Water en natuur: complexe uitdaging in een versnipperd landschap Koen Martens, VMM AOW met input van vele collega s
Inleiding Decreet IWB, decreet natuurbehoud, SBZ, : vraag naar ecologisch herstel waterlopen Ruimte in Vlaanderen is versnipperd: wonen, landbouw, natuur, Waterprojecten hebben veelal impact op meerdere sectoren Goede kennis van impact project op natuur en andere sectoren is cruciaal
Welke ingrepen zijn wenselijk? Waterloop Natuurlijke oevers: oeverzone - NTMB Continuïteit Structuurherstel: hermeandering Valleigebied Vernatting-verdroging valleigebied Impact overstromingen op valleigebied Directe ruimte-inname Indirecte impact
Modellen: beslissingsondersteunend instrument Doelstellingen Veiligheid Natuur Landbouw Wijziging waterloop oppervlaktewatermodel Oppervlaktewaterpeil Overstromingen Eco-hydrologisch model Kennistabellen grondwatermodel Grondwaterpeil 4
Impact overstroming op natuur, bosbouw, landbouw? Impact is afhankelijk van: Kenmerken waterberging (frequentie, duur, hoogte, tijdstip) Waterkwaliteit (voedselaanrijking en verontreiniging) Aanwezige natuur, bos of landbouw Kennistabellen combineerbaarheid van overstroming en natuur, bos en landbouw werden opgemaakt 5
Waterberging en/of natuur? 52 natuurtypes hoogte duur frequentie winter hoogte duur frequentie zomer 6
Waterberging en/of landbouw? zomer 7
Waterberging en/of landbouw? 8
Beschikbare instrumenten Oppervlaktewatermodel: impact wijziging waterloop op peilen waterloop, overstromingen, Grondwatermodel: impact wijziging peil waterloop op grondwaterpeilen Ecohydrologisch model: impact wijziging grondwaterpeilen (en kwaliteit) op natuur Kennistabellen (HELP): impact grondwaterpeilen op landbouw Kennistabellen (TWOL-studie): impact overstroming op natuur, bos en landbouw 9
Hermeandering Dommel Projectdoel Herstel structuur rechtgetrokken waterloop in SBZ Herstel natuurtypes valleigebied Maatregelen Inschakeling 10 oude meanders Toename lengte waterloop Hogere ruwheid waterloop Kleiner profiel oude meanders
Hermeandering Dommel Hermeandering lengte Oppervlaktewaterpeil dwarssectie ruwheid Grondwaterpeil 11
Hermeandering Dommel voor na Toename mesotroof elzenbroek eco-hydrologisch model grondwatermodel oppervlaktewatermodel
Hermeandering Dommel Natuur: realisatie streefpeilen Landbouw: vernatting Hermeandering Oppervlaktewaterpeil Grondwaterpeil 13
Hermeandering Dommel Natuur: realisatie streefpeilen Landbouw: vernatting Hermeandering Oppervlaktewaterpeil + herstel verlande zijwaterloop 14
Hermeandering Dommel Natuur: realisatie streefpeilen Landbouw: betere afwatering Hermeandering Oppervlaktewaterpeil + Herstel verlande zijwaterloop Grondwaterpeil natuurgebied Grondwaterpeil landbouwgebied 15
Hermeandering Dommel Conclusies: Historische situatie is goede basis: Herstel meanders, profiel, Herstel zijwaterloop (leigracht) Via interactieve modellering kan oplossing gevonden worden om natuurdoelstellingen te realiseren zonder negatieve impact op landbouw
Case Begijnebeek Overstromingen in Diest Opwaartse vallei: natuur Waardevolle vegetaties in vallei Slechte structuurkwaliteit waterloop Verdroging
Impact waterberging op natuur Diest Kwetsbare vegetaties Extra waterberging
Inrichting GOG Verontdieping huidige loop Dijk + stuw Herstel oude loop Resultaat: -Extra waterberging ifv veiligheid Diest -Structuurherstel en herstel vismigratie waterloop -Vernatting vallei ifv natuur
Project Begijnebeek Win-win is mogelijk: Locatiekeuze Integrale inrichting: Waterberging Structuurherstel Aanpak verdroging
SBZ-gebied in stroomgebied van Blankenbergse vaart IHD-doelstellingen: herstel van zilte vegetaties Vraag natuur: hogere waterpeilen + behoud zilte kwel Vraag landbouw: geen ongewenste vernatting Uitkerkse polder: situatieschets Onderbouwing peilafspraken
Uitkerkse polder Doelstellingen Landbouw Natuur Veiligheid Peilbeheer Oppervlaktewater? Grondwaterpeil Chloridegehaltes
Uitkerkse polder: oppervlaktemodel Vragen beantwoorden Peilen en debieten weergeven op elke plaats langs de waterloop en in de vallei Overstromingen simuleren Historische, actuele en potentiële toestand Effect van maatregelen inschatten op oppervlaktewaterpeilen
Uitkerkse polder: grondwatermodel Vragen beantwoorden Seizoenale variatie in grondwaterstand Impact grondwaterstroming op zoet-zoutwater dynamiek Ruimtelijk variatie grondwaterstand: op verschillende plaatsen en dieptes in de polder
Scenario s 1. Peilverandering van de Blankenbergse Vaart 2. Peilverandering van (één of meer) 2 de categorie waterlopen 3. Al dan niet tijdelijk opstuwen van grachten in een bepaalde zone 25
Uitkerkse polder: resultaten Stap 1: effect gewijzigd streefpeil op peilen in BLV (scenario 1)
Uitkerkse polder: resultaten Peilstijging tot 0,3 m Stap 2: effect gewijzigd oppervlaktewaterpeil op grondwaterpeil (scenario 2)
Uitkerkse polder: resultaten Gemodelleerde stijging grondwaterpeil (scenario 2)
Uitkerkse polder: resultaten Gemodelleerde daling zoutgehalte
Uitkerkse polder Conclusies: Opstuwing (1,5 1,7 m TAW) via Blankenbergse Vaart heeft bijna geen effect Hogere opstuwing in deelgebieden heeft wel invloed op de grondwaterstand Effect opstuwing sterkst bij laaggelegen percelen met lage grondwaterstand en bij hogere opstuwing Invloed op nabijgelegen percelen verwaarloosbaar Vernatting betekent verzoeting To do: Selectie deelgebieden Afspraken streefpeilen Voorbereiding concrete maatregelen voor realisatie peilen Instrumenten verwerving, ruil, vergoeding Modellering zorgt voor bouwstenen gewenst peilbeheer
Conclusies Versnipperd ruimtegebruik maakt ecologisch herstel waterlopen en valleien niet eenvoudig Goede onderbouwing is cruciaal: Zorgt projectingreep voor gewenste (natuur)resultaat? Oplossingen vinden voor alle ruimtegebruikers Historische situatie veelal niet te herstellen, wel zeer belangrijke leidraad Verschillende modellen zijn beschikbaar, verdere uitbouw kennis noodzakelijk