Orthopedie De totale heupoperatie (een nieuwe heup)
Belangrijke gegevens Bezoek polikliniek Behandelend arts Datum voorlichtingsbijeenkomst Datum preoperatief spreekuur Datum opname Telefonisch spreekuur (050) 361 17 54, ma-vr, 9.30-10.30 Tip: noteer deze gegevens direct in dit boekje en neem het bij elk bezoek aan uw arts of spreekuur mee.
Orthopedie Inleiding Binnenkort wordt bij u een totale heupoperatie uitgevoerd. Deze folder geeft u informatie over uw heupgewricht en de behandelingsmogelijkheden bij beschadiging daarvan. U krijgt informatie over de voorbereiding op de operatie, de operatie zelf en de nabehandeling. Als u een versleten heup heeft of een gebroken dijbeenhals, kan uw heupgewricht worden vervangen door een kunstheup (heupprothese). U krijgt dan een totale heupoperatie waarbij zowel de kop als de kom van uw gewricht wordt vervangen. Deze operatie is vrij zwaar en het herstel vraagt veel wilskracht en inspanning van u en uw familieleden. Een goede voorbereiding op de operatie is daarom belangrijk. 1
De totale heupoperatie Bouw en functie van het heupgewricht Het heupgewricht is een kogelgewricht. Als u loopt en beweegt draait de kop van uw dijbeen soepel rond in de kom van uw bekken. Dat komt doordat er op de kop en in de kom een laag kraakbeen zit. Kraakbeen is een glad en verend weefsel dat wordt gesmeerd door gewrichtsvocht. De beide delen van uw heupgewricht worden door een stevig gewrichtskapsel bij elkaar gehouden. Oorzaken gewrichtsslijtage Als u ouder wordt verminderd de kwaliteit van uw kraakbeen. Dit heet artrose. Meestal betreft het normale slijtage op oudere leeftijd. Als uw kraakbeen in kwaliteit achteruit gaat of helemaal verdwijnt, komen de botuiteinden tegen elkaar. Dit veroorzaakt pijnklachten en bewegingsbeperking. Bij aangeboren heupafwijkingen zoals heupdysplasie, is er een verhoogde kans op artrose. Uw kraakbeen kan ook door reuma worden aangetast. 2
Orthopedie Klachten De meest voorkomende klacht bij slijtage van het heupgewricht is pijn. U voelt pijn in uw lies en bilstreek en de pijn trekt door naar uw bovenbeen tot in de knie. Verder wordt uw gewricht stijver. U heeft dan startpijn (stijfheid bij het opstaan) en kunt moeilijk fietsen, lopen, bukken en traplopen. Als de slijtage zich voortzet, nemen de klachten toe. In het begin schrijft de arts pijnstillers voor om uw klachten te verminderen. Ook kan de fysiotherapeut met massage en oefeningen de pijn proberen te verlichten en de beweeglijkheid zo lang mogelijk proberen te behouden. Op een gegeven moment kan het echter zijn dat medicijnen en fysiotherapie niet meer helpen. Een kunstheup is dan de enige oplossing. Pijn is meestal de voornaamste reden om operatief in te grijpen. Het besluit om tot operatie over te gaan wordt altijd in overleg met u genomen. Houdt u rekening houden met een wachttijd van enige maanden. Voorbereiding op de operatie Voorlichtingsbijeenkomst Ruim voordat u voor de operatie wordt opgeroepen, krijgt u een uitnodiging voor een voorlichtingsbijeenkomst. Tijdens de voorlichting maakt u kennis met de verschillende hulpverleners, u krijgt een film over de opname en operatie te zien en u kunt vragen stellen. Ook krijgt u een verwijzing mee voor de fysiotherapeut. Na de operatie moet u zes weken met krukken lopen. De fysiotherapeut leert u dit voor de operatie. Door u goed voor te bereiden op de operatie, kunt u uw herstel na de operatie bespoedigen. Ook wordt informatie verstrekt over de thuissituatie en eventueel benodigde aanpassingen. 3
De totale heupoperatie Preoperatief spreekuur Ongeveer drie maanden voor de operatie krijgt u door het opnamebureau Orthopedie een vragenlijst toegestuurd over uw gezondheid en thuissituatie. U krijgt ook een oproep voor het preoperatief spreekuur van de verpleging en de anesthesie. Dit preoperatief spreekuur zal ongeveer drie uur in beslag nemen. Tijdens het spreekuur kunt u met de verpleegkundige zaken bespreken die voor en na de opname van belang zijn. Aansluitend aan het bezoek aan de verpleegkundige bespreekt de anesthesist de vorm van verdoven met u en doet lichamelijk onderzoek. Er wordt onder meer bloedonderzoek verrichte en er wordt eventueel een E.C.G. (hartfilmpje) en een longfoto gemaakt. Dit is nodig om u lichamelijk zo goed moegelijk op de operatie voor te bereiden. Wanneer aanvullend onderzoek door bijvoorbeeld de internist, de longarts of de cardioloog nodig is, krijgt u daar een verwijzing voor mee. In dat geval kunt u niet direct goedgekeurd worden voor de operatie, maar kan de planning pas plaatsvinden na toestemming voor de operatie door het betreffende specialisme. Na het spreekuur kunt u weer naar huis in afwachting van de opname. Wanneer u op het preoperatief spreekuur bent geweest, wordt u binnen drie maanden opgeroepen voor de operatie. Verdoving/anesthesie De operatie gebeurt onder algehele narcose of plaatselijke verdoving. Plaatselijke verdoving kan worden gecombineerd met een slaapmiddel, waardoor u weinig of niets van de operatie merkt. U kunt uw keuze met de anesthesioloog bespreken. 4
Orthopedie De operatie U moet een aantal uren, afhankelijk van het tijdstip waarop de operatie plaatsvindt, nuchter blijven. Dit hoort u een dag voor de operatie van de anesthesist of verpleegkundige. De verpleegkundige brengt u voor de operatie in uw bed naar de operatiekamer. Vlak voor de operatie brengt de anesthesist een infuus in. Via dit infuus krijgt u een antibioticum toegediend om de kans op een infectie te verkleinen. Er zijn verschillende soorten heupprothesen waarbij het belangrijkste verschil bestaat uit de manier van vastzetten, namelijk met of zonder cement. De orthopedisch chirurg bespreekt met u al op het polikliniekspreekuur welke prothese in uw geval op medische gronden de voorkeur heeft. De chirurg opent het gewrichtskapsel en verwijdert de heupkop. In de heupkom wordt een kom van kunststof of een combinatie van kunststof en metaal geplaatst. Hierna plaatst de chirurg een 5
De totale heupoperatie metalen pen in uw bovenbeen. Op deze pen is een heupkop vastgezet die precies in uw heupkom past. Uw hele heupgewricht wordt dus vervangen door een kop en kom die precies in elkaar passen. Als alles op zijn plaats zit sluit de chirurg uw gewrichtskapsel weer. U houdt aan de operatie aan de zijkant van uw heup een litteken over van twintig centimeter lang. De operatie duurt ongeveer twee à drie uur, inclusief de voorbereidingen. Na de operatie Na de operatie gaat u naar de uitslaapruimte waar uw lichamelijke toestand gedurende de eerste uren wordt bewaakt. U kunt door de narcose misselijk zijn. Wanneer dit zo is krijgt u hiervoor medicatie. U heeft nog steeds een infuus en bij de wond zit een drain (slangetje) om bloed en wondvocht af te voeren. Uw been zweeft in een matje en u heeft een spreidkussen tussen uw benen. Dit is nodig om uw been in de goede stand te leggen. Vaak heeft u tijdelijk een blaaskatheter nodig. Dit is een slangetje dat in de blaas is ingebracht, waardoor uw urine direct naar een opvangzak kan stromen. De katheter wordt meestal de dag na de operatie verwijderd. Als u goed wakker bent gaat u terug naar de verpleegafdeling. De eerste dag na de operatie begint u met revalideren. In principe mag u de heup vanaf het begin volledig belasten. De fysiotherapeut begeleidt u bij het weer leren lopen. In het begin leert u lopen met een soort loopfiets en vervolgens met krukken of een ander loophulpmiddel. De fysiotherapeut vertelt u wat de beste manier is om in en uit bed te stappen. Ook leert u wat de beste manieren zijn om te gaan liggen, zitten, opstaan, staan en lopen, eventueel traplopen en hoe u in en uit de auto moet stappen. Als het nodig is krijgt u ook na ontslag fysiotherapie. 6
Orthopedie Na de operatie krijgt u medicijnen om trombose te voorkomen. Er wordt regelmatig bloed geprikt om uw bloedstolling te controleren. De bloedverdunnende medicijnen dient u tot zes weken na de operatie te gebruiken. Ontslag De opnameduur varieert van vijf tot tien dagen. U kunt met ontslag als uw wond goed genezen is en u stabiel met krukken kunt lopen. Als u thuis voldoende hulp heeft en er de nodige aanpassingen zijn gedaan, kunt u thuis verder herstellen. Soms is het beter om nog enige tijd op een reactiveringsafdeling van een verpleeghuis of revalidatie-instelling te herstellen. De verpleegkundige of nurse practitioner bespreekt dit voor en tijdens de opname met u. De periode dat u zorg nodig heeft is ongeveer zes weken. Na drie maanden kunt u zonder krukken lopen en mag u weer fietsen en autorijden. Het volledige revalidatieproces kan een jaar in beslag nemen. Nabehandeling De eerste zes weken na de operatie moet u op uw rug slapen met een kussen tussen uw benen. Uw bed moet zo hoog zijn dat u er gemakkelijk in en uit kunt stappen. Twee maal per dag moet u een half uur zo plat mogelijk liggen, om de heup goed te strekken. U mag wel een kussen onder uw hoofd leggen. Om te voorkomen dat de kop van uw heup uit de kom schiet (luxeert), mag u een aantal bewegingen niet meer maken. Deze bewegingen zijn: de benen over elkaar slaan (uw been beweegt dan naar binnen) 7
De totale heupoperatie met de tenen naar binnen draaien (uw been draait dan naar binnen) uw heupgewricht meer dan negentig graden buigen, in combinatie met de bovenstaande bewegingen. Ook na de eerste drie maanden raden wij u aan deze bewegingen niet meer te maken. Door de combinatie van uw been naar binnen draaien of uw been naar binnen bewegen en dan de heup meer dan negentig graden buigen, kan uw heup ook na de herstelperiode uit de kom schieten. Deze beweging mag u daarom nooit meer maken. Verder mag u niet te diep bukken of hurken. Als u toch iets van de grond moet oprapen en dit lukt niet met een grijpertje, plaats dan het (laatst) geopereerde been naar achter voordat u door de knieën zakt. Steun eventueel met de hand aan de geopereerde zijde op een stoel of tafel. Met uw vrije hand kunt u nu zonder problemen iets van de vloer oprapen. Ongeveer zes weken na de operatie komt u op de polikliniek orthopedie bij de nurse practitioner voor controle. Tot deze eerste poliklinische controle blijft u met twee krukken lopen. Dan kunt u met de arts of nurse practitioner overleggen wanneer u weer mag fietsen, zwemmen en autorijden. Complicaties Ondanks alle zorg die besteed wordt aan de operatie, kunnen er soms toch complicaties optreden, bijvoorbeeld: infectie van de heupprothese of het gebied er omheen luxatie (dit betekent dat de kop van de kunstheup uit de kom schiet. De kans hierop is de eerste drie maanden na de operatie het grootst doordat het gewrichtskapsel dan nog niet voldoende stevig is. Het is daarom belangrijk dat u zich goed aan de bewegingsinstructies houdt.) nabloeding 8
Orthopedie beenlengteverschil uitval van de grote zenuw die naar het been gaat (nervus ischiadicus), dit leidt tot een klapvoet, meestal van tijdelijke aard trombose, om dit te voorkomen krijgt u gedurende zes weken bloedverdunners loslating van de heupprothese na langere tijd. De heup kan meestal worden vervangen door middel van een zogenaamde revisieoperatie. Leven met een heupprothese Voordelen van de operatie De pijn die u voor de operatie had zal vrijwel altijd sterk verminderd zijn. Soms is uw heup de eerste maanden nog gevoelig. Na een jaar is meer dan negentig procent van de patiënten tevreden over het resultaat van de ingreep. De bewegelijkheid van de heup verbetert weliswaar ook, maar uw heup wordt vaak niet meer zo soepel als vroeger. Dit komt doordat de spieren rond uw heup enigszins verkort kunnen zijn door de langdurig bestaande bewegingsbeperking van voor de operatie. Levensduur heupprothese Uw nieuwe heupprothese is een kunstgewricht. Het is daardoor kwetsbaarder dan een natuurlijk gewricht. De levensduur van de prothese is ongeveer vijftien tot twintig jaar. Materiaalslijtage beperkt de levensduur. Ook zware lichamelijke inspanning en sport kunnen de levensduur van het nieuwe gewricht verkorten. Bespreek daarom met uw orthopeed of de nurse practitioner welke sporten u kunt uitoefenen en welke bewegingen u moet vermijden. De levensduur van de prothese wordt in het algemeen beperkt doordat één van de prothesedelen los gaat zitten. De kans hierop 9
De totale heupoperatie is wisselend. Soms gebeurt het vijftien jaar na plaatsing van de kunstheup en soms gebeurt het helemaal niet. U wordt tot twee jaren na de operatie regelmatig gecontroleerd. Voor deze controles wordt een afspraak met u gemaakt. Problemen In de volgende gevallen dient u met de behandelend arts contact op te nemen: als de operatiewond gaat lekken als de wond dik wordt en/of meer pijn gaat doen en u eventueel koorts krijgt als u niet meer op het been kunt staan, terwijl u dit eerder wel kon. Infectierisico Bij een heupprothese blijft de kans op infectie ook na de herstelperiode bestaan. Licht u uw huisarts, tandarts of specialist daarom in over uw heupprothese bij het trekken van tanden of kiezen, tandwortelbehandelingen, operaties of andere inwendige ingrepen. U moet tijdens deze ingrepen beschermd worden met antibiotica om zo het gevaar van infectie te vermijden. Tot slot Mocht u na het lezen van deze folder nog vragen hebben, dan kunt u deze stellen aan de arts, de nurse practitioner of een verpleegkundige tijdens de voorlichtingsbijeenkomst of het preoperatieve spreekuur. 10
Orthopedie Wanneer u informatie wilt over de gang van zaken rond de opname kunt u het telefonisch spreekuur bellen van de opnamecoördinatoren. Hier kunt u tussen 9.30 en 10.30 uur met uw vragen terecht. 11
De totale heupoperatie Veel gestelde vragen Wat moet er thuis geregeld zijn voor na de operatie? Er moet voldoende hulp aanwezig zijn in huis. Dit is nodig omdat u de eerste zes weken met twee krukken moet lopen en u niet mag bukken. U moet gemakkelijk in en uit bed kunnen komen en op het toilet kunnen gaan zitten. Als uw toilet en bed niet hoog genoeg zijn, kunt u een bedverhoger en toiletverhoger lenen bij de thuiszorgwinkel. Hier kunt u ook krukken lenen. Wat is het verschil tussen een ongecementeerde en een gecementeerde heup? Bij een gecementeerde kunstheup wordt de versleten heupkop verwijderd. Eventuele resten van kraakbeen worden uit de kom gefreesd. In de uitgefreesde kom wordt een kunststof (polyethyleen) kom geplaatst en de versleten heupkop wordt vervangen door een metalen kop. De kop bestaat meestal uit een metaalmengsel van chroom-cobalt-nikkel. De kop wordt met een steel in het bovenbeen geplaatst. Zowel de kom als de steel worden met botcement (polymethylmetacrylaat) aan het bot verankerd. Bij de ongecementeerdeheup worden de kom en de kop met steel niet met cement vastgezet, maar worden de kom en steel met kop zo vast mogelijk in het bot ingeklemd. Bij de ongecementeerde kunstheup is de kunststoffen kom aan de achterzijde bedekt met metaal. De steel en de kop die in het bovenbeen worden geplaatst zijn meestal van metaal. De buitenzijde van zowel de steel als de kom is zodanig bewerkt dat het bot eraan kan vastgroeien. (www.orthopedie.nl) Wat gebeurt er als de kop uit de kom schiet? De heupkop wordt dan weer in de kom gezet. Vaak kan dit onder een lichte verdoving, soms is algemene narcose nodig. Bij grote 12
Orthopedie uitzondering moet de wond weer open worden gemaakt. Als de heup binnen de eerste zes weken na de operatie uit de kom schiet, is het terugzetten en een korte periode van bedrust meestal voldoende om het kapsel weer stevig te laten genezen. Komt het uit de kom schieten vaker voor, dan kan het nodig zijn de stand van de kom of de kop van de nieuwe heup te wijzigen om zo meer stevigheid te geven. Hoe vaak is een revisieoperatie mogelijk? Dat is niet bekend. De meeste patiënten ondergaan geen revisieoperatie, sommigen maar één keer. Soms is een uitgebreide bottransplantatie nodig om de heupprothese weer stevig vast te zetten. Uiteindelijk is niet alleen slijtage van de delen van de heupprothese, maar ook het zwakker worden van het bot en de spieren de beperkende factor voor een eventuele hersteloperatie. Welke sportieve activiteiten mag ik weer uitoefenen na de operatie? Bewegen en sportieve activiteiten hebben een positief effect op de gezondheid en de kwaliteit van leven. Mogelijk bent u door pijn aan uw heup in de periode voor de operatie minder actief geworden. Het is belangrijk na de operatie weer meer actief te worden. Uw nieuwe heup, maar natuurlijk ook uw gehele lichaam, heeft beweging en belasting nodig. Deze belasting moet niet te veel, maar ook niet te weinig zijn. Teveel belasting kan versnelde slijtage van de prothese met zich meebrengen, te weinig belasting heeft een nadelig effect op uw gezondheid. Zogenaamde piekbelasting, waarbij een korte maar grote kracht op uw prothese terechtkomt, zorgt vooral voor de extra slijtage van uw prothese. Welke sporten u wel en niet kunt beoefenen met een nieuwe heup staat in de tabel op de volgende pagina. Probeer na de operatie uw sportieve activiteiten rustig aan op te bouwen als uw behandelend orthopeed u daarvoor toestemming geeft. Beweeg rustig zodat u normaal kunt blijven praten. Hoge inspanning is niet nodig. Zorg voor afwisseling van de activiteiten. 13
De totale heupoperatie toegestaan toegestaan met ervaring niet aanbevolen zwemmen paardrijden joggen/hardlopen fietsen aerobics (rustig aan) voetbal wandelen kanoën hockey golf langlaufen tennissen (enkel) zeilen bowlen squash scubaduiken stijldansen basketbal tennissen (dubbel) volleybal schaatsen handbal honkbal skiën Wanneer voor de operatie moet ik beginnen met fysiotherapie? Liefst zo snel mogelijk na de voorlichtingsbijeenkomst. Belangrijk is om voor de operatie met krukken te leren lopen. Verder zal de fysiotherapeut oefeningen met u doornemen om de functie van uw heupspieren optimaal te maken. Hoe lang duurt het revalidatieproces? De periode dat u zorg nodig heeft is ongeveer 6 weken. Na drie maanden kunt u zonder krukken lopen en mag u weer fietsen en autorijden. Het volledige revalidatieproces kan een jaar in beslag nemen. 14
Orthopedie Ruimte voor aantekeningen 15
De totale heupoperatie 16
Patiënteninformatie vlc 362/0509