AMBIANCE in de zorg (regio Breda) Werkgroep 3 Anita Ripmeester, diëtist Stichting Elisabeth Marijke Nagtzaam, verpleegkundige geriatrie Amphia Ziekenhuis 1
Nelie Braspenning, voedingsassistent Amphia Ziekenhuis Lyda Aarts, zorgmanager stichting bejaardenzorg Oosterhout Mientje Bakkers, verpleegkundige St. Mark en Maasmond 2
AMBIANCE in de zorg (regio Breda) Werkgroep 3 3
Breda 14 December, 2006 4
Voorwoord Voor u ligt het rapport Ambiance in de zorg (Regio Breda). Het rapport is geschreven in opdracht van de Annevillegroep. Werkgroep 3 heeft de opdracht gekregen een voorstel te schrijven voor het verbeteren van de ambiance rondom de maaltijden. Het rapport is tot stand gekomen na het onderzoeken en analyseren van wetenschappelijke literatuur, en aan de hand van een vragenlijst ingevuld door de deelnemende zorgaanbieders. Via deze weg willen wij onze dank uitbrengen aan de zorgaanbieders die de vragenlijst heeft ingevuld, Eline Spoor en aan Kristel Nijs die op 31 oktober j.l een presentatie voor ons heeft verzorgd. Breda, december 2006 5
Inhoudsopgave Voorwoord...5 Inhoudsopgave...6 Inleiding...7 Tijdspad...8 Inventarisatie van voorbeelden in andere regio s rondom de ambiance...9 Voorstel voor het verbeteren van de overgangsmomenten in de zorgketen m.b.t. ambiance..11 Voorstel en adviezen voor het verbeteren van de ambiance rond eten en drinken...12 Bijlage I De vragenlijst betreffende de ambiance...15 Bijlage II Onderzoeksartikel - Kristel Nijs....18 6
Inleiding Eten en drinken zijn basale menselijke behoeften die bijdragen aan de kwaliteit van leven. Allereerst omdat eten en drinken het lichaam voorziet van energie en voedingsstoffen. Maar ook omdat maaltijden en drinkpauzes voor veel mensen een belangrijke sociale betekenis hebben. Samen eten en drinken geeft een gevoel van verbondenheid en betrokkenheid. Dit stimuleert de eetlust. Helaas blijkt uit onderzoek dat eten en drinken bij mensen die van langdurige zorg afhankelijk zijn vaak moeizaam verlopen. Dit leidt in sommige situaties tot ondervoeding. Dit is gevaarlijk omdat het mensen verzwakt, ze extra kwetsbaar maakt voor ziekten of ze langer ziek houdt of onnodig afhankelijk maakt. Als bewoners van een verpleeghuis gezellig gezamenlijk aan tafel eten, voelen ze zich gezonder en blijven ze beter op gewicht Dat concludeert de Nederlandse wetenschapper Kristel Nijs van de Wageningen Universiteit. Als werkgroep zijn wij aan de slag gegaan met ambiance in de zorgketen. Als werkgroep wilde we graag een inventarisatie maken wat de zorgaanbieders verstaan onder ambiance, wat werd er door de instelling en/of afdeling al gedaan aan ambiance. En welke veranderingen zou men wenselijk vinden als zorgaanbieder op het gebied van ambiance. Vanuit de beantwoorde vragenlijsten en wetenschappelijke literatuur zijn er een aantal adviezen tot stand gekomen met betrekking op de ambiance. Opdrachten die door werkgroep 3 vervuld moesten worden ; 4.3.1 Een inventarisatie van voorbeelden in andere regio s (ondervoeding, medische voeding en ambiance) 4.3.7 Een voorstel voor het verbeteren van de overgangsmomenten in de zorgketen m.b.t. ondervoeding (waaronder de overdracht zelf), medische voedingsmiddelen en ambiance. 4.3.8 Een voorstel voor het verbeteren van de ambiance rond eten en drinken. 7
Tijdspad Werkgroep 3: Ambiance Werkgroepleden: Anita Ripmeester, diëtist Stichting Elisabeth Marijke Nagtzaam, verpleegkundige geriatrie Amphia Ziekenhuis Nelie Braspenning, voedingsassistent Amphia Ziekenhuis Lyda Aarts, zorgmanager stichting bejaardenzorg Oosterhout Mientje Bakkers, verpleegkundige St. Mark en Maasmond Opdrachten werkgroep 3: 4.3.1a: een inventarisatie van de bestaande regelingen en processen t.a.v. ambiance bij de deelnemende instellingen 4.3.7: een voorstel voor het verbeteren van de overgangsmomenten in de zorgketen m.b.t. ambiance 4.3.8. een voorstel voor het verbeteren van de ambiance rond eten en drinken Tijdspad: Eindproduct: rapport met uitwerking van de punten 4.3.1a, 4.3.7. en 4.3.8. 1. Datum eerste bijeenkomst: 8 november 2006, locatie Amphia Langendijk 2. Opstellen vragenlijst: 8 november 2006 3. Versturen en verspreiden vragenlijst: week 46 4.Verzamelen vragenlijsten en bundelen antwoorden: week 48 5. Datum tweede bijeenkomst: 13 december 2006 van 15.30 uur t/m 17.00, locatie Amphia Langendijk. Tijdspad zal dan verder uitgestippeld worden. Aanvulling tijdspad 6. week 51: - Uitwerking opdrachten 4.3.7. en 4.3.8. door Marijke. - Uitgewerkte opdrachten worden doorgestuurd naar de andere werkgroepleden. - Op- en aanmerkingen op de uitgewerkte opdrachten worden teruggestuurd naar Marijke. - Uitgewerkte vragenlijst (4.3.1a) wordt gemaild naar alle werkgroepleden door Anita 7. week 52: - Opdrachten zijn af en worden gemaild naar alle werkgroepleden - Alle opdrachten worden samengevoegd door Nelie. 8. week 1: Definitief rapport 8
Inventarisatie van voorbeelden in andere regio s rondom de ambiance. 4.3.1 Een inventarisatie van voorbeelden in andere regio s (ondervoeding, medische voeding en ambiance) Elke deelnemende instelling heeft 1 vragenlijst via de mail toegestuurd gekregen. Het was de bedoeling dat degene die de vragenlijst ontving de vragenlijst zelf invulde en deze ook een aantal malen uitprintte en aan de volgende personen gaf (indien ook daadwerkelijk aanwezig) - Diëtist - 3 verzorgenden - 3 voedingsassistenten De vragenlijst vindt u terug in bijlage I Een samenvatting van de antwoorden op de vragen uit de vragenlijst vindt u hieronder; 1. Wat verstaat u onder ambiance? - Het hele gebeuren rondom de maaltijd. - Maaltijd wordt zo gezellig mogelijk gemaakt. - De bewoner moet ter plaatse keuzes kunnen maken. - (Rustige) omgeving rondom de maaltijdmomenten - Gezellig eten met dekschalen op tafel, - Niet storen tijdens de maaltijd. - Iets lekkers te drinken bij de maaltijd. - Gezellig gedekte tafel (mooi servies, volledig bestek) - Lege etenskarren uit de huiskamer - Meer tijd voor de maaltijd nemen - Muziek aan tijdens de maaltijd (naar de wens van de cliënt) - Gezamenlijk eten, niet eerder weggaan, pas na de maaltijd. - Als cliënt jarig is meer aandacht voor mee etende familie (uitnodigen) - Personeel stelt zich gastvrij op. 2. Wat wordt er door de instelling en/of afdeling waar u werkzaam bent al gedaan aan ambiance? Geef een aantal voorbeelden: De Volkaert te Dongen Heeft meegedaan aan het onderzoek van Kristel Nijs naar de invloed van verbeterende ambiance op de voedingstoestand van de cliënt. Momenteel wordt op 3 verpleegafdelingen de maaltijd aangeboden uit dekschalen. Cliënten hoeven geen menulijst in te vullen. De medicatie wordt gedeeld voordat de maaltijd begint. De deuren van de huiskamer sluiten. Bij elke tafel zit 1 medewerker etc. We werken zoveel mogelijk volgens het draaiboek van Kristel Nijs. De afdelingen die niet aan het onderzoek hebben deelgenomen gaven de volgende antwoorden. Echte tafelkleden, gezellig de tafel dekken, gebruik dekschalen, ter plekke keuzes maken, bij speciale gelegenheden een wijntje bij de maaltijd, een bloemetje of kaarsje op tafel, sfeermuziekje Er wordt niets aan gedaan. Alleen serveren we wel van het dienblad af. Eerst de soep etc. etc. Ontbijtproject, avond eetproject, muziek aan en tafelkleden op tafel 9
Amphia Ziekenhuis Brood-buffet aan bed. De patiënt maakt tijdens het ontbijt en lunch een keuze uit de broodbuffetwagen. Het grote voordeel hiervan is dat het patiëntvriendelijk is. Een wens vanuit de patiënten was dat de warme maaltijd s avonds genuttigd zou kunnen worden. Iedere ochtend kan de patiënt een menukaart invullen voor de warme maaltijd van diezelfde dag. Op de menukaart staan twee aanbevolen menu s waaruit de patiënt kan kiezen. De patiënten kunnen ook de maaltijd samen stellen door diverse componenten te combineren met elkaar. Per 1 juni 2006 is dit project verwezenlijkt op de locaties Molengracht, Langedijk en Pasteurlaan. Er is mogelijkheid voor mee-eten tijdens de maaltijd. Het servies betstaat uit aardewerk en glas. De patiënten krijgen een volledig bestek bij de maaltijd (lepel/vork/mes en theelepel/servet) Aanpassen menu s tijdens feestdagen en een feestmenu bij verjaardagen. Het gezamenlijk de maaltijd gebruiken waar dit mogelijk is + de tafels dekken. Dit is van toepassing op de afdelingen neurologie en geriatrie. Speciale (feest)dagen van patiënten zoals trouwdag e.d. te vieren in het ziekenhuis. Het beschikbaar stellen van een ruimte en koffie en thee e.d. Het is belangrijk om wensen en behoeftes van de patiënten in kaart te brengen. Meestal gebeurt dit via een enquête. Gastvrijheid door de personeelsleden staat hoog aangeschreven in het Amphia Ziekenhuis. Thuiszorg Mark en Maasmond Gesprek met cliënt over zijn of haar eetgewoontes Er wordt tijdens dit gesprek aandacht besteed aan de volgende zaken omtrent het onderwerp voeding : wat de voedingsgewoontes zijn van de cliënt, waar de cliënt gewend is te eten, en de cliënt bepaalde gewoontes heeft tijdens het nuttigen van de maaltijd. Avoord Zorg & Wonen Nieuwbouw; kleine woonkamers en klein aantal bewoners per woongroep Elke woongroep heeft eigen servies mogen kiezen Tafels worden op alle afdelingen netjes gedekt Er wordt door de bewoners/verzorgenden/familie zelf gekookt. Door de afdeling wordt er boodschappen gedaan; hiermee kan men meer inspelen op voorkeuren van de bewoners. Stichting Elisabeth Momenteel ligt er een notitie ondervoeding, waarin ambiance rondom de maaltijd en malvoeding besproken wordt. Deze notitie staat ondertussen op het jaarplan van de stichting. De werkgroep gaat begin 2007 van start. De verschillende afdelingen gaven de volgende antwoorden op wat onder andere al gedaan wordt aan ambiance. Dit is per afdeling echter wel verschillend. Bordje op de deur met rust en stilte tijdens de maaltijd, zodat niet iedereen met veel kabaal binnen loopt en zorgt voor rust in de huiskamer; Tafel dekken, bestek, glas water bij de maaltijd; Muziek uit, samen bespreken wat we eten; Bidden, zorg voor optimale begeleiding; Stoffen servetten, gezamenlijk eten, vlees/kaas op aparte schalen, 1x per jaar een gezamenlijke maaltijd (mosselmaaltijd); Zaterdags zoutjes voor t weekend gevoel; Creëren huiselijke sfeer zoals in de thuissituatie. Ontbijtproject Tijdens de feestdagen extra tijd voor de maaltijden en aankleding huiskamers en muziek. 10
3. Zijn er in de instelling en/of op de afdeling waar je werkzaam bent al bestaande regelingen en processen t.a.v. ambiance? Bij een aantal instellingen zijn er regelingen omtrent de feestdagen en wanneer het extreem warm weer is. Deze regelingen zijn opgenomen in het voedingsbeleid. Het Ambianceproject, wordt als prettig ervaren. Eetgedrag is verbeterd. Dit project wordt al uitgevoerd in de Volkaert te Dongen. 4. Welke veranderingen zou je wenselijk vinden t.a.v. de ambiance in je instelling en/of op je afdeling? - Voldoende personeel (vrijwilligers) tijdens het nuttigen v/d maaltijden, zodat de cliënten gezamenlijk kunnen eten en waar hulp nodig is dit ook kunnen bieden - Zelf de maaltijden op kunnen scheppen (meer huiselijk) - Tafels dekken, nette borden/ bestek - Warme maaltijd in ambiance stijl, brood verzorg de bewoner al zelf. - Menukaarten, zodat men van te voren op hoogte is wat men die dag voor eten krijgt - Standaard in het weekend een drankje erbij naar keuze - Meer mogelijkheden voor gezamenlijk eten cliënt/ bezoeker - Tijd en rust voor de bewoners - Potten en pannen op tafel, zodat op dat moment gekozen kan worden tussen een aantal gerechten - Lopend buffet, voor cliënten die naar huis gaan - Extra verstrekking bij de broodmaaltijd en s avonds - Muziekje tijdens de maaltijd - Andere aankleding van de huiskamer - Kookgroepen. - Restaurant voor de patiënten. Voorstel voor het verbeteren van de overgangsmomenten in de zorgketen m.b.t. ambiance. 4.3.7: een voorstel voor het verbeteren van de overgangsmomenten in de zorgketen m.b.t. ambiance. Alle onderstaande adviezen (4.3.8) hebben een positieve bijdrage aan een betere voedingstoestand van patiënten dit is bewezen in een wetenschappelijk onderzoek van Kristel Nijs, zie bijlage II (blz. 15). Naast deze algemene adviezen hebben we er ook over nagedacht hoe we de ambiance rond het eten en drinken van de individuele patiënt kunnen overdragen bij overgangsmomenten in de zorgketen. Ons advies is om bij elke patiënt bij het intakegesprek na te vragen wat zijn behoeften zijn m.b.t. ambiance rondom de maaltijden, zodat elke instelling daar op in kan spelen. We zijn van mening dat specifieke situaties met betrekking tot eten en drinken wel vermeld moeten worden in de overdracht wanneer dit vanuit een professionele behandeling nodig wordt geacht. 11
Voorstel en adviezen voor het verbeteren van de ambiance rond eten en drinken. 4.3.8. een voorstel voor het verbeteren van de ambiance rond eten en drinken. Het afgelopen jaar is de problematiek rondom eten en drinken in verschillende gezondheidsorganisaties zoals ziekenhuizen en verpleeg- en verzorgingshuizen nadrukkelijk aan de orde geweest in de media. Het blijkt bijvoorbeeld dat de prevalentie van voedingsproblemen bij ouderen die woonachtig zijn in verpleeg- en verzorgingshuizen groot is. Zo n 1 op de 3 verpleeg- en verzorgingshuisbewoners lijdt aan ondervoeding en/of uitdroging. Uit onderzoek komt bovendien naar voren dat er een hele duidelijke relatie is tussen een slechte voedings- en vochttoestand en eerder overlijden. Dit vraagt om aandacht en om een adequaat beleid. Uit de resultaten van het onderzoek optimaliseren van de ambiance rondom maaltijden, Kristel Nijs 2006 (zie bijlage II) blijkt dat de ambiance rondom de maaltijd een belangrijk onderdeel is om ondervoeding te voorkomen en terug te dringen. Wij hebben de volgende algemene adviezen opgesteld om de ambiance rond het eten en drinken te verbeteren, richtinggevend zijn hierbij de resultaten van het onderzoek van Kristel Nijs geweest. Elke instelling kan aan onderstaande adviezen zijn eigen invulling geven: Tafelaankleding Altijd tafel dekken; b.v. gebruik, indien mogelijk, volledig bestek en glaswerk, gewone borden, kleedje op tafel, bloemetje, zacht muziekje, aangepaste servet tijdens maaltijd. Personeel Zorg voor een rustige omgeving tijdens de maaltijd; dus geen televisie, artsenbezoek, medicijnen geven, verpleging rent niet rond maar zit bij patiënten aan tafel, indien er bezoek is blijven ze van begin tot het einde van de maaltijd, haast patiënten niet om snel door te eten, laat patiënten voor de maaltijd naar het toilet gaan maar niet tijdens de maaltijd, voer geen andere werkzaamheden in de huiskamer uit tijdens de maaltijd. Bewoners Houd rekening met de wens van patiënten bij tafelschikking. Bied de mogelijkheid voor gebed aan het begin en einde van de maaltijd. Begin de maaltijd samen en eindig de maaltijd samen. Maaltijden Gebruik zo mogelijk dekschalen, haal deksel van tafel. Indien dekschalen geen optie is kan de maaltijd vanaf het plateau per gerecht worden geserveerd. Menu s: geen grote porties, niet meteen alles door elkaar prakken, laat patiënt keuzes maken in eten (zowel warm eten als broodbeleg), bied variatiemogelijkheden, pas de maaltijd aan aan de smaak/ gewoonten van de patiënt Probeer in te spelen op de voorkeur van de patiënt voor het tijdstip van de warme maaltijd. 12
De thuiszorg kan van onderstaande adviezen gebruik maken: Tafelaankleding Tafel dekken, extra glas met water voor inname medicatie, Bij een cliënt in rolstoel: op een dienblad dekken met servet. maaltijden Broodmaaltijden aan tafel bij de cliënt klaar maken Potje thee of koffie zetten Warme maaltijden: controle temperatuur : uitserveren op een bord : niet te grote porties Extra drinken aanbieden bij de maaltijden. hulpverlener Rekening houden met de tijd van opstaan van de cliëntvoor ontbijt in overleg met de cliënt voor of na de verzorging ontbijt aan bieden, Cliënt voldoende tijd geven voor de maaltijden. Resten van de maaltijden, verwijderen. Voldoende drinken klaar zetten voor de cliënt als je weggaat Observeren van intake zn. notitie in zorgdossier en /of intake lijst maaltijden en vocht bijhouden. 13
Om deze adviezen te kunnen implementeren zijn onderstaande voorwaarden nodig, echter staat het elke instelling vrij deze voorwaarden aan te passen aan de eigen mogelijkheden. De implementatie moet gedragen worden door alle personeelsleden om te kunnen slagen, management en organisatie moeten hier achter staan om ruimte te kunnen bieden voor de implementatie Eventueel lunchtijden van het verplegend personeel aanpassen om meer hulp te kunnen bieden bij de gezamenlijke maaltijd van patiënten. Het delen van medicatie gebeurt nu vaak tijdens de maaltijd, onze voorkeur gaat ernaar uit deze tijdstippen te veranderen naar net voor of juist net na de maaltijd. Om bepaalde veranderingen te kunnen implementeren is er voldoende budget nodig. 14
Bijlage I De vragenlijst betreffende de ambiance Van : Werkgroep 3: Ambiance Aan : Deelnemende instellingen project eten en drinken Kopie aan : Onderwerp : Vragenlijst ambiance Datum : 13 november 2006 Beste collega s, Werkgroep 3 heeft de opdracht gekregen een voorstel te schrijven voor het verbeteren van de ambiance rondom de maaltijden regionaal. Graag willen we als eerste inventariseren wat er zoal in de verschillende instellingen al aan ambiance gedaan wordt en wat een ieder onder ambiance verstaat. Zoals jullie zien is er bij deze brief een korte vragenlijst toegevoegd. Elke deelnemende instelling heeft 1 vragenlijst via de mail toegestuurd gekregen. Het is de bedoeling dat degene die deze vragenlijst ontvangen heeft de vragenlijst zelf invult en deze ook een aantal malen uitprint en geeft aan de volgende personen (indien ook daadwerkelijk aanwezig in de instelling) - diëtist - 3 verzorgenden - 3 voedingsassistenten Graag de ingevulde vragenlijst inleveren voor 24 november. Dit kan via de mail of post. Alvast bedankt voor jullie medewerking! Met vriendelijke groet, Lyda Aarts Mientje Bakkers Nelie Braspenning Marijke Nagtzaam Anita Ripmeester 15
VRAGENLIJST AMBIANCE Naam: Instelling: Functie: Afdeling: 1. Wat versta je onder ambiance? 2. Wat wordt er door de instelling en/of afdeling waar je werkzaam bent al gedaan aan ambiance? Geef een aantal voorbeelden. 16
3. Zijn er in de instelling en/of op de afdeling waar je werkzaam bent al bestaande regelingen en processen t.a.v. ambiance? 4. Welke veranderingen zou je wenselijk vinden t.a.v. de ambiance in je instelling en/of op je afdeling? Stuur de vragenlijst via de mail naar: a.ripmeester@elisabethbreda.nl De vragenlijst opsturen via de post kan ook. Stuur de vragenlijst dan naar: Stichting Elisabeth, t.a.v. diëtist Leuvenaarstraat 91 4811 VJ Breda 17
Bijlage II Onderzoeksartikel - Kristel Nijs. In 1999 al verscheen het rapport: Vocht- en voedselvoorziening in de Nederlandse verpleeghuizen: beleid en praktijk, van de inspectie voor de gezondheidszorg. Eén van de opmerkelijkste conclusies van dit rapport was dat de wijze van opdienen in combinatie met een ongezellige omgeving niet stimulerend werken op een goede eetlust en eetgenot van de ouderen en afbreuk doet aan de sociale functies van de maaltijd. Onlangs is er onderzoek verricht naar de invloed van ambiance rondom de maaltijd op de voedingstoestand van de cliënt. Door de universiteit van Wageningen is een onderzoek opgezet met als doel de voedingsstatus en de kwaliteit van leven van cliënten te verbeteren, door het optimaliseren van de ambiance rondom de maaltijd in Nederlandse verpleeghuizen. Mw. drs. K. Nijs heeft bij dit onderzoek een proefschrift geschreven met als titel: De ambiance tijdens de maaltijd van ouderen in instellingen: Gezelligheid doet eten?! De verwachting is dat dit proefschrift eind juni 2006 gepubliceerd wordt. Een beschrijving van dit onderzoek staat hieronder beschreven. Om de beste projectvorm te implementeren in meerdere verpleeghuizen ging men op zoek naar succesvol geïmplementeerde maaltijdprojecten in Nederlandse verpleeghuizen. Daarnaast is er getracht de bijbehorende bevorderende en belemmerende factoren te inventariseren. De resultaten van de inventarisatie gaven aan dat er drie verschillende soorten maaltijdprojecten zijn: 1. De maaltijden worden verstrekt zoals in een restaurant. 2. De maaltijden worden samen met de bewoners op de afdeling gekookt. 3. De maaltijden worden in een gemeenschappelijke huiskamer geserveerd in dekschalen. In de laatste twee vormen gingen de aanpassingen meestal samen met een herschikking van de dagindeling en het creëren van een huiselijke sfeer. Deze drie ambiance projectvormen beïnvloeden de maaltijdambiance positief. Ze werden zowel door de cliënten, het management als het personeel als succesvol ervaren. Goede medewerking en motivatie van het personeel, voldoende ruimte en management ondersteuning werden aangeduid als bevorderende factoren. Daarentegen werden afwezigheid van motivatie en medewerking van het personeel, onvoldoende financiën en personeelstekort aangeduid als belemmerende factoren. Men concludeerde dat alle drie de projectvormen de ambiance tijdens de maaltijd positief beïnvloeden en als succesvol ervaren werden. Welke projectvorm het beste is is afhankelijk van de verpleeghuissituatie en cliëntenpopulatie. Kristel Nijs heeft ervoor gekozen om de projectvorm huiskamerambiance te implementeren in vijf verschillende verpleeghuisafdelingen voor chronische somatiek. Deze vorm vraagt om minder grote financiële investeringen dan de projectvorm restaurant en minder inspanning van verzorgend personeel en cliënten dan de projectvorm koken op de afdeling. Bij dit wetenschappelijke project is er gewerkt met een controle- en een interventiegroep. De controlegroep kreeg de maaltijden zoals altijd: geproportioneerd opgediend, dit wil zeggen: de volledige maaltijd op één dienblad, zonder specifieke aandacht voor de omgeving. De interventiegroep vervolgens kreeg de maaltijden zo dat men kon kiezen hoeveel en wat men at, opgediend in dekschalen. Er werd gezorgd voor tafellakens, een bloemetje op tafel, servetten, borden, bestek en glazen en een zacht achtergrondmuziekje, de bewoners werden zorgvuldig ingedeeld en het eten werd gemeenschappelijk gestart en geëindigd. Het personeel ging aan tafel bij de cliënten zitten en was actief betrokken bij de maaltijd. Tijdens het eten kon niet gestoord worden voor medicijnen, andere hulpverleners, bezoek en dergelijke. Familie kon er alleen bij zijn, als zij zelf tafelgenoot waren bij het eten en drinken van de bewoners. Zowel de clienten, verzorgend personeel als het managment waren bij dit project enthousiast over de veranderingen. In alle vijf verpleeghuisafdelingen blijft deze nieuwe maaltijdvoorziening bestaan en wordt nagegaan wat deze manier van maaltijdvoorziening kan betekenen voor alle andere afdelingen in het verpleeghuis. 18
Deelnemende instellingen aan dit onderzoek waren: Verpleeghuis De Volkaert te Dongen Verpleeghuis De Hazelaar te Tilburg (is te benaderen voor meer informatie) Verpleeghuis Zonnehuis Doorn te Doorn Verpleeghuis Bloemendaal te Gouda Zorgcentrum Tilburg te Limburg Resultaten maaltijdproject: bewoners van de interventiegroep waren meer gaan eten; in de controlegroep juist minder personen van de interventiegroep kwamen in de zes maanden van de proef gemiddeld 3 kg aan, terwijl die van de controlegroep afvielen (meer dan één kilo) het aantal ondervoede bewoners van de interventiegroep daalde sterk (twaalf procent) en het ondervoedingrisico bij deze bewoners nam ook aanzienlijk af (achttien procent). Bij de controlegroep steeg juist het percentage ondervoede bewoners (twaalf procent) en bleef het percentage personen met ondervoedingsrisico vrij stabiel (daling met vier procent). de kwaliteit van leven bij de interventiegroep bleef stabiel, terwijl die bij de controlegroep achteruit was gegaan. bewoners van de interventieafdelingen waren vrijwel unaniem positief over de veranderingen bij de maaltijden: tachtig procent vindt het gezellig, 86 procent vindt het gezelliger dan voorheen. Literatuur 1. Nijs K, De Graaf K, Vannest V, Van Staveren, W; Gezelligheid doet eten; Tijdschr Voeding Nu 2004; 4; 23-25 2. De Graaf K/ Nijs K; Optimaliseren sociaal&physical ambiance tijdens maaltijden in Nederlandse verpleeghuizen: implementatie, evaluatie effecten, Universiteit Wageningen; www.zorgvoorbeter.nl 19