Aqua RWZI TERVUREN BRENGT VERADEMING VOOR DE VOER. Alle grote zuiveringsinstallaties operationeel 8

Aqua werken aan zuiver water DRIEMAANDELIJKS INFORMATIEBLAD VAN AQUAFIN 2009/2 RWZI TERVUREN BRENGT VERADEMING VOOR DE VOER Alle grote zuiveringsinstallaties operationeel 8 Neptune vermindert gevaarlijke stoffen in gezuiverd water 12

2 s Biogasturbine op RWZI Antwerpen-Zuid. Foto: Jan Locus MILIEUBEWUST WERKEN VRAAGT ENERGIEBEPERKING Energieverbruik is één van de zwaarste werkingskosten van Aquafin. Met de steeds uitbreidende zuiveringsinfrastructuur over gans Vlaanderen is dat ook logisch. Als grote verbruiker koos Aquafin er daarom voor om een energiemanagement - systeem op poten te zetten. Het bedrijf laat zich hiervoor begeleiden door een externe consultant, die samen met de organisatie de krijtlijnen uitzet. Want helaas bestaat dé oplossing niet, en moet een intensief traject afgelegd worden om tot een bevredigend resultaat te komen. Uit milieubezorgdheid was Aquafin al veel langer bezig met energierecuperatie en duurzaam energie gebruik. De grootste uitdaging zit nu in het meetbaar maken van de energieprestaties, want pas dan kan je spreken van een managementsysteem. l 4 Welkom in Kruishoutem en Tervuren In de nazomer hebt u nog twee keer de kans om een bezoek te brengen aan enkele zuiverings installaties, die dan een opendeurdag houden. 5 RWZI Tervuren brengt verademing voor de Voer Dat de opstart van de zuiverings - installatie in Tervuren zou leiden tot een kwaliteits verbetering van de Voer, was duidelijk. De hamvraag was echter Hoe snel? en Zal de water - kwaliteits verbetering van de Voer merkbaar zijn tot in Leuven?

3 AQUAFIN, PARTNER VOOR ZUIVERE WATERLOPEN IN VLAANDEREN Aquafin heeft de voorbije jaren een stevige positie uitgebouwd in het waterlandschap. Het Vlaams Gewest en de gemeenten hebben vertrouwen in de kennis en ervaring van Aquafin, en waarderen de wijze waarop het bedrijf meedenkt met de klant. Het order - boek van Aquafin is nog nooit zo goed gevuld geweest. In de toekomst wil Aquafin de relatie met zijn klanten nog versterken, maar ook onbenut potentieel aanboren. Daartoe ontwikkelde Aquafin een nieuw strategisch plan, dat Prismaplan gedoopt werd. Mits een goede omkadering en de nodige beleids - beslissingen, kan Aquafin nog veel meer voor Vlaanderen gaan betekenen dan het nu al doet. Een verbreding en verdieping van onze kernactiviteiten zal ten goede komen aan het Vlaamse Gewest, de gemeenten en de industrie. Met ons oog voor innovatie en de uitbouw van onze kennis rond nieuw water, kan Aquafin een waardevolle partner worden bij de uitvoering van een rationeel waterbeleid in Vlaanderen. Zowel de Vlaamse overheid, de gemeenten en de industrie hebben er immers baat bij om gezuiverd afvalwater opnieuw te benutten. Ook via de export van watertechnologie naar het buitenland, wil Aquafin bijdragen aan het innovatieve imago dat Vlaanderen wil uitdragen. Uiteraard is de visie van het Vlaamse Gewest doorslaggevend, maar ik hoop dat het Prismaplan van Aquafin evenveel in gang kan zetten als het Klaverplan, dat eraan voorafging. Aquafin is klaar voor nieuwe uitdagingen. l Luc Bossyns Gedelegeerd bestuurder 6 Economie en ecologie gaan samen in het dienstenpakket voor gemeenten Gemeenten die (een deel van) de uitbouw of het onderhoud van hun rioolstelsel willen uitbesteden, kunnen daarvoor uit verschillende opties kiezen. Wie economie en ecologie wil verenigen, komt vanzelf bij Aquafin uit. 8 Alle grote zuiveringsinstallaties operationeel Sinds het voorjaar van 2009 beschikken alle grote agglomeraties over een operationele zuiveringsinstallatie. 10 Verdunning aanpakken vergt tijd Op heel wat zuiveringsinstallaties komt het afvalwater verdund toe. Via een speurtocht naar de knelpunten in het stelsel, kunnen de nodige projectvoorstellen gedaan worden om het schone water van het rioolstelsel af te koppelen. 12 Neptune vermindert gevaarlijke stoffen in gezuiverd water Het Europese onderzoeksproject Neptune vergelijkt nieuwe (na)zuiveringstechnologieën voor behandeld afvalwater en zuiveringsslib en rangschikt ze op basis van hun doeltreffendheid en energiezuinigheid. 14 Duurzame visserij in de Noordzee Door overbevissing zijn veel soorten serieus uitgedund en werd ook de rijkdom aan bodem - organismen geleidelijk ernstig aangetast, vooral door de sleepvisserij. Maar het kan ook anders. Natuurfotograaf Misjel Decleer bracht de pottenvisserij op sepia s in beeld. 16 Doe mee met de Big Jump! Op precies hetzelfde tijdstip, zondag 12 juli om 15 uur, springen in heel Europa duizenden mensen in rivieren en meren om aandacht voor schone waterlopen te vragen. INHOUD

4 WELKOM IN KRUISHOUTEM EN TERVUREN t In een waterzuiveringsinstallatie wordt het natuurlijke zuiverings - proces dat in elke waterloop plaatsvindt, intensief en op grote schaal nagebootst. Foto's: Katty Plevoets In het najaar bent u van harte welkom op volgende locaties: u Zondag 30 augustus 2009: RWZI Kruishoutem, 13.30-17.30 uur Moerasstraat, 9770 Kruishoutem u Zondag 4 oktober 2009: RWZI Tervuren, 10-17 uur Flosstraat, 3080 Tervuren Elk jaar stelt Aquafin in het weekend enkele waterzuiveringsinstallaties open voor het publiek. Zowel volwassenen als kinderen genieten van een leerzaam middagje uit, dat met de medewerking van Natuurpunt telkens extra leuk wordt. Op opendeurdagen van Aquafin komen steeds honderden gezinnen af, die wel eens met eigen ogen willen zien wat er met hun afvalwater gebeurt als het toilet doorgespoeld wordt of de stop uit het bad getrokken is. Telkens staat er een hele ploeg vrijwilligers van Aquafin klaar om rondleidingen te geven, om brochures uit te delen, informatie te geven over vacatures of toezicht te houden bij de kinderanimatie. Aquafin werkt al jaren samen met Natuurpunt, dat op deze middagen voor drankjes en versnaperingen zorgt. Zo kunnen de regionale afdelingen van Vlaanderens grootste natuurvereniging hun kas wat extra spijzen, en leren de duizenden bezoekers het aanbod van Natuurpunt beter kennen. s Vrijwilligers van Natuurpunt helpen kinderen om de diertjes te herkennen die s ochtends opgeschept werden in de beek waar het gezuiverde water van Aquafin naartoe stroomt. Ze kunnen er leven omdat er geen ongezuiverd rioolwater meer in terecht komt. Scholen en verenigingen kunnen ook op weekdagen op een twintig - tal installaties terecht voor een geleid bezoek. Alle informatie vindt u op www.aquafin.be. l

5 Dat de opstart van de zuiverings - installatie in Tervuren zou leiden tot een kwaliteitsverbetering van de Voer, was duidelijk. De hamvraag was echter Hoe snel? en Zal de water - kwaliteits verbetering van de Voer merkbaar zijn tot in Leuven? s Op drie meetpunten op de Voer, stroomafvaarts van de nieuwe zuiveringsinstallatie, is het percentage zuurstof aanzienlijk gestegen en het ammoniumgehalte gedaald. Foto: Jan Locus. RWZI TERVUREN BRENGT VERADEMING VOOR DE VOER RWZI Tervuren is gebouwd om het afvalwater van 17.000 inwoners te zuiveren. Bij de opstart van de installatie in februari waren er al 14.500 inwoners aangesloten. Vóór de indienststelling van deze zuiveringsinstallatie moest de Voer al het ongezuiverde afvalwater slikken dat via Bertem uiteindelijk in de Dijle terecht kwam in Heverlee, een deelgemeente van Leuven. Op basis van de analyseresultaten van de Vlaamse Milieu - maatschappij (VMM) voor iedereen beschikbaar op het internet kan je een vergelijking maken van de vervuilingstoestand van de Voer vóór en na de opstart van de zuiveringsinstallatie. VMM nam in 2009 nog stalen van de beek op 15 januari en 2 februari en na de opstart op 5 maart, 2 april en 18 mei. Er zijn drie meetpunten van VMM op de Voer, stroomafwaarts van de lozing van gezuiverd afvalwater van RWZI Tervuren: twee meetpunten in Bertem, ongeveer 1 kilometer en 4 kilometer stroomafwaarts en een meetpunt in Leuven, kort voor de monding in de Dijle en gelegen op ongeveer 10 km van de lozing van RWZI Tervuren. Sprekende resultaten We evalueerden de resultaten van de concentratie ammonium - stikstof en het percentage zuurstof opgelost in het beekwater. De eerste parameter is een goede maat voor de organische vervuiling van de beek, de tweede is een essentiële kwaliteits - parameter, duidt Alain Vandelannoote, milieucoördinator bij Aquafin. Binnen de veertien dagen was op het meest nabije staalnamepunt het ammoniumgehalte gedaald van meer dan 12 mg/l stikstof tot slechts 0,4 mg/l. De opgeloste zuurstof was dan weer gestegen van minder dan 50 % van het verzadigingsniveau naar bijna 100 %. Zelfs op het verst gelegen meetpunt, waar de waterkwaliteit al wat beter was, was er zo goed als ogenblikkelijk resultaat. Het ammoniumgehalte daalde er van meer dan 7 mg/l naar 2 mg/l, terwijl de opgeloste zuurstof steeg van 60% naar bijna 100%. Zodra de werking van de zuiveringsinstallatie volledig op punt staat, zullen de resultaten nog beter zijn. Metingen van april geven al aan dat de zuiveringsinstallatie, die uitgerust is met een membraanbioreactor, zwevende stoffen en biologisch afbreekbare organische componenten volledig verwijdert, terwijl ze het ammonium gehalte van het aangevoerde afvalwater vermindert van gemiddeld 34 mg/l naar slechts 0,1 mg/l. De snelle concentratie daling van de ammoniumstikstof in de beek is dan ook niet te verwonderen. Verdere rioolaansluitingen in het stroomopwaartse gedeelte van het zuiveringsgebied van RWZI Tervuren en de aanleg van collectoren in Bertem in het zuiveringsgebied van RWZI Leuven zullen de water kwaliteit van de Voer binnenkort nog verbeteren. l

6 ECONOMIE EN ECOLOGIE GAAN SAMEN IN HET DIENSTENPAKKET Gemeenten die (een deel van) de uitbouw of het onderhoud van hun rioolstelsel willen uitbesteden, kunnen daarvoor uit verschillende opties kiezen. Wie economie en ecologie wil verenigen, komt vanzelf bij Aquafin uit. t De aanleg van een riool kan je niet zomaar vergelijken met de aanleg van een gasof waterleiding. Foto: Jan Locus Aquafin biedt een totaaloplossing, zónder verlies van autonomie. De zuiveringsinfrastructuur voor riool water uitbouwen en beheren, is een zaak voor specialisten. Ook de bouw en exploitatie van een kleinschalige zuiverings installatie volgens de normen, vraagt een jarenlange vak kennis. Gemeenten die een beroep doen op Aquafin, kiezen voor ervaring en een combinatie van techniek, economie en ecologie. Ons belangrijkste uitgangspunt is dat de gemeente eigenaar blijft van haar stelsel en dus steeds het laatste woord heeft. Bovendien houdt ze ook op financieel vlak de touwtjes in handen, vertelt relatie beheerder Heleen Geeraert. Een gemeente die met ons samenwerkt, betaalt alleen voor de werken op haar eigen grondgebied. Dat vinden wij niet meer dan logisch.

7 VOOR GEMEENTEN Onderbouwd rioolbeheersplan In de meeste gemeenten die met Aquafin in zee gaan, wordt gestart met de opmaak van een meerjarenplan voor de uitbouw en het onderhoud van het rioolstelsel, dat rekening houdt met hun financiële mogelijkheden. Deze dienst wordt verleend aan alle gemeenten die voor een concessie kozen, maar ook andere gemeenten kunnen zo n meerjaren plan laten opstellen. We werken op basis van een gebiedsdekkende databank van het riolerings - stelsel en hydraulische modellen die de werking van het stelsel simuleren. Daarnaast bekijken we ook welke riolen er volgens de zoneringsplannen nog moeten worden bijgelegd en gaan we de toestand van de bestaande riolen na om kritieke punten op te sporen, legt Heleen Geeraert uit. De resultaten van al deze studies worden verwerkt in het meerjarenplan. Tijdens de volgende maanden zullen de gebieds dekkende uitvoeringsplannen, die de VMM aan elke gemeente voorlegt, mee worden geïntegreerd in de investeringsplannen. De mogelijkheid om zo n sterk onderbouwd plan af te leveren, is één van de grote troeven van Aquafin. Veel gemeenten moeten nu focussen op een snelle verdere uitbouw van hun rioleringsinfrastructuur, zonder daarbij het beheer van de bestaande infrastructuur uit het oog te verliezen. Een professioneel onderhoud van pompstations, belangrijke rioolstrengen, overstorten of terugslagkleppen, verlengt de levensduur van deze constructies, maar zorgt er ook voor dat er zo weinig mogelijk afvalwater in de beken terecht komt, verklaart Heleen Geeraert. Met onze alarmbewaking, zijn we indien nodig zeer snel ter plaatse om een probleem te verhelpen. Kwaliteit aan de beste prijs Het Vlaamse Gewest heeft haar voorwaarden voor subsidiëring van de gemeentelijke rioleringen zodanig aangepast, dat de tegemoetkoming afhankelijk is van de inspanning die de gemeente doet om het afvalwater apart in te zamelen, en de afvoerweg die ze voor het regenwater voorziet. Hetzelfde geldt voor kleinschalige zuiveringsinstallaties. We garanderen een gepersonaliseerde benadering per woning, een gepaste project communicatie en een degelijke nazorg. Zowel voor onze rechtstreekse klanten, als voor gemeenten die zijn aangesloten bij Ri-ANT en RioAct, zorgde Aquafin vorig jaar voor de volledige scheiding van regen- en afvalwater in ruim 1.000 woningen. Met de opmaak van raamcontracten voor de aankoop van IBA s, willen we de gemeenten kwaliteit leveren aan de beste prijs. De basis voor deze raam contracten werd gelegd in 2008 met de samenstelling van de bestekken. Voor de IBA s gebeurde dat op basis van de ervaringen met een uitgebreid proefproject in Brasschaat. Prefinanciering Om aan de Europese kaderrichtlijn Water te voldoen, hebben de meeste gemeenten nog zeer grote financiële inspanningen voor de boeg. Om de draagkracht van de gemeenten te vergroten, biedt Aquafin een oplossing. Gemeenten die een concessie met Aquafin afsluiten, kunnen hun rioleringsprojecten door ons laten prefinancieren, verklaart Heleen Geeraert. Zo genieten ze mee van Aquafin s hoge krediet waardigheid en de daaraan verbonden gunstige tarieven. De vijf gemeenten die nu al gebruik maken van deze nieuwe mogelijkheid, kunnen op korte tijd veel meer werken uitvoeren dan zonder onze prefinanciering het geval zou zijn. Dat hogere investeringsniveau komt natuurlijk ten goede aan de burger, die sneller weer kan genieten van propere grachten en beken vol leven in zijn gemeente. De diensten die Aquafin aanbiedt zijn niet allemaal uniek, maar hebben volgens Heleen Geeraert wel een duidelijk competitief voordeel: Een gemeente vindt veel van deze diensten ook wel apart bij andere partners, maar Aquafin is het enige bedrijf dat de kennis en ervaring in huis heeft om een totaaloplossing op maat van de klant aan te bieden, zonder dat een gemeente zijn autonomie verliest. l

8 ALLE GROTE ZUIVERINGS- INSTALLATIES OPERATIONEEL Dankzij de inspanningen van het Vlaamse Gewest en Aquafin, is de inhaalbeweging om te voldoen aan de richtlijn Stedelijk Afvalwater ver gevorderd. Sinds het voorjaar van 2009 beschikken In agglomeraties groter dan 10.000 inwonersequivalent zijn alle rioolwaterzuiveringsinstallaties operationeel. RWZI Beveren, Beveren-Leie en Bambrugge werden vorig jaar in gebruik genomen. RWZI Tessenderlo, Zwalm en Kalmthout werden toen gerenoveerd om aan de normen te kunnen voldoen. RWZI Tervuren, de laatste ontbrekende grote installatie, werd in gebruik genomen in het voorjaar van 2009. alle grote agglomeraties over een operationele zuiveringsinstallatie. In deze grote agglomeraties zijn er nog maar drie collectoren die belangrijk zijn om aan de richtlijn Stedelijk Afvalwater te voldoen, die niet in de aanbestedingsfase zitten: Collector Vlezenbeek fase 1 in Sint-Pieters-Leeuw en in Beersel collector Dworp fase 3, waarvoor er twee delen ontbreken. In agglomeraties tussen 2.000 en 10.000 inwonersequivalent werd in 2008 de prioritaire RWZI Merchtem opgeleverd, net zoals de zuiveringsinstallaties in Kruishoutem, Baliebrugge, Oosterzele en Voeren-Veurs. In het voorjaar van 2009 werd ook RWZI Vlamertinge operationeel. In deze kleinere agglomeraties ontbreken er nog 12 prioritaire zuiveringsinstallaties. De installaties in Koekelare, Berendrecht, Asse-Bollebeek, Moorslede, Pittem, Ledegem en Melle zijn in uitvoering, en de installatie in Roosbeek is al gegund aan de aannemer. RWZI Bavegem en RWZI Hoepertingen zijn ondertussen aanbesteed. De installatie in Melsbroek is in ontwerp en de bouwvergunning is al verkregen. De zuiverings installatie in Oplinter is nog in voorontwerp. Foto's: Jan Locus Meer afvalwater gezuiverd Eind april 2009 had Aquafin 1971 projecten opgeleverd, voor een waarde van 2,549 miljard euro. 246 projecten waren gegund en aanbesteed voor 362,52 miljoen euro. 789 projecten waren in ontwerp, voor een waarde van 877,58 miljoen euro. Op het moment zijn er in deze kleinere agglomeraties 33 prioritaire collectoren aanbesteed of in uitvoering. Twee collectoren zijn nog in voorontwerp, maar de resterende 12 zijn al in de ontwerpfase. Het einde van de inspanningen om aan de richtlijn Stedelijk Afvalwater te voldoen, is dus in zicht. Ondersteuning voor de gemeentelijke infrastructuur Tegelijkertijd voert Aquafin ook de projecten uit die het Vlaamse Gewest opdraagt om de bestaande zuiveringsinfrastructuur te optimaliseren. De Europese kaderrichtlijn Water vraagt namelijk in alle lidstaten een goede kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater tegen 2015.

9 Nu de bovengemeentelijke infrastructuur grotendeels uitgebouwd is, heeft het Vlaamse Gewest beslist om via Aquafin, gespreid over zeven jaar, 700 miljoen euro extra in de uitbouw van het rioolnetwerk van de gemeenten te investeren. De eerste schijf van 100 miljoen euro werd door de regering mee opgedragen met het optimalisatieprogramma 2010 dat (een deel van de) de projecten oplijst die nog moeten worden uitgevoerd om de waterkwaliteit in Vlaanderen te verbeteren. De waarde van het totale programma bedraagt door deze extra investering 250 miljoen euro. Aquafin zette het voorbije jaar intern en extern al de nodige stappen om deze grote opdracht zo efficiënt mogelijk te kunnen uitvoeren. l Bouw van RWZI Heldergem kan eindelijk beginnen In het Denderbekken ontvangt de Molenbeek nog steeds integraal het ongezuiverde afvalwater van de inwoners van Heldergem en Aaigem. Terwijl het afwaartse deel van deze beek al bijna volledig gesaneerd is door de hoge zuiveringsgraad van Aalst en Erpe-Mere, blijft het opwaartse deel zwaar verontreinigd. Daar komt nu verandering in, want na een administratieve lijdensweg van bijna 15 jaar is eindelijk de bouwvergunning voor een rioolwaterzuiveringsinstallatie afgeleverd. Het gebied waar de installatie moet komen is een waardevol natuur- en VENgebied, wat het vinden van een geschikte inplantingsplaats niet eenvoudig maakte. Die werd uiteindelijk gevonden op een perceel waar momenteel nog bouwafval ligt, afkomstig van grote infrastructuurwerken in het Brusselse. Dat bouwafval zal afgegraven en vermalen worden en vervolgens maximaal gerecupereerd worden voor de fundering van de installatie. RWZI Heldergem mag dan wel de geschiedenis in gaan als één van de moeilijkste administratieve dossiers van Aquafin, het resultaat van de bouwwerken zal in het ganse gebied merkbaar zijn. Niet alleen zal tegen midden 2011 het afvalwater van Heldergem en Aaigem gezuiverd worden vooraleer het in de Molenbeek terecht komt. De omgeving zal tegen die tijd ook een mooi staaltje van integraal waterbeleid laten zien. De Vlaamse Milieumaatschappij heeft immers vlakbij de nieuwe zuiveringsinstallatie een gecontroleerd overstromingsgebied aangelegd, waarvan de dijk tegelijk dienst zal doen als groenbuffer voor de zuiveringsinstallatie.

10 Op heel wat zuiveringsinstallaties komt het afvalwater verdund toe, waardoor enerzijds het proces niet optimaal verloopt en anderzijds de opgelegde verwijderings percentages voor de vuilvracht moeilijker gehaald worden. Dat verdund afvalwater zorgt bovendien al op zijn weg door het transportstelsel voor problemen. Het neemt de plaats in van echt vervuild water en zorgt op die manier bij hevige regen voor overstortwerking.

11 VERDUNNING AANPAKKEN VERGT TIJD Nog al te veel grachten, akkers en verharde oppervlakten wateren af naar een gemengd rioleringsstelsel. De situatie is het schrijnendst in het Denderbekken, dat ook nog eens zijn geografisch karakter tegen heeft. De ondergrond bestaat er vooral uit leem, die weinig water doorlaat, met daaronder nog eens ondoordringbare kleilagen. Verder zijn er in de regio veel hellingen en er is vrij veel riolering voor de in hoofdzaak lintbebouwing. Op de zuiveringsinstallaties wordt het influent gemeten, net als de troebelheid van het effluent. Dat laatste geeft soms een indicatie van aangesloten akkers waar bij veel regen erosie optreedt, legt Krista Decat uit. Een alarm voor langdurig hoogwaterpeil in een pompstation is ook een teken aan de wand. Het geeft aan dat er veel grondwater in het stelsel zit, of water afkomstig van aangesloten grachten. Veldwerk Zichtbaar effect Bekkenverantwoordelijken Krista Decat en Joost De Cock gingen actief op zoek naar knelpunten die voor verdunning zorgen Hoewel het opsporen van bronnen van verdunning vaak in de meest hellende delen van alle zuiveringsgebieden in het intensief veldwerk vereist, zijn de afkoppelings projecten Denderbekken. Krista Decat: Omdat het probleem zo omvangrijk op zich niet altijd complex. Soms volstaat het om enkel was, hebben we eerst een manier van aanpak een stuk gracht te verleggen, soms ontwikkeld. Op stafkaarten bakenden we gebieden af waarin mogelijk grachten of grote onverharde oppervlakten aangesloten waren op de riolering. Dat is ondertussen zo n vijf jaar geleden. Op dat moment waren zeker nog niet alle stelsels in een databank ondergebracht. Na een plaatsbezoek bleek dat ons vermoeden meestal klopte. En hoewel het dikwijls inlaten op gemeentelijke riolen betrof, hebben we de afkoppeling van de grootste knelpunten aan Pijnpunten opsporen is veel werk, maar de oplossingen zijn vaak simpel. moeten leidingen voor regenwater in de straat gelegd worden of lekke afval water rioleringen vervangen worden. In het laatste geval is de mede werking van de gemeente noodzakelijk. Om budgettaire redenen lopen deze projecten wel eens vertraging op. Toch is het effect op de zuiverings - de VMM jaar na jaar voorgesteld als bovengemeentelijke projecten. Ze hadden immers een duidelijke impact op de gewestelijke infrastructuur. installaties in het Denderbekken al zichtbaar, vindt Krista Decat. De situatie op de installatie van Geraardsbergen is al niet meer zo dramatisch en ook op andere installaties boeken we vooruitgang. De VMM droeg via het Optimalisatieprogramma stelselmatig enkele van de voorgestelde afkoppelingsprojecten op aan Aquafin. De projecten die een inlaat van schoon water rechtstreeks van een collector haalden, zijn ondertussen allemaal al uitgevoerd. Heel wat andere projecten zullen binnenkort van start gaan. Daarnaast sparen we ook werkings kosten uit. Het water dat we afkoppelen hoeven we niet meer te verpompen en moet ook niet meer langs een zuiverings installatie passeren. Maar we hebben nog een lange weg af te leggen, bijvoorbeeld in Liedekerke, een bijzonder groot zuiveringsgebied. Komt daarbij dat een case-study in Ook de dagelijkse werking van de zuiveringsinfrastructuur verraadt de aanwezigheid van knelpunten in het stelsel. Stekene aantoont dat maar liefst 67 van de knelpunten aan de oppervlakte onzichtbaar zijn. Er staat ons dus Technisch medewerkers leveren met hun uitgebreide gebieds - kennis vaak een belangrijke bijdrage tot de opsporing van zulke punten. Continue metingen brengen ook veel aan het licht. nog heel wat speurwerk te wachten! l

12 NEPTUNE VERMINDERT GEVAARLIJKE STOFFEN IN GEZUIVERD WATER Door de klimaatverandering, de toe nemende industrialisering en verstedelijking, wordt de druk op de zoetwatervoorraden alsmaar groter. De bewaking van de waterkwaliteit en meer algemeen de bescherming van ons leefmilieu is terecht een topprioriteit in grote delen van de wereld. In Europa moet de kaderrichtlijn Water ervoor zorgen dat de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater zowel chemisch als ecologisch in orde is tegen 2015. De Europese Commissie heeft daartoe onder meer een lijst van stoffen opgesteld die niet meer of minder mogen vrijkomen, omdat ze een groot risico vormen voor het watermilieu. s Voor een nog verdergaande zuivering van behandeld afvalwater ontwikkelde Aquafin het BioMac-systeem, dat membraanfiltratie en zuivering d.m.v. actieve kool combineert en op een nieuwe manier toepast. Foto's: Jan Locus Het Europese onderzoeksproject Neptune vergelijkt nieuwe (na)zuiveringstechnologieën voor behandeld afvalwater en zuiveringsslib en rangschikt ze op basis van hun doeltreffendheid en energiezuinigheid. Als deze technologieën ingeburgerd geraken, dragen ze bij aan een duurzame groei in Europa. Voor andere veel besproken stoffen bestaat er nog geen wetgeving. Iedereen heeft wel al krantenberichten gelezen over vissen die vervrouwelijken door hormonen van de pil die via urine in het water terecht komen. Ook betablockers, antibiotica, kalmeermiddelen en antidepressiva worden steeds vaker in het water aangetroffen, weliswaar in kleine hoeveelheden. Waterzuiveringsinstallaties kunnen veel van die medicijnen vrij goed tot goed afbreken, maar meestal niet volledig. En sommige stoffen staan er om bekend om ook al bij hele lage concentraties sterke effecten te hebben op de groei en de voortplanting van waterorganismen. Voor een volledige verwijdering zullen er dus bijkomende inspanningen nodig zijn.

13 Kosten en baten Het Europese onderzoeksproject Neptune testte en vergeleek verschillende bestaande en innovatieve milieuvriendelijke oplossingen om micropolluenten en pathogenen uit het gezuiverde water en het resterende zuiveringsslib te verwijderen. Daarbij werden telkens de kosten tegen de baten afgewogen. Achttien internationale partners, zowel onderzoeksinstellingen als bedrijven, onderzochten samen de mogelijkheden van membranen, zandfilters, rietvelden en toepassingen met ozon of actieve kool om gezuiverd afvalwater na te behandelen, vertelt Marjolein Weemaes, die bij Aquafin verantwoordelijk is voor de opvolging van Neptune. Zo bleek onder andere dat je pharmaceutische producten het best uit het water kan verwijderen via een nabehandeling met ozon of actieve kool. Daarnaast werd ook nog een gamma aan nieuwe technieken onderzocht die weliswaar nog verder ontwikkeld moeten worden, maar die veelbelovend zijn voor de toekomst. Neptune en Innowatech conferentie voor eindgebruikers presenteert nieuwe technologieën voor een duurzame zuivering van huishoudelijk en industrieel afvalwater De Europees gesubsidieerde projecten Neptune en Innowatech evalueerden nieuwe technologieën en concepten in huis - houdelijke en industriele afvalwaterzuivering voor: u Verdergaande zuivering, verwijdering van micro polluenten, pathogenen, ecotoxiciteit u Besparing van energie en operationele kosten u Duurzame slibverwerking In 18 presentaties zullen de concrete resultaten van de verschillende deelonderzoeken worden toegelicht. Deze afsluitende conferentie richt zich tot eindgebruikers van waterzuiveringstechnologie uit de waterschappen, de industrie en de medische sector, maar ook tot onderzoekers en beleidsmakers. Praktisch Datum: woensdag 27 januari 2010 Locatie: t Pand, Onderbergen 1, 9000 Gent Meer info: www.eu-neptune.org en www.innowatech.org Een behandeling aan de bron is meestal niet afdoende, zo blijkt. Eén van onze partners heeft bijvoorbeeld onderzocht of het efficiënt zou zijn om het afvalwater van ziekenhuizen apart te behandelen, maar dat bleek niet het geval. Veel medicijnen worden immers ook thuis gebruikt en uitgescheiden. Alleen een gescheiden opvang van röntgencontraststoffen zou een kleine meerwaarde bieden, weet Marjolein Weemaes. Energie Bij elke geteste technologie werd niet alleen het resultaat op de waterloop, maar ook het energie- en grondstoffenverbruik onder de loep genomen. Daarvoor gebeurde er telkens een levenscyclusanalyse, waarin we nagingen of de energie die je nodig hebt om een stof te verwijderen, wel opweegt tegen de geboekte resultaten, benadrukt Marjolein Weemaes. Duurzaamheid is immers één van de belangrijkste pijlers van Neptune. Naast technieken om micro - polluenten en pathogenen te verwijderen wordt er ook nog een gamma aan nieuwe concepten geëvalueerd om de klassieke waterzuivering en slibverwerking te optimaliseren met het oog op energie- en kostenbesparing. De resultaten van Neptune en zijn industriële tegenhanger Innowatech moeten nieuwe, interessante zuiveringstechnologieën beter bekend maken, zodat ze op grotere schaal ingang vinden in Europa en de rest van de wereld. l

14 DUURZAME VISSERIJ IN DE NOORDZEE Tekst en fotografie: Misjel Decleer De globale visvangst op zee zit stilaan toch wel aan een maximum. Door overbevissing zijn veel soorten serieus uitgedund, maar ook de rijkdom aan bodemorganismen Zeekatten in potten Recent bekwaamde hij zich ook in de pottenvisserij op zeekatten of sepia s. Deze inktvissen hebben een mantel waarin een grote ovale schelp zit, die wordt gebruikt om kanaries hun bek te laten scherpen, en tien poten. Acht korte poten zitten rond hun bek, en twee lange poten dienen om hun prooi te vangen. Bij de pottenvisserij wordt gevist zonder motorkracht. De potten worden uitgezet op de zeebodem, aan lange touwen. Als aas worden vrouwelijke zeekatten gebruikt. werd geleidelijk ernstig aangetast, vooral door de sleepvisserij. Maar het kan ook anders. Verschillende passieve visserijmethodes kunnen rendabel zijn in België. Het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek heeft verschillende methodes uitgetest, zoals hengelvisserij, longlinevisserij, wantvisserij en pottenvisserij op zeekat. Een aantal bevlogen vissers hebben de haalbaarheid van deze technieken al duidelijk aangetoond, zoals bijvoorbeeld Luc Loeagie, die ik ontmoette tijdens een symposium rond duurzame visserij van het Vlaams Instituut voor de Zee. Het voltallige publiek hing er aan zijn lippen toen hij vertelde over ruim twintig jaar selectieve visserij met een catamaran uit kunststof. Luc ging toen beroepshalve met de hengel op kabeljauw vissen. Toen de vangsten terugliepen en er quota voor kabeljauw werden ingevoerd, schakelde hij over op zeetong en in de zomer op zeebaars, een zuiderse soort die door de opwarming onze kust tijdens de zomer steeds meer gaat frequenteren. De dieren worden opgevist in het paaiseizoen. Na de voortplanting sterven de zeekatten sowieso, zoals de wilde zalmen. Zeekatten vangen kort na het eieren leggen, heeft dus geen invloed op de populatie. We spreken twee dagen later af, zodat ik het uitzetten van de potten kan zien. Als ik aan boord ga, staat er stevige bries en is de lucht verborgen door een loodgrijs wolkendek. Aalscholvers staren ons na in de havengeul vanaf zware houten balken, terwijl visdiefjes de zeespiegel doorbreken in felle plonsduiken. Eenmaal buiten de geul gaat de boot rollen en stampen en pletsen de golven tegen de stuurhut.

15 Een uur ploegen we door de golven en dan zijn we op onze bestemming, een terrein afgebakend door boeien en wimpels. Op het afgebakende terrein mag verder niet gevist worden. Vanwege het slechte weer worden er vandaag slechts een dertigtal potten gelost, die verbonden zijn met een kabel en een dertigtal meter uiteen staan. Deze potten zijn een soort manden met twee openingen, waarlangs de dieren binnenkruipen uit nieuwsgierigheid. Om ze extra te lokken, wordt een plastieken melkfles in het fuikensysteem gezet. Redelijk onwaarschijnlijk, maar echt. Op enkele dagen tijd wordt gemiddeld zo n 4 kg per pot gevangen. Met een vierhonderdtal potten, wordt deze visvangst rendabel. De inktvissen die zo gevangen worden, zijn veel gaver en bevatten geen zand zoals bij visvangst met sleepnetten het geval is. Mannetjes lokken Per pot wordt een wijfje geplaatst om de mannelijke soortgenoten aan te trekken. De mannetjes bevruchten er de wijfjes en de eitjes worden afgezet aan de binnenkant van de pot, waarna beide dieren sterven. Wanneer het water 18 C bedraagt, worden de jongen geboren. In Normandië, waar Luc deze wijze van visvangst eerder ging observeren, worden de eitjes op het eind van het seizoen met hogedrukreinigers van de korven afgespoten. Luc kiest ervoor om de potten weer uit te zetten tot de jongen geboren worden en ze vrijuit wegzwemmen, ook al verloor hij daarbij vorig jaar zo n zestig manden. Oorspronkelijk werd met de potten op zandbanken gevist. Het probleem was echter droog water, een term die wordt gebruikt voor een ondiepe waterkolom. Als de zee fel is, worden de potten er dooreen geschud, met soms breuken tot gevolg. Bovendien gaan de potten er ook vlug verzanden. Tegenwoordig wordt er met potten meer op leem gevist, een hardere ondergrond. Duurzame visserij heeft zijn prijs, net zoals biologische landbouw. Ze is slechts haalbaar wanneer er een draagvlak voor is en het is de consument die uiteindelijk beschikt. Voor mij horen deze kameleons der zee ze kunnen in een fractie van een seconde volledig van kleur veranderen op de zeebodem thuis, waar ze ongestoord hun gekleurde en gepassioneerd liefdes - leven kunnen voltrekken. Maar ik heb wel afgesproken met Luc om eens een pakketje eitjes in mijn zeewateraquarium te deponeren, om dan mee te kunnen gluren naar de wonderlijke ontwikkeling van deze creaties van de Noordzee. Ooit maak ik jullie deelgenoot. l

16 Op precies hetzelfde tijdstip, zondag 12 juli om 15 uur, springen in heel Europa duizenden mensen in rivieren en meren om aandacht voor schone waterlopen te vragen. Deze ludieke actie draagt de naam Big Jump. V.u.: Luc Bossyns, Dijkstraat 8, B-2630 Aartselaar Ombudsman: 0472 450 450, ombudsman@aquafin.be Noodnummer buiten de werkuren: 0800 16 603 Aquafin NV tel. 03 450 45 11, fax 03 458 30 20, info@aquafin.be, www.aquafin.be Foto: BBL. DOE MEE MET DE BIG JUMP! Gratis abonnement op Aqua op schriftelijke aanvraag. Met een klik op de werf U kan de uitvoering van de riolerings - projecten van Aquafin opvolgen via www.aquafin.be, onder 'werken per gemeente'. Internationaal wordt de Big Jump georganiseerd door het European Rivers Network. In Vlaanderen zijn de organisatoren de Bond Beter Leefmilieu, Green en Natuurpunt. Aquafin sponsort deze ludieke actie met veel plezier. De Big Jump wil de Europese kaderrichtlijn Water onder de aandacht brengen, die tegen 2015 een goede ecologische toestand wil in alle Europese waterlopen. Deze ambitieuze doelstelling kan zeker ook de steun van het grote publiek kan gebruiken. Bibliotheek Aquafin: tel. 03 450 44 43 Aqua wordt gedrukt op milieuvriendelijk papier. In elk rivierbekken wordt er minstens één jumpplaats voorzien. De lokale acties worden getrokken door natuur- en milieuverenigingen, met de steun van jeugdbewegingen, watersporters, vissers en bekende gezichten. Wie graag mee het water wil induiken, kan voor informatie terecht op www.bigjump.be. l