegstaande huizen werden systematisch leeggeroofd door de Duitsers. Er werden vrachtauto s, treinen en schepen volgeladen met meubels en andere kostbaarheden uit de huizen en naar Duitsland vervoerd. Alle spullen kwamen terecht bij de Duitse bevolking! Eind september 1944 was Arnhem een lege stad en aan de einde van de oorlog was Arnhem grotendeels verwoest, inclusief de verkeersbrug die in oktober 1944 door een geallieerd bombardement werd geraakt. Van de meer dan 23.000 woningen waren er in mei 1945 maar 145 onbeschadigd. De Hongerwinter in Nederland De mislukking van de Slag om Arnhem betekende dat het westen en noorden van Nederland niet voor de winter van 1944 bevrijd werden. Bovendien gingen de Nederlandse treinmachinisten reeds op 17 september 1944 in staking na een oproep uit Londen van Koningin Wilhelmina. Zo wilde men voorkomen dat de bezetter extra militairen naar Nederland stuurde om tegen de Geallieerden te vechten. Maar door die spoorwegstaking kon er ook geen voedsel voor de Nederlandse bevolking worden vervoerd. Dit werd het begin van de Hongerwinter die aan ruim 20.000 Nederlanders het leven kostte, door honger en de kou. 14

Achtergrondinformatie over de Slag om Arnhem De brug over de Rijn bij Arnhem heeft een grote rol gespeeld bij de bevrijding van Nederland. Het is september 1944. Onze bevrijders, de Amerikanen, Engelsen en Polen wilden deze brug innemen, maar het is niet gelukt. De Duitse verdediging was te sterk. In oorlog In 1944 is Nederland al 4 jaar bezet door de Duitsers. Zij zijn er de baas. De Duitsers zijn niet alleen in Nederland de baas, een deel van Europa is nog steeds in Duitse handen. Maar er wordt aan de bevrijding gewerkt. 6 juni 1944 Op 6 juni 1944 landen Amerikaanse, Engelse, Canadese en zelfs Franse troepen, de Geallieerden, aan de Franse kust in Normandië. Vanaf daar trekken ze naar het noorden, richting België en Nederland. Het is de bedoeling om op te trekken naar de Duitse hoofdstad Berlijn en Hitler, de Duitse dictator, te verslaan. Er wordt hard gevochten in Frankrijk en België. Duizenden militairen en burgers komen om in de strijd. Maar de opmars verloopt goed voor de Geallieerden. Ze veroveren de ene stad na de andere. Parijs (eind augustus 1944), Brussel en Antwerpen worden bevrijd. Het plan van Montgomery De Engelse Veldmaarschalk Montgomery maakt een plan om ook Nederland snel te bevrijden. Zijn plan krijgt de codenaam Market Garden. Market staat voor de verovering van de bruggen over de grote rivieren (de Maas, de Waal en de Rijn) door luchtlandingstroepen. Garden staat voor het oprukken van het grondleger (XXX Corps) vanuit Eindhoven teneinde in drie dagen de brug bij Arnhem te bereiken. Na de verovering van de bruggen zouden ze dan doortrekken naar het IJsselmeer en naar het oosten trekken om Duitsland binnen te vallen, met name het industriële hart in het Ruhrgebied. Het is geen gemakkelijk plan, want de bruggen liggen ver in vijandelijk gebied. De afstand met België dat al bevrijd is, is groot. Maar Montgomery is optimistisch. Hij verwacht dat de Duitse troepen niet meer zo sterk zijn. 15

17 september 1944: het begin van de operatie Market Garden Op 17 september stijgen de eerste vliegtuigen met parachutisten op vanuit Engeland. In de omgeving van Arnhem springen de Britse parachutisten en bij Son, Veghel en Sint Oedenrode springen de Amerikaanse parachutisten uit de vliegtuigen. Op deze onverwachte aanval hebben de Duitsers niet gerekend. Daarom is er op deze eerste dag weinig tegenstand van de Duitsers. Een uur na de landing van de parachutisten worden de eerste bruggen al veroverd: de Maasbrug bij Grave en een brug over het Maas- Waalkanaal. Volgens het plan zouden ze daarna via de Waalbrug bij Nijmegen naar Arnhem optrekken. Maar ondertussen herstellen de Duitsers zich en vechten hard terug. Gevechten rond de brug bij Arnhem Het lukt slechts een kleine groep geallieerde militairen om bij de Rijnbrug in Arnhem te komen. Daar wordt hard gevochten en de brug is enkele dagen in handen van de Britten. De Duitsers blijken inderdaad veel kanonnen te hebben. Dan sluiten de Duitsers alle toegangswegen naar Arnhem af. De overige geallieerde troepen kunnen de kleine groep Britten o.l.v. hun commandant John Frost bij de brug niet meer bereiken. Die staan er helemaal alleen voor. De planning loopt helemaal uit de hand. De brug bij Nijmegen zou al op maandag 18 september veroverd moeten zijn. Dat wordt pas 3 dagen later, op donderdag. De tijd begint te dringen. Hoe langer het duurt, des te moeilijker het wordt voor de Britse militairen, ze hebben een steeds groter tekort aan voorraden en munitie. Wat ging er mis? Er gaat veel mis met het plan van Montgomery. In Engeland is het een paar dagen mistig. De vliegtuigen kunnen pas weg wanneer de mist is weggetrokken. Daardoor komen de vliegtuigen later aan in Nederland dan gepland. Er gaat nog meer fout. De terreinen waar de parachutisten moeten landen en waar munitie en andere voorraden gedropt moeten worden, zijn deels in handen van de Duitsers gekomen. De radioverbindingen werken ook niet goed. Daardoor kunnen de Britse militairen geen verbinding maken en nieuwe, wel veilige terreinen aan elkaar doorgeven. Maar de grootste tegenslag is de sterke Duitse tegenstand. Die heeft niemand verwacht. Hotel Hartenstein in Oosterbeek Generaal-majoor Urquhart heeft het voormalige hotel Hartenstein in Oosterbeek in gebruik genomen als hoofdkwartier. Van hieruit leidt hij zijn manschappen. Na het mislukken van de slag bij de brug trekken de troepen zich terug naar Oosterbeek en komt Hartenstein in het midden van het slagveld te liggen. Hier wordt een paar dagen hard gevochten, maar de Britten houden moedig stand. Een ander probleem is dat de bevoorrading uit de lucht vaak in handen van de Duitsers valt en zo ontstaat al snel een tekort aan voedsel, medicijnen en munitie. Op 25 september wordt besloten om de overgebleven Britse militairen terug te trekken over de Rijn. Dit is de operatie Berlin. Dat gebeurt in de nacht van 25 op 26 september 1944. De Polen bij Driel De Poolse parachutisten o.l.v. generaal-majoor Sosabowski zouden oorspronkelijk op dinsdag 19 september worden gedropt ten zuiden van de Rijn bij Arnhem. Maar o.a. vanwege de mist en de gewijzigde omstandigheden wordt dat 2 dagen later en komen ze terecht bij Driel. De Polen worden uiteindelijk niet ingezet bij de verovering van de brug, maar ze proberen de Britse militairen in Oosterbeek te versterken. Uiteindelijk is het ongeveer 200 Poolse parachutisten gelukt om de Rijn over te steken in kleine bootjes. 16

Een brug te ver De verovering van de Rijnbrug bij Arnhem is mislukt. De geallieerde troepen moeten de strijd rond Arnhem staken. Het was te optimistisch van de geallieerden om te denken dat ze vanaf de Belgische grens in drie dagen helemaal tot de Rijnbrug in Arnhem zouden kunnen optrekken. De brug in Nijmegen, dat is wel gelukt, die kregen de bevrijders in handen. Maar die van Arnhem bleek een brug te ver. Feiten op een rij In 1944 was Nederland al 4 jaar bezet door de Duitsers. Maar er werd door de Geallieerden hard aan de bevrijding van Europa gewerkt. Op 6 juni 1944 landden Amerikaanse, Engelse, Canadese en zelfs Franse troepen op de kust van Frankrijk. Deze dag wordt D-Day genoemd. De opmars gaat snel. Parijs, Brussel en Antwerpen worden bevrijd. Montgomery maakt een plan om ook Nederland snel te bevrijden. Hij wil in één keer alle bruggen over de grote rivieren veroveren en dan doortrekken naar het IJsselmeer. Vanaf daar wil hij naar het oosten trekken richting Duitsland. Het is een optimistisch plan. Maar Montgomery verwacht dat de Duitse troepen niet meer zo sterk zijn. Op 17 september stijgen de eerste vliegtuigen op. De Duitsers zijn verrast en vechten niet hard terug. Maar al snel herstellen de Duitsers zich. Slechts een kleine groep Britten weet de Rijnbrug bij Arnhem te bereiken. De Duitsers omsingelen hen. Ze kunnen geen hulp meer krijgen van andere geallieerde troepen en moeten de brug weer uit handen geven. De verovering van de Rijnbrug bij Arnhem mislukt. Na negen dagen trekken de Britten zich terug over de Rijn. De slag is voorbij. Wist je dit? Het plan van Montgomery wordt ook wel de Operatie Market Garden genoemd. Weet je nu wat de codenamen Market en Garden betekenen? Een Britse officier vertelde Montgomery dat hij Duitse tanks had gezien in de buurt van Arnhem. Hij maakte zich zorgen over het plan. Montgomery vond hem lastig en stuurde hem met ziekteverlof naar huis. Later bleek dat deze officier toch gelijk had! Het zuiden van Nederland was bevrijd in september 1944. Nederland boven de rivieren niet en ging een lange Hongerwinter tegemoet. Er stierven ca. 20.000 Nederlanders. Na de slag om Arnhem moesten de inwoners van Arnhem hun stad verlaten. Arnhem werd een spookstad. De Duitsers sloegen hun slag. Fabrieken, kantoren en opslagplaatsen werden leeggehaald, straat voor straat: meubels, beddengoed, kleding en gebruiksvoorwerpen. Ook een paar bankkluizen werden gekraakt. De totale schade voor Arnhem was enorm. Weet je nu wat de Duitsers met al die spullen gingen doen? Toen de slag om Arnhem begon riep de Nederlandse regering in Londen de spoorwegmensen in Nederland op om te staken. Er reden geen treinen meer. De Duitsers haalden hun eigen treinen naar Nederland voor hun eigen transporten. In augustus 1944 werd Anne Frank en haar familie in Amsterdam opgepakt. Ze werden naar Kamp Westerbork gebracht. Op zondag 3 september, dus slechts 2 weken voor het begin van de Slag om Arnhem, vertrok de allerlaatste trein vanuit Westerbork naar Auschwitz. Met dit transport werden Anne en haar familie naar Polen getransporteerd. 17