ARTROSE Oorzaken, verschijnselen en behandeling Informatiedocument van fonds Beter voor Gewrichten

ARTROSE Oorzaken, verschijnselen en behandeling Informatiedocument van fonds Beter voor Gewrichten Artrose wordt ook wel eens slijtagereuma genoemd omdat het gaat om verlies of verslechtering van het gewrichtskraakbeen. Als mensen het over een versleten knie of een versleten heup hebben, dan bedoelen ze dat ze artrose hebben. In medische kringen wordt dit ook wel eens osteoartritis genoemd. Maar het is een misvatting om te denken dat alleen maar ouderen aan artrose lijden. Ook jonge mensen kunnen artrose krijgen. Meer hierover lees je verderop in dit document. Wat verstaan we onder artrose? Artrose is een van de hoofdvormen van reuma en valt daarmee onder de reumatische aandoeningen. Soms is hier wat verwarring over omdat men met reuma meestal reumatoïde artritis bedoelt. Maar officieel is reuma een verzamelnaam van meer dan honderd verschillende gewrichtsaandoeningen, waar artrose er één van is. Alhoewel het niet op de lijst van Borst staat, is artrose een chronische, progressieve aandoening. Dat wil zeggen dat het in principe niet overgaat en over het algemeen alleen maar erger wordt. De verschijnselen bij artrose Bij artrose raakt het kraakbeen in een gewricht beschadigd of verslechtert het van kwaliteit. En dit kan allerlei nare gevolgen hebben. Het kraakbeen is namelijk een bijzonder soort weefsel en het heeft een net zo bijzondere functie. Het is stevig maar tegelijkertijd soepel en glad. Het vormt de bekleding van de uiteinden van de botten in onze gewrichten waardoor ze soepel ten opzichte van elkaar kunnen bewegen. Ook vangt het de schokken van bewegingen op. Als dat laagje versleten of beschadigd raakt dan schuren de botten over elkaar heen en komt er veel meer druk op de botten te staan. Soms kunnen de botten ook gaan vervormen. Artrose wordt daarom ook wel eens arthrosis deformans genoemd. De gewrichten worden stijver en bewegen wordt pijnlijk. Ook kunnen er kleine stukjes kraakbeen afbrokkelen waardoor er ontstekingen kunnen ontstaan. De klachten bij artrose Bij artrose zijn de belangrijkste klachten pijn en stijfheid. Dit komt niet alleen maar door de wrijving, drukverschuiving en ontstekingen. Door de veranderingen in het gewricht vinden er ook veranderingen plaats in de om het gewricht heen gelegen banden, spieren en pezen. Deze kunnen verkort, verstijfd of overbelast raken. Deze verandering zijn vaak een belangrijke oorzaak van de pijnklachten bij artrose. De oorzaken van artrose De oorzaken van het verlies of de verslechtering van kraakbeen zijn nog altijd niet precies bekend. Iedereen heeft te maken met dunner wordende kraakbeen als we ouder worden, maar bij artrose is er vaak sprake van abnormaal verlies van kraakbeen of verslechtering van de kwaliteit. In plaats van glad en soepel weefsel, wordt het droog en ruw waardoor het zijn functie van glijdoppervlak en stootlaag niet kan vervullen. Wel is inmiddels duidelijk dat overbelasting van de gewrichten, bijvoorbeeld door zwaar werk of door overgewicht, een belangrijke oorzaak van artrose kan zijn. Ook kunnen blessures, bijvoorbeeld sportblessures, een grotere kans op artrose geven. Verder denkt men dat erfelijke factoren een rol kunnen spelen. Dit is vooral waarschijnlijk als het gaat om jonge mensen 1

met artrose. Daarnaast kunnen een aangeboren gewrichtsafwijking, slappe gewrichtsbanden en andere gewrichtsaandoeningen, zoals reumatoïde artritis, allemaal het ontstaan van artrose bevorderen. Diagnose: artrose? Als je pijn in je gewrichten hebt is het altijd goed om naar de huisarts te gaan om er daar naar te laten kijken. De dokter zal luisteren naar je klachten en lichamelijk onderzoek doen waarbij hij of zij vooral naar de vorm, beweeglijkheid en pijnlijkheid van je gewrichten zal kijken. Vaak is dit al voldoende om de diagnose artrose te kunnen stellen. Soms zal de arts een bloedonderzoek aanvragen maar dit is meer om andere dingen uit te sluiten. Artrose is namelijk in tegenstelling tot een aantal andere reumatische aandoeningen niet in het bloed te zien. Ook kan het zijn dat hij of zij een röntgenfoto laat maken. Op een foto kun je geen kraakbeen zien, maar wel de botten. Als de botten dichter bij elkaar liggen dan zou moeten, dan maakt men hieruit op dat er kraakbeen verdwenen is en dat er daardoor sprake is van artrose. De behandeling van artrose Artrose wordt normaal gesproken gewoon door de huisarts behandeld. Als er sprake is van ernstige ontstekingen en pijnklachten of standsveranderingen in het gewricht dan kan het zijn dat de dokter je doorverwijst naar een reumatoloog of een orthopeed. Er is nog altijd geen echt afdoende behandeling voor artrose. Meestal worden pijnstillers gegeven. Afhankelijk van de situatie kan dat paracetamol, ontstekingsremmende pijnstillers of opiaatachtige pijnstillers zijn, maar meestal zijn het ontstekingsremmende pijnstillers zoals Voltaren, Naparoxen, Diclofenac of Brufen. Dit zijn de zogenaamde NSAID s (Non-Steroidal Anti-Inflammatory Drugs) ofwel niet-hormonale ontstekingsremmers. Dit zijn middelen die je tegenwoordig ook vaak gewoon bij de drogist kunt kopen. Maar dat wil niet zeggen dat je er licht mee om mag gaan. Ze staan er namelijk om bekend dat ze best wel ernstige bijwerkingen kunnen veroorzaken. Vooral op de maag en soms kunnen ze ook de kans op hartklachten vergroten. Zo bleek uit een proefschrift van een reumatoloog aan het medisch Spectrum Twente dat er per jaar ruim 5.000 mensen een ernstige maagbloeding krijgen van deze medicijnen, waarvan 540 er aan overlijden. Om die reden is er een aantal jaar geleden een nieuwe generatie NSAID s ontwikkeld, de zogenaamde Cox-2 remmers, maar die bleken helaas ook weer bijwerkingen te hebben en dan vooral gerelateerd aan hart en bloedvaten zoals een hartinfarct of een beroerte. Medicijnen om voorzichtig mee te zijn, dus. Als mensen erg gevoelig zijn voor deze medicijnen of de risico op bijwerkingen te groot is, dan wordt er ook wel eens uitgeweken naar morfineachtige pijnstillers zoals Tramadol. Bijwerkingen hiervan zijn vooral sufheid, obstipatie (verstopping) en een verminderd reactievermogen. Hierdoor kun je bijvoorbeeld geen auto meer rijden. Ze kunnen ook een gewenningseffect veroorzaken als je ze lang gebruikt. Als de pijnstillers niet helpen wordt er soms een injectie met corticosteroïden gegeven. Dit zijn wel hormonale middelen en ze hebben een sterk ontstekingsremmende werking. Dit heeft meestal echter maar een tijdelijk effect en je kunt het ook niet te vaak doen omdat het, naast een scala aan andere bijwerkingen, tot versnelde botontkalking kan leiden. Als er veel beschadiging in het gewricht is, wordt een gewricht soms vastgezet of vervangen. Er worden tegenwoordig regelmatig prothesen geplaatst, vooral knie- en heupprothesen. Toch heeft deze behandeling ook nadelen. Een operatie geeft altijd een bepaalde risico, bijvoorbeeld infectiegevaar, en een prothese moet op den duur ook weer vervangen worden. Naast deze therapieën neemt bewegingstherapie een belangrijke plaats bij de behandeling van artrose in. Vaak zal de arts fysiotherapie of oefentherapie Cesar/Mensendiek aanraden. Hier leer je oefeningen te doen waardoor je de beweeglijkheid van je gewrichten kunt vergroten en de pijn kunt verminderen door op een betere manier met je gewrichten om te gaan. Veel mensen met artrose blijken niet voldoende geholpen te zijn met bovengenoemde behandelingen. Als ze daarmee naar hun huisarts gaan, krijgen ze vaak te horen dat er niks aan te doen is en ze er 2

maar mee moeten leren leven. Gelukkig is dat niet het geval. Er wordt tegenwoordig steeds meer onderzoek gedaan naar artrose waardoor er in de toekomst misschien wel nieuwe therapieën worden ontwikkeld en daarnaast is er ook op het gebied van aanvullende behandelingen veel mogelijk om de klachten te verlichten. Maar er zijn ook relatief simpele dingen die u zelf kunt doen om de klachten te verlichten, bijvoorbeeld door te werken aan een gezonde basis. Een gezonde basis De twee basisbehandelingen van artrose zijn eigenlijk een gezond eet- en beweegpatroon. Zowel voeding als beweging blijken een grote invloed te kunnen hebben op gewrichtsklachten waaronder artrose. Ook ontspanning kan veel bijdragen aan een gezond lichaam en een gezonde geest en daarmee bijdragen aan het verminderen van de klachten. Voeding en speciale diëten Niet iedereen is er nog van overtuigd, maar het wordt steeds duidelijker dat voeding wel degelijk van invloed is op een aantal chronische aandoeningen, waaronder chronische gewrichtsklachten. Zo stelt de gezondheidsraad (het adviesbureau voor de overheid op het gebied van de volksgezondheid) dat we in Nederland ongezond eten en legt ze de link met verschillende chronische aandoeningen. Volgens de raad eten we te weinig groenten, fruit en vis en teveel kale calorieën (dit zijn calorieën die geen verdere voedingswaarde hebben, zoals suiker). Ook eten we teveel in verhouding tot de hoeveelheid beweging die we krijgen. Gevolg is dat het aantal mensen met overgewicht en chronische aandoeningen toeneemt. Maar ook andere onderzoeken maken duidelijk dat er een link is tussen onze voedingsgewoonten en gewrichtsklachten. Zo blijkt een mediterraan dieet, waarbij er veel vis, olijfolie en verse groenten en fruit wordt gegeten, een gunstige invloed op gewrichtsklachten te kunnen hebben. Het zouden vooral de onverzadigde vetzuren in vis en olijfolie en de antioxidanten in de verse groenten en fruit zijn die voor een ontstekingsremmende en beschermende werking zorgen. Ook is gebleken dat gewrichtsklachten sterk kunnen afnemen door een periode van vasten, door een veganistisch of vegetarisch dieet of door bepaalde voedingsmiddelen uit het dieet weg te laten. Voedingssupplementen en voeding binnen andere geneeswijzen Een gezond voedingspatroon kan eventueel aangevuld worden met supplementen. Glucosamine is inmiddels een geregistreerd medicijn voor de behandeling van de symptomen van artrose van de knie. Op www.cbg-meb.nl kunt u kijken welke merken als medicijn zijn geregistreerd. Omdat ze als zelfzorgmedicijn worden aangemerkt, betekent dit helaas dat ze niet vanuit de basisverzekering worden vergoed. Er zijn ook combinatiepreparaten met glucosamine, waaraan chondroïtine is toegevoegd en soms ook meerdere ingrediënten zoals MSM, vitaminen of een aantal plantaardige middelen. Er is van een aantal van deze preparaten onderzoek gedaan naar de werkzaamheid. Vooral naar glucosamine. Omdat er in de verschillende onderzoeken vaak naar andere dingen is gekeken of een andere patiëntenpopulatie of preparaat is gebruikt, is het soms lastig om ze met elkaar te vergelijken en op basis daarvan een eenduidige uitspraak te doen. Een van de laatste onderzoeken naar glucosamine is gedaan door de Erasmus Universiteit te Rotterdam. Een groep mensen met heupartrose werd in tweeën gedeeld. De ene helft kreeg glucosamine, de andere helft een neppil. Na verloop van tijd was er weinig verschil te zien tussen de twee groepen. De onderzoekers concludeerden daardoor dat glucosamine geen werking heeft bij heupartrose. Er was echter ook kritiek op deze studie. Voor dit onderzoek werden patiënten gebruikt die niet zoveel last van heupartrose hadden. Hierdoor was het moeilijk om verschillen te zien tussen de twee groepen. Bij de mensen die ook last van andere gewrichten hadden, nam de pijn bovendien het meest af in de glucosamine groep, vooral de klachten in de knie. Op basis hiervan wordt geconcludeerd dat glucosamine het meeste effect zou hebben bij artroseklachten waarbij ontstekingen een belangrijke rol spelen, zoals bij knieartrose. Ook naar andere preparaten is onderzoek gedaan. Hieruit blijkt dat ook middelen zoals visolie, MSM, kurkuma (verdubbelt de werking van glucosamine), duivelsklauw, wilgenbast (waar aspirine uit is gewonnen), gember en SAMe een pijnstillende en/of ontstekingsremmende werking bij verschillende soorten gewrichtsklachten kunnen hebben. 3

Naast deze supplementen zijn er verschillende vormen van complementaire geneeskunde die allemaal hun eigen visie op voeding hebben waarbij voeding een grote invloed heeft op de gezondheid en vaak zelfs als medicijn wordt ingezet. Zo werkt de natuurgeneeskunde veel met reinigingsdiëten of diëten om verzuring van het lichaam tegen te gaan, wordt voeding binnen de Chinese geneeskunde zowel als preventie als medicijn ingezet en gebruikt men voeding binnen de Ayruveda (Indiase geneeskunde) om verschillende lichaamsfuncties te versterken of af te remmen. Meer informatie over deze geneeswijzen kun je vinden bij de beroepsverenigingen die vermeld staan op de linkspagina op onze website. Wil je iets doen met supplementen of je dieet dan is het verstandig om dit onder begeleiding te doen van iemand die er verstand van heeft. De dosis en combinatie van supplementen kunnen namelijk heel nauw komen en voor ieder individu verschillend zijn. Bovendien kunnen ze ook een effect hebben op andere medicijnen die je misschien gebruikt. Een professionele behandelaar is in staat om dit te beoordelen en te bekijken wat voor jou in jouw individuele situatie de beste combinatie en dosering is. Ook als je iets met je dieet wilt doen dan is dat verstandig om dit te doen onder begeleiding van iemand die daar verstand van heeft, anders loop je het risico dat je voedingstekorten opdoet of dat de je last krijgt van andere klachten. Voor advies en begeleiding kun je terecht bij een (orthomoleculaire of natuur-)diëtist of bij een van de behandelaars van de bovengenoemde beroepsvereniging. Beter in Beweging Ook met extra bewegen kun je veel doen om de klachten die bij artrose ontstaan te verlichten. Beweging zorgt er uiteraard voor dat je een gezond gewicht behoudt, maar het doet nog veel meer. Elke beweging zorgt ervoor dat het gewrichtsvloeistof in de gewrichten wordt verspreidt en het door het kraakbeen kan worden opgenomen. Kraakbeen werkt namelijk als een soort spons. Bij elke beweging wordt het samengeperst waardoor het zich daarna weer kan volzuigen met gewrichtsvloeistof waar het zijn voeding uit haalt. Daarnaast zorgt bewegen ervoor dat de spieren en banden om het gewricht soepel en stevig blijven. Bovendien is aangetoond dat bewegen endorfinen vrij maakt. Dit zijn een soort natuurlijke pijnstillers die er bovendien voor zorgen dat je je beter voelt. Als je last van je gewrichten hebt, kan het soms moeilijk zijn om een goede vorm van beweging te vinden die bij je past en die te doen is. Wil je tips en meer informatie hierover? Lees dan onze brochure Beter in Beweging. Je kunt deze vinden op onze website: www.betergewricht.nl Ontspanning Ontspanning zorgt ervoor dat de spieren soepeler worden en de gewrichten minder op elkaar worden gedrukt. Vaak worden de pijnklachten daardoor ook minder. Bovendien heeft ontspanning ook een geestelijk effect. Omdat je je rustiger voelt, kun je de klachten vaak beter aan. Ontspanning in combinatie met warmte heeft nog eens een extra effect. De warmte zorgt voor extra ontspanning en een betere doorbloeding van de weefsels. Er zijn heel veel manieren om te ontspannen, al of niet in combinatie met warmte. Denk bijvoorbeeld aan ontspanningsoefeningen, of een kruik, een warmtedekentje of een warm bad. Veel mensen hebben baat bij een infraroodlamp. Let er wel op dat je geen warmte toepast als er sprake van een actieve ontsteking is, dus als het gewricht rood, warm en gezwollen is. Dan is het meestal juist aan te raden dat je koude toepast. Andere manieren om te ontspannen zijn ook de zogenaamde mind-body technieken. Dit zijn technieken zoals meditatie, mindfulness, of zoals qigong, tai chi of andere oosterse bewegingsleren. Deze technieken hebben tegelijkertijd zowel een fysieke als geestelijke ontspannende en versterkende werking. Ook zijn er visualisatieoefeningen (verbeelding) die zijn ontwikkeld om beter om te kunnen gaan met pijnklachten. Aanvullende mogelijkheden Naast de bovengenoemde basisbehandelingen zijn er nog een aantal andere mogelijkheden binnen de zogenaamde complementaire gezondheidszorg die veel kunnen bijdragen aan het hanteren van de klachten bij artrose. Dit blijkt niet alleen uit de praktijk, er wordt ook steeds meer onderzoek gedaan dat dit aantoont. 4

Zo zijn er ook supplementen die in een andere vorm worden toegepast, bijvoorbeeld hyaluronzuur. Dit heeft een soortgelijke werking als glucosamine, namelijk het verbeteren van de conditie van het kraakbeen. Meestal wordt het in injectievorm toegepast en dan vooral in de grotere gewrichten zoals de knie. Ook heb je supplementen in zalfvorm. Onderzoek heeft uitgewezen dat de handen insmeren met arnicazalf een net zo pijnstillend effect kan hebben als eenzelfde soort preparaat met iboprufen. Een andere aanvullende therapie die in de praktijk veel verlichting bij artrose lijkt te kunnen geven is de zogenaamde Microstroom Elektro Therapie (MET). Omdat het meestal met een APS-apparaat wordt toegepast, staat het ook wel bekend als APS-therapie. Door middel van plakkers op de huid wordt een heel zwak stroompje toegediend dat de celstofwisseling stimuleert en natuurlijke pijnstillers vrijmaakt. Het stroompje stimuleert in feite hetzelfde proces van uitwisseling van stofjes binnen en buiten de cellen dat er normaal gesproken al in het lichaam plaatsvindt. Vandaar de naam Actie Potentiaal Simulatie. Op dit moment wordt er onderzoek gedaan om te achterhalen hoe het precies werkt en wat het effect is op menselijke kraakbeencellen. Een kuurbehandeling kan bij verschillende vormen van gewrichtsklachten veel verlichting geven, ook bij artrose. Zo n behandeling bestaat uit een combinatie van baden in warm mineraalrijk water uit natuurlijke bronnen, een oefenprogramma en een aantal aanvullende behandelingen zoals massages of pakkingen. Veel mensen geven aan dat ze na een kuurbehandeling van twee of drie weken er weer een half jaar tegenaan kunnen. Het schijnt vooral de combinatie van warmte, de heilzame werking van de mineralen en ontspanning te zijn die het effect teweeg brengt. Daarnaast zijn er nog verschillende geneeswijzen die allemaal op hun eigen manier iets bij kunnen dragen aan het verminderen van de klachten. Denk aan behandelwijzen als homeopathie, antroposofische geneeswijzen, Ayurveda, Chinese Geneeskunde, osteopathie, neuraaltherapie en andere natuurgeneeswijzen. Dit zijn zogenaamde holistische geneeswijzen waarbij zowel de lichamelijke als de geestelijke aspecten van een aandoeningen in ogenschouw worden genomen en waarbij het herstellen van de energiebalans een grote rol binnen de behandeling inneemt. Een ontregelde energiebalans wordt namelijk in veel gevallen gezien als belangrijke oorzaak van de klachten. Meer informatie en adressen van behandelaars zijn te vinden bij de betreffende beroepsverenigingen. Adressen van deze verenigingen kun je vinden op de linkspagina van onze website. Preventie Voorkomen is natuurlijk altijd nog beter dan genezen. Ook al is artrose niet altijd te voorkomen, er zijn toch een aantal dingen die je kunt doen om de kans erop te verkleinen. Een ervan is het voorkomen van overgewicht. Overgewicht zorgt voor een te grote belasting van je gewrichten, vooral van je knieën en heupen. Door ervoor te zorgen dat je niet te zwaar wordt, kun je al een hoop doen om overbelasting te voorkomen en kun je daarmee de kans op artrose verkleinen. Zelfs een gewichtsverlies van 1 kilo kan leiden tot het beter functioneren van je gewrichten. Overgewicht voorkom je door matig en gezond te eten en voldoende te bewegen. Als je te weinig beweegt in verhouding tot de hoeveelheid die je eet, kom je langzaam maar zeker steeds meer aan. Maar ook om een andere redenen kan bewegen de kans op artrose verkleinen. Zoals we al gezien hebben, heeft bewegen een belangrijk effect als het gaat om kraakbeen, spieren en banden in goede conditie te houden. Voldoende bewegen verkleint daardoor ook de kans op het ontstaan van artrose. Het gaat dan wel om niet te belastende vormen van bewegen, zoals wandelen, fietsen en zwemmen. Te zwaar belastende vormen van bewegen of sporten kunnen de kans op artrose juist vergroten. Ook het voorkomen van overbelasting door te zwaar werk waarbij veel knielen, hurken en zwaar tillen betrokken zijn en het voorkomen van (sport)blessures kan de kans op het ontstaan van artrose voorkomen. Uiteraard zorgt ook een gezond voedingspatroon met zoveel mogelijk verse en onbewerkte producten voor het verkleinen van de kans op allerlei aandoeningen, waaronder ook artrose. Niet alleen door het voorkomen van overgewicht maar ook doordat het lichaam daarmee de nodige voedingstoffen binnen 5

krijgt om zo goed mogelijk te kunnen functioneren en het behouden blijft van overbelasting door ongezonde stoffen zoals te veel suiker, zout en andere additieven in voorbewerkt voedsel. Conclusie Artrose wordt vooralsnog aangemerkt als een chronische, progressieve aandoening waarvan de oorzaken nog altijd niet precies bekend zijn. Een aantal factoren zijn wel duidelijk, maar het kan goed zijn dat er nog andere aspecten een rol spelen die wij nog niet voldoende kennen. In de tussentijd is het van belang om een zo gezond mogelijk levensstijl te hanteren om de kans op artrose zo klein mogelijk te houden. Als je er dan toch last van krijgt, zijn er, naast de medicijnen waar je echt wel voorzichtig mee moet zijn, meerdere mogelijkheden om de pijn en stijfheid bij artrose te verlichten. Houd de website van fonds Beter voor Gewrichten in de gaten want daar kun je de meest recente informatie vinden over verschillende manieren waarop je met allerlei gewrichtsklachten kunt omgaan. Cijfers: Uit de meest recente cijfers van een onderzoek van TNO wordt duidelijk dat één op de tien volwassen mensen in Nederland aan artrose lijdt, dat zijn zo n 1, 2 miljoen mensen. Daarmee is artrose de meest voorkomende vorm van reuma. De helft van die mensen heeft chronische pijnklachten en de verwachting is dat, door de vergrijzing en verslechtering van leefstijl het aantal alleen maar zal toenemen. Onder die 1,2 miljoen mensen zijn er naar schatting 25.000 jonge mensen (tussen de 25 en 44 jaar) die last hebben van artrose. Disclaimer: Deze informatie is alleen als oriënterende basisinformatie bedoeld. Het is niet bedoeld als vervanging van het advies van een arts. Raadpleeg voordat je wat met deze informatie gaat doen altijd eerst je eigen behandelaar. 6