Nut of noodzaak? Evenementenadvies en bezoek Technische Hygiëne Zorg in 2017 GGD Haaglanden, afdeling Leefomgeving/Technische Hygiëne Zorg (THZ) Marian Douma & Rob Edelman November 2017
Inhoudsopgave Inleiding 1. Werkmethode 2. Wat is er gedaan? 3. Welke knelpunten waren er? 4. Aanbevelingen Conclusie Bronnen Bijlagen (2) 1. Voorzieningen en installaties Hygiëne advies evenementen GGD Haaglanden 2. Scorelijst evenementen
Aantal Inleiding Op 1 januari 2016 is het Kader Evenementenveiligheid Veiligheidsregio Haaglanden (VRH) (Haaglanden, 2015) ingevoerd. Het kader beschrijft de manier waarop de VRH met evenementenveiligheid omgaat en bevat het proces vanaf het bepalen van de behandelaanpak van een evenement tot en met het houden van een evenement. Een toename van het aantal evenementen en een grotere bewustwording bij gemeenten en organisatoren rond veiligheidsvraagstukken en verantwoordelijkheid daarvoor zorgden voor een stijging van het aantal adviesaanvragen bij de gemeenten (Haaglanden, 2015) en de GHOR. Ook de afdeling Technische Hygiënezorg (THZ), onderdeel van de afdeling Leefomgeving van de GGD, kreeg (na risicoclassificatie) meer aanvragen om evenementen te beoordelen op het gebied van infectiepreventie (Hendriksen, E., 2017). Om aan deze vraag te kunnen voldoen is door de GGD Haaglanden in 2017 aan THZ extra personele capaciteit beschikbaar gesteld. Dit rapport beantwoordt de vraag wat in 2017 het nut of de noodzaak was van de THZ-advisering en het bezoeken van evenementen. Het betreft evenementen die door de gemeenten na risicoprofilering in de categorie B en C zijn ingedeeld en mogelijke (B) of (zeer) waarschijnlijke (C) risico s met zich meebrengen. Uitzonderingen daarop zijn de zogenaamde reguliere A evenementen waarbij meestal geen sprake is van THZ-aspecten en risico s zeer onwaarschijnlijk zijn. Het doel van THZ was: het adviseren en bezoeken van B en C evenementen in de regio Haaglanden (Delft, Den Haag, Leidschendam-Voorburg, Midden-Delfland, Pijnacker-Nootdorp, Rijswijk, Wassenaar, Westland en Zoetermeer). B en C evenementen per gemeente 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Den Delft L'dam- Mi Delfl Pijn - Rijsw W'naar Westl Zoeter Haag Voorb Nootd meer Categorie C 19 1 2 0 0 0 0 4 2 categorie B 31 2 4 7 2 2 1 4 10 1. Werkmethode THZ heeft advies- en bezoekrapporten voor de evenementenadvisering opgesteld. Hierbij geldt de hygiënerichtlijn van het Landelijk Centrum van Hygiëne en Veiligheid als leidraad (LCHV, 2014). In de advies- en bezoekrapporten zijn rubrieken (A t/m G) opgenomen die een risico voor de gezondheid kunnen vormen waaronder specifieke installaties en voorzieningen als douches, toiletten, zwembaden e.d. (zie bijlage 1). Op basis van het veiligheidsplan van het evenement dat via de GHOR) bij THZ terechtkomt, brengt THZ binnen twee weken (na ontvangst van het veiligheidsplan) in kaart welke voorzieningen er zijn, of het aantal voorzieningen toereikend is en er nog specifieke hygiënemaatregelen getroffen moeten worden die de overdracht van schadelijke micro-organismen beperken. In het advies dat THZ naar de GHOR stuurt, staat ook aangegeven welke factsheets (extra specifieke schriftelijke informatie van de GGD) de GHOR ter informatie voor de evenementenorganisator kan meesturen. Na een bezoek aan een evenement vermeldt THZ in een bezoekrapport welke afwijkingen er zijn ten opzichte van het eerder verstrekte veiligheidsplan en of uitgebrachte THZ advies. THZ stuurt
dit rapport naar de GHOR. Op verzoek van de GHOR of THZ kan er in bijzijn van de evenementenorganisator een evaluatie van het evenement plaatsvinden. Of THZ aanwezig is, hangt af van de mate waarin en de manier waarop de geadviseerde infectiepreventiemaatregelen tijdens het evenement door de organisatie zijn uitgevoerd. 2. Wat is er gedaan? Het aantal door THZ te adviseren evenementen was voor 2017 ingeschat op 100, het aantal inspecties bij evenementen op 40 en het aantal evaluaties op vijf. Er is berekend dat voor het behandelen van 100 adviesaanvragen 735 uur nodig is (Hendriksen, E., 2017). Tot en met medio oktober 2017 zijn door de GHOR bij de afdeling Leefomgeving (THZ) in totaal 91 evenementen (B: 62, C: 28: a-specifiek:1) aangemeld en 94 veiligheidsplannen ingediend (52 Den Haag/42 regio) voor in totaal 91 evenementen. Van een aantal evenementen is een tweede veiligheidsplan ingediend. Door de tijdelijke capaciteitsuitbreiding zijn alle veiligheidsplannen tijdig van een advies voorzien en is het aantal af te leggen bezoeken ruimschoots gehaald. Hiermee is voldaan aan de doelstelling van de bestuursopdracht. De gemiddelde tijd tussen de digitale aanmelding (binnenkomst) van een evenement bij THZ en het digitaal aanleveren van een advies bedroeg 5 werkdagen. De gemiddelde termijn tussen de digitale aanmelding van een evenement bij THZ en de datum waarop een evenement plaatsvond was 54 dagen. Veiligheidsplannen regio Haaglanden Zoetermeer; 13 Wassenaar; 1 Rijswijk; 2 Pijnacker - Nootdorp; 2 Midden Delfland; 7 Westland; 8 Den Haag; 52 L'dam- Voorburg; 6 Delft; 3 THZ heeft in de periode januari tot en met oktober 52 bezoeken gebracht aan evenementen, waarvan vier evenementen twee of meerdere keren. De criteria om evenementen te bezoeken waren onder andere: - categorie, locatie of aard van het evenement; - duur van het evenement (overnachten); - aanwezigheid van risicovolle objecten (legionella gevaar); - veel THZ gerelateerde verbeterpunten in het veiligheidsplan; - (geen) ervaringen van voorgaande jaren; - op verzoek van de GHOR.
De evenementen zijn als volgt ingedeeld. I II III IV V Cultureel-educatief Sport Wijkfeesten Food evenementen Muziek/pop Indeling evenementen muziek/pop 23% food evenementen 11% cultureeleducatief 30% wijkfeesten 12% sport 24% Tijdens de bezoeken aan de evenementen is beoordeeld of de in de veiligheidsplannen opgenomen en/of door THZ geadviseerde noodzakelijke voorzieningen in de zeven rubrieken A tot en met G (zie bijlage 1) aanwezig waren op het terrein en voldeden aan minimale (hygiëne)eisen. Ook is gekeken of bepaalde aanwezige voorzieningen op het evenemententerrein wel waren opgenomen in de veiligheidsplannen. Bij de verschillende rubrieken kon een maximum aantal verbeterpunten behaald worden. In bijlage 2 is te zien bij welke rubrieken en voorzieningen van verbeterpunten sprake was. Bezoeken evenementen regio Haaglanden Westland; 3 Rijswijk; 2 Wassenaar; 0 Pijnacker - Nootdorp; 1 Zoetermeer; 6 Midden Delfland; 5 Den Haag; 32 L'dam- Voorburg; 2 Delft; 1 Evaluatie THZ stemt de werkwijze bij advies, bezoek en evaluatie af met de GHOR. Naast het contact over specifieke evenementen vindt daartoe twee keer per jaar overleg plaats tussen de GGD en de GHOR.
3. Welke knelpunten waren er? a. Onvolledige veiligheidsplannen De meeste veiligheidsplannen waren (te) summier met informatie over de aanwezigheid van risicovolle (infectieziekte overdraagbare) voorzieningen of installaties op het evenemententerrein. Sommige niet beschreven risicovolle voorzieningen bleken wél aanwezig te zijn op het evenemententerrein. Zodoende kwam het voor dat de organisatie hygiënemaatregelen die anders door THZ geadviseerd zouden zijn, niet meer kon treffen. Bij rubriek A betrof dit in de meeste gevallen de tijdelijke douches, zwembaden, jacuzzi s en water aan- en afvoer. Tijdens een van de bezoeken adviseerde THZ de aanwezige jacuzzi s en het zwembad bij gebrek aan legionellapreventieve en andere noodzakelijke hygiënemaatregelen voortijdig te sluiten. Organisaties waarbij de legionellapreventie wel op orde was, hadden deze installaties en maatregelen meestal opgenomen in hun veiligheidsplan. Vaak organiseerden ze hun evenement al jaren en leken ze goed op de hoogte te zijn van bedrijven met expertise en te nemen maatregelen op het terrein van legionellabeheersing. THZ interventie was nodig voor het geven van een indicatie voor of een advies over het benodigde aantal bestaande en tijdelijke toiletten, de schoonmaak van de toiletten en de tijdelijke handwasgelegenheid bij de toiletten (inclusief stromend water, een zeepdispenser, wegwerphanddoekjes en een afvalcontainer) of handdesinfectie voor de horeca aparte toiletten en handwasgelegenheid. THZ heeft voor deze rubriek B de meeste adviezen gegeven. Vaak waren de handwasvoorzieningen niet compleet uitgerust of wegwerphanddoekjes bleken onbruikbaar of handdrogers defect. Het aantal adviezen dat op basis van het veiligheidsplan is gegeven ligt beduidend hoger dan het aantal dat tijdens een bezoek is verstrekt. Het lijkt erop dat de organisaties de THZ adviezen hebben opgevolgd. THZ heeft veelvuldig geadviseerd bij de rubrieken Lozen van afvalwater (rubriek C: op bestaande riolering of via opslagtanks), Afvalverwerking (rubriek D: inzameling, opslag, afvoer) en Hygiënecode horeca (rubriek E). Opvallend is dat veel organisaties niets vermeldden over de manier waarop afvalwater geloosd werd, en welke verschillende voorzieningen er waren voor afval. Ook gaven weinig organisaties aan volgens welke geldende hygiënecode de niet-reguliere horecavoorzieningen werkzaam waren en indien er alcohol werd geschonken, het barpersoneel over het diploma Sociale Hygiëne beschikte. Bij de bezoeken bleek een enkele keer dat er afvalwater op het evenemententerrein werd geloosd. Ook waren afvalvoorzieningen niet altijd op orde. Er waren veel twijfels over de hygiënemaatregelen bij het bereiden van voedsel. De horeca beschikte meestal niet over aparte toiletten en handenwasgelegenheid. Activiteiten uit de rubrieken F en G (zie bijlage) kwamen niet vaak voor bij de evenementen. Hierdoor is het aantal THZ adviezen in deze categorie beduidend minder. Wel verstrekte adviezen hadden betrekking op niet in het veiligheidsplan vermelde tatoeëerders en/of piercers met de benodigde vergunningen of vrijstellingen, meerdaagse evenementen met tijdelijke kampeergelegenheid, meerdaagse evenementen met registratie van infectieziekten bij een ongewoon aantal zieke bezoekers en evenementen met dieren. De driedaagse Tattooconvention (start 15 april 2017, Zoetermeer, Silverdome) waar tattoo artiesten van over de hele wereld hun kunsten kwamen tonen valt buiten de scope van deze evaluatie. Silverdome beschikt over een permanente evenementenvergunning. De Tattooconvention is in het kader van het Warenwetbesluit tatoeëren en piercen bezocht door de inspecteurs tatoeages en piercing van de GGD Haaglanden. Van de 91 evenementen was één evenement (1,1%) geheel op orde: op basis van het veiligheidsplan waren er geen verbeterpunten (A t/m G). Bij drie van de 44 bezochte evenementen (7%), werden (na de advisering) geen verbeterpunten meer aangetroffen. Bij 21 bezochte evenementen is een gelijk aantal of meer verbeterpunten geconstateerd ten opzichte van het advies (45,5%), tegenover 23 bezochte evenementen met minder verbeterpunten dan aanvankelijk was geadviseerd.
Verbeterpunten totaal Overnachten Specifiek Horeca Afvalverwerking Afvalwater Sanitair Verneveling 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 bezoek advies Verbeterpunten geadviseerde en bezochte evenementen (44) Overnachten Specifiek Horeca Afvalverwerking bezoek advies Afvalwater Sanitair Verneveling 0 20 40 60 80 100 Bepaalde evenementen (sport, muziek en of food festivals) kunnen een extra gezondheidsrisico vormen vanwege extra elementen die buiten de THZ-advisering vallen. Denk hierbij aan ongekeurde sport hindernissen (blessures), vervuild oppervlakte water (diverse ziekteverschijnselen), extreme weersomstandigheden (bv. onderkoeling) en hard geluid (gehoorschade). Deze dienen door andere disciplines te worden beoordeeld zoals bijvoorbeeld de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA). Een van de voorbeelden is het landelijke evenement Mud Masters dat in de zomer van 2017 op het Schevenings strand plaatsvond. Deelnemers konden meedoen aan de Sizzler, een parcours met een kruipgang dat kon worden afgelegd met of zonder stroom. De GGD Haaglanden ontving een melding dat een deelnemer brandwonden had opgelopen tijdens het nemen van die hindernis. De GGD zou deze extra ervaring voor deelnemers hebben goedgekeurd. De GGD was niet op de hoogte van deze hindernis. Vergunningen voor evenementen worden verleend door de gemeente, tevens toezichthouder. De beoordeling van deze hindernis valt niet onder de verantwoordelijkheid c.q. competentie van de GGD, maar van de NVWA.
b. Niet volledig of het niet opvolgen van verbeterpunten Organisatoren legden de adviezen en bezoekrapportages van THZ regelmatig naast zich neer. Het kwam voor dat adviezen of verbeterpunten van THZ van voorgaande jaren niet meegenomen waren bij hetzelfde evenement in 2017. c. Onvoldoende spreiding van veiligheidsplannen De grootste vertraging in de doorlooptijd van de veiligheidsplannen trad op toen de aanlevering ervan (tijdelijk) stagneerde. Dit had gevolgen voor de continuïteit van de werkstroom. De advisering door THZ liep hierdoor (tijdelijk) niet synchroon met de bezoeken aan de evenementen. Werkstroom THZ 25 20 15 10 5 0 jan febr mrt apr mei juni juli aug sept okt nov dec veiligheidsplannen evenementen 4. Aanbevelingen Gemeenten / GHOR 1. Een regionaal evenementenbeleid invoeren met gebruik van een eenduidig en logisch aanvraagformulier, eenduidige termijnen in de aanvraagprocedure, een gelijk format voor het veiligheidsplan (GGD, 2016), (Hendriksen, E., 2017); 2. Gebruik maken van het screeningsformulier THZ bij de vergunningsprocedure (Hendriksen, E., 2017). Hierin ook vragen opnemen voor de evenementenorganisator over het wel of niet verwerken van THZ adviezen van het voorgaande jaar in het veiligheidsplan en het plaatsvinden van wijzigingen, uitbreidingen of beperkingen bij het evenement; 3. Geen vergunning verlenen als THZ adviezen van voorgaande jaren niet zijn opgenomen in het veiligheidsplan van hetzelfde evenement het jaar erop. De GHOR ziet er (mede) op toe dat THZ adviezen worden opgenomen in het veiligheidsplan; 4. Het (tijdig) opstellen van een evenementenkalender zodat onder andere personele capaciteit maximaal kan worden benut (GGD, 2016);* 5. Het geven van voorlichting over Technische Hygiëne Zorg aan verantwoordelijken vergunningverlening (ambtenaren, toezichthouders, inspecteurs van de gemeente). Doel is het vergroten van de bewustwording en kennis over Technische Hygiëne Zorg. Hiermee wordt gestimuleerd dat de gemeenten pas een vergunning verlenen als de evenementenorganisator het THZ advies van het voorgaande jaar in het nieuwe veiligheidsplan heeft verwerkt/opgenomen.*
6. Rechtstreekse communicatie en overleg tussen GHOR en LO/THZ. Deze handelwijze stimuleert directe contacten, kortere lijnen en informatie over tussentijdse wijzigingen (b.v. vervallen evenementen) en een terugkoppeling over het verloop van evenementen.* Conclusie Deze evaluatie beantwoordt de vraag of in 2017 de THZ-evenementenadvisering en het bezoeken van evenementen nuttig en noodzakelijk was. Uit de verzamelde gegevens blijkt dat er tijdens de evenementen reële infectierisico s zijn. Door het continueren van de evenementenadvisering en bezoeken door THZ en het geven van voorlichting aan alle betrokken partijen worden deze risico s verkleind en neemt de bewustwording hierover toe. Dat is noodzakelijk omdat landelijke en regionale evenementen een trend zijn en het aantal evenementen toeneemt. Bronnen GGD Haaglanden (2016). Terugkoppeling bruin papier sessie proces evenementen. Den Haag: GGD Haaglanden. GHOR Nederland (2011). Landelijke handreiking geneeskundige advisering publieksevenementen (versie 2.1). Bezocht op 27 oktober 2017. Beschikbaar op URL: https://www.ifv.nl/.../20111202-ghor-nl-landelijkehandreiking-geneeskundige-advisering Hendriksen, E. (2017). Bestuursopdracht geneeskundige advisering publieksevenementen. Den Haag: GGD Haaglanden. LCHV (2014). Hygiënerichtlijn voor evenementen. Bezocht op 27 oktober 2017. Bilthoven: RIVM (LCHV). Beschikbaar op URL: http://www.rivm.nl/onderwerpen/l/landelijk_centrum_hygiene_en_veiligheid_lchv/lchv_richtlijnen/evene menten Veiligheidsregio Haaglanden (2015). Kader Evenementenveiligheid Veiligheidsregio Haaglanden. Den Haag: VRH. Bezocht op 18 oktober 2017); Beschikbaar op URL: http://www.ifv.nl/kennisplein/documents/20151014- VRH-Kader-evenementenveiligheid.pdf
Bijlage 1. Voorzieningen en installaties Hygiëne advies evenementen GGD Haaglanden A. Tijdelijke water vernevelende installaties (6) (tijdelijke) douches, binnen fonteinen, sproei-installaties/waterkunstwerken, koeltorens, zwembaden/whirlpools, legionella preventie B. Bestaande en/of tijdelijke sanitaire voorzieningen (7) Bestaande toiletten, tijdelijke toiletten, schoonmaak tijdelijke toiletten, handenwasgelegenheid, handdesinfectie toiletten, tijdelijke drinkwatervoorziening, voldoende drinkwater bij sportevenement etc. > 25 C C. Lozen van afvalwater (3) Voorzieningen lozen afvalwater toiletten, douches, wasgelegenheden via bestaande riolering, - via opslagtanks, opslagtanks horeca D. Afvalverwerking (3) Voorzieningen afvalinzameling, afvalopslag, afvalafvoer E. Hygiënecode horeca (voedselveiligheid) Reguliere horecavoorzieningen die tijdelijk zijn uitgebreid, niet-reguliere horecavoorzieningen en is benoemd volgens welke hygiënecode is gehandeld. F. Hygiëne bij activiteiten (3) Tatoeëren en piercen, bestaand zwembad en zwemmen in natuurwater G. Hygiëne bij activiteiten (5) Schuimparty, gebruik van kleurenpoeder/verf, meerdaagse evenementen met kampeergelegenheid, meerdaags evenement met registratie van infectieziekten bij ongewoon aantal zieke bezoekers, evenement met dieren. Bijlage 2. Scorelijst evenementen.