Einddoelen Aardrijkskunde Aardrijkskunde ( havo vwo ) havo/vwo bovenbouw = CE = SE Burgerschap Leefbaarheid Leefbaarheidsvraagstukken op lokaal en regionaal niveau 11b.2 Een buurtprofiel van een stedelijke buurt aan de hand van fysiekruimtelijke en sociale elementen en beargumenteerde uitspraken doen over leefbaarheid. Stedelijk beleid gericht op wijken en buurten beoordelen waardendilemma's, perceptie en b eeldvorming, risico en veiligheid 9b.3 Een buurtprofiel van een stedelijke buurt aan de hand van fysiekruimtelijke en sociale elementen en beargumenteerde uitspraken doen over leefbaarheid. Stedelijk beleid gericht op wijken en buurten beoordelen waardendilemma's, perceptie en b eeldvorming, risico en veiligheid 10a. Actuele vraagstukken in het betreffende ontwikkelingsland en analyseren. Het betreft vraagstukken van landdegradatie en milieuverontreiniging waardendilemma's, oorzaak en Multiculturele samenleving Conflicten die verband houden met de etnische en culturele diversiteit 10b. Actuele vraagstukken in het betreffende ontwikkelingsland en analyseren. Het betreft conflicten die verband houden met de etnische en culturele diversiteit in het land 8c. Actuele vraagstukken in Zuidoost Azië vanuit een geografisch perspectief, analyseren en verklaren. Het betreft conflicten in Zuidoost Azië, voor zover ze verband houden met de etnische en culturele diversiteit in de regio diversiteit, stab iliteit en verandering diversiteit, stab iliteit en verandering Wereldburgerschap Verantwoording en beslissingen nemen bij internationale samenwerking en mondiale kwesties Valt samen met subdomein B2 mondiaal verdelingsvraagstuk en C2 mondiaal milieuvraagstuk toekomstgericht Duurzaamheid Ecologische voetafdruk/draagkracht en natuur Samenhang tussen menselijke activiteiten en milieuproblemen 6b.4 De verbanden tussen intensief landgebruik en landdegradatie. De verbanden tussen de toegenomen bevolkingsdruk en de milieuproblemen in de kuststrook en de zee 4b.3 De kwetsbaarheid van twee verschillende natuurlijke systemen in verschillende gebieden (sub-sahara en Zuid- of Zuidoost Azië) en hun draagkracht voor de landbouw vergelijken diversiteit, oorzaak en, stab iliteit en verandering, risico's en veiligheid 10a.1 De gevolgen van bosbouw voor bodem en landschap in Indonesië en analyseren 10a.2 De invloed van landdegradatie (als gevolg van ontbossing) op de biodiversiteit en de waterbalans in Indonesië en verklaren. Gevolgen van landdegradatie (als gevolg van ontbossing) voor bestaansmiddelen in Indonesië aangeven Voedselvoorziening Het voedselvraagstuk als verdelingsvraagstuk op mondiale schaal op basis van het geografische analysemodel 3a. Demografische kenmerken van de gebieden aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens
4a.1 Ruimtelijke en regionale verschillen in de mondiale voedselvoorziening en verklaren, mede met behulp van kaarten. De mondiale handelsstromen van tarwe en rijst en verklaren, mede met behulp van kaarten schaalvergroting,, waardendilemma's 4a.2 Een verband leggen tussen economische globalisering en de beschikbaarheid van voedsel op het nationale schaalniveau. Een verband leggen tussen politieke globalisering en het voedselvraagstuk. Een verband leggen tussen een aantal technologische ontwikkelingen en het voedselvraagstuk schaalvergroting, schaal en verhouding en hoeveelheid, waardendilemma's 4b.1 Beargumenteren dat het voedselvraagstuk ook een maatschappelijk (verdelings)probleem is schaalvergroting, waardendilemma's 4b.2 De invloed van natuurlijke en maatschappelijke factoren op de voedselzekerheid in verschillende gebieden (Sub-Sahara, Zuid- of Zuidoost Azië), op verschillende tijd en ruimteschalen vergelijken risico en veiligheid, duurzaamheid 4b.4 Een beargumenteerde mening geven over de kwetsbaarheid van een aantal sociale groepen in een land (Sub-Sahara, Zuid- of Zuidoost Azië) met een structureel tekort aan voedsel diversiteit, risico en veiligheid 4c.1 Uitleggen dat de gevoerde handelspolitiek van de rijke landen vaak niet strookt met de doelstellingen van ontwikkelingssamenwerking voor Afrika 4c.2 Aangeven in hoeverre interne factoren de verhoging van de voedselzekerheid in een Afrikaans land afremmen of verhogen waardendilemma's, risico en veiligheid Natuurlijke hulpbronnen en bronnen van energie Spreiding en gevolgen van gebruik van natuurlijke hulpbronnen in gebieden 4c.3 Een beargumenteerd standpunt innemen over de vraag of het door verschillende instanties (de Nederlandse overheid, 7c.1 Het voorkomen de EU, de VN) en de gevoerde spreiding beleid van om de natuurlijke voedselzekerheid hulpbronnen in Afrika. te verhogen coherent Aangeven ishoe natuurlijke hulpbronnen een rol spelen in de ontwikkelingskansen van een waardendilemma's, gebied toekomstgericht, schaal en verhouding en hoeveelheid 8a.1 Aan de hand van een voorbeeld (bijv. ontbossing) aangeven dat exploitatie van natuurlijke hulpbronnen wordt gestuurd door buiten Zuidoost-Azië gelegen actoren. De gevolgen van bosbouw voor bodem en landschap, schaal en verhouding en hoeveelheid, duurzaamheid Broeikaseffect Klimaatverandering als milieuvraagstuk op mondiale schaal op basis van het geografische analysemodel
6c.1 De effecten aangeven van de verschillende initiatieven om de schadelijke gevolgen van broeikasgassen te beperken en een beargumenteerde mening daarover geven waardendilemma's 6c.2 Aangeven dat de aanpassing van de maatschappelijke systemen afhankelijk is van de aard van de klimaatveranderingen in verschillende gebieden waardendilemma's, risico's en veiligheid Bevolking en ruimte 6c.3 Beoordelen in hoeverre het beleid op de verschillende ruimtelijke schalen consistent is. Voorbeelden geven van coherent en incoherent beleid Subkernen Inhouden havo vwo exameneenheden Bevolkingskenmerken Bevolkingskenmerken in en tussen gebieden 4a.1 Economische, demografische en sociaal-culturele indicatoren voor het vergelijken van landen benoemen en de beperkingen aangeven van gemiddelde nationale waarden voor die indicatoren 3b.1 Aan de hand van verschillende indicatoren de wereld indelen en landen met elkaar vergelijken en mondiale spreidings verklaren diversiteit, perceptie en b eeldvorming, diversiteit, schaal en verhouding en hoeveelheid 9a.2 Het beleid t.a.v. bevolkingsspreiding in Indonesië uitleggen en een beargumenteerde mening geven over de gevolgen van het beleid diversiteit, perceptie en b eeldvorming 4a.3 Mondiale relatie van handel, investeringen en migratie en in hoofdlijnen verklaren interactie, waardendilemma's Migratie Migratie op verschillende schaalniveaus 3b.1 De grensoverschrijdende relaties ten aanzien van migratie, handel en investeringen, voor zover deze zichtbaar zijn in de grensregio in ruime zin, en verklaren 3c.2 De internationale migratie naar New York, Washington en Los Angeles en de sociale polarisatie binnen de steden analyseren vooral gelet op de etnische samenstelling van de bevolking, stab iliteit en verandering, stab iliteit en verandering 9a.2 Het verstedelijkingsproces in Indonesië en analyseren Ruimtelijke ontwikkeling Steden en stedelijke kenmerken in verschillende gebieden 11b.1 Stedelijke vraagstukken in Nederland analyseren en beoordelen, in het bijzonder rond de stedelijke economie 3c.1 Ruimtelijke kenmerken van New York, Washington en Los Angeles benoemen die samenhangen met hun positie als mondiaal knooppunt, schaalvergroting, structuur en functie, schaalvergroting, structuur en functie 9b.2 Stedelijke vraagstukken in Nederland analyseren en beoordelen, in het bijzonder rond de stedelijke economie structuur en functie, toekomstgericht, waardendilemma's, stab iliteit en verandering Ruimtelijke ontwikkelingen in de Randstad 9b.1 De ruimtelijke invloedssfeer van de Randstad binnen Nederland (en internationaal) en analyseren
schaal en verhouding en hoeveelheid, diversiteit, interactie 9b.1 De differentiatie binnen de Randstad, met name tussen noord- en zuidvleugel, en analyseren diversiteit, structuur en functie 9b.1 Ruimtelijke vraagstukken van de Randstad en analyseren schaalvergroting, structuur en functie 9b.1 Het beleid van de overheid ten aanzien van de ruimtelijke vraagstukken van de Randstad en kritisch beoordelen structuur en functie, waardendilemma's Relatie ruimtelijke ontwikkelingen urbane en rurale gebieden 8b.2 Verschillen tussen stedelijke gebieden en plattelandsgebieden en verschillen tussen op de wereldmarkt georiënteerde regio's en regio's die zich richten op lokale markten in Zuidoost-Azië, analyseren en verklaren interactie, duurzaamheid Globalisering Transport en vervoer Patronen van goederenstromen, mensen en kapitaal 4b.1 Het proces van mondialisering/globalisering in economisch en (sociaal-)cultureel opzicht en verklaren 8b.3 Analyseren van stromen van goederen, mensen en kapitaal tussen landen in Zuidoost-Azië Global shift Proces en kenmerken van globalisering 4a.1 Economische, demografische en sociaal-culturele indicatoren voor het vergelijken van landen benoemen en de beperkingen aangeven van gemiddelde nationale waarden voor die indicatoren schaalvergroting, interactie 3a.1 Aan het proces van mondialisering/globalisering economische, culturele en politieke dimensies onderscheiden en aangeven hoe deze dimensies elkaar beïnvloeden schaalvergroting, interactie 4a.3 Mondiale relatie van handel, investeringen en migratie en in hoofdlijnen verklaren 9b.1 De veranderingen in de economie (sectoren) na 1980 van Indonesië als gevolg van toenemende globalisering en verklaren 3a.2 Aan de hand van voorbeelden aangeven wat de effecten zijn van en de reacties zijn op globalisering in verschillende landen: een centrumland, een semi-perifeer land en een perifeer land. Topografie: keuze is vrij schaalvergroting, oorzaak en 3a.3 Aan de hand van voorbeelden uitleggen hoe technologische ontwikkelingen, tijdruimtecompressie en globalisering samenhangen Globalisering in en tussen gebieden 4b.2 Voor Groot-Brittannië en India de positie in mondiale (4a 2, 4a 3) en de effecten van globalisering (4b 1) herkennen en verklaren 9b.2 De plaats en functie van Indonesië in de wereldeconomie en verklaren 9b.2 De rol van Japan in de Indonesische economie en verklaren 7c.3 De ontwikkeling van de economische activiteiten in Zuidoost-Azië en analyseren en beredeneren waarom sommige regio s binnen Zuidoost-Azië wel deelnemen aan de economische globalisering en andere niet of nauwelijks 3c.1 De posities van New York, Washington en Los Angeles als machtscentra en als knooppunten van informatie-, geld- en goederenstromen en verklaren 3a. Economische kenmerken van de gebieden aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens 7c.4 Met voorbeelden aantonen hoe Zuidoost-Azië politiek en economisch betrokken is in het wereldsysteem 9b.1 De primaire, secundaire en tertiaire sector van Indonesië Middelen van bestaan (Internationale) arbeidsverdeling AK/H/Domein D
3b.1 De grensoverschrijdende relaties ten aanzien van migratie, handel en investeringen, voor zover deze zichtbaar zijn in de grensregio Amerika-Mexico in ruime zin, en verklaren Arm en rijk Ontwikkelingsgebieden Centrum-periferie, het proces en de kenmerken 4a.2 Mondiale economische, demografische en sociaal-culturele spreidings, alsmede de meest opvallende veranderingen hierin sinds 1980 en in hoofdlijnen verklaren. Topografie: basistopografie 3a.4 Beschrijven hoe processen van internationalisering en globalisering zich in grote lijnen sedert de koloniale periode hebben ontwikkeld en wat de rol is van hegemoniale staten in deze processen schaalvergroting, schaalvergroting, Centrum-periferie op verschillende schaalniveaus Relatie met subdomein E2: Regionale en lokale vraagstukken structuur en functie, duurzaamheid 3b.3 Uitleggen hoe demografische kenmerken en verstedelijking samenhangen met het sociaaleconomisch ontwikkelingspeil van een land. Deze samenhang toepassen op drie typen landen: een centrumland, een semiperifeer land en een perifeer land schaal en verhouding en hoeveelheid, diversiteit, interactie 7c.2 Voorbeelden geven van (neo)koloniale structuren die huidige ontwikkelingen beïnvloeden, bijvoorbeeld t.a.v. de exploitatie van natuurlijke hulpbronnen structuur en functie, duurzaamheid Verschillen in welvaart in de eigen regio en in Nederland Vraagstukken van stedelijke gebieden in Nederland 4a.1 Economische, demografische en sociaal-culturele indicatoren voor het vergelijken van landen benoemen en de beperkingen aangeven van gemiddelde nationale waarden voor die indicatoren Relatie met subdomein E2: Regionale en lokale vraagstukken Grenzen en identiteit Cultuur Kenmerken en spreidings van cultuur en cultuurgebieden 4a.2 Mondiale sociaal-culturele spreidings, alsmede de meest opvallende veranderingen hierin sinds 1980 en in hoofdlijnen verklaren AK/H/Domein B 3a. Sociaal-culturele kenmerken van de gebieden aan weerszijden van de Mexicaans-Amerikaanse grens, stab iliteit en verandering Sociaal-culturele kenmerken in gebieden 9a.4 Het archipelkarakter van Indonesië en de rol van de zee als scheidende en verbindende factor verklaren structuur en functie, diversiteit 7a.2 Beschrijven hoe sinds het begin van de 20e eeuw het regionale beeld van Zuidoost- Azië in het westen is veranderd perceptie en b eeldvorming 10b.2 Het spanningsveld tussen centrifugale en centripetale krachten in Indonesië aangeven perceptie en b eeldvorming Cultuur en spanningen in gebieden 10b.3 Voorbeelden geven waaruit blijkt dat religie in (delen van) Indonesië een grotere rol speelt op sociaal en politiek vlak. Daarbij wordt ingezoomd 8c.2 Beschrijven en verklaren hoe etnisch en cultureel nationalisme in Zuidoost-Azië kan leiden tot / bijdragen aan territoriale conflicten. Beschrijven hoe nationale
op de situatie op de Molukken en in Aceh diversiteit, waardendilemma's overheden in deze conflicten optreden diversiteit, waardendilemma's 10b.4 Aangeven welke politieke invloed de staat heeft op de beheersing van deze conflicten in Indonesië 9a.1 Demografische, economische en culturele gebiedskenmerken van Indonesië, rekening houdend met veranderingen in de tijd en regionale verschillen, en verklaren. Topografie: Indonesië 8c.3 Voorbeelden geven waaruit blijkt dat religie in sommige delen van Zuidoost-Azië recent een grotere rol speelt op sociaal en politiek vlak en aangeven wat de maatschappelijke gevolgen ervan zijn en hoe politiek en overheid hierop reageren Grenzen afbakenen Indelen van gebieden op basis van grenzen 6a.1 Het Middellandse Zeegebied typeren ten aanzien van klimaat, landschap en natuurlijke gevaren, met aandacht voor regionale verschillen. Topografie: Middellandse Zeegebied, diversiteit, structuur en functie 7a.1 Zuidoost-Azië aan de hand van liggingskenmerken en typeren met behulp van sociaal-geografische en fysisch geografische indicatoren. Verschillende criteria hanteren om de formele regio Zuidoost-Azië af te bakenen.topografie: Zuidoost Azië, diversiteit, structuur en functie 9a.3 Natuurlijke kenmerken van Indonesië en de regionale verschillen aangeven 7b.3 Regionale verschillen binnen Zuidoost - Azië en analyseren 3b.2 De effecten van grensoverschrijdende relaties tussen Mexico en de Verenigde Staten op verschillende ruimtelijke schalen Betrouwbaarheid grenzen en indicatoren 5a/b 1. Globaal wat de gevolgen zijn van vrijhandel in landbouwproducten voor landbouw en landschap in Europa 3b.2 De waarden en beperkingen van de demografisch, economisch, sociale en politieke indicatoren voor gebruik op nationale schaal perceptie en b eeldvorming, waardendilemma's 7b.1 Zuidoost-Azië vergelijken met een andere macroregio op een aantal bevolkingsgeografische en economischgeografische kenmerken diversiteit 7b.2 De externe relaties van Zuidoost-Azië vergelijken met een andere macroregio Europa Regio Europese Unie, landschappen en landbouw 5a/b 2. De reactie van de samenleving (Nederland en Oostenrijk) op de bedreigingen van landbouw en landschap, die het gevolg zijn van mondiale vrijhandel beoordelen AK/H/Domein B schaalvergroting, oorzaak en 7a.1 De endogene krachten die samenhangen met de platentektoniek en verklaren schaalvergroting, duurzaamheid Systeem aarde Endogene processen Endogene processen en kenmerken 6b.3 Reliëfvorming als gevolg van het explosief vulkanisme, samenhangend met de platentektoniek en op welke manieren verwering, erosie en sedimentatie het reliëf versterken of verminderen oorzaak en,, kringlopen, stab liteit en verandering 5a.1 Endogene processen die samenhangen met de platentektoniek en verklaren oorzaak en,, kringlopen, stab liteit en verandering 7a.2 De werking van belangrijke exogene krachten en hun invloed op de vorming van het aardoppervlak verklaren Exogene processen Exogene processen en
kenmerken 7a.4 De door zonne-energie en aardrotatie aangedreven grote windsystemen en zeestromingen op aarde en verklaren hoe deze van invloed zijn op de klimaatzones 5a.2 Exogene processen en hun invloed op de vorming van het aardoppervlak verklaren en deze exogene processen in twee stroomgebieden (in de gematigde en de aride zone) vergelijken en de verschillen verklaren oorzaak en,, kringlopen, stab liteit en verandering, diversiteit oorzaak en,, kringlopen, stab liteit en verandering, diversiteit 7a.3 De interactie tussen endogene en exogene krachten en verklaren 5a.4 De door zonne-energie aangedreven grote windsystemen en zeestromingen op aarde bepalen de ligging van klimaatgebieden Klimaat Klimaatsysteem op mondiaal schaalniveau 7a.4 De door zonne-energie en aardrotatie aangedreven grote windsystemen en zeestromingen op aarde en verklaren hoe deze van invloed zijn op de klimaatzones 6a.1 Aangeven hoe de componenten atmosfeer, hydrosfeer en lithosfeer afzonderlijk en in samenhang bijdragen tot het wereldklimaatsysteem systeemen systeemmodellen, 6b.1 Het Middellandse Zeeklimaat en de verschillen tussen zomer en winter in het Middellandse Zeegebied verklaren 6a.2 Voorbeelden geven van grote klimaatsveranderingen in het geologisch verleden, stab iliteit en verandering, oorzaak en 6a.3 Voorbeelden geven van plotselinge catastrofale klimaatsveranderingen en van geleidelijke klimaatsveranderingen in het geologisch verleden 5a.4 De door zonne-energie aangedreven grote windsystemen en zeestromingen op aarde bepalen de ligging van klimaatgebieden Klimaatsysteem op regionaal niveau 6b.2 De invloed van het klimaat op de waterbalans in het Middellandse Zeegebied en de invloed op vegetatie en landbouw AK/H/Domein C, diversiteit Langetermijneffecten klimaatverandering 11a.1. Het vraagstuk van overstromingsgevaar van de grote rivieren 6b.1 Beargumenteren dat het mondiale klimaatvraagstuk wetenschappelijk niet onomstreden is en aangeven dat het actuele klimaatvraagstuk veroorzaakt wordt door menselijk handelen en het reageren van natuurlijke processen daarop duurzaamheid, toekomstgericht, waardendilemma's 6b.2 Aangeven welke maatschappelijke en natuurlijke factoren een rol in de discussie spelen en een mening geven over de validiteit van de argumenten die in deze discussie een rol spelen 6b.3 Gevolgen van klimaatveranderingen voor natuurlijke en maatschappelijke systemen aangeven en een beargumenteerde toekomstverwachting formuleren 6b.4 Beargumenteren in hoeverre natuurlijke en maatschappelijke systemen kwetsbaar zijn voor klimaatveranderingen Weer Kortetermijneffecten atmosfeer 7b.1 Het landschap herkennen als het resultaat van een dynamisch systeem en de voor een landschapszone relevante geofactoren met elkaar in verband brengen 9a.1. Het vraagstuk van overstromingsgevaar van de grote rivieren risico's en veiligheid risico's en veiligheid Relaties tussen endogene en exogene processen Kringlopen 5a.3 De interactie tussen endogene en exogene processen en verklaren (aan de hand van de kringlopen) kringlopen, interactie Landschappen (en menselijke activiteit)
Landschapzones Landschapzones op mondiaal niveau 7b.2 De invloed van menselijke activiteiten op natuur en milieu in verschillende landschapszones en verklaren stab iliteit en verandering, 5b.1 De landschapszones op aarde herkennen en als dynamische systemen en relaties tussen geofactoren binnen landschapszones en verklaren stab iliteit en verandering, 5b.2 De invloed van menselijke activiteiten op andere geofactoren in verschillende landschapzones en verklaren Landschapzones op regionaal niveau 5c. De natuurlijke en landschappelijke kenmerken van het Middellandse-Zeegebied en aangeven hoe natuur en samenleving in dat gebied elkaar wederzijds beïnvloeden structuur en functie, interactie 9a.3 De in Nederland voorkomende typen zeekusten structuur en functie, stab iliteit en verandering Natuurrampen Menselijke activiteiten en landschappelijke gevolgen 8a. Natuurlijke gevaren in de Verenigde Staten en verklaren 5c. De gevolgen van landdegradatie en de manier waarop de mens daarmee omgaat analyseren risico's en veiligheid, oorzaak en risico's en veiligheid, oorzaak en Natuurlijke gevaren en de gevolgen voor samenlevingen 8b. Aan de hand van voorbeelden uit de VS beoordelen hoe de samenleving reageert op de risico's die samenhangen met natuurlijke gevaren 11a.1 Kenmerken van de stroomgebieden van Rijn en Maas 8a.2 Natuurlijke risico's in Zuidoost-Azië en analyseren en uitleggen waarom gebieden met een verhoogd natuurlijk risico toch vaak dicht bevolkt zijn 8a.3 Met voorbeelden aantonen dat welvaart en sociaal-organisatorisch vermogen van invloed zijn op de kwetsbaarheid van delen van een samenleving zowel in sociaaleconomisch als ruimtelijk opzicht Water Waterkringloop Stroomgebieden 11a.1 De invloed van het veranderende klimaat en meer extreme weersomstandigheden op de waterafvoer van Rijn en Maas structuur en functie 11a.1 Overstromingsgevaar relateren aan ruimtelijke inrichting, zowel binnen- als buitendijks structuur en functie, risico en veiligheid 9a.1 Kenmerken van de stroomgebieden van Rijn en Maas structuur en functie 9a.1 De invloed van het veranderende klimaat en meer extreme weersomstandigheden op de waterafvoer van Rijn en Maas structuur en functie, risico en veiligheid Waterproblematiek Te veel, te weinig, te vies water 11a.2 Mogelijke aanpassingen in het stroomgebied om de waterafvoer te beheersen en recent Nederlands en internationaal rivierbeleid en beoordelen structuur en functie, stab iliteit en verandering 9a.1 Overstromingsgevaar relateren aan ruimtelijke inrichting, zowel binnen- als buitendijks risico's en veiligheid, oorzaak en 9a.3 Beschrijven hoe dynamische zeekusten veranderen als gevolg van zeespiegelstijging en/of menselijk ingrijpen 9a.3 Beschrijven hoe zeestromingen, getijdestroming en wind de Nederlandse kust als een dynamisch systeem vormgeven structuur en functie, stab iliteit en verandering
Waterbeleid Waterbeleid in Nederland 9a.2 Mogelijke aanpassingen in het stroomgebied om de waterafvoer te beheersen en recent Nederlands en internationaal rivierbeleid en beoordelen risico's en veiligheid, oorzaak en, toekomstgericht Kustbeheer Nederland 9a.3 Beheer van de Nederlandse kust beoordelen, bezien vanuit de natuurlijke kustprocessen en vanuit ecologische en economische waarden van het kustgebied Relatie kust- en rivierbeleid 9a.3 De relatie leggen tussen het kustbeleid en het rivierbeleid