Utrecht gezond!2008-2013

Utrecht gezond!2008-2013 Utrecht Noordwest Wijkgezondheidsprofiel 2010 Asn Actieplan fase 1, 2009-2010 1

2

Inhoud 1 Inleiding Wijkgerichte aanpak 4 Gerichte keuzes 4 Gebruikte gegevens 4 Noordwest en subwijken 4 Tabellenboek 5 2 Utrecht Noordwest Overzichtskaart 6 Sociaaldemografische kenmerken 8 Lichamelijke gezondheid 10 Psychische gezondheid 11 Leefstijl 12 Fysieke en sociale leefomgeving 14 Informatie- en voorzieningenbehoeften 14 Zorggebruik 15 3 Aandachtsgroepen Utrecht Volwassenen 17 Jeugd 17 Actieplan fase 1, 2009-2010 3

1 Inleiding Wijkgerichte aanpak In het kader van het convenant Utrecht gezond! werken Agis Zorgverzekeringen en de gemeente Utrecht intensief samen aan een betere gezondheid van Utrechtse inwoners. Hierbij geven we prioriteit aan inwoners van de aandachtswijken Noordwest, Overvecht, Zuid, Zuidwest en aan Leidsche Rijn als snelgroeiende nieuwbouwwijk. Daarbij kiezen we voor een wijkgerichte aanpak om in te kunnen spelen op de lokale gezondheids- en zorgsituatie. Gerichte keuzes De basis voor gezondheidsbevordering en zorg is inzicht in de gezondheidssituatie van de inwoners van de wijk. Het wijkgezondheidsprofiel voor Utrecht Noordwest geeft informatie over thema s als lichamelijke en psychosociale gezondheid, leefstijl, fysieke en sociale leefomgeving, behoefte aan gezondheidsinformatie en voorzieningen in de buurt, en zorggebruik. Veel van de problemen vragen om een gezamenlijke aanpak van bijvoorbeeld welzijnswerk, thuiszorg, woningcorporaties, huisartsen, GG&GD en scholen. De gegeven informatie kan de gemeente Utrecht en Agis Zorgverzekeringen helpen om - samen met de lokale actoren in de wijk - gerichte keuzes te maken op het gebied van gezondheidsbevordering en zorg. Gebruikte gegevens Voor dit gezondheidsprofiel is gebruikgemaakt van de gegevens uit de Gezondheidspeiling 2008 en de Jeugdmonitor 2006-2007 en 2008-2009 van de gemeente Utrecht. De gezondheidspeiling is een schriftelijke enquête die elke twee jaar wordt afgenomen onder de Utrechtse bevolking van 16 jaar en ouder. De Jeugdmonitor wordt gehouden onder kinderen in groep zeven en acht van de basisschool (BO 7/8) en jongeren in de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs (VO 2/3). In het profiel zijn ook gegevens over het zorggebruik opgenomen. Het gaat hierbij om het zorggebruik van de Agis verzekerden binnen de wijk Noordwest. Noordwest en subwijken Noordwest bestaat uit de subwijken Ondiep/2 e Daalsebuurt, Zuilen-Noord/Oost, Zuilen-West en Pijlsweerd. Ondiep en Zuilen-Oost zijn aangewezen als krachtwijk. De bevolkingssamenstelling en de gezondheidssituatie tussen de subwijken in Noordwest verschilt sterk. Daarom is in dit wijkgezondheidsprofiel informatie over zowel de totale wijk Noordwest als over de subwijken opgenomen. 4

Tot slot is achter in dit gezondheidsprofiel een overzicht opgenomen van aandachtsgroepen waar gezondheidsproblemen meer dan gemiddeld voorkomen (op basis van leeftijd, geslacht, opleiding en etniciteit). Deze gegevens zijn gebaseerd op de hele gemeente Utrecht, maar gelden ook in Noordwest. Tabellenboek Bij dit wijkgezondheidsprofiel hoort het Tabellenboek Noordwest. In dit tabellenboek is gedetailleerde informatie over de gezondheidssituatie van de inwoners van Noordwest te vinden. U kunt dit tabellenboek vinden op www.utrechtgezond.nl. Hier kunt u ook wijkgezondheidsprofielen en tabellenboeken van de wijken Overvecht, Zuid, Zuidwest en Leidsche Rijn downloaden. Actieplan fase 1, 2009-2010 5

2 Utrecht Noordwest Overzichtskaart Ruim vier op de vijf inwoners van Noordwest ervaart zijn gezondheid als goed. Voor de wijk en de subwijken zijn echter ook aandachtspunten te noemen. Noordwest Utrecht Ondiep, 2 e Daalsebuurt Zuilen-West Noordwest Zuilen-Noord/Oost Pijlsweerd 6

Noordwest Aandachtspunten t.o.v. Utrecht - chronische aandoeningen ouderen - ontbijten - ontevredenheid over leefomgeving - eenzaamheid - lage buurtcohesie - meer dagopnames ziekenhuis - verhoogde behoefte aan park/groenstrook Ondiep, 2 e Daalsebuurt Aandachtspunten t.o.v. Noordwest - overmatig alcoholgebruik - roken - visites en telefonische consulten huisarts - meer polikliniekbezoek neurologie - meer dagopnames ziekenhuis Zuilen-Noord/Oost Aandachtspunten t.o.v. Noordwest - ontevredenheid over leefomgeving - meer huisartsconsulten - meer polikliniekbezoek neurologie en keel-, neus- en oorkunde - meer dagopnames ziekenhuis Zuilen-West Aandachtspunten t.o.v. Noordwest - meer dagopnames ziekenhuis - meer verstrekkingen antibiotica Pijlsweerd Aandachtspunten t.o.v. Noordwest - bewegen - verhoogde behoefte aan park/groenstrook - meer consulten huisartsenpost - meer polikliniekbezoek cardiologie - meer verstrekkingen antidepressiva Actieplan fase 1, 2009-2010 7

Sociaaldemografische kenmerken Noordwest telt ruim 40.000 inwoners. Dit is 14% van de Utrechtse bevolking. Vergeleken met Utrecht gemiddeld wonen er relatief minder jongeren en 35-64 jarigen in Noordwest (figuur 1), en veel mensen in de leeftijd van 18-34 jaar. Deze laatste groep woont vooral in de subwijken Zuilen-West en Pijlsweerd. Figuur 1. Leeftijdsopbouw Figuur 2. Etnische samenstelling 0-17 jaar 18-34 jaar 35-64 jaar 65+ Nederlands Marokkaans Turks Overig* Ruim twee derde van de inwoners van Noordwest is van allochtone afkomst, wat vergelijkbaar is met het gemiddelde in Utrecht. De grootste allochtone groepen zijn Marokkaans (9%) en Turks (6%) (figuur 2). Veel Marokkanen wonen in de subwijk Zuilen-Noord/Oost. In Noordwest is 5% van de huishoudens een éénoudergezin. Dat is gelijk aan het stadsgemiddelde. * Overig: Surinaams/Antilliaans, Overig Westers, Overig niet-westers. 8

In Noordwest wonen relatief veel mensen (40%) met een laag opleidingsniveau (LO of MAVO/LBO) en 11% van de inwoners heeft geen werk. Bijna twee derde van de inwoners heeft een inkomen beneden modaal en ruim een kwart van de inwoners heeft moeite met rondkomen. Ten opzichte van de wijk hebben de inwoners van de subwijk Ondiep, 2 e Daalsebuurt meer dan gemiddeld moeite met rondkomen en vaker een inkomen beneden modaal. In de subwijk Zuilen-West is dit minder dan gemiddeld (figuur 3). Figuur 3. Werk en inkomen Lage opleiding** Geen werk * * Moeite met rondkomen * * Inkomen beneden modaal * Percentage wijkt significant af van het gemiddelde in Noordwest. ** Voor opleiding is niet getoetst op verschillen. Utrecht Ondiep, 2 e Daalsebuurt Zuilen-Noord/Oost Zuilen-West Actieplan fase 1, 2009-2010 Pijlsweerd 9

Lichamelijke gezondheid In Noordwest ervaren 17% van de volwassenen (figuur 4) en kinderen in BO 7/8 en 22% van de jeugd in VO 2/3 de eigen gezondheid als matig tot slecht. Dit is vergelijkbaar met het stadsgemiddelde. Het aantal volwassenen met één of meerdere aandoeningen of ziekten (52%) is gelijk aan het gemiddelde in Utrecht. Het aantal ouderen met één of meerdere aandoeningen of ziekten is echter hoger dan gemiddeld, namelijk 86% t.o.v. 77%. Aandoeningen aan het bewegingsapparaat (27%), hoge bloeddruk (12%) en astma/copd (10%) komen het meest voor in Noordwest. Daarnaast komt perifeer vaatlijden (vernauwing van de bloedvaten in de buik of benen) meer voor dan gemiddeld in Utrecht. In de subwijken van Noordwest heeft ongeveer een kwart van de ouderen minimaal één beperking in de algemene dagelijkse levensverrichtingen (ADL), behalve in de subwijk Zuilen-West (5%). In Utrecht is dit gemiddeld 13%. Daarnaast komen beperkingen in gehoor en/of zichtvermogen ook meer voor onder ouderen in Noordwest (26% t.o.v. 14% gemiddeld in Utrecht). Figuur 4. Lichamelijke gezondheid Matig tot slecht ervaren gezondheid Min.1 ziekte/ aandoening (<55) Min.1 ziekte/ aandoening ( 55) 10

Psychische gezondheid De psychische gezondheid van de volwassenen in Noordwest is vergelijkbaar met het Utrechtse gemiddelde. Zo heeft 6% van de volwassenen een hoog risico op stemmingsproblemen, 11% heeft een depressie en 13% van de volwassenen heeft het gevoel van onvoldoende regie over het eigen leven. Wel zijn er kleine verschillen tussen de subwijken (figuur 5). Een kwart van de jongeren in VO 2/3 heeft een ongunstig psychisch welbevinden ten opzichte van 17% gemiddeld in Utrecht. Het aantal kinderen in BO 7/8 met een lage score op zelfvertrouwen (18%) en jongeren in VO 2/3 met een negatieve score op zelfbeeld (16%) is vergelijkbaar met het gemiddelde in Utrecht. Figuur 5. Psychische gezondheid Matig tot hoog risico stemmingsproblemen Hoog risico stemmingsproblemen Onvoldoende gevoel regie eigen leven Utrecht Ondiep, 2 e Daalsebuurt Zuilen-Noord/Oost Zuilen-West Actieplan fase 1, 2009-2010 Pijlsweerd 11

Leefstijl In Noordwest heeft 43% van de volwassenen overgewicht (inclusief obesitas) en 12% obesitas, wat vergelijkbaar is met het stadsgemiddelde (39% en 10%). In de subwijk Zuilen-Noord/Oost komt relatief veel overgewicht voor (49%) (figuur 6). Obesitas komt het meest voor in de subwijken Zuilen-Noord/Oost en Ondiep, 2 e Daalsebuurt (14%). Relatief veel mensen in Noordwest (20% t.o.v. 16% gemiddeld in Utrecht) voldoen niet aan de ontbijtnorm ( 5 dagen per week ontbijten). Het aantal volwassenen dat voldoet aan de beweegnorm is gelijk aan het Utrechts gemiddelde (38%). Inwoners van de subwijk Pijlsweerd voldoen het minst aan de beweegnorm, 58% van hen beweegt te weinig. In Noordwest rookt 28% van de volwassenen. De subwijk Ondiep, 2 e Daalsebuurt is één van de subwijken met het grootste aandeel rokers (34%) in Utrecht. 11% van de volwassenen gebruikt overmatig alcohol. In Ondiep, 2 e Daalsebuurt en Pijlsweerd is het overmatig alcoholgebruik wat hoger dan in Zuilen-Noord/ Oost en Zuilen-West (14% t.o.v. 10%), maar wel vergelijkbaar met het Utrechtse gemiddelde. Figuur 6. Leefstijl volwassenen Overgewicht Obesitas <5 dagen per week ontbijten * Voldoet niet aan beweegnorm Roken * Percentage wijkt significant af van het gemiddelde in Noordwest. Overmatig alcoholgebruik Utrecht Ondiep, 2 e Daalsebuurt Zuilen-Noord/Oost Zuilen-West Pijlsweerd 12

Overgewicht komt bij de jeugd in VO 2/3 meer voor vergeleken met het gemiddelde in Utrecht (18% t.o.v. 12%), evenals onvoldoende ontbijten (36% t.o.v. 22%) (tabel 1). Kinderen in BO 7/8 voldoen eveneens minder vaak aan de ontbijtnorm dan gemiddeld in Utrecht (26% t.o.v. 14%). Daarnaast sport een groter deel van hen weinig (24% t.o.v. 17%). Wat betreft roken en alcoholgebruik is de jeugd in Noordwest vergelijkbaar met het Utrechts gemiddelde. Tabel 1. Leefstijl jeugd Utrecht Noordwest BO 7/8 < 5 dagen per week ontbijten 14% 26% * Sport weinig 17% 24% * Roken (ooit) 5% 7% Alcoholgebruik (ooit) 39% 37% VO 2/3 Overgewicht 12% 18% * < 5 dagen per week ontbijten 22% 36% * Voldoet niet aan beweegnorm 38% 43% Roken (nu) 12% 13% Alcoholgebruik (ooit) 42% 39% * Percentage wijkt significant af van het gemiddelde in Utrecht. Actieplan fase 1, 2009-2010 13

Fysieke en sociale leefomgeving Volwassenen in Noordwest zijn vaker ontevreden over hun leefomgeving dan gemiddeld in Utrecht (14% t.o.v. 9%). Vooral de inwoners uit Ondiep, 2 e Daalsebuurt en Zuilen-Noord/Oost zijn ontevreden. Relatief vaker tevreden over de leefomgeving zijn de inwoners van Pijlsweerd (figuur 7). Ook relatief veel kinderen en jongeren zijn niet tevreden met hun woonomgeving (BO 7/8: 17%, VO 2/3: 23%). In Noordwest ervaart 73% van de inwoners een lage buurtcohesie (t.o.v. 50% gemiddeld in Utrecht). Matig tot sterke eenzaamheid (39%) en sterke eenzaamheid (10%) komen in de wijk ook meer voor dan gemiddeld in de stad. Matig tot sterke eenzaamheid komt met name voor in de subwijk Zuilen-Noord/Oost (43%), en sterke eenzaamheid in Zuilen-Noord/Oost en Pijlsweerd (11%). Het aantal jongeren in Noordwest met een chronisch ziek of verslaafd gezinslid (BO 7/8: 18%) of langdurig ziek gezinslid (VO 2/3: 30%) wijkt niet af van het stadsgemiddelde, evenals het aantal volwassen mantelzorgers (10%). Het aantal volwassenen dat ooit slachtoffer van huiselijk geweld is geweest, is ook vergelijkbaar (7%). 20% van de kinderen in BO 7/8 en 32% van de jongeren in VO 2/3 ervaren problemen thuis. Dit is vergelijkbaar met Utrecht gemiddeld. Informatie- en voorzieningenbehoeften Inwoners van Noordwest hebben de meeste behoefte aan informatie over het verbeteren van de woonomstandigheden (12%) en verminderen van spanning en stress (11%). Daarnaast hebben ze ook een grote behoefte aan een park/groenstrook (24%). Ten opzichte van Utrecht gemiddeld hebben ze geen verhoogde behoefte aan informatie over gezondheidsonderwerpen. Figuur 7. Fysieke en sociale leefomgeving * Ontevreden woonomgeving Lage buurtcohesie Sterk eenzaam * Percentage wijkt significant af van het gemiddelde in Noordwest. Utrecht Ondiep, 2 e Daalsebuurt Zuilen-Noord/Oost Zuilen-West Pijlsweerd 14

Zorggebruik Het gebruik van de huisartszorg in de wijk komt overeen met wat verwacht wordt op basis van de samenstelling van de populatie. Op subwijkniveau zijn er wel enige verschillen (tabel 2). Zo wordt in de subwijken Ondiep, 2 e Daalsebuurt en Pijlsweerd meer dan verwacht gebruikgemaakt van visites en de huisartsenpost. Inwoners uit Ondiep, 2 e Daalsebuurt maken ook meer gebruik van de telefonische consulten. Het zorggebruik op basis van zelfrapportage (data gemeente) voor paramedische zorg (fysiotherapie 23%, diëtist 5%), thuiszorg (3%) en GGZ zorg (14%) is in Noordwest vergelijkbaar met Utrecht gemiddeld. Wel wordt in de subwijk Zuilen-Noord/Oost vergeleken met Utrecht relatief veel gebruikgemaakt van fysiotherapie (30% t.o.v. 21%) en in de subwijk Pijlsweerd maakt een relatief groot deel van de inwoners gebruik van de GGZ zorg (19% t.o.v. 10%). Tabel 2. Zorggebruik huisarts Utrecht Ondiep Zuilen NO Zuilen W Pijlsweerd Consult huisarts 75% 76% 77% * 73% 73% * Visites huisarts 11% 13% * 11% 9% ** 11% * Percentage is meer dan 10% hoger dan verwacht op basis van de samenstelling van de populatie. ** Percentage is meer dan 10% lager dan verwacht op basis van de samenstelling van de populatie. Actieplan fase 1, 2009-2010 15

In de wijk wordt relatief weinig gebruikgemaakt van verloskunde en kraamzorg. Het aantal verzekerden dat in 2007 een poliklinische (48%) of klinische behandeling (10%) had, wijkt niet af. Het aantal dagopnames is echter in de hele wijk (9%) - behalve in de subwijk Pijlsweerd (7%) - hoger dan verwacht op basis van de populatiesamenstelling. 83% van de verzekerden heeft in 2008 een bepaalde medicatie gehad. Gezien de samenstelling van de populatie is dit in lijn met de verwachting. In tabel 3 staan gegevens over een aantal specifieke medicatieverstrekkingen. Bovenstaande gegevens 1) komen voornamelijk uit de databases met gegevens over verzekerden van Agis. De gegevens van de gemeente over zorggebruik op basis van zelfrapportage zijn apart weergegeven. Data over zorggebruik en medicatieverstrekkingen van Agis zijn afgezet tegen de Agis norm. Deze norm is gebaseerd op de landelijke gegevens van de Agis populatie en gecorrigeerd voor de samenstelling van de populatie (leeftijd, geslacht, chronische ziekte, wonen in een achterstandswijk). Tabel 3. Medicatieverstrekkingen Utrecht Ondiep Zuilen NO Zuilen W Pijlsweerd Medicatieverstrekkingen 81% 83% 83% 81% 81% Antidepressiva 11% 12% 11% 9% ** 12% * Antibiotica 30% 29% 31% * 30% * 25% ** Cholesterolverlagers 16% 18% * 14% 15% 17% * Percentage is meer dan 10% hoger dan verwacht op basis van de samenstelling van de populatie. ** Percentage is meer dan 10% lager dan verwacht op basis van de samenstelling van de populatie. 1) Uitgebreide uitleg hierover vindt u in het tabellenboek via de website www.utrechtgezond.nl. 16

Aandachtsgroepen Utrecht Volwassenen In tabel 4 (pagina 18) staan voor volwassenen per onderwerp de aandachtsgroepen in Utrecht aangegeven op basis van etniciteit, opleiding, leeftijd en geslacht. Een groep wordt als aandachtsgroep aangeduid als een bepaald gezondheidsprobleem significant vaker voorkomt dan gemiddeld in Utrecht. Wat betreft zorggebruik worden de aandachtsgroepen gedefinieerd als groepen met een zorggebruik dat significant hoger is dan gemiddeld in Utrecht (zelfrapportage), dan wel meer dan 10% hoger is dan het verwachte zorggebruik op basis van de Agis norm (data Agis). Jeugd In tabel 5 (pagina 19) staan per onderwerp voor de jeugd de aandachtsgroepen in Utrecht aangegeven op basis van etniciteit, leeftijd, geslacht en opleiding. Het gaat hierbij om jongeren uit groep zeven en acht van de basisschool (BO 7/8) en de tweede en derde klas van het voortgezet onderwijs (VO 2/3). Een groep wordt als aandachtsgroep aangeduid als een bepaald gezondheidsprobleem significant meer voorkomt dan gemiddeld in Utrecht. Tabellenboek In het tabellenboek staan de prevalenties van de onderwerpen per aandachtsgroep weergegeven voor Utrecht als geheel. Het tabellenboek is te vinden op www.utrechtgezond.nl. Actieplan fase 1, 2009-2010 17

Tabel 4. Aandachtsgroepen Utrecht Volwassenen Etniciteit** Opleiding Leeftijd Geslacht NL M T S/A OW ONW LO MAVO HAVO HBO 19-40- 55-65- 80+ M V LBO VWO WO 39 54 64 79 MBO Gezondheid Matig/slecht ervaren gezondheid Minimaal 1 ziekte of aandoening Hoog risico stemmingsproblemen Angststoornis Depressie Onvoldoende gevoel regie eigen leven Leefstijl Overgewicht (incl. obesitas) < 5 dagen per week ontbijten Voldoet niet aan beweegnorm Roken Overmatig alcoholgebruik Leefomgeving Ontevreden woonomgeving Lage buurtcohesie Sterk eenzaam Ooit slachtoffer huiselijk geweld Geeft intensieve mantelzorg Zorg Huisartsbezoek Bezoek fysiotherapeut Bezoek diëtist Bezoek aan minimaal 1 zorgverlener GGZ* Medicatieverstrekkingen totaal Verstrekking antidepressiva * Consult bij RIAGG/GGZ, algemeen maatschappelijk werk, centrum voor alcohol en drugs, vrijgevestigd psycholoog, vrijgevestigd psychiater en/of sociaal psychiatrisch verpleegkundige/praktijkondersteuner GGZ. 18 ** NL: Nederlands, M: Marokkaans, T: Turks, S/A: Surinaams/Antilliaans, OW: Overig Westers, ONW: Overig niet-westers.

Tabel 5. Aandachtsgroepen Utrecht Jeugd Etniciteit* Opleiding Leeftijd Geslacht NL M T S/A O VMBO HAVO 10 11 12 13 14 15 16 M V VWO Gezondheid Matig/slecht ervaren gezondheid BO 7/8 Matig/slecht ervaren gezondheid VO 2/3 Lage score op zelfvertrouwen BO 7/8 Ongunstig psychisch welbevinden VO 2/3 Negatieve score op zelfbeeld VO 2/3 Leefstijl Overgewicht VO 2/3 < 5 dagen per week ontbijten BO 7/8 < 5 dagen per week ontbijten VO 2/3 Sport weinig BO 7/8 Voldoet niet aan beweegnorm VO 2/3 Roken (ooit) BO 7/8 Roken (actueel) VO 2/3 Alcoholgebruik (ooit) BO 7/8 Alcoholgebruik (ooit) VO 2/3 Leefomgeving Vindt eigen buurt niet leuk BO 7/8 Ontevreden eigen buurt VO 2/3 Ervaart problemen thuis BO 7/8 Ervaart problemen thuis VO 2/3 Chronisch ziek of verslaafd gezinslid BO 7/8 Langdurig ziek gezinslid VO 2/3 * NL: Nederlands, M: Marokkaans, T: Turks, S/A: Surinaams/Antilliaans, O: Overig Westers en Overig niet-westers. Actieplan fase 1, 2009-2010 19

GG&GD Utrecht Bezoekadres Jaarbeursplein 17 3521 AN Utrecht Agis Zorgverzekeringen Bezoekadres Van Asch van Wijckstraat 55 3811 LP Amersfoort Postadres Postbus 2423 3500 GK Utrecht Postadres Postbus 19 3800 HA Amersfoort 20 April 2010 www.utrechtgezond.nl E-mail: utrechtgezond@utrecht.nl Fotografie: Sietse Brouwer a.2572am65.10.1