Mineralen Als een voeding evenwichtig is, zijn supplementen met mineralen overbodig. Een overschot aan minerale zouten verstoort de spijsvertering en kan zelfs een omgekeerd effect opleveren van wat men van een voedingsstof verwacht. De minerale stoffen van een voeding bevinden zich allemaal in de as die men overhoudt als men voeding verbrandt. Doorgaans vertegenwoordigen ze 5 tot 8% van het totale gewicht van een droge voeding (op het etiket van een voeding is ruwe as een synoniem voor minerale stoffen ). De mineralen die in grote hoeveelheden aanwezig zijn (calcium, fosfor, kalium, natrium en, magnesium) worden macro-elementen genoemd. Sporenelementen zijn dan weer in zeer 44
kleine hoeveelheden aanwezig: zij bedragen slechts mg/kg (of ppm: parts per million, deeltjes per miljoen), maar ze zijn onmisbaar voor de werking van het lichaam (vb: ijzer, zink, mangaan, koper, jodium en selenium). De mineralen worden aangevoerd via de verschillende ingrediënten van de voeding. Ze kunnen er ook in verwerkt worden in de vorm van gezuiverd zout: ijzersulfaat, zinkoxide, mangaanoxide, kopersulfaat, natriumseleniet en, calciumjodide. Elk mineraal is van belang voor meerdere verschillende functies. Om alles overzichtelijk te houden, beperken we ons echter tot de belangrijkste functies van de mineralen binnen het lichaam. Macro-elementen calcium fosfor kalium/natrium magnesium opbouw van het skelet overdracht van energie evenwicht van de ionen in de cellen zenuwimpulsen Sporenelementen ijzer zink mangaan koper jodium selenium aanmaak van hemoglobine in de rode bloedlichaampjes gezondheid van de huid vorming van het kraakbeen en de vacht synthese van de pigmenten in de huid werking van de schildklier antioxidant 45
M N E R A L E N Calcium Ca Een opname van calcium die aangepast is aan het fysiologische stadium en de grootte van het dier maken het mogelijk om zowel deficiëntieziekten (osteofibrose) als ziekten die ontstaan door een overmatige inname van calcium (groeistoornissen verkalkingen) te helpen voorkomen.tijdens de groei en de zoogperiode is de behoefte aan calcium groter. Calcium is een belangrijk mineraal element, een aardalkalimetaal, dat in de voedingsleer een mineraal macro-element genoemd wordt, op grond van zijn kwantitatieve belang voor het lichaam. Er moet een evenwicht gewaarborgd worden tussen calcium (Ca) en fosfor (P): in elke voeding moet de verhouding Ca/P een waarde tussen 1 en 2 opleveren. Calcium vervult twee fundamentele functies in het lichaam. 99% van het calcium in het organisme bevindt zich in het skelet. Samen met het fosfor bezorgt het de botten hun stevigheid. Samen zijn ze eigenlijk het cement van de botten. Het is tevens een element dat de informatieoverdracht tussen de cellen en de overdracht van zenuwimpulsen mogelijk maakt. Als een voeding erg veel calcium bevat, kan een jonge pup zich niet aanpassen aan dit overschot: hij blijft passief minstens 30 tot 40% van het ingenomen calcium opnemen en loopt daardoor kans op misvormingen van het skelet. Calcium vindt men, als mineraal zout, in de beenderen van zoogdieren of in bronnen van mineralen zoals calciumcarbonaat (krijt) of calciumfosfaat. Calcium + Fosfor opbouw van het skelet 46 Botstructuur Groei Transmissie van zenuwimpulsen
M N E R A L E N Fosfor P Een aan het fysiologische stadium en aan de grootte van het dier aangepaste dosering van fosfor zorgt voor een harmonieuze groei en een goede algemene werking van het lichaam. Bij oudere dieren is het echter aan te bevelen om de hoeveelheid fosfor te verminderen. Een overschot aan fosfor kan namelijk eventuele problemen met chronische nierinsufficiëntie verergeren. Etymologisch betekent het woord fosfor drager van licht. Fosfor werd in 1669 ontdekt door een Duitse alchemist. Hij liet urine verdampen en verbrandde de resten in een distilleerkolf, waarbij fosfor vrijkwam in de vorm van een damp die licht gaf in het donker. Fosfor vervult verschillende belangrijke functies. 86% van het fosfor in het lichaam bevindt zich in het skelet, waar het samen met calcium de stevigheid garandeert. Het is eveneens een bestanddeel van de celmembranen en is onmisbaar in de energievoorziening van het lichaam (de energie komt vrij via ATP, adenosine trifosfaat). Fosfor treft men ook aan in de belangrijke moleculen, DNA en RNA, die de genetische samenstelling van de cellen bepalen. Men treft fosfor als mineraal zout aan in de beenderen van zoogdieren, en ook in minerale bronnen als fosfaten. Vlees is doorgaans erg rijk aan fosfor. Als de inname van fosfor via een dieet beperkt moet worden, kunnen een deel van de dierlijke eiwitten vervangen worden door plantaardige eiwitten (tarwegluten of maïs). opbouw van de celmembranen P opbouw van het skelet vrijmaking van energie in de cellen Botstructuur Samenstelling van de celmembranen Energiehuishouding van de cellen 47
M N E R A L E N Kalium K De kaliumopname brengt geen specifieke problemen met zich mee, behalve in het geval van diarree, wat een aanzienlijk verlies van kalium kan veroorzaken. Door bepaalde hart- of nierziekten kan het nodig zijn om de hoeveelheid kalium die de voeding aanlevert te beperken of net te verhogen. Bij diuretische behandelingen (vergroten van urinevolume) is het aan te bevelen om de kaliuminname te verhogen. Kalium is een belangrijk mineraal element, een alkalimetaal, dat in de voedingsleer een mineraal macro-element genoemd wordt, op grond van zijn kwantitatieve belang voor het lichaam. Dit minerale element is essentieel voor de werking van de cellen omdat het samen met natrium zorgt voor het evenwicht tussen de druk buiten en binnen de cel. Tevens speelt het een belangrijke rol in de energiestofwisseling van de cellen. Kalium is van groot belang voor de goede werking van het hart. Een overmatige verzuring van de urine kan leiden tot een tekort aan kalium. Kalium is als mineraal zout zeer gemakkelijk te vinden. Bij de mens zijn de beste bronnen van kalium gedroogde groenten en fruit, avocado, gerookt vlees en vis, chocolade en bananen. Cel Osmotisch evenwicht vrijmaking van energie in de cellen 48 Cellulair evenwicht - Energiestofwisseling
M N E R A L E N Kaliumcitraat Kaliumcitraat is een stof die de vorming van calciumoxalaatstenen in de urine tegengaat: het kan een chelaat vormen met calcium, waardoor een oplosbaar zout ontstaat. Daardoor is het calcium niet meer vrij en kan het geen verbinding meer aangaan met een oxalaat om zo een urinesteen te vormen. Kaliumcitraat dat langs orale weg toegediend wordt, is ook een alkaliserend element (het verhoogt de ph van de urine). Doordat de urine alkalischer wordt, daalt de excretie van calcium in de urine en verhoogt de excretie van citraat. Het alkaliserende effect van het kaliumcitraat mag slechts voorzichtig toegepast worden, want het kan eveneens de kans verhogen op de vorming van urinestenen, die zich gemakkelijk vormen in basische urine: struvietstenen en calciumfosfaatstenen. Het alkaliserende effect van het kaliumcitraat is nuttig om andere soorten urinestenen te bestrijden, die bij een zure ph ontstaan: ammoniumuraatstenen (basische urine bevat lage concentraties ammoniak en ammoniumionen) en cystinestenen. Calciumoxalaatstenen zijn niet gevoelig voor de ph van de urine, maar als de urine alkalischer wordt, wordt indirect voorkomen dat er calcium in de urine afgescheiden wordt. Kaliumcitraat is een mineraal zout. citraationen calciumcitraat oxalaat calcium Ca Ca Cit Cit Cit Ca Ca Cit Cit Cit Cit Cit Cit Cit Ca Ca Door het kaliumcitraat kan het calcium in de urine complexer gemaakt worden, zodat zich geen calciumoxalaatstenen kunnen vormen. calcium calciumoxalaatsteen Mineraal zout dat de urine basischer maakt 49
M N E R A L E N Natrium Na De natriumopname brengt geen specifieke problemen met zich mee, zelfs niet tijdens intensieve fysieke inspanningen. n tegenstelling tot mensen en paarden zweten honden en katten nauwelijks en verliezen ze zo dus geen natrium.alleen bij bepaalde hartziekten is het aan te bevelen om de natriumopname te beperken. Bij hevige diarree kan men het beste rehydratatiepoeders gebruiken die in water opgelost moeten worden. Let er wel op dat deze producten isotoon zijn en dus het verlies van elektrolyten en van natrium in het bijzonder kunnen compenseren. Natrium is een belangrijk mineraal element, een alkalimetaal, dat in de voedingsleer een mineraal macro-element genoemd wordt, op grond van zijn kwantitatieve belang voor het lichaam. Dit minerale element is essentieel voor de werking van de cellen: - het verzorgt het evenwicht tussen de druk van buiten en binnen de cel; - het speelt een belangrijke rol in de energiestofwisseling van de cel. Natrium is ook het element dat het evenwicht in de vochthuishouding van het dier regelt (dorstprikkel, of verwijdering via de urine). De functies die natrium vervult houden nauw verband met de functies van kalium. De eenvoudigste manier om de vorming van urinestenen bij de kat te voorkomen is door de kat veel te laten drinken en dus te laten urineren. Door het verhoogde volume van de urine zal de kat vaker urine lozen en zo worden de kristallen verwijderd die zich in de urinewegen vormen. Door het gehalte aan natriumchloride in de voeding licht te verhogen, stimuleert men de kat om te drinken en urine te lozen. Dieren krijgen het nodige natrium toegediend via natriumchloride (keukenzout) van minerale afkomst of uit zeewater. Keukenzout of natriumchloride (NaCl) bevat 39% natrium en 61% chloride. Door toevoeging van 2,5% NaCl in een voeding stijgt het natriumgehalte met 1%. Cel Osmotisch evenwicht vochthuishouding vrijmaking van energie in de cellen 50 Cellulair evenwicht Regelen van dorst en urineafscheiding - Energiestofwisseling
M N E R A L E N Natriumfosfaten Bepaalde vormen van fosfaten vangen de calciumionen in het speeksel op als ze vrijkomen in de mondholte. Op die manier beperken ze de mineralisatie van tandplak en vertragen ze de vorming van tandsteen. Bij honden en katten die dagelijks gevoed worden met brokken die omhuld zijn met natriumfosfaten is de vorming van tandsteen aanzienlijk kleiner dan bij dieren die dezelfde voeding krijgen, maar zonder de natriumfosfaten. De zouten van natriumfosfaten worden in talrijke tandpasta s voor mensen verwerkt om de mond- en tandhygiëne te verbeteren. Bij dieren dienen de fosfaten in het omhulsel van de brokken of in een kauwreep verwerkt worden. Zo kan men ervoor zorgen dat ze tijdens het kauwen vrijkomen en gemakkelijker in contact kunnen komen met het calcium in het speeksel. Tandsteen De calciumionen in het speeksel hebben de neiging om calciumhydroxyapatietkristallen te vormen, de minerale vorm van calcium die gebruikt wordt voor de vorming van tandsteen. Omdat natriumfosfaten het vermogen hebben om met calcium een chelaat te vormen, beperken ze de afzetting van tandsteen op de tanden aanzienlijk. Tijdens de vertering ontbinden de calciumfosfaatcomplexen zich: het calcium en fosfor komen vrij in het spijsverteringskanaal, waar ze geabsorbeerd worden en daarmee voldoen aan de behoeften van het dier. De natriumfosfaten zijn familie van minerale zouten die meer dan 150 verschillende moleculen omvat (orthofosfaat, pyrofosfaat, metafosfaat). Calcium (Ca 2+ ) De opgevangen calciumionen zijn niet langer beschikbaar voor de vorming van tandsteen. Natriumfosfaten Het calcium opvangen De vorming van tandsteen remmen 51
M N E R A L E N Magnesium Mg Bij een tekort aan magnesium treden er zenuwstoornissen op. Lange tijd werd aangeraden om de inname van magnesium te beperken om de vorming van struvietstenen (of magnesiumammoniumfosfaten) te beperken, vooral bij katten.tegenwoordig is echter bekend dat het veel doeltreffender is om ervoor te zorgen dat de ph van de urine zuur blijft. Magnesium remt overigens ook de vorming van calciumoxalaatstenen af. Een sporthond heeft grotere hoeveelheden magnesium nodig. Magnesium is een belangrijk mineraal element, een aardalkalimetaal, dat in de voedingsleer een mineraal macro-element genoemd wordt, op grond van zijn kwantitatieve belang voor het lichaam. Magnesium behoort samen met calcium en fosfor tot de bestanddelen van het skelet, waarin het in mindere mate bijdraagt tot de stevigheid. Magnesium is ook van belang voor het versturen van signalen door het zenuwstelsel en de contracties van de spieren en draagt bij tot de algemene energiestofwisseling van het lichaam. Men treft magnesium aan in de beenderen van zoogdieren of in minerale bronnen zoals in magnesium en in diverse minerale zouten. Zenuwimpulsen Neuron opbouw van het skelet vrijmaking van energie in de cellen 52 Botstructuur Werking van het zenuwstelsel Energiehuishouding van de cellen
M N E R A L E N Gecheleerde sporenelementen Gecheleerde elementen zijn aan een organische molecuul gehecht en worden daardoor gemakkelijker opgenomen door de desbetreffende organen, zodat ze doeltreffender zijn. Zo wordt gecheleerd zink bijvoorbeeld veel beter in de vacht opgenomen dan zink in vrije vorm en stimuleert het de groei van de vacht beter. Als de kwaliteit van een voeding verrijkt wordt met chelaten, voorziet deze voeding ook beter in de behoefte aan alle sporenelementen. Wettelijk gezien bestaat een gecheleerd sporenelement uit een metaal-ion dat met drie aminozuren verbonden is. Normaal wordt amper 30% opgenomen (70% van de minerale elementen verlaat het lichaam via de ontlasting). Bij gecheleerde sporenelementen kan de absorptiegraad oplopen tot meer dan 60%. Het gebruik van deze toedieningsvorm van sporenelementen dient uitsluitend om de spijsvertering te verbeteren en vooral om de opname van sporenelementen door het spijsverteringsstelsel te verhogen. Men gebruikt suikers of gezuiverde natuurlijke aminozuren om minerale elementen zoals ijzer, koper, zink, mangaan, jodium of selenium te cheleren. beperkte fecale uitscheiding gecheleerde sporenelementen aanzienlijke fecale uitscheiding vrije sporenelementen darmwand bloed Verbeteren van de spijsvertering en de opname van sporenelementen 53
M N E R A L E N Zink Zn Dit sporenelement is niet alleen van belang voor het lichaam in zijn geheel, het speelt ook een essentiële rol bij het aanmaken van collageen en keratine. Het heeft een genezende en verbeterende invloed op de glans en de gezondheid van de vacht.meestal treedt een tekort aan zink op bij voedingen van slechte kwaliteit omdat ze veel zemelen en mineralen bevatten, die de normale opname van zink verhinderen. Zink is een klein mineraal element, dat een overgangselement is. n de voedingsleer wordt het een mineraal sporenelement genoemd omdat het in zulke kleine hoeveelheden voorkomt en toch cruciaal is voor het lichaam. De noordelijke hondenrassen hebben soms problemen om zink op te kunnen nemen. Zink is een co-enzym van vele stofwisselingssystemen. Het is onmisbaar voor het transport van vitamine A in het bloed en speelt een belangrijke rol in de voortplanting. Het is eveneens een fundamenteel element voor de huid en dus voor de kwaliteit van de vacht.tot slot bevordert zink de afvoer van lactaten die aangemaakt worden tijdens korte en intensieve inspanningen van de spieren. Men treft zink als mineraal zout aan, maar ook in volle granen en in alle dierlijke producten. Als extra zink aangevoerd moet worden, kan dat in organische vorm (zinkgluconaat of zink + methionine) om de absorptie te bevorderen. Zn voortplantingsfunctie kwaliteit van de huid en de vacht werking van de cellen 54 Kwaliteit van de huid en de vacht Voortplantingsfunctie
M N E R A L E N Jzer Fe Jzer is een essentiële voedingsstof voor het voorkomen en behandelen van bloedarmoede. Jzer is een klein mineraal element, dat een overgangselement is. n de voedingsleer wordt het een mineraal sporenelement genoemd omdat het in zulke kleine hoeveelheden voorkomt en toch essentieel is voor het lichaam. Jzer is het onmisbare bestanddeel van hemoglobine. Dat is een pigment dat het zuurstoftransport in de rode bloedlichaampjes verzorgt en dus dezelfde functie heeft als myoglobine voor de spieren (wat de rode kleur van het bloed en de spieren verklaart). Het vervult eveneens meerdere enzymatische functies, met name voor de zuurstoftoevoer naar de cellen. Dieren halen ijzer uit lever, vlees en vis, maar eveneens uit groene groenten en vooral uit bepaalde minerale zouten. Fe myoglobine Hemoglobine Bloed Toevoer van O2 naar de organen Toevoer van O2 naar de spiervezels Voorkomen en behandelen van bloedarmoede Zuurstof naar de cellen 55
M N E R A L E N Mangaan Mn Mangaan levert een bijdrage aan de kwaliteit van de botten en het kraakbeen. De opname van mangaan moet dus zeker gewaarborgd worden bij pups en kittens en bij oudere of aan artrose lijdende dieren. Mangaan is een klein mineraal element, dat een overgangselement is. n de voedingsleer wordt het een mineraal sporenelement genoemd omdat het in zulke kleine hoeveelheden voorkomt en toch essentieel is voor het lichaam. Mangaan is een sporenelement dat een actieve rol speelt in de werking van de mitochondriën (de energiecentrale van de cel). Het speelt ook een belangrijke rol in de vorming van het kraakbeen tussen de botten en de gewrichten. n het algemeen is vlees een middelmatige bron van mangaan, terwijl granen, zaden, vruchten en natuurlijk ook minerale zouten de interessantste bronnen vormen. Mn Kwaliteit van het kraakbeen werking van de mitochondriën 56 Kwaliteit van de botten en het kraakbeen
M N E R A L E N Koper Cu Dit sporenelement behoort samen met folaten, vitamine B12 en natuurlijk ijzer tot de actieve elementen die bloedarmoede kunnen bestrijden. Het wordt in de lever opgeslagen en kan voor een zeer beperkt aantal hondenrassen giftig zijn (o.a. Bedlington Terrier). Het speelt een rol bij de synthese van melanine, dat verantwoordelijk is voor de pigmentatie van de vacht. Koper is een klein mineraal element, dat een overgangselement is. n de voedingsleer wordt het een mineraal sporenelement genoemd omdat het in zulke kleine hoeveelheden voorkomt en toch essentieel is voor het lichaam (<10 mg/ kg van het lichaamsgewicht). Het merendeel van het koper in het lichaam wordt in de lever opgeslagen. Bij een overmatige opname van koper kan het soms giftig worden voor bepaalde hondenrassen of voor genetisch belaste honden. Koper bevordert de absorptie van ijzer door de darmen en de opname in hemoglobine. Het is eveneens het actieve element in veel enzymen, in het bijzonder in de enzymen die de oxidatie van de cellen bevorderen. Het speelt tevens een rol in de synthese van collageen in de pezen en van myeline in het zenuwstelsel. De voedingsstoffen die het meeste koper bevatten zijn: vlees (lam, varken en bovenal eend) en oliehoudende zaden (erwten, linzen, soja). kleur van de vacht Cu oxidatie van de cellen synthese van hemoglobine Voorkomen en behandelen van bloedarmoede 57
M N E R A L E N Jodium Zonder jodium kan de schildklier (of thyroïd) niet functioneren, wat belangrijke stofwisselingsstoornissen of struma kan veroorzaken. Jodium is een klein mineraal element dat niet metaalhoudend is. n de voedingsleer wordt het een mineraal sporenelement genoemd omdat het in zulke kleine hoeveelheden voorkomt en toch essentieel is voor het lichaam. Dit sporenelement behoort tot de bestanddelen van de schildklierhormonen, waarvan het de synthese mogelijk maakt. Zeezout en vis vormen de aanbevolen bronnen van jodium. schildklierhormonen: T3 T4 triiodotyroxine tetraiodotyroxine spijsverteringsstelsel schildklier T3 T4 T3 T4 bloed 58 Synthese van schildklierhormonen
M N E R A L E N Selenium Se Selenium speelt een rol in de strijd tegen alle vormen van oxidatiestress waar het organisme aan wordt blootgesteld: veroudering, intensieve fysieke inspanningen, vervuiling, kanker, ontstekingsziekten. Selenium is een klein mineraal element dat niet metaalhoudend is. n de voedingsleer wordt het een mineraal sporenelement genoemd omdat het in zulke kleine hoeveelheden voorkomt en toch essentieel is voor het lichaam. Dit sporenelement is een antioxidant dat in samenwerking met vitamine E de celmembranen beschermt, met name die van de spiercellen. celmembraan: werking van vitamine C en E werking van Se Men treft selenium in vis aan als mineraal zout, maar ook in vlees, zij het in minder grote concentraties. intercellulaire omgeving: werking van polyfenolen werking van Se de kern: werking van polyfenolen organische cel Voorkomen en behandelen van ziekten die veroorzaakt worden door vrije radicalen 59