Programma Cultuur- en erfgoedpact Rivierenland 2014-2016 Project 4: Senioren Cultuurparticipatie Rivierenland 1
Inhoudsopgave Aanleiding:... 3 Omschrijving van het project 4: Senioren Cultuurparticipatie Rivierenland (SCR)... 3 Doelgroepen... 4 Doelen... 4 Activiteiten en totstandkoming programma... 4 Voorbeelden van activiteiten... 6 Scholing... 6 Tijdspad... 7 Projectleiding en coördinatie... 7 Borging... 7 Kostenoverzicht programma-onderdeel 4 en cofinanciering... 8 Begroting Senioren Cultuurparticipatie Rivierenland... 9 Aanvullende informatie... 11 Inspiratieprojecten... 12 2
Aanleiding: In 2013 hebben de gemeenten in Rivierenland gehoor gegeven aan de uitnodiging van de provincie om samen te werken in een Cultuur en erfgoedpact en hebben gezamenlijk een programma ingediend voor de periode 2014 t/m 2016. In januari 2015, tijdens een regionale bijeenkomst van het Cultuur- en erfgoedpact Rivierenland, heeft de gedeputeerde provincie de gemeenten nadrukkelijk uitgenodigd alsnog een aanvullende extra aanvraag in te dienen voor deze pactperiode. De gemeenten in Rivierenland willen graag gehoor geven aan deze uitnodiging en hebben in gezamenlijkheid (aanvullend aan de oorspronkelijk 3 projecten van het Programma Cultuur- en erfgoedpact 2014-2016) een vierde programma-onderdeel ontwikkeld: "Senioren Cultuurparticipatie Rivierenland" (SCR) De provincie verwacht van een dergelijk programma: - Beschrijving van de gezamenlijke doelen die gericht zijn op de versterking van cultuurparticipatie. - Er wordt aangegeven hoe deze doelen met de inzet van cultuur en erfgoed worden gerealiseerd. - Het programma dient minimaal 50% aan cofinanciering te bevatten vanuit de samenwerkende gemeenten. - Het programma dient zorg te dragen voor de borging van programmaresultaten bij beëindiging van de pactperiode. De deelnemende gemeenten aan dit programma zijn: Buren, Culemborg, Geldermalsen, Lingewaal, Maasdriel, Neder-Betuwe, Neerijnen, Tiel, West Maas en Waal en Zaltbommel. Omschrijving van het project 4: Senioren Cultuurparticipatie Rivierenland (SCR) Ook Rivierenland krijgt de komende tijd te maken met een ontgroening en vergrijzing van haar bevolking. Dit gaat gepaard met een groter beroep op WMO- en welzijnsregelingen. Het programma SCR zet in op het stimuleren van cultuurparticipatie door ouderen, en gaat met inzet van cultuur bijdragen aan zingeving, de vitaliteit en het welbevinden van senioren, en creatieve ontmoeting tussen jong en oud. SCR ontwikkeld daartoe een cultureel activiteitenprogramma voor ouderen en gaat dat programma in alle 10 gemeenten van Rivierenland uitvoeren. Het gaat hierbij zowel over vitale ouderen als om ouderen die wat meer zorg behoeven. Met inzet van cultuur zorgen we daarnaast ook voor verlenging van deelname aan het sociaal verkeer, en daarmee aan vermindering van eenzaamheidsproblematiek. Een bijkomend voordeel hiervan is dat SCR mede zorgt voor uitstel van zorgvragen en bijbehorende kosten. Ouderen worden nadrukkelijk zelf betrokken om mede vorm te geven aan de inhoud van het programma. SCR leidt tot vergroting van cultuurparticipatie van senioren, gaat het nu versnipperde aanbod toegankelijk maken en een programma van nieuw aanbod ontwikkelen. Samenwerking tussen culturele- en welzijnsorganisaties wordt gestimuleerd en geïntensiveerd en expertise wordt gebundeld. Culturele professionals worden geschoold, vrijwilligers gerekruteerd en toegerust. Het activiteitenprogramma wordt uitgevoerd en voorzetting van het programma wordt geborgd. 3
Doelgroepen: Verschillende doelgroepen profiteren van het SCR programma: - Ouderen die zelfstandig wonen met begeleiding of ondersteuning en ouderen in een aanleunwoningen. - Vitale ouderen als deelnemer en/of als vrijwilliger. - Ouderen met een niet-nederlandse achtergrond. - Mantelzorgers als deelnemer samen met de ouderen. - Scholieren V.O. en P.O. voor intergenerationele interactie. - Culturele professionals. - Culturele vrijwilligers. Daarnaast gaan culturele- en welzijnsorganisaties expertise delen, uitbreiden en opbouwen, en krijgen de deelnemende gemeenten beschikking over nieuwe WMO- en welzijnsinstrumenten. Doelen: SCR levert met inzet van cultuur een bijdrage aan het bereiken van WMO- en welzijnsdoelen. SCR draagt door cultuurparticipatie van senioren bij aan de voorkoming van eenzaamheidsproblematiek, de bestrijding van laaggeletterdheid, vergroting van de omgevingsbewustheid, het stimuleren van intergenerationele ontmoeting, de versterking van identiteit, vergroting van perspectief, participatie en empowerment. Activiteiten en totstandkoming programma: De activiteiten die SCR aanbiedt bestrijken een breed spectrum in alle cultuurdisciplines: Muziek, dans, beeldende kunst, theater, literatuur en erfgoed. Het betreft groepsactiviteiten, zowel actief als receptief met als doelen: ontmoeting, vitalisering, zingeving en culturele ontwikkeling. Er komen eenmalige activiteiten, zoals concert- erfgoed- of museum bezoek, maar ook activiteiten met een looptijd van 4 tot 10 weken. Bestaande initiatieven worden onderzocht op geschiktheid en worden aangepast en verbeterd. Nieuw aanbod wordt aan de hand van de behoeften ontwikkeld. Er komen ook activiteiten die gericht zijn op etnische groeperingen en op intergenerationele interactie. Alle activiteiten zijn dichtbij en op seniorenvriendelijke tijdstippen. Waar nodig gaat ook vervoer van deur tot deur voor de ouderen worden gefaciliteerd. Er komen activiteiten geleid door professionals met assistentie van vrijwilligers, maar ook activiteiten geleid door vrijwilligers met begeleiding en coaching door professionals. Het activiteitenprogramma wordt dusdanig breed dat er voor iedere deelnemende gemeente een passende keuze kan worden gemaakt die aansluit bij de behoeften van de inwoners. 4
Het is nadrukkelijk de bedoeling dat het activiteitenaanbod in samenspraak met alle betrokkenen wordt vormgegeven en recht doet aan eisen, wensen en verwachtingen van alle beschreven doelgroepen. Daarom worden alle beschreven doelgroepen betrokken bij de totstandkoming van het activiteitenprogramma. Om de inbreng van ouderen in het SCR programma mogelijk te maken komt er een "seniorenpanel" met vertegenwoordigers van ouderen uit heel de regio. Ook op lokaal niveau betrekken we ouderen bij de totstandkoming van het programma door gebruik te maken van bestaande seniorennetwerken. De inbreng van alle betrokken groeperingen wordt gewaarborgd door de instelling van een stuurgroep met vertegenwoordigers van: - De deelnemende gemeenten, omdat de doelen vanuit WMO en welzijn leidend zijn. - Het seniorenpanel, omdat de wensen en behoeften van de ouderen zeer belangrijk zijn. - Welzijnsorganisatie, culturele organisaties en culturele professionals omdat de standaarden van deze groeperingen belangrijk zijn. - Een externe adviseur van het kenniscentrum Cultuurmij Oost die zicht heeft op de processen en kennis inbrengt vanuit projecten elders in de provincie en het land. Om te zorgen dat alle doelstellingen en zo veel mogelijk ouderen bereikt worden komen er 3 programma's met verschillende aandachtsvelden: - Programma 1: Sociale activering senioren. a. Actieve cultuurparticipatie en ontmoeting door een (hernieuwde) kennismaking met uiteenlopende kunst- en cultuuractiviteiten b. Een receptief aanbod van maatwerkarrangementen dichtbij huis m.m.v. de culturele partners in de regio. Film-, theater-, en concertbezoek in de regio inclusief begeleiding en vervoer van deur tot deur. Bezoek aan musea en erfgoed in de regio inclusief rondleiding, begeleiding en vervoer van deur tot deur. - Programma 2: Intergenerationele interactie Sociaalculturele interactie tussen jongeren en ouderen via uitwisseling van ervaringen op het gebied van cultuur, lokale historie en erfgoed. - Programma 3: Rivierenlanders/medelanders a. Actieve cultuurparticipatie: Stimuleren van niet-nederlandse senioren en oudere Rivierenlanders in een kunstzinnige vertaling van elkaars verhalen, liederen, ervaringen en belevingen. b. Receptieve cultuurparticipatie: Optredens, lezingen, exposities en films over verschillende cultuur- en levensopvattingen m.m.v. de culturele instellingen en zelforganisaties. 5
Voorbeelden van activiteiten Hoewel het activiteitenprogramma nadrukkelijk wordt bepaald door de eisen, wensen en verwachtingen van de beschreven doelgroepen in Rivierenland, benoemen we toch een aantal projecten die als voorbeeld kunnen dienen. Er zijn in Gelderland een aantal programma's die focussen op ouderen en cultuur vanuit een zorg/welzijn beginsel. Met name in Doetinchem (Gruitpoort), Arnhem (Kunstbedrijf) en Zutphen (Muzehof) zijn deze programma's te vinden. SCR gaat de samenwerking met deze organisaties ook aan. Ook in Tiel (Mozaïek/Plantage) is een eerste aanzet in deze richting gegeven. - Dans: Introdans heeft een programma ontwikkeld waarin, rekening houdend met de mogelijkheden van de deelnemende ouderen (ook met bewegingsbeperking), een choreografie wordt gemaakt die ook wordt uitgevoerd voor een publiek van (niet exclusief) ouderen. Het programma draagt bij aan fysieke fitheid, stimuleert interactie en ontmoeting en werkt tevens als geheugentraining. (voorbeeld: 55+ programma Kunstbedrijf Arnhem) - Muziek: Rockin' Old School: Welzijnsorganisatie Mozaïek en Centrum voor de Kunsten hebben een programma ontwikkeld waarin 60+ers zelf muziek maakten De 22 deelnemers werkten,begeleid door professionals, toe naar een presentatie. Het repertoire werd door de deelnemers zelf bepaald. Het bleek dat de deelnemers elkaar ook in een andere context opzochten. (voorbeeld: Pilot programma Tiel) - Literatuur: Jeugdboeken toen, jeugdboeken nu: project voor ouderen en kinderen van groep 7/8 primair onderwijs. Beide groepen lezen een jeugdboek van nu (boek is 5 jaar of jonger) en een jeugdboek van toen (boek is 50 jaar of ouder). Er volgen twee discussiesessies o.l.v. een kinderboekenschrijver. Vervolgens gaan beide leeftijdsgroepen gezamenlijk naar een voorstelling n.a.v. één van de boeken. (voorbeeld: Netwerkprogramma ouderen Zutphen) - Theater: 16 jaar toen, 16 jaar nu: Een klas 16 jarigen (VO) wordt in contact gebracht met ouderen. De jongeren maken, begeleid door een theatermaker, een presentatie over hoe het nu is om 16 jaar te zijn en presenteren dit aan een groep ouderen. Zij interviewen de ouderen over hoe het vroeger was om 16 jaar te zijn en verwerken de verhalen van de ouderen (wederom begeleid door een theatermaker) in een tweede presentatie voor de ouderen. (voorbeeld: Lang Leve Kunst Doetinchem) - Beeldend: Een professionele kunstenaar bespreekt met een groep ouderen een eigen kunstwerk. De ouderen worden uitgenodigd en gestimuleerd om op dit kunstwerk te reflecteren en gaan vervolgens zelf aan de slag om hun interpretatie/visie/emotie over het kunstwerk te verbeelden. (voorbeeld: Lang Leve Kunst Doetinchem) Scholing Om tot uitvoering van het programma te komen worden zowel professionals als vrijwilligers opgeleid en begeleid voor het werken met de ouderen. Culturele professionals en vrijwilligers worden geschoold richting welzijn en ouderendidactiek, maar SCR maakt het ook mogelijk dat welzijnsprofessionals en vrijwilligers worden geschoold richting cultuur. Voorafgaand aan de uitvoering verzorgt het Gelders kenniscentrum Cultuurmij Oost een scholings- en trainingsprogramma voor 30 professionals en 60 vrijwilligers. De professionals en vrijwilligers volgen in groepen een separaat programma waar wel overlap in wordt aangebracht. 6
Het opleidingsprogramma wordt op maat gemaakt, uitgevoerd door experts, en bestaat uit didactische bijeenkomsten, maatschappelijke bijeenkomsten en kennismaking met de doelgroep. Tijdens de projectuitvoering vindt intervisie, coaching en training on the job plaats. Tijdspad De totstandkoming en uitvoering van het project kent verschillende fases: - Voorbereidingsfase: Maart t/m juli 2015. Draagvlak creëren, mogelijkheden inventariseren, opstellen projectplan. - Opstartfase: September t/m december 2015. Aanbrengen netwerk en verbinden van organisaties. Samenstellen stuurgroep. Samenstellen seniorenpanel, behoefte-onderzoek en aanzet maken voor activiteitenprogramma. - Concretiseringsfase: Januari t/m maart 2016. Vaststellen activiteitenprogramma, vaststellen scholingsbehoefte, werving professionals en vrijwilligers. - Scholingsfase: April t/m juni 2016. Aanbrengen expertise bij professionals en vrijwilligers. - Activiteitenprogramma uitvoeringsfase: Juli 2016 t/m juli 2017. - Evaluatie- en borgingsfase: Januari 2017 t/m juli 2017. Projectleiding en coördinatie De inhoudelijke aansturing en coördinatie van het project is in handen het Servicepunt Amateurkunst (onderdeel van De Plantage Centrum voor de Kunsten). Dit servicepunt is tevens de coördinator van het Cultuur- en erfgoedpact Rivierenland en draagt ook zorg voor de communicatie met de ambtenaren en portefeuillehouders cultuur en erfgoed. Het Servicepunt Amateurkunst werkt bij uitvoering van dit project nauw samen met culturele-, erfgoed-, en welzijnsorganisaties in Rivierenland. Borging Van Borging van de resultaten zal bij de beëindiging van SCR slechts gedeeltelijk sprake zijn omdat er altijd middelen noodzakelijk zullen zijn als basis voor een programmabudget. Wel zijn er zeker beklijvende factoren die voortzetting van het project aannemelijk maken: - Er is een functionerend netwerk aangebracht van welzijnsorganisaties, culturele instellingen en culturele professionals - Er is een cultureel activiteitenprogramma ontwikkeld dat voldoet aan de wensen van de ouderen, bijdraagt aan het bereiken van WMO/welzijn doelen en voldoet aan de standaarden van de welzijnsorganisaties, culturele organisaties en culturele professionals. 7
- Er zijn 30 culturele/welzijns professionals geschoold en ervaren in het werken met de doelgroepen. - Er zijn 60 culturele/welzijns vrijwilligers geschoold en ervaren in het werken met de doelgroepen. - Er is door alle deelnemende organisaties en gemeenten expertise en ervaring opgebouwd. - Opgedane expertise en ervaring is gedeeld zodat andere initiatieven hiervan profiteren. Kostenoverzicht programma-onderdeel 4 en cofinanciering De deelnemende gemeenten stellen voor project 4 een eenmalige bijdrage van 0.15 per inwoner beschikbaar en een aanvullende bijdrage via het kapitaliseren van ureninzet. Tevens is er een gekapitaliseerde ureninzet van De Plantage Centrum voor de Kunsten en de welzijnsorganisaties wiens inzet nodig is om project 4 te realiseren. Daarnaast is er sprake van additionele fondsenwerving en een (kleine) bijdrage van de deelnemende ouderen. De totale kosten voor project 4 bedragen 293.000,-. De begroting is al volgt gedetailleerd: 8
Begroting Senioren Cultuurparticipatie Rivierenland Totaal A B C D E F PROJECTLEIDING, PLANNING EN ONTWIKKELING 1 Projectleiding en planning 20.000 2 Project administratie 9.000 3 Ontwikkeling programma 27.000 4 Reis- en onkosten 500 TOTAAL 56.500 SCHOLING EN ADVISERING 1 Adviseur fondsenwerving 6.000 2 Advies, scholing, begeleiding Cultuurmij oost 34.000 TOTAAL 40.000 ACTIVITEITENPROGRAMMA 1 Programma 1: Sociale activering Actieve cultuurparticipatie en ontmoeting 60.000 Receptieve cultuurparticipatie en ontmoeting 30.000 2 Programma 2: Intergenerationele interactie 6 tot 8 projecten met publicatie voor 10 gemeenten 30.000 3 Programma 3: Rivierenlanders / medelanders Actieve cultuurparticipatie en ontmoeting 20.000 Receptieve cultuurparticipatie en ontmoeting 15.000 TOTAAL 155.000 VERVOER OUDEREN 1 Reële kosten vervoer door vrijwilligers 3.000 2 Vervoer door vervoersbedrijven 6.000 TOTAAL 9.000 PUBLICITEIT 1 Communicatie 13.000 2 Drukkosten en publicaties 10.000 3 Website 4.500 4 Mailing (porti + papier) 1.000 TOTAAL 28.500 OVERIGE KOSTEN 1 Accountantkosten 4.000 TOTAAL 4.000 TOTAAL LASTEN 293.000 9
Dekkingsplan Gemeentelijke bijdragen 0.15 per inwoner *(zie tabel) 35.500,00 Gekapitaliseerde ambtelijke ureninzet 2.500 per gemeente 25.000,00 Gekapitaliseerde ureninzet welzijn organisaties 3.000 per gemeente 30.000,00 Gekapitaliseerde ureninzet De Plantage 6.000,00 Fonds Sluyterman van Loo 10.000,00 Fonds RCOAK 10.000,00 Fonds cultuurparticipatie 10.000,00 Oranjefonds 10.000,00 Lokale fondsen 5.000,00 Eigen bijdrage deelnemers 5.000,00 TOTAAL matching 146.500,00 Aanvraag provincie 146.500,00 TOTAAL 293.000,00 * Specificatie 2015: 25% 2016: 50% 2017: 25% Totaal: 100% bijdrage gemeenten Buren 989 1.978 989 3.893,00 Culemborg 1.029 2.057 1.029 4.115,00 Geldermalsen 985 1.970 985 3.940,00 Lingewaal 413 825 413 1.651,00 Maasdriel 906 1.813 906 3.616,00 Neder-Betuwe 848 1.696 848 3.392,00 Neerijnen 450 900 450 1.801,00 Tiel 1.568 3.136 1.568 6.272,00 West Maas & Waal 690 1.380 690 2.761,00 Zaltbommel 1.011 2.021 1.011 4.043,00 Totaal 35.515,00 10
Gekapitaliseerde ureninzet: De ureninzet van ambtenaren cultuur en welzijn en van de welzijnsorganisaties is nodig voor: - Deelname aan de werkgroep programmering op maat - Input vanuit lokale sociale netwerken - Locatie keuze - Lokale publiciteit - Werving vrijwilligers - Tussentijdse evaluatie en bijstelling - Evaluatie en borging Aanvullende informatie: De gemeentelijke bijdrage van 0.15 per inwoner is voor de totale looptijd van het project. Gemeenten hebben de keuze om het bedrag in één keer te voldoen of om dit te verdelen over 3 begrotingsjaren (zie tabel). De gekapitaliseerde uren inzet wordt eveneens verdeeld over 3 jaren gedurende de totale looptijd van het project. De gekapitaliseerde ambtelijke uren inzet betreft zowel ambtenaren cultuur als welzijn. De verdeling van de uitgaven voor dit project is naar verwachting 15% in 2015, 60% in 2016 en 35% in 2017. 11
Inspiratieprojecten 12
Vrij Vertaald Vrij Vertaald is een project waarbij ouderen worden gestimuleerd om verhalen te vertellen rondom het thema 70 jaar bevrijding. Deze verhalen worden doorgegeven door middel van een presentatie aan een groep leerlingen van een middelbare school. De leerlingen van deze school gaan aan de slag met de verhalen. Het is de bedoeling dat de leerlingen de verhalen op een kunstzinnige manier gaan "vertalen", bijvoorbeeld door middel van een schilderij, gedicht of liedje. De leerlingen presenteren hun vertaling van de verhalen aan de ouderen. 13