Leerboek Atherotrombose

Leerboek Atherotrombose

Leerboek Atherotrombose Prof. dr. J.W. Jukema Prof. dr. F.W.A. Verheugt Tweede, geheel herziene druk

Eerste druk, 2004 Tweede, geheel herziene druk, 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij B.V. Postbus 246, 3990 GA Houten www.bsl.nl Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Het eigendom van de titel en schriftelijke uitgaven van het CardioVasculair Onderwijs Instituut en de daaraan verbonden merkenrechten berust bij het CardioVasculair Onderwijs Instituut, Postbus 19192, 3501 DD Utrecht, tel.: 030-234 50 01, e-mail: cvoi@cvoi.org. Tekstvervaardiging: Boekhorst Design, Culemborg ISBN 978 90 313 5229 6

Over de auteurs Dr. W.R.P. Agema, cardioloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden. Dr. G.A.J. Jessurun, cardioloog, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen. Prof. dr. J.W. Jukema, cardioloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden. Dr. M.P.M. de Maat, hematoloog, Erasmus Medisch Centrum, Rotterdam. Dr. P.S. Monraats, cardioloog, Leids Universitair Medisch Centrum. Prof. dr. R.J.G. Peters, cardioloog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. Prof. dr. L.J. Schultze Kool, radiodiagnost, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen. Prof. dr. A.F.H. Stalenhoef, internist, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen. Prof. dr. F.W.A. Verheugt, cardioloog, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen. Dr. A.C. van der Wal, cardiovasculair patholoog, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam. Prof. dr. F. Zijlstra, cardioloog, Universitair Medisch Centrum Groningen, Groningen.

Inhoud 8 Voorwoord van het CardioVasculair Onderwijs Instituut 9 Voorwoord van de redactie 11 Pathologie van coronaire atherotrombose A.C. van der Wal 29 Genetica van atherosclerose P.S. Monraats, W.R.P. Agema, J.W. Jukema 49 Klinische manifestaties van atherotrombose R.J.G. Peters 57 Preventie en behandeling van aandoeningen als gevolg van atherosclerose A.F.H. Stalenhoef 71 Genetica van atherotrombose M.P.M. de Maat 89 Medicamenteuze preventie en behandeling van atherotrombose F.W.A. Verheugt 103 Percutane behandeling van coronaire atherotrombose G.A.J. Jessurun, F. Zijlstra 115 Diagnostiek en behandeling van atherosclerotisch vaatlijden in de perifere vaten L.J. Schultze Kool 7

Voorwoord van het CardioVasculair Onderwijs Instituut De OpleidingsCursus Cardiologie (OCC) is een verplicht onderdeel van de opleiding tot cardioloog. Ieder jaar wordt een ander thema behandeld, in totaal worden vier thema s besproken. Dit jaar is atherosclerose en trombose wederom het onderwerp van de OCC-cursus. Voorafgaand aan de OCC-cursus verschijnt dit volledig herziene Leerboek Atherotrombose, opnieuw onder redactie van de cursusleiders J.W. Jukema en F.W.A. Verheugt. Dit leerboek sluit nauw aan bij de verschillende aspecten van atherosclerose en trombose. Het leerboek bestaat uit acht verschillende hoofdstukken die alle zijn geschreven door experts op het terrein van atherosclerose en trombose. Achtereenvolgens komen de volgende aspecten aan bod: pathologie van coronaire atherosclerose en trombose, genetica van atherosclerose, klinische manifestaties van atherotrombose, preventie en behandeling van aandoeningen als gevolg van atherosclerose, genetica van atherotrombose, medicamenteuze preventie en behandeling van atherotrombose, percutane behandeling van coronaire atherotrombose, diagnostiek en behandeling van atherosclerotisch vaatlijden in de perifere vaten. Omdat atherosclerose en trombose een complex ziektebeeld vormen, hebben de cursusleiders er goed aan gedaan om de diverse aspecten van atherosclerose en trombose vanuit meerdere disciplines te belichten. Wij hopen dat de assistent in opleiding tot cardioloog kennis zal nemen van dit uiterst nuttige Leerboek Atherotrombose. Namens het CardioVasculair Onderwijs Instituut, Dr. M.J.M. Cramer, directeur 8

Voorwoord van de redactie U hebt de tweede uitgave van het Leerboek Atherotrombose in handen. Het initiatief voor deze uitgave is ontstaan naar aanleiding van de OpleidingsCursus Cardiologie van het CardioVasculair Onderwijs Instituut (CVOI) en de Nederlandse Vereniging voor Cardiologie (NVVC). In deze cursus wordt elke vier jaar het onderwerp atherotrombose besproken. Atherotrombose is de basis van de vaak levensbedreigende complicaties van atherosclerose. Beide processen zijn wezenlijk verschillend, maar treden bij dezelfde patiënt op. Daarom zijn ze samengevat onder de term atherotrombose. Het moge duidelijk zijn dat atherotrombose in de verschillende arteriële stroomgebieden van het lichaam verschillende klinische manifestaties kent. Dit heeft gevolgen voor de behandeling én preventie. In dit leerboek worden de pathologie van atherosclerose en de genetische basis ervan besproken. Daarnaast komen de klinische aspecten van atherosclerose uitgebreid aan de orde. Hetzelfde traject wordt doorlopen wat betreft arteriële trombose: pathofysiologie, genetica en klinische manifestaties. Ten slotte zal uitvoerig worden ingegaan op behandeling en preventie van zowel atherosclerose als arteriële trombose, samengevat als behandeling en preventie van atherotrombose. Wij willen de auteurs alsmede dr. M.J.M. Cramer, directeur CVOI, en Marrigje de Jong en Netty Vreugdenhil, Bohn Stafleu van Loghum, hartelijk danken voor hun bijdrage aan het behandelen van dit veelomvattende en voor de cardiologen-in-opleiding zo belangrijke aspect van het vak. J.W. Jukema, cardioloog, Leids Universitair Medisch Centrum, Leiden F.W.A. Verheugt, cardioloog, Universitair Medisch Centrum St Radboud, Nijmegen 9