Afspraken invoering gebiedsdossiers waterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening (16 juni 2010) Dit document is opgesteld door de projectgroep gebiedsdossiers waterwinning bestaande uit vertegenwoordigers van provincies, Rijkswaterstaat, gemeenten, waterschappen, drinkwaterbedrijven, het ministerie van VROM (initiatiefnemer en voorzitter) en het RIVM (penvoerder).
Afspraken op hoofdlijnen In de projectgroep gebiedsdossiers waterwinning zijn - in aanvulling op het principebesluit van het NWO - afspraken gemaakt met Rijkswaterstaat, provincies, waterschappen, gemeenten en drinkwaterbedrijven over de aanpak en invulling van gebiedsdossiers voor de bronnen voor drinkwater. In een gebiedsdossier wordt alle informatie verzameld die van belang is voor de kwaliteit van een winning en worden maatregelen aangegeven ter bescherming van die winning. De afspraken zijn op hoofdlijnen: 1. Doel en toepassing gebiedsdossier: Het gebiedsdossier geeft de betrokken partijen inzicht in de kwaliteitsrisico s bij een winning, zodat de vereiste beschermingsmaatregelen kunnen worden getroffen. 2. Reikwijdte: Het gebiedsdossier levert geen nieuwe juridische bevoegdheid, maar is wel mede gericht op het halen van een nieuw doel, namelijk de doelstellingen van de KRW. Dit doel is wel juridisch verankerd. Voor de uitvoering van maatregelen wordt gebruik gemaakt van bestaande instrumenten. 3. Status en verankering: Het gebiedsdossier wordt conform het besluit van het NWO niet in een wettelijke regeling verankerd. In de regio zullen nadere bestuurlijke afspraken worden gemaakt over het opstellen van gebiedsdossiers en de uitvoering van maatregelen. Beleidsmatig wordt het gebiedsdossier verankerd in de Nota Drinkwater. 4. Regierol: De regierol voor het opstellen van gebiedsdossiers voor (oever)grondwaterwinningen ligt bij de provincie. Voor oppervlaktewaterwinningen wordt een verdeling gemaakt tussen RWS en provincies. De taken voor het opstellen van een dossier zijn in beeld gebracht, evenals een verdeling daarvan over de betrokken partijen. 5. Kosten: Alle betrokken partijen dragen bij aan het opstellen van de dossiers vanuit de eigen verantwoordelijkheid. De regiehouder draagt de kosten voor het opstellen van het dossier zelf (10.000 euro). De inzet van het drinkwaterbedrijf is van een vergelijkbare ordegrootte. 6. Uniformiteit: per type winning is er behoefte aan uniformiteit op het vlak van de inhoud en aspecten zoals aanpak, actualiteit en de te betrekken partijen. De projectgroep zal het in 2007 door het RIVM opgestelde protocol gebiedsdossiers evalueren, verfijnen en aanvullen met de inmiddels door provincies opgedane praktijkervaringen. 7. Tijdpad en prioritering invoering: Voor de meest kwetsbare drinkwaterwinningen (138) wordt in 2012 een gebiedsdossier opgesteld. Voor de overige winningen (110) wordt dat 2014. Voor deze categorie winningen wordt een vereenvoudigd gebiedsdossier ontwikkeld. 8. Openbaarheid van gegevens: De drinkwatervoorziening in Nederland is aangemerkt als vitale infrastructuur. In afstemming met het NCTB is afgesproken om de Leidraad uitwisseling gevoelige informatie als uitgangspunt te nemen voor het beschikbaar stellen van informatie. Gegevens van overheden vallen onder de WOB. 9. Overige afspraken: De toepasbaarheid van deze afspraken voor industriële winningen moet nog worden bezien. 2/16
Achtergrond De overheid draagt zorg voor een duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening. Een belangrijk onderdeel van deze zorg betreft de beschikbaarheid van bronnen en de bescherming daarvan tegen verontreiniging. Het rijk wil, ter ondersteuning van het beschermingsbeleid, het instrument van gebiedsdossiers waterwinning 1 inzetten (zie ook box 1). In het Nationaal Waterplan (december 2009) is hierover opgenomen dat het rijk (VROM) met de belanghebbende partijen nadere afspraken zal maken over de realisatie van gebiedsdossiers. Box 1 Definitie gebiedsdossier waterwinning. In een gebiedsdossier wordt door de betrokken partijen informatie verzameld die van belang is voor de waterkwaliteit ter plaatse van de drinkwaterwinning voor de openbare drinkwatervoorziening. Op basis van deze informatie worden mogelijke beschermingsmaatregelen, gericht op preventie en risicobeheersing, ontwikkeld en in het dossier opgenomen. Vervolgens nemen de betrokken partijen uitgaande van het gebiedsdossier een besluit over de daadwerkelijk uit te voeren maatregelen. Doel van dit document Gedurende een aantal bijeenkomsten (deelnemerslijst is bijgevoegd in Bijlage II) zijn tussen het rijk en belanghebbende partijen afspraken gemaakt over de realisatie en toepassing van gebiedsdossiers bij het beheren van bronnen voor drinkwater. De afspraken zijn vastgelegd in deze notitie. In Bijlage I zijn de afspraken samengevat. Deze notitie zal worden ingebracht in het bestuurlijke besluitvormingsproces (NWO) voor finale besluitvorming. Onderwerpen De volgende onderwerpen zijn besproken en hebben geleid tot het maken van afspraken: 1. Doel en toepassing gebiedsdossier 2. Reikwijdte 3. Status en verankering 4. Regierol 5. Kosten 6. Uniformiteit, methodiek/proces opstellen gebiedsdossier 7. Tijdpad en prioritering invoering 8. Openbaarheid van gegevens 9. Overige afspraken 1 In deze notitie wordt het gebiedsdossier waterwinning kortweg aangeduid als gebiedsdossier. 3/16
1. Doel en toepassing gebiedsdossiers Afspraken: Doel Het gebiedsdossier heeft tot doel om, op basis van de risico s, nadere vorm en invulling te geven aan de bescherming van de drinkwaterfunctie voor een specifieke winning. Het gebiedsdossier vult daarmee het bestaande beschermingsbeleid van drinkwaterbronnen aan en draagt bij aan het beschermen van de drinkwaterfunctie als zwaarwegend openbaar belang. Tevens vormt het gebiedsdossier een belangrijk instrument om de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water voor drinkwater (artikel 7) in te vullen. Toepassing De belangrijkste toepassingen van gebiedsdossiers zijn: Communicatie met betrokken partijen. Verbeteren van de uitwerking van het beschermingsbeleid. Ontwikkelen van maatregelen (waaronder het voldoen aan de KRW) ter bescherming van de waterkwaliteit ten behoeve van de drinkwaterfunctie. Ondersteuning bij de ontwikkeling van ruimtelijke plannen en vergunningverlening. Informatieverschaffing ten behoeve van leveringsplannen. Met gebiedsdossiers wordt per winning inzicht gekregen in de feitelijke risico s voor de waterkwaliteit, zodat onderbouwd per winning maatregelen op maat kunnen worden afgesproken. Gebiedsdossiers kunnen ook een bijdrage leveren aan analyse van overige waterdossiers in de nabijheid van de winning, zoals grondwaterverontreiniging en risico s waterkwaliteit voor bedreigde objecten zoals natuurgebieden. De maatregelen die in het gebiedsdossier worden beschreven, kunnen als KRW-maatregel worden aangemerkt, maar dat is niet noodzakelijk. Uitgangspunt voor de toetsing van de waterkwaliteit vormen de normen van het BKMW (Besluit Kwaliteitseisen en Monitoring Water) en het Waterleidingbesluit (wordt: Drinkwaterbesluit in 2011). In het BKMW zijn milieukwaliteitseisen opgenomen voor prioritaire stoffen en voor (grond- en oppervlakte)water dat voor drinkwater wordt gebruikt. De signaleringsparameters zoals opgenomen in het Waterleidingbesluit worden gehanteerd bij het beoordelen van nieuwe stoffen. 2. Reikwijdte Afspraak: Gebiedsdossiers brengen op zich geen nieuwe juridische bevoegdheid met zich mee, maar zijn mede gericht op het halen van de doelen van de KRW. Dit doel is wel juridisch verankerd. De maatregelen die in het gebiedsdossier zijn opgenomen zijn voorgestelde maatregelen, bedoeld als input voor de planvorming van de verschillende betrokken partijen, bijvoorbeeld met betrekking tot de inzet van (sturings)instrumenten. Besluitvorming over maatregelen vindt plaats bij de uiteindelijk verantwoordelijke partij (bevoegd gezag). Voor de uitvoering van maatregelen wordt gebruik gemaakt van bestaande instrumenten, zoals bestemmingsplannen, milieuverordeningen, lozingsvergunningen etcetera. 4/16
3. Status en verankering Besluit NWO In het NWO van 9 september 2009 is besloten dat het wettelijk verplicht opstellen van een gebiedsdossier vanwege bestuurlijke/politieke en juridische overwegingen niet wenselijk is. Het maken van bestuurlijke afspraken over hoe hiermee om te gaan biedt voldoende garantie dat de doelen die met het beleid ten aanzien van gebiedsdossiers voor ogen staan, zullen worden gerealiseerd. Er bestaat op bestuurlijk niveau commitment om ten minste voor de drinkwaterwinningen gebiedsdossiers op te stellen, met een voorbehoud van het IPO zoals genoemd onder punt 4. Afspraak: Het gebiedsdossier wordt conform het besluit van het NWO niet in een wettelijke regeling verankerd. In de regio zullen nadere bestuurlijke afspraken worden gemaakt over het opstellen van gebiedsdossiers en de uitvoering van maatregelen. Beleidsmatig krijgt de invoering van de dossiers een plaats in de nog op te stellen Nota Drinkwater (op grond van de Drinkwaterwet) (verwacht 2011). 2 Hierin zullen de landelijke afspraken over het invoeren van gebiedsdossiers worden verankerd. 4. Regierol Wat houdt de regierol in? De regierol wordt hieronder begrepen als de eindverantwoordelijkheid voor het opstellen van een gebiedsdossier. Dat wil zeggen: het coördineren van de benodigde inbreng van de betrokken partijen (provincies, gemeenten, waterbeheerders en drinkwaterbedrijven) om tot een gebiedsdossier te komen. Het betekent dus niet dat de regievoerder alle werkzaamheden zelf moet uitvoeren. De toegevoegde waarde van een gebiedsdossier is juist dat kennis en informatie over een winning van verschillende betrokken partijen wordt samengevoegd in één document, waarmee inzicht ontstaat over de risico s op achteruitgang van de waterkwaliteit ter plaatse van de winning. Waar ligt de regierol? Besluit NWO van 9 september 2009 Het NWO heeft het principebesluit genomen dat de provincies de regierol nemen om in de komende planperiode gebiedsdossiers op te stellen, voor de waterwinning voor drinkwaterproductie uit oppervlaktewater, grondwater en oeverinfiltratie. De provincies zijn immers voor de meeste winningen (grondwaterwinningen en oeverinfiltratiewinningen) vergunningverlener voor de onttrekking, zijn verantwoordelijk voor het bijzonder beschermingsniveau en bezitten het instrumentarium om de gewenste (veelal ruimtelijke) maatregelen te verankeren (in de provinciale milieuverordening en middels het instrumentarium van de Wro). Provincies bepalen zelf of het zinvol is om iets dergelijks ook op te stellen voor industriële winningen voor menselijke consumptie. Het NWO bepleit in de concretisering van het principebesluit duidelijke afspraken te maken over maatwerk voor bijvoorbeeld Rijkswateren en specifieke regionale wateren. In dat verband wordt ten aanzien van oppervlaktewaterwinningen uit rijkswateren de mogelijkheid opengehouden dat in specifieke gevallen en in overleg met de betreffende provincie RWS de 2 VEWIN heeft in het overleg aangegeven dat zij een wettelijke verplichting wél nodig acht, omdat een wettelijke status meer duidelijkheid geeft over het doel en de uniformiteit van gebiedsdossiers en de verantwoordelijkheden van partijen terzake. 5/16
regierol op zich neemt. Het vullen van het dossier voor oppervlaktewaterwinningen is vooral een zaak van drinkwaterbedrijven en waterbeheerders. In geval van winningen uit rijkswateren zal RWS een belangrijke inhoudelijke bijdrage leveren bij het opstellen van de gebiedsdossiers. Het IPO heeft bij dit principebesluit een voorbehoud gemaakt ten aanzien van de kostenverdeling en de toegevoegde waarde van een gebiedsdossier (prioritering). Afspraak: Voor grondwater- en oevergrondwaterwinningen hoeven geen nadere afspraken ten aanzien van de regierol te worden gemaakt op basis van de besluitvorming in het NWO. Voor oppervlaktewaterwinningen zijn in de projectgroep de volgende nadere afspraken geformuleerd. Specifieke afspraken voor een gebiedsdossier voor oppervlaktewater: Hoewel in beginsel de provincie ook de regierol voor een winning van oppervlaktewater ten behoeve van de drinkwaterwinning is toebedacht, kan daarvan in specifieke gevallen en in onderling overleg, worden afgeweken. Dit zou het geval kunnen zijn als de vereiste maatregelen ter bescherming van de winning vooral door de waterbeheerder moeten worden genomen en voorts de raakvlakken met het provinciale omgevingsbeleid beperkt zijn. De waterbeheerder is dan een belangrijkere actor in het kader van het gebiedsdossier dan de provincie en zou dan logischerwijze kunnen optreden als trekker. Bij de afweging over de toedeling van de regierol spelen de volgende aspecten een rol: De in dit document gemaakte werkafspraken ten aanzien van (de prioritering van het opstellen van) gebiedsdossiers; Het aandeel van de verschillende beleidsterreinen (grondwater, oppervlaktewater, milieu, ruimtelijke ordening, economische ontwikkeling) bij de aanpak van kwaliteitsrisico s rondom de winning; De rol van de verschillende partijen daarbij; Een inschatting van de werkdruk en beschikbare menskracht; De kostenverdeling tussen partijen (zie punt 5). Op basis van deze aspecten kan de betreffende provincie de waterbeheerder, Rijkswaterstaat of het waterschap, op bestuurlijk niveau (betrokken gedeputeerde met HID RWS respectievelijk voorzitter waterschap) verzoeken om de regierol op zich te nemen. Vervolgens kan deze afspraak ambtelijk worden uitgewerkt. Het is belangrijk deze afspraak ook vast te leggen in de betrokken provinciale plannen (water/ro/milieu) en het beheerplan van de waterbeheerder. 3 Wat zijn de gevolgen van de regierol bij de waterbeheerder? Ten opzichte van bovenstaande basisafspraken betekent dat in dat geval de waterbeheerder de regierol van de provincie overneemt en de provincie participant wordt. 3 Inmiddels is ten aanzien van de regierol voor de 7 oppervlaktewaterwinningen uit rijkswater ambtelijk het volgende afgesproken: Voor de winningslocaties Heel, Scheelhoek en Nieuwersluis wordt de provincie de regiehouder. Voor de locaties Biesbosch en Andijk is RWS (op verzoek van de provincie) bereid de regierol op zich te nemen. Voor de locatie Nieuwegein (Lekkanaal) vindt op korte termijn ambtelijk overleg plaats tussen provincie UTR en RWS UTR. Voor de locatie Brakel (Andelse Maas) wordt een beslissing genomen in een bestuurlijk overleg tussen provincies ZH en GLD alsmede RWS ZH. T.a.v. de laatste 2 winningen zijn de provincies van mening dat RWS de regie moet nemen, omdat RWS verantwoordelijk is voor de waterkwaliteit op de innamepunten (Bkmw). RWS is van mening dat de provincies de regie moeten nemen, vanwege de invloed die zij hebben op het omgevingsbeleid. (Bron: Overleg provincies, RWS en VROM op 18 mei 2010). 6/16
Nadere invulling van de regierol Afspraak voor alle typen winningen (voor de openbare drinkwatervoorziening): In het NWO is afgesproken dat de provincie de regierol op zich neemt. Dit betekent dat het initiatief voor het opstellen van een gebiedsdossier bij de provincie als regiehouder ligt. Zoals hierboven beschreven kunnen bij oppervlaktewaterwinningen nadere afspraken worden gemaakt over de invulling van de regierol. De regiehouder benadert vervolgens de betrokken partijen. Belangrijke voorwaarden voor het invoeren van gebiedsdossiers zijn de bestuurlijke betrokkenheid van alle partijen en het maken van duidelijke afspraken over taakverdeling, kosten verantwoordelijkheden en het te volgen tijdpad. Bij het ontwikkelen van een gebiedsdossier wordt een viertal fasen onderscheiden. Per fase horen specifieke taken bij de regierol en bij de overige betrokken partijen (zie ook Bijlage III). De regiehouder draagt er zorg voor dat de volgende taken worden ingevuld: Fase 1 Het verzamelen van informatie: Faciliteren van een structuur voor overleg met betrokken partijen. Vaststellen van de te volgen methodiek (wie levert wanneer welke gegevens aan? Zie ook punt 6). Op basis van de beschikbare informatie gezamenlijk de risico s in beeld brengen. Bewaken van de voortgang. Fase 2 Het ontwikkelen van maatregelen: Faciliteren van een structuur voor overleg met betrokken partijen. Vaststellen van de te volgen methodiek (hoe wordt geselecteerd?). Het overleg is gericht op consensus. Op basis van de beschikbare informatie gezamenlijk ontwikkelen van mogelijke maatregelen met een goede onderbouwing; hierbij wordt ook de ruimtelijke ordening betrokken. Bewaken van de voortgang. Het, met de betrokken partijen, ambtelijk vaststellen van het gebiedsdossier waarin zijn opgenomen de feiten met betrekking tot de winning en de mogelijke maatregelen. Het wordt in deze fase niet noodzakelijk geacht om het gebiedsdossier ook bestuurlijk vast te stellen. Fase 3 De besluitvorming over maatregelen: De besluitvorming over maatregelen kan vorm krijgen in een zogenaamd Uitvoeringsprogramma. Dit uitvoeringsprogramma kan worden vastgelegd in bijvoorbeeld een bestuursakkoord of convenant. Het is belangrijk om op enige manier bestuurlijk draagvlak te krijgen voor de uitvoering van maatregelen. De regiehouder spreekt de andere partijen aan op het nemen van besluiten over de maatregelen die in hun plannen moeten worden opgenomen. GS nemen de maatregelen die tot de taak van de provincie behoren, op in de betrokken provinciale plannen (conform de plancyclus van de KRW). De waterbeheerders nemen de maatregelen die tot de taak van de waterbeheerder behoren, op in de betrokken waterbeheerplannen (conform de plancyclus van de KRW). Fase 4 De uitvoering van maatregelen en beheer van het dossier: De regiehouder en de andere betrokken partijen voeren de eigen maatregelen uit. De regiehouder bewaakt de voortgang van de uitvoering van de maatregelen door andere partijen en zorgt voor de verslaglegging daarvan. De frequentie is afhankelijk van het uitvoeringsprogramma, in beginsel stelt de projectgroep voor dit jaarlijks te doen. De regiehouder neemt initiatief (minimaal 6-jaarlijks (KRW-cyclus) of zoveel vaker als relevant is) tot actualisatie gebiedsdossier. 7/16
Nadere invulling taken andere partijen dan de regiehouder De betrokken partijen, te weten drinkwaterbedrijf, gemeenten, waterbeheerder (Rijkswaterstaat of waterschap) en provincie (ingeval van een andere regiehouder) hebben de volgende taken: Het tijdig 4 aanleveren van de gewenste gegevens (zie Tabel 1) volgens de gemaakte afspraken hierover (Fase 1); Het actief participeren aan het opstellen van het dossier, het met hun organisatie afstemmen over de gewenste maatregelen en het bevorderen van intern draagvlak daarvoor (Fase 2); Het in het kader van hun eigen planvorming besluiten over de maatregelen in het gebiedsdossier die onder hun verantwoordelijkheid vallen (Fase 3); Partijen zijn zelf verantwoordelijk voor de uitvoering van hun maatregelen en bewaking daarvan (Fase 4). Tabel 1 Aanleveren informatie. Informatiebehoefte Aan te leveren door: Relevant voor: grondwater, oppervlaktewater, oevergrondwater Kenmerken winning Ruwwatergegevens winning Drinkwaterbedrijf Alle typen (voorbewerkt)* Kenmerken winning en Drinkwaterbedrijf Alle typen zuiveringssysteem (wat zijn kwetsbaarheden) Reistijden binnen intrekgebied Provincie/drinkwaterbedrijf Grondwater Ruwwatergegevens grondwater Provincie (KRW-meetnet) (Oever)grondwater Ruwwatergegevens oppervlaktewater Waterbeheerder Drinkwaterbedrijf Oevergrondwater Oppervlaktewater Kenmerken verontreinigingsbronnen Lokaties puntbronnen en scores Gemeente/provincie (Oever)grondwater Beschermingszone RWS Waterdienst/ Waterbeheerder Oppervlaktewater Lokaties emissies en stoffen RWS Waterdienst/ Waterbeheerder (Oever)grondwater (rwzi s en stoffen) Ligging lijnbronnen Gemeente (riolering) Alle typen Provincie (spoorwegen, snelwegen) Waterbeheerder (persriolen, overstorten) Invulling beschermingsbeleid Bestemmingsplannen Gemeente (Oever)grondwater Omgevingsplannen Provincie Oevergrondwater Oppervlaktewater Waterplannen Waterbeheerder/provincie Oevergrondwater Oppervlaktewater * Aanleveren kwaliteitsinformatie die is voorbewerkt conform afgesproken methodiek. 4 De eerste ervaringen met gebiedsdossiers laten zien dat de gegevensverzameling een aanzienlijke inspanning vergt. 8/16
5. Kosten De provincie Overijssel heeft inmiddels voor 9 grondwater- en oevergrondwaterwinningen ervaring opgedaan met het opstellen van gebiedsdossiers volgens het protocol. De kosten voor het tot stand brengen van het dossier bedroegen voor Overijssel ca. 10.000 euro per dossier. Daarnaast is er per dossier een inzet gemoeid van het drinkwaterbedrijf van 10-15 dagen, met name om de kwaliteitsgegevens beschikbaar te maken, maar ook ander partijen dragen bij aan het opstellen van het dossier. Vervolgens is van alle betrokken partijen inspanning nodig om te komen tot afspraken over maatregelen. Afhankelijk van de complexiteit van de situatie rondom de winning, zowel inhoudelijk als procesmatig, kan de inschatting van kosten variëren. Daarnaast wordt uniformiteit (zie ook punt 6) beschouwd als een belangrijke factor om de kosten te beperken. Afspraak: Onderscheid wordt gemaakt in de kosten voor het opstellen van het dossier en de kosten voor de uitvoering van maatregelen: De kosten voor het tot stand brengen van het dossier (feitendocument) komen voor rekening van de regiehouder 5. Het dossier bestaat uit een aantal bouwstenen. De verschillende partijen dragen hieraan bij vanuit hun specifieke (beleids)verantwoordelijkheid voor dat onderdeel van het gebiedsdossier (zie ook Tabel 2). De kosten voor het aanleveren van de bouwstenen komen voor rekening van de betreffende partijen. De kosten voor de uitvoering van maatregelen (uitvoeringsprogramma) komen in beginsel voor de partij die daarvoor beleidsverantwoordelijkheid draagt. Ook het drinkwaterbedrijf kan, als belangrijke belanghebbende partij, hier een bijdrage aan leveren. Hierbij gelden principes als de vervuiler betaalt, geen afwenteling en kosteneffectiviteit van maatregelen. Voor de afweging van maatregelen is er sprake van maatwerk per winning. Prioritering van maatregelen zou plaats moeten vinden op basis van genoemde principes. De nadruk dient hierbij te liggen op preventieve bronmaatregelen. Bij complexe afwegingen kunnen stimuleringsmaatregelen ondersteuning bieden. 6. Uniformiteit, methodiek/proces opstellen gebiedsdossier Afspraak: Uitgangspunt voor het opstellen van het gebiedsdossier is het protocol zoals door het RIVM is opgesteld (Wuijts et al., 2007). Dit moet worden bijgewerkt met de ervaringen die inmiddels zijn opgedaan door verschillende provincies (Overijssel, Noord-Brabant, Drenthe). Daarnaast is er behoefte aan een nadere verfijning van het protocol per type winning (oppervlaktewater, oevergrondwater, freatische grondwaterwinningen en diepe grondwaterwinningen). Afgesproken wordt dat de projectgroep deze evaluatie en nadere verfijning uitvoert in aansluiting op het afronden van dit groeidocument. 5 Provincies hebben aangegeven dat de kosten behoren te worden gelegd bij het bevoegd gezag. Rijkswaterstaat heeft aangegeven een splitsing tussen de regierol en het regelen van de financiering onwenselijk te vinden. Alleen voor oppervlaktewaterwinningen (7 winningen) hoeft de regiehouder niet altijd ook het bevoegd gezag te zijn (punt 4.). Over deze winningen vindt momenteel tussen Rijkswaterstaat en provincies nog nader overleg plaats. 9/16
Er is per type winning behoefte aan uniformiteit op het vlak van: Inhoud van het dossier, Aanpak van de analyse, De te betrekken partijen, Actualiteit van het dossier, Termijn voor het opstellen van gebiedsdossiers. Uniformiteit ten aanzien van het werkproces wordt niet noodzakelijk geacht. 7. Tijdpad en prioritering invoering Het opstellen van gebiedsdossiers biedt met name voor die winningen waar kwaliteitsrisico s zijn geïdentificeerd een belangrijke toegevoegde waarde. Dit zijn winningen die door hun (geo)hydrologische kenmerken en de belasting/bedreiging van het watersysteem, kwetsbaar 6 zijn (gebleken) voor verontreiniging. Voor grondwater en oevergrondwater zijn deze winningen in de eerste serie KRW Stroomgebiedsbeheerplannen (SGBP en) geïdentificeerd. Voor oppervlaktewater geldt dat het toetsingskader van het BKMW niet alle risico s voor innamepunten voor drinkwater in beeld brengt. De aanwezigheid van nieuwe stoffen speelt daarbij een rol en zou nader moeten worden onderzocht. Dit geldt in meer of mindere mate voor alle innamepunten van oppervlaktewater voor drinkwater. In Tabel 2 is per provincie het aantal winningen per categorie aangegeven en een mogelijk tijdpad voor het opstellen van gebiedsdossiers. Bij het uitvoeren van deze inventarisatie is door verschillende drinkwaterbedrijven aangegeven dat er binnen de categorie winningen met een risico op achteruitgang verschillen zijn tussen de omvang en ernst van de geïdentificeerde risico s. Deze verschillen kunnen niet alleen worden verklaard uit het type winning (freatische winningen, oevergrondwaterwinningen en winningen onder gedeeltelijk afsluitende lagen). Wanneer er bij de betrokken partijen behoefte is aan een verfijning van de prioritering en planning voor het opstellen van gebiedsdossiers kan dit onderscheid in risico s worden gebruikt. Deze informatie is beschikbaar bij het betreffende drinkwaterbedrijf. Voorgesteld wordt om het aanbrengen deze verfijning om die reden ook neer te leggen bij de desbetreffende provincie in overleg met het drinkwaterbedrijf. 6 Door de noordelijke provincies is voor hun grondwaterwinningen een kwetsbaarheidsindeling gemaakt en opgenomen in de provinciale plannen, waarmee het opstellen van gebiedsdossiers wordt geprioriteerd. Op basis van de geohydrologie, het landgebruik en de waterkwaliteit nu en in de toekomst wordt de kwetsbaarheid op een schaal van I (niet kwetsbaar) tot V (zeer kwetsbaar) weergegeven. Ook door de provincie Noord-Brabant is op grond van de kwetsbaarheid van haar grondwaterwinningen een prioritering gemaakt voor het opstellen van gebiedsdossiers. Hierin komen vergelijkbare elementen voor. 10/16
Afspraak: Voor oppervlaktewaterwinningen en grondwaterwinningen met een risico op achteruitgang zou, bij het opstellen van de volgende SGBP en, bekend moeten zijn wat de kwaliteitsrisico s zijn en welke maatregelen zullen worden uitgevoerd. Inventarisatie en afweging van maatregelen ten behoeve van de tweede planperiode van de KRW vindt respectievelijk plaats in 2013 en 2014. Dit betekent dat voor deze winningen het dossier uiterlijk in 2012 gereed zou moeten zijn. De maatregelen uit de gebiedsdossiers kunnen dan worden opgenomen in de tweede serie SGBP en (2015-2021). Om tegemoet te komen aan de opmerkingen van het IPO ten aanzien van de toegevoegde waarde en de beschikbare menskracht, wordt voor de winningen in een goede toestand voorgesteld een vereenvoudigd dossier op te stellen, zodat ook voor deze winningen de relevante feiten beschikbaar zijn bij het beoordelen van nieuwe ontwikkelingen in het gebied rondom een winning. Het is voor deze categorie winningen van minder belang om aan te sluiten op de plancyclus van de KRW, maar voor het uitvoeren en handhaven van beschermingsbeleid is de beschikbaarheid van een eenvoudig dossier wel wenselijk. Voorgesteld wordt om deze dossiers zo spoedig mogelijk na de afronding van de dossiers voor kwetsbare winningen op te stellen (in beginsel 2014). Voor dit vereenvoudigd dossier zal een voorstel worden opgesteld. Tabel 2 Provincie Indicatie planning opstellen gebiedsdossiers per provincie ontleend aan beoordeling in SGBP en Rijn en Maas (2009), aangevuld met oppervlaktewaterwinningen. In goede toestand Freatisch grondwater/ oevergrondwater Oppervlaktewaterwinningen (Semi)- spanningswater Onvoldoende toestand Totaal Groningen 1 0 2 1 4 Friesland 9 2 1 12 Drenthe 6 9 2 1 18 Overijssel 3 15 7 25 Gelderland 25 18 2 2 2 49 Flevoland 3 0 1 4 Utrecht 8 10 6 4 28 Noord-Holland 4 2 0 2 8 Zuid-Holland 2 9 5 5 21 Zeeland 4 0 0 0 4 Noord-Brabant 34 9 4 2 49 Limburg 11 9 5 1 26 Totaal 110 83 35 3 17 248 Planning gebiedsdossier Aantal winningen Grondwater- en oevergrondwaterwinningen Met risico op achteruitgang 2014 2012 2012 Geen dossier, sluiting Opmerkingen: Winvelden op meerdere diepten zijn 2x geteld conform KRW-methodiek. Drenthe 1 winning in 2 GWL (2x geteld). Gebiedsdossier winningen Onnen - De Punt samengevoegd (Groningen). Oppervlaktewaterwinning in combinatie met grondwaterwinning (1 lokatie) (1x geteld). Oppervlaktewaterwinning kan ook zuiveringslokatie of duininfiltratie betreffen (8 innamepunten oppervlaktewater). Bethunepolder (kwel) en ARK inname 2x geteld. Oppervlaktewater: directe zuivering of indirect via kunstmatige infiltratie. 2012 11/16
8. Openbaarheid van gegevens Het doel van het gebiedsdossier is het bij de verschillende betrokken partijen creëren van inzicht in de kwaliteitsrisico s die aan de orde zijn rondom een winning voor drinkwater om op basis daarvan effectieve maatregelen te kunnen treffen. Een belangrijk aandachtspunt daarbij is dat de gegevens die beschikbaar worden gesteld in het gebiedsdossier geen aanleiding kunnen geven tot begripsverwarring bij derden, met name ten aanzien van de kwaliteit van het uiteindelijk geproduceerde drinkwater. Daarnaast is de drinkwatervoorziening in Nederland vanuit het oogpunt van beveiliging aangemerkt als vitale infrastructuur. Ten aanzien van de randvoorwaarden met betrekking tot de uitwisseling van gevoelige informatie is door het NCTB de Leidraad Uitwisseling van gevoelige informatie (juni 2009) opgesteld. Dit betekent onder andere dat informatie over geografie en kwetsbaarheid niet op coördinaten uit het dossier moet kunnen worden afgeleid. Ook zullen kwaliteitsgegevens in bewerkte vorm (resultaten norm- en trendbeoordeling) worden opgenomen in het gebiedsdossier. Afspraak: De Leidraad Uitwisseling van gevoelige informatie dient als uitgangspunt voor het gebruik van informatie van drinkwaterbedrijven in het gebiedsdossier. Informatie van overheden valt onder de WOB. 9. Overige afspraken Industriële winningen: In deze notitie zijn industriële winningen voor menselijke consumptie niet meegenomen. Ook voor deze winningen zijn de KRW-doelstellingen uit artikel 7 van toepassing. Ook voor deze winningen gelden de KRW-doelen. Provincies bepalen volgens afspraak in het NWO zelf of het in dat kader zinvol is om iets dergelijks (feitenonderzoek, gebiedsdossier) ook op te stellen voor industriële winningen. 7 De projectgroep is voornemens om medio 2010 te bezien of en zo ja, in hoeverre, de onderhavige afspraken ook voor industriële winningen zouden kunnen gelden. Ketenvisie of gebiedsaanpak? Moet bij een gebiedsdossier het effect van de zuivering worden meegenomen in de afweging van maatregelen? Er is zorg bij drinkwaterbedrijven dat een voorschot wordt genomen op al aanwezige zuivering door het meenemen van de zuivering bij het beoordelen van risico s. Zo is het niet de bedoeling om een toename van nieuwe stoffen zoals geneesmiddelen als niet relevant te beoordelen omdat een bestaande geavanceerde zuivering op een locatie deze al kan verwijderen. Anderzijds kan het bij de inschatting van risico s van calamiteiten wel degelijk van belang zijn om rekening te houden met het navolgende zuiveringssysteem. Afspraak is om waar dit relevant is voor de winning ook de zuivering in de analyse van het gebiedsdossier mee te nemen. Het is hierbij niet de bedoeling om risico s weg te schrijven. Beschermingszones binnen waterlichamen rond oppervlaktewaterwinningen Het aanwijzen van een beschermingszone is een maatregel die door de betrokken partijen (al dan niet als als KRW-maatregel) in een gebiedsdossier kan worden opgenomen. Deze zones moeten dan ook ruimtelijk worden verankerd in de bestaande plannen (zoals NWP, BPRW en provinciale omgevingsplannen). De projectgroep hoeft hierover landelijk geen nadere afspraken te maken. 7 Voor beoordeling van de situatie en risico s bij industriële winningen ontbreken de monitoringgegevens nog. Dit aspect wordt door de provincies Brabant en Limburg onderzocht in samenwerking met de industrie. 12/16
Bijlage I Samenvatting afspraken Onderwerp Afspraak Verantwoordelijke 1. Doel en toepassing Communicatie met betrokken partijen Regiehouder Verbeteren van de uitwerking van het beschermingsbeleid Ontwikkelen van maatregelen Ondersteuning bij de toetsing van ruimtelijke plannen en vergunningverlening Informatieverschaffing ten behoeve van leveringsplannen 2. Reikwijdte/ afbakening Geen nieuwe bevoegdheid, wel nieuw doel (KRW) Maatregelen o.b.v. bestaande instrumenten 3. Initiatief, status en Provincie is initiatiefnemer, andere partijen kunnen provincie Provincie verankering hier op aanspreken. Per dossier bestuurlijke betrokkenheid vaststellen en afspraken maken over taakverdeling en planning. Beleidsmatige verankering in Nota Drinkwater. 4.Regierol Faciliteren van een structuur voor overleg Vaststellen van de te volgen methodiek Bewaken en vastleggen voortgang Met betrokken partijen vaststellen Uitvoeringsprogramma Uitvoeren eigen maatregelen Bewaken en vastleggen voortgang Initiatief nemen voor periodieke actualisatie Regiehouder 5.Kosten 6.Uniformiteit 7.Tijdpad en prioritering invoering 8.Openbaarheid van gegevens Aanleveren gegevens (tijdigheid) Actief participeren, afstemmen over de gewenste maatregelen in de eigen hun organisatie en bevorderen intern draagvlak Besluitvorming over maatregelen onder eigen verantwoordelijkheid Uitvoering van hun maatregelen en bewaking daarvan Kosten opstellen dossier voor regiehouder Kosten aanleveren uitgewerkte informatie verantwoordelijke partijen Kosten maatregelen verantwoordelijke partij volgens bij punt 5 genoemde principes Vereenvoudigd dossier voor winningen in goede toestand (en niet kwetsbaar) Uniformiteit per type winning voor: protocol, aanpak analyse, betrokken partijen, actualiteit Proces zelf hoeft niet te worden geüniformeerd Protocol RIVM uitgangspunt, wel evalueren en bijwerken met ervaringen. Opstellen gebiedsdossiers voor kwetsbare winningen voor eind 2012, voor overige winningen vereenvoudigd dossier in 2014 Leidraad uitwisseling gevoelige informatie uitgangspunt voor gebruik gegevens drinkwaterbedrijven. Gegevens overheden vallen onder WOB. Overige betrokken partijen Regiehouder 13/16
Bijlage II Deelnemers project Gebiedsdossiers waterwinning Mw. G. Brilleman (Provincie Drenthe, Afdeling Duurzame Ontwikkeling, Team Waterbeleid) Dhr. J.I. van Elk (Ministerie van VROM, Portefeuille Milieu, Directie Duurzaam Produceren, Afdeling Bodem en Water) Dhr. J. van Essen (VEWIN/Vitens) Dhr. M.M.A. ten Heggeler (Provincie Overijssel, Eenheid Water en Bodem) Dhr. J. Hin (Ministerie van VenW, Rijkswaterstaat Waterdienst) Dhr. R. Klerks (Provincie Noord-Brabant, Directie Ecologie, Bureau Grondwater) Dhr. G.J. ten Napel (VROM-Inspectie) Dhr. P. Neefjes (Rijkswaterstaat dienst Zuid-Holland) Mw. D. Rijnders-Huisman (Gemeente Tilburg) Dhr. J.H. Rook (RIWA-Rijn/Waternet) Dhr. T. Ruigrok (Waterschap Rivierenland, Beleidsafdeling Water) Mw. G.M.H. Suylen (RIWA-Maas/Evides) Dhr. S. van Veen ( Gemeente Midden-Drenthe) Dhr. O. van de Velde (Ministerie van VenW, Rijkswaterstaat Waterdienst) tot 31 december 2009 Dhr. F. Wetsteyn (VROM-Inspectie) Mw. S. Wuijts (RIVM, Inspectie-, Milieu en Gezondheidsadvisering) Mw. N.T.C. Zantkuijl (VEWIN) 14/16
Bijlage III Uitwerking regierol in de verschillende fasen van een gebiedsdossier Fase in proces Verzamelen informatie Ontwikkelen maatregelen Besluitvorming over maatregelen Uitvoering maatregelen/ beheer dossier Taken/verantwoordelijkheden regierol Provincie faciliteert/organiseert het overleg met de actoren Methodiek vastleggen Basis = consensus Aanspreken betrokken partijen op taak/verantwoordelijkheid Provincie faciliteert/organiseert het overleg met de actoren, dit betekent: In samenspraak inventariseren knelpunten, potentiële maatregelen en identificeren afstemming van bestaande maatregelen. Aanspreken betrokken partijen op taak/verantwoordelijkheid. RBO-structuur als kapstok GS besluit gebiedsdossier GS besluit eigen maatregelen Aanspreken overige stakeholders op te nemen besluiten. Eigen maatregelen. Bewaken voortgang uitvoering maatregelen. Initiatief voor periodieke actualisatie. Taken/verantwoordelijkheden overige stakeholders Informatie tijdig leveren: Waterbeheerder: bronnen, lozingen, waterkwaliteit. Waterbedrijf: winning+zuivering. Provincie: informatie vergunning. Gemeente: RO-zaken, rioleringsplannen. Landelijke afspraken uniformiteit. Invullen eigen taken/ verantwoordelijkheid t.a.v. KRW-doel. Actief participeren: Overheden: meedenken over maatregelen. Waterbedrijf: meedenken, speurdersrol probleem. Derden: (veroorzakers probleem ) meedenken over oplossingen. Maatregelen in eigen organisatie verankeren. Bevoegde gezagen nemen o.b.v. eigen verantwoordelijkheid een eigen besluit. Uitvoering eigen maatregelen bewaken/rapportage voortgang. 15/16
Bijlage IV Gebiedsdossier als KRW-maatregel, referenties SGBP-en (december 2009) Passage met betrekking tot gebiedsdossiers in SGBP Rijndelta (p. 151) en SGBP Maas (p.143) 16/16