IST Detentieboten Zuid-Holland locatie Rotterdam Inspectiebericht Vervolgonderzoek
Ministerie van Justitie Inspectie voor de Sanctietoepassing j1 Detentieboten Zuid-Holland locatie Rotterdam Inspectiebericht Vervolgonderzoek Juli 2007
Inhoudsopgave 1 Inleiding 2 2 Bevindingen 4 2.1 Algemeen 4 2.2 Rechtspositie 5 2.3 Veiligheid 8 2.4 Vertrek 9 3 Conclusie 10
1 Inleiding Incidentonderzoek Op 4 mei 2006 heeft de Inspectie voor de Sanctietoepassing (ISt) het inspectierapport over het incidentonderzoek naar Detentieboten Zuid- Holland, locatie Merwehaven[ 1 ] aangeboden aan de toenmalige ministers van Justitie en voor Vreemdelingenzaken en Integratie. Zij zonden het rapport op 24 mei 2006 naar de Tweede Kamer.[ 2 ] Op verzoek van de vaste commissie voor Justitie van de Tweede Kamer ging de minister van Justitie bij brief van 1 september 2006 onder meer nader in op de aanbevelingen uit het rapport en zegde hij toe dat de ISt een vervolginspectie zou verrichten.[ 3 ] Vervolgonderzoek Op 22 mei 2007 heeft de ISt een vervolginspectie verricht bij Detentieboten Zuid-Holland, locatie Rotterdam[ 4 ]. Dit inspectiebericht doet verslag van deze vervolginspectie op basis van documentenonderzoek, schouw van locatie Rotterdam en van de uitvoering van het dagprogramma en interviews met bewoners en met alle geledingen van het personeel. Bij de vervolginspectie heeft de ISt zich gericht op de stand van zaken met betrekking tot de aanbevelingen gedaan naar aanleiding van het incidentonderzoek. Object van vervolgonderzoek Het cluster Detentieboten Zuid-Holland omvat locatie Rotterdam en locatie Dordrecht. De detentieboot van locatie Dordrecht is per 1 mei 2007 in gebruik genomen. De ISt neemt locatie Dordrecht mee in de reguliere planning van doorlichtingen en beperkt zich in dit vervolgonderzoek tot locatie Rotterdam. Locatie Rotterdam bestond tot voor kort uit twee detentieboten, de Stockholm en de Reno. Op de Reno arriveerden de vreemdelingen op de inkomstafdeling alvorens zij doorgeplaatst werden naar een andere afdeling van de Stockholm of de Reno. De Reno is inmiddels buiten gebruik gesteld voor de bewaring van vreemdelingen en heeft alleen nog een kantoor- en trainingsfunctie. De inkomstafdeling is nu op de [ 1 ] Het inspectierapport heeft de ISt samen met de Raad voor Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ) opgesteld. Indertijd had ook de RSJ een toezichthoudende taak. Per 1 oktober 2006 is de RSJ ontheven van zijn toezichthoudende taak. [ 2 ] TK 2005-2006, 24 587, nr. 175. [ 3 ] TK 2005-2006, 24 587, nr. 188. [ 4 ] Locatie Rotterdam is de nieuwe naam voor locatie Merwehaven. 2
Stockholm. Onderwerp van vervolgonderzoek is nu louter de detentieboot Stockholm. Voor de Stockholm is een gebruiksvergunning afgegeven die geldig is tot 21 januari 2008. Verblijfsduur Een belangrijke wijziging met betrekking tot de Stockholm is dat het gerechtshof van Den Haag op 26 april 2007 heeft beslist dat op de Stockholm vreemdelingen niet langer dan zes maanden in bewaring mogen worden gehouden. De Stockholm heeft een capaciteit van 472 plaatsen. De bezetting van de Stockholm is op 10 mei 2007 404 bewoners, een bezettingspercentage van 86%. Figuur 1 geeft de verblijfsduur in dagen weer van deze bewoners van de Stockholm op 10 mei 2007. Gemiddeld over de bewoners van 10 mei 2007 is de verblijfsduur 50 dagen. 200 185 180 160 aantal bewoners 140 120 100 80 60 40 20 0 86 65 32 29 6 1 0 0 0 0 0 0 1-30 31-60 61-90 91-120 121-150 151-180 181-210 211-240 241-270 271-300 301-330 331-360 361-390 verblijfsduur in dagen Figuur 1: Verblijfsduur in dagen van de bewoners op de Stockholm op 10 mei 2007 3
2 Bevindingen Hoofdstuk 2 volgt in opzet de aanbevelingen uit het inspectierapport Detentieboten Zuid-Holland, locatie Merwehaven uit mei 2006 en rapporteert per aanbeveling de stand van zaken. De oorspronkelijke nummering van de aanbevelingen is aangehouden. 2.1 Algemeen Organisatie 1. Uniformeer de kledingvoorschriften voor vreemdelingentoezichthouders gezien de samenwerking tussen de DJI-poolers en de G4S-medewerkers en ook mede gezien de plannen om de DJI-Pool structureel in te bedden binnen DJI. De minister van Justitie onderschreef het belang van gelijkluidende kledingvoorschriften met het oog op de onderlinge omgang tussen vreemdelingentoezichthouders en met het oog op de bejegening van de bewoners.[ 3 ] Locatie Rotterdam nam de aanbeveling echter zo vergaand op dat men er vanuit ging dat de aanbeveling vroeg om een identiek uniform voor DJI-poolers en G4S-medewerkers. Zij achtte de aanbeveling niet opvolgbaar daar het dragen van een identiek uniform door beide groepen medewerkers wettelijk onmogelijk is.[ 5 ] De locatie beziet nu alsnog in hoeverre de kledingvoorschriften gelijk gesteld kunnen worden en zij heeft inmiddels met de DJI-pool en G4S de kledingvoorschriften voor de periode van 1 mei t/m 30 september 2007 vastgesteld. Voor deze periode luidt het kledingvoorschrift voor beide groepen medewerkers dat een overhemd met korte mouw en zonder stropdas volstaat. 2. Reduceer de span of control van de functiebegeleider van de DJI-poolers. De minister van Justitie berichtte de Kamer reeds de aanstelling van een extra functiebegeleider.[ 3 ] De werving van nog een functiebegeleider is stopgezet vanwege de buiten gebruikstelling van de Reno. 3. Ontlast de afdelingshoofden zodanig dat informatie-uitwisseling met vreemdelingentoezichthouders onder andere door regelmatig werkoverleg geborgd is. Inmiddels vindt wekelijks werkoverleg plaats, het zogenoemde dekoverleg. [ 5 ] Wet op de particuliere beveiligingsorganisaties en recherchebureaus. 4
Screening 4. Verbeter het inkomst- en plaatsingsproces door meer stabiliteit te brengen in het team van de inkomstafdeling. De inkomstafdeling is nu op de Stockholm (afdeling E). De vreemdelingentoezichthouders worden zoveel als mogelijk afdelingsgebonden ingezet. De afdelingsgebonden inzet maakt het mogelijk om op de inkomstafdeling te werken met een team van vast toezichthouders. De inkomstafdeling heeft een extra toezichthouder in de dagdienst die onder meer de intake doet. Verblijf De Stockholm doet mee in de pilot technische hygiëne in samenwerking met de GGD in het kader van de implementatie van hygiënerichtlijnen voor justitiële inrichtingen. De GGD heeft de Stockholm in februari 2007 geïnspecteerd. Tijdens deze inspectie bleek onder meer dat de benauwd aandoende verblijfkamers van rokende vreemdelingen voldoende ventilatiemogelijkheid hebben. 5. Vervang versleten matrassen. Alle matrassen zijn in juli 2006 vervangen (zie ook [ 3 ]). 6. Draag zorg voor serviesgoed dat niet de sporen van eerder gebruik vertoont. Al het kunststof serviesgoed is vervangen door serviesgoed van aardewerk. 2.2 Rechtspositie Bejegening 7. Ontlast de afdelingshoofden zodanig dat de afdelingshoofden niet vooral op basis van incidenten contact hebben met de bewoners. Elke dag is er een afdelingshoofd vrijgesteld als dienstdoend afdelinghoofd opdat deze vrij kan verkeren tussen de bewoners en ook tussen de vreemdelingentoezichthouders (zie aanbeveling 3). Huisregels 8. Maak de huisregels zodanig onbelemmerd beschikbaar en zodanig toegankelijk dat de bewoners op de hoogte zijn van hun rechten en plichten. De huisregels zijn voor de bewoners, in de talen Spaans, Arabisch, Chinees, Engels, Frans, Duits en Nederlands, in te zien in de recreatieruimten. De huisregels zijn molestbestendig bevestigd aan leestafels. De directie ziet erop toe dat alsnog vernielde exemplaren van de huisregels vervangen worden. 5
Ook komen de huisregels beschikbaar via de bibliotheekkar (zie aanbeveling 18). De huisregels zijn nog steeds op te vragen bij de teamposten. 9. Draag zorg voor een eensluidende handhaving van de huisregels door de vreemdelingentoezichthouders opdat de bewoners geen willekeur ondervinden. Tijdens het werkoverleg komt bij een vast agendapunt eensluidende handhaving van huisregels wekelijks aan de orde. Tweewekelijks komt bij toerbeurt een werkinstructie aan de orde die voorafgaand aan het werkoverleg ter lezing wordt ge-e-mailed. Commissie van toezicht 10. Creëer een juridisch loket om de onzekerheid bij de bewoners tot het minimum te beperken als het gaat om hun rechtspositie. De minister van Justitie zag geen praktische meerwaarde van een juridisch loket boven de toegang tot de terugkeerfunctionaris en de toegewezen piketadvocaat.[ 3 ] Zijn ambtsopvolger heeft onder meer naar aanleiding van onderzoek naar de kwaliteit van de rechtsbijstand aan vreemdelingen in vreemdelingenbewaring aan de Raden voor Rechtsbijstand gevraagd een plan op te stellen om te bewerkstelligen dat in de penitentiaire inrichtingen voor vreemdelingenbewaring een spreekuurvoorziening wordt ingericht.[ 6 ] 11. Draag zorg voor een betere bekendheid van de rol en functie van de commissie van toezicht bij zowel vreemdelingentoezichthouders als bewoners. Tijdens de intake worden de bewoners gewezen op de rol en functie van de commissie van toezicht. De commissie van toezicht zal vanaf 11 juli 2007 tijdens haar bezoek aan de Stockholm een badge dragen om haar herkenbaarheid te vergroten. Extern contact 12. Tref geluidsisolerende voorzieningen opdat de bewoners ongestoord kunnen telefoneren. Er zijn kappen om de telefoons geplaatst. Deze blijken weinig soelaas te bieden. Er wordt gezocht naar een betere oplossing. Zorg Men is bezig met de implementatie van Verantwoorde Medische Zorg (VMZ) zoals dat ook binnen het Gevangeniswezen is ingevoerd.[ 7 ] In Dordrecht [ 6 ] TK, 2006-2007, 19 637, nr. 1108. [ 7 ] VMZ is landelijk DJI-beleid dat beoogt de medische zorg in justitiële inrichtingen te uniformeren en protocolleren en kwalitatief gelijk te stellen aan de maatschappelijk geboden medische zorg. 6
wordt een inloopspreekuur op de verblijfsafdeling beproefd en mogelijk wordt zo n spreekuur ook op de Stockholm ingevoerd. 13. Draag zorg voor een meer uitgebreide rapportage over het gedrag van de bewoners ten behoeve van een betere voortgangscontrole en om problematisch gedrag en klachten beter te kunnen volgen. Inmiddels bestaat er een psychomedisch overleg (PMO). 14. Voorkom onderdiagnostiek en onderbehandeling van bewoners bij psychosociale problematiek. Er is sinds 1 maart 2007 1,5 fte beschikbaar voor de psychosociale zorg. Naar zeggen van de psycholoog is er geen sprake van onderdiagnostiek en onderbehandeling. Plaatsing naar de extrazorgafdeling (EZA) in het Uitzetcentrum Rotterdam te Zestienhoven gaat vlot. 15. Verbeter de continuïteit in de huisartsenzorg ten behoeve van de kwaliteit van de indicatiestelling door de huisarts. De huisartsenzorg wordt per 1 september 2006 weer verleend door FMMU, van oudsher de aanbieder van huisartsenzorg. Dit is de continuïteit en kwaliteit van de huisartsenzorg ten goede gekomen. 16. Verruim de capaciteit van de extrazorgafdeling in overeenstemming met de noodzakelijke behoefte. Bij een tekort aan capaciteit voor extra zorg in Zestienhoven kan uitgeweken naar de EZA van het Detentiecentrum Zeist (zie ook [ 3 ]). Winkel 17. Het is wenselijk om, in overleg met de gedetineerdencommissie, het assortiment van de winkel uit te breiden met verse producten als fruit en groente. De winkel is uitgebreid met een koelversautomaat met diverse verse producten als fruit en melk. Het assortiment is onderwerp van overleg in de Gedeco. Groente ontbreekt in het assortiment. Bibliotheek 18. Maak het mogelijk dat de bewoners toegang hebben tot een uitgebreider boekenbestand, woordenboeken en juridische naslagwerken. De boekenkasten in de recreatiezalen bieden een ruimer aanbod van boeken. Vanaf 4 juni 2007 zal een bibliotheekkar met kranten, tijdschriften, woordenboeken, de huisregels en de penitentiaire beginselenwet één uur per week de recreatieruimten aandoen. 7
Sport 19. Creëer de mogelijkheid dat de bewoners wekelijks aan lichamelijke oefening kunnen doen met behulp van fitnessapparatuur. Het plan om fitnessruimten te creëren in de zespersoonskamers (zie [ 3 ]) heeft geen doorgang gevonden. Op de twee binnenplaatsen van de Stockholm zijn inmiddels fitnessapparatuur en tafeltennistafels geplaatst. Luchten 20. Tref een luchtvoorziening ten behoeve van de OBS-afdeling opdat het verblijf hierin kan worden aangemerkt als verblijf in de buitenlucht. De penitentiaire regelgeving geeft geen nadere omschrijving van het recht op dagelijks verblijf in de buitenlucht van tenminste een uur. De minister van Justitie heeft aangegeven dat het niet mogelijk is om op de boot zelf een andersoortige luchtvoorziening te treffen en dat het verblijf in de huidige luchtruimte zeker aangemerkt kan worden als verblijf in de buitenlucht.[ 3 ] Gedetineerdencommissie 21. Formaliseer en faciliteer de gedetineerdencommissie. Er vindt zeswekelijks overleg plaats tussen de gedetineerdencommissie en een afdelingshoofd en er wordt gelegenheid geboden voor vooroverleg. 2.3 Veiligheid 22. Draag zorg voor de borging van een technisch volledige bruikbaarheid van de veiligheidsvoorzieningen en voor de handhaving en naleving van de instructies dienaangaande, in het bijzonder als het gaat om de detectiepoort. De ISt heeft geconstateerd dat de naleving van de dienstinstructies als het gaat om de detectiepoort nauwgezetter worden nageleefd. Maandelijks rapporteert de Stockholm met het Informatieveiligheidssysteem (IVS) aan het hoofdkantoor van DJI over de stand van zaken met betrekking tot alle veiligheidsaspecten. De rapportage van april 2007 meldt nog veel uitval van de personenzoekinstallatie (PZI, piepers ). De uitval is te verhelpen met kleine reparaties, waarvoor extra personeel wordt ingezet. 23. Laat calamiteitenoefeningen regelmatig plaatsvinden. Er vinden nagenoeg maandelijks oefeningen plaats. Van de oefening wordt intern verslag opgemaakt. Het laatste verslag, van de oefening in maart 2007, vermeldt helder wat goed ging en wat verbetering behoeft. De data van de laatste twee oefeningen worden ook gerapporteerd in het IVS. 8
2.4 Vertrek Bij vertrek krijgt de vreemdeling indien nodig voor twee weken medicatie mee en een medisch paspoort. 24. Creëer de mogelijkheid en draag zorg voor de gelegenheid voor een reguliere informatie-uitwisseling over de bewoners tussen de vreemdelingentoezichthouders en de terugkeerfunctionarissen enerzijds gericht op de omstandigheden tijdens het verblijf in bewaring en anderzijds gericht op de omstandigheden na vertrek. De terugkeerfunctionaris woont tweemaandelijks het werkoverleg van de vreemdelingentoezichthouders bij. De informatievoorziening naar de vreemdelingentoezichthouders beperkt zich tot algemene voorlichting over het uitzettingsproces en men komt nog niet toe aan overleg over een individuele bewoner. 9
3 Conclusie Het incidentonderzoek uit mei 2006 naar de detentieboot Stockholm concludeerde dat er sprake was van een correcte en respectvolle bejegening van de bewoners van de boot en ook dat de dagelijkse bedrijfsvoering ruim een jaar na de ingebruikname van de boot nog werd beïnvloed door veel incidenten van een uiteenlopend karakter. Het onderzoek leidde tot 24 aanbevelingen. Op basis van de vervolginspectie op 22 mei 2007 naar de stand van zaken met betrekking tot deze aanbevelingen concludeert de ISt dat de dagelijkse bedrijfsvoering meer ruimte biedt voor en meer gericht is op structurele verbetering en consolidatie. Zonder meer opgevolgd zijn 20 aanbevelingen. Gewerkt wordt nog aan drie aanbevelingen. De toegang van de rechtshulp (10) zal verbeterd worden met een spreekuurvoorziening op basis van een plan van de Raden voor Rechtsbijstand. Voor het ongestoord kunnen telefoneren (12) wordt nog naar een oplossing gezocht en de informatieuitwisseling tussen vreemdelingentoezichthouders en terugkeerfunctionarissen (24) dient nog geïntensiveerd te worden. Luchtkooi Eén aanbeveling, het creëren van een luchtvoorziening voor de OBS-afdeling (20), is enerzijds afgedaan als onmogelijkheid als de oplossing gezocht wordt op de boot zelf en anderzijds heeft de minister van Justitie aangegeven dat het verblijf in de huidige luchtruimte zeker aangemerkt kan worden als verblijf in de buitenlucht.[ 3 ] De ISt blijft van oordeel dat de huidige luchtruimte -een ruimte identiek aan de observatiecel met een venster zonder ruit- niet tegemoet komt aan de zorgplicht van de directeur van een inrichting dat de gedetineerde in de gelegenheid wordt gesteld dagelijks ten minste een uur in de buitenlucht te verblijven. [ 8 ] De beschrijving van een zogeheten luchtkooi in het programma van eisen voor een normaal beveiligde penitentiaire inrichting spreekt van een buitenvoorziening met onder meer dakopeningen en een schuilmogelijkheid. [ 8 ] Penitentiaire beginselenwet Artikel 49 lid 3 en ook Artikel 24 lid 2, Artikel 55 lid 1. 10
De Regeling Politiecellencomplex spreekt van een buitenruimte met een overkapping die voldoende bescherming biedt tegen neerslag en die maximaal een derde deel van de totale luchtruimte beslaat.[ 9 ] De European Prison Rules spreken van at least one hour of exercise every day in the open air, if the weather permits. [ 10 ] De beroepscommissie van de RSJ oordeelt dat het verblijf in de luchtkooi van PI Limburg-Zuid, locatie De Geerhorst, een ruimte met twee uitsparingen in de wand voor toetreding van daglicht en buitenlucht, niet is aan te merken als verblijf in de buitenlucht.[ 11 ] Advies aan DJI Leg voor luchtkooien van de afzonderings- en strafcellen normen vast om deze luchtkooien onbetwist te kunnen toetsen op het voldoen aan verblijf in de buitenlucht.[ 12 ] [ 9 ] Artikel 3 (Staatscourant 208, 1999). [ 10 ] Raad van Europa, Aanbeveling Rec(2006)2, Appendix 27.1. [ 11 ] nr. 06/3258/GA. [ 12 ] Zie ook het inspectierapport van de doorlichting van PI Achterhoek locatie Lunette (april 2007). 11
Justitie werkt aan een veiliger samenleving Justitie voorkomt en bestrijdt criminaliteit. Adequate opsporing, snelle berechting en consequente uitvoering van straffen en maatregelen zorgen dat Nederland veiliger wordt. Uitgave Juli 2007, Ministerie van Justitie, Inspectie voor de Sanctietoepassing, Postbus 20301, 2500 EH Den Haag