(JURIDISCHE) INTRODUCTIE: WET BOPZ EN WET ZORG EN DWANG mr. dr. Brenda Frederiks (VUmc/EMGO+) / b.frederiks@vumc.nl mr. Sofie Steen (KBS Advocaten) / sm.steen@kbsadvocaten.nl MEDILEX, OPLEIDING BOPZ-ARTS, 1 september 2017 Programma - Kennismaking - Deel 1: de Bopz-arts in de psychogeriatrie - Deel 2: de Wet Bopz - Deel 3: de Wet zorg en dwang KENNISMAKING Een paar vragen ter introductie 1
Hoe lang ben je werkzaam in de sector? A. Minder dan 1 jaar B. 1-5 jaar C. 5-10 jaar D. Langer dan 10 jaar Hoe word je binnen de organisatie genoemd? A. Bopz-arts B. Geneesheer-directeur C. 1 e geneeskundige D. Anders Is je functie vastgelegd in een taakomschrijving? A. Ja B. Ja, en ik ben op de hoogte van de model taakomschrijving van Verenso C. Nee D. Nee, en ik ben niet op de hoogte van de model taakomschrijving van Verenso 2
Voor hoeveel cliënten heb je Bopz-taken? A. 1-200 B. 201-500 C. 500-1000 D. Meer dan 1000 Heb je geoormerkte uren voor je Bopz-taken? A. Ja B. Ja maar niet genoeg C. Nee D. Nee en ook niet nodig Heb je structureel overleg met de RvB? A. Nooit B. 1 keer per jaar C. Vaker D. Vaker, ik initieer met enige regelmaat een overleg 3
Heb je structureel overleg met de RvT? A. Nooit B. 1 keer per jaar C. Vaker Als de IGZ op bezoek komt.. A. Word ik door de RvB geïnformeerd maar word niet uitgenodigd B. Word ik door de RvB geïnformeerd, ben ik aanwezig bij het gesprek en krijg ik achteraf een terugkoppeling C. Ik krijg achteraf een terugkoppeling D. Ik hoor niets Ben je lid van de Bopz-commissie? A. Ik ben voorzitter B. Ik ben lid C. Ik ben toehorend lid D. Nee 4
Heb je administratieve ondersteuning? A. Ja B. Ja maar niet genoeg C. Nee D. Nee maar ook niet nodig Volg je de ontwikkelingen t.a.v. de Wet Bopz? A. Ja B. Ja, ik lees bijvoorbeeld recente jurisprudentie C. Nee DEEL 1 De Bopz-arts in de psychogeriatrie 5
Taken Bopz-arts in de psychogeriatrie (1) Bopz-arts is verantwoordelijk voor invoering, verlenging en beëindiging onvrijwillige opneming van mensen met een psychogeriatrische aandoening; Bopz-arts heeft diverse taken zodra een patiënt met een psychogeriatrische aandoening gedwongen is opgenomen; Taken Bopz-arts in de psychogeriatrie (2) 6
Bevoegdheden Bopz-arts Benoembaarheidseisen Bopz-arts in de psychogeriatrie DEEL 2 INTRODUCTIE WET BIJZONDERE OPNEMINGEN PSYCHIATRISCHE ZIEKENHUIZEN (WET BOPZ) 7
Wet Bopz: externe en interne rechtspositie - 1994, opvolger van de Krankzinnigenwet - Psychiatrie / Psychogeriatrie (PG) / Verstandelijk gehandicaptenzorg (VG) - Instellingen of afdelingen met een Bopz-aanmerking - Patiënten die met een Bopz-machtiging (RM, IBS of art. 60) zijn opgenomen Reikwijdte Wet Bopz (1) Wgbo MPU Thuis(zorg) Ziekenhuis Dagbesteding Psychiatrische instelling zonder Bopz-aanmerking VG-instelling zonder Bopzaanmerking Beschermd wonen Revalidatie-instelling Kleinschalige woonvoorzieningen, particuliere initiatieven Wet Bopz Psychiatrische instelling met Bopzaanmerking VG-instelling met Bopz-aanmerking PG-instelling met Bopz-aanmerking Psychiatrische afdeling in een ziekenhuis (PAAZ) PG afdeling in een woonzorgcentrum, verzorgingshuis Wgbo geldt: - voor alle somatische aspecten van zorg (ook in Bopzinstelling) - voor vrijwillig opgenomen patiënten - wanneer iets niet geregeld is in de Wet Bopz (bv. recht op informatie, recht op privacy) Reikwijdte Wet Bopz (2) 8
Dwang in de Wgbo en Wet Bopz: Wgbo Somatische aandoeningen Vrijwillig kader Eén uitzondering voor dwangbehandeling: ingrijpende verrichting, ernstig nadeel voorkomen en wilsonbekwaam ter zake, instemming vertegenwoordiger Geldt in gehele zorg Geldt wanneer Wet Bopz iets niet regelt Wet Bopz Gericht op stoornissen (meestal) Gedwongen kader Bepalingen voor gedwongen opname, dwangbehandeling, vrijheidsbeperkingen Geldt alleen binnen aangemerkte locaties Opnamemogelijkheden - Rechterlijke machtiging (artikel 2 e.v.) - Voortgezette rechterlijke machtiging (artikel 15 e.v.) - Inbewaringstelling (artikel 20 e.v.) - Artikel 60 procedure ( geen bereidheid, geen bezwaar ) Nu niet in PG: voorwaardelijke machtiging Hoge Raad 2 oktober 2016: Voorwaardelijke machtiging in de verstandelijk gehandicaptenzorg en psychogeriatrie? 9
Voorlopige RM Voortgezette RM Inbewaringstelling Artikel-60-procedure Gevaar Nog steeds gevaar Onmiddellijk dreigend gevaar Gevaar in de vorm van cliënt heeft zorg nodig en kan zichzelf niet buiten de instelling handhaven of in de vorm van overlast bij anderen Opname = noodzakelijk Opname = nog steeds noodzakelijk Opname = noodzakelijk Opname = noodzakelijk Geneeskundige verklaring niet bij behandeling betrokken psychiater of SO Geneeskundige verklaring geneesheer-directeur of psychiater of SO Melding (bij bijv. politie/riagg/crisisdienst/huisar ts) Beoordeling door het CIZ Verzoek bij OvJ Verzoek bij OvJ Geneeskundige verklaring psychiater, SO (bij voorkeur niet betrokken bij patiënt) PG of VG; geneeskundige verklaring niet nodig OvJ beoordeelt en evt. verzoek bij rechter OvJ beoordeelt en evt. verzoek bij rechter Verzoek bij burgemeester Cliënt stemt niet in, maar verzet zich ook niet ( geen-bereidheid-geenbezwaar ) Patiënt krijgt advocaat, rechter beoordeelt Patiënt krijgt advocaat, rechter beoordeelt Na beoordeling evt. toekenning IBS CIZ kent eventueel artikel 60 indicatie toe Rechter geeft eventueel RM Rechter geeft eventueel Indien nodig vraagt OvJ binnen voor max. 6 maanden voortgezette RM af paar dagen voortzetting van verblijf (RM) aan bij rechter BOPZ-MACHTIGINGEN TOT VERBLIJF Indicatie verloopt als: - bereidheid, of - verzet Geneeskundige verklaring RM/IBS (1) Veegwet VWS 2013 (in werking getreden: 15 februari 2014) Begrip medical expert in het licht van EVRM nader toegelicht Erkenning specialist ouderengeneeskunde Artikel 1 Wet Bopz gewijzigd: voor de toepassing van het bij of krachtens deze wet bepaalde, wordt met een psychiater gelijkgesteld, een specialist ouderengeneeskunde, voor zover het de opname of het verblijf van een psychogeriatrische patiënt betreft. Geneeskundige verklaring RM/IBS (2) Rechtbank Rotterdam 9 november 2015: medical expert bij aanvragen RM voortgezet verblijf voor psychogeriatrische patiënte aangevraagd; verklaring afgegeven door specialist ouderengeneeskunde; omdat (ook) sprake is van psychiatrische problematiek keurt Rb. verklaring af en verleent geen machtiging: verklaring moet worden afgegeven door ter zake meest deskundige arts dubbele problematiek? Uitspraak: Rb Rotterdam 9 november 2015, ECLI:NL:RBROT:2015:8804 Annotatie: mr. dr. B.J.M. Frederiks & mr. S.M. Steen (Jurisprudentie Verplichte ggz 2016/14) 10
Gedwongen zorg - Dwangbehandeling (artikel 38 lid 5) - Beperkingen (artikel 40 lid 1 3) - Noodsituatie: middelen of maatregelen (artikel 39) - Huisregels (artikel 3 Besluit rechtspositieregelen Bopz) Dwangbehandeling (artikel 38 lid 5) - Wet Bopz noemt geen vormen - Onvrijwillige opname (RM/IBS/Artikel 60) - Gevaar voor zichzelf of een ander (door psychogeriatrische aandoening) - Geen toestemming/verzet - Geen maximum termijn - Aanvang en beëindiging melden aan IGZ - Volstrekt noodzakelijk (proportioneel, subsidiair en effectief) - Cliënt schriftelijk informeren over gronden beslissing, mogelijkheid indienen klacht en bijstand cliëntvertrouwenspersoon Beperkingen artikel 40 (lid 1-3) - Beperkingen post, beperkingen bezoek (tenzij advocaat of cvp), beperkingen telefoon, beperkingen bewegingsvrijheid - Onvrijwillige opname (RM/IBS/artikel 60) - Beperking post, telefoon en bezoek alleen bij RM of IBS - Ernstig nadeel cliënt/orde binnen instelling - Geen toestemming/verzet - Geen maximum termijn - Noodzakelijk (proportioneel, subsidiair, effectief) - Cliënt schriftelijk informeren over gronden beslissing, mogelijkheid indienen klacht en bijstand cliëntvertrouwenspersoon 11
Artikel 40a Rechtbank Oost-Brabant 2015 Klacht ex artikel 41 Wet Bopz, en Mentor klaagt over fixatie en afzondering Artikel 40a: De patiënt ten aanzien van wie een beslissing wordt genomen waartegen op grond van artikel 41, eerste lid, een klacht kan worden ingediend, wordt door de zorg van de geneesheer-directeur schriftelijk geïnformeerd over de gronden waarop de beslissing berust, over de mogelijkheid de patiëntenvertrouwenspersoon in te schakelen en over de mogelijkheid gebruik te maken van de artikelen 41 t/m 41 b Noodsituatie ( M&M ) artikel 39 Limitatief: 1. Fixatie 2. Afzondering 3. Gedwongen voeding/vocht 4. Gedwongen medicatie 5. Separatie Noodzakelijk ter overbrugging noodsituatie en maximaal 7 dagen Client informeren over gronden! verder zoals dwangbehandeling (zoals: aanvang en beëindiging melden bij IGZ) 12
Huisregels - Noodzakelijk voor ordelijke gang van zaken - Algemeen niveau: niet gericht op individu - Uitzonderingen en aanvullingen? Individueel in zorgplan opnemen (dwangbehandeling?) Verlof en ontslag Verlof (artikel 46a jo. Artikel 61 lid 1; voor RM, IBS en artikel 60) Bijzondere regeling; aantal administratieve verplichtingen niet van toepassing Afwijkend van patiënten die in de psychiatrie zijn opgenomen; geen voorwaardelijk verlof Doorslaggevend criterium: voor zover en voor zo lang het verantwoord is hem buiten de inrichting te laten verblijven. Bopz-arts beslist Ontslag en voorwaardelijke ontslag: (artikel 47 en 48 Alleen voor RM en IBS) Geen oneigenlijk gebruik toegestaan (ambulante behandeling) Bedoeld voor een korte periode Voorwaardelijke machtiging biedt meer rechtsbescherming Wet Bopz: klachtrecht (I) Wie Waarover Hoe? 1. Patiënt 2. Echtgenoot, ouder, grootouders, kind, broer, zus, 3. Wettelijk vertegenwoordiger 1. wilsonbekaam-verklaring 2. niet uitvoeren van overeengekomen behandelplan 3. dwangbehandeling/middel of maatregel/vrijheidsbeperking 1. Schriftelijk (naam + klacht + datum + handtekening) 2. Gericht aan het bestuur van de zorgaanbieder 3. Bestuur zorgaanbieder zorgt er voor dat klachtadres bekend is. overige klachten o.g.v. Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg 13
Wet Bopz: klachtrecht (II), artikel 41 e.v. - Klachtbehandeling door klachtencommissie (SO in commissie + jurist en voorzitter) - Gemotiveerde uitspraak gegrond/ongegrond (en bijvoorbeeld vernietiging, opdracht nemen nieuwe beslissing) - In beroep bij de rechter Wet Bopz: klachtrecht (III) Geen Bopz-klacht klagen op grond van Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz) - Bijvoorbeeld klagen over: inzagerecht, informatierecht, kwaliteit van zorg. - Bijstand & ondersteuning door onpartijdige klachtenfunctionaris - Ook bijstand door partijdige clientenvertrouwenspersoon (cvp) - Reactie van zorgaanbieder - Eventueel naar (externe) geschillencommissie - Cvp en klachtenfunctionaris niet dezelfde persoon Wet Bopz: cliëntenvertrouwenspersoon Op verzoek van patiënt advies en bijstand t.a.v. Bopz-zaken (opname/verblijf); Alleen verplicht in psychiatrie niet in PG/VG (wel steeds vaker in PG/VG aanwezig); Heeft toegang tot alle ruimten van een Bopz-locatie die bestemd zijn voor opname en verblijf; Mag patiënt altijd spreken; Ook voor familie, mits patiënt akkoord en in belang van patiënt Staat patiënten bijv. bij als het gaat om: o indienen klacht; o verzoek om verlof/ontslag; o afdwingen rechten (bv. van wandelen op terrein tot ontvangen bezoek en inzage eigen dossier). 14
Wet Bopz: toezicht door IGZ - Inspectie voor de Gezondheidszorg houdt toezicht op verantwoorde behandeling, verpleging, verzorging en bejegening van patiënten - inspecteurs hebben toezichtsbevoegdheden: bv. binnentreden locaties, inlichtingen vragen, inzage dossiers cliënten - inspecteurs kunnen ook verblijfstitel patiënten controleren - Inspectie ontvangt van zorgaanbieders meldingsformulieren dwangbehandeling/middelen of maatregelen Melden bij Inspectie DEEL 3 DE WET ZORG EN DWANG 15
De Wet zorg en dwang 2008 Ingediend bij de Tweede Kamer 2013 Aangenomen door de Tweede Kamer 2017 Gewijzigd door amendementen en moties; 14 februari Wet verplichte GGZ aangenomen met diverse wijzigingen in Wet zorg en dwang Nu Behandeling Eerste Kamer: vragen voor de zomer gesteld aan bewindslieden Waarom een Wet zorg en dwang? Tweede evaluatie van de Wet Bopz (2002): Wet Bopz biedt te weinig rechtsbescherming voor VG/PG; Wet Bopz is gericht op het wegnemen van de stoornis ; Wet Bopz past niet bij specifieke kenmerken VG/PG; VBM ook buiten kaders van Wet Bopz. De Wet zorg en dwang Kernaspecten: ruime(re) reikwijdte; cliënt centraal iedere patiënt heeft een zorgverantwoordelijke + zorgplan onvrijwillige zorg = ultimum remedium; strenge criteria onvrijwillige zorg; wettelijk verankerde cliëntvertrouwenspersoon. toezicht Inspectie op afstand Eindverantwoordelijkheid bij Raad van bestuur Reikwijdte Cliënt (artikel 1 lid 1 sub c): Persoon van wie uit een verklaring van een ter zake kundige arts blijkt dat hij in verband met een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap is aangewezen op zorg als bedoeld in het vierde lid, dan wel van wie het indicatieorgaan in een indicatiebesluit als bedoeld in de Wet langdurige zorg heeft vastgesteld dat een aanspraak op zorg bestaat als bedoeld in de Wet langdurige zorg vanwege een psychogeriatrische aandoening of een verstandelijke handicap; in beginsel WLZ zorg maar andere grondslag is ook mogelijk 16
Kernbegrippen Wet zorg en dwang: verantwoordelijke functionarissen - Zorgaanbieder - Zorgverantwoordelijke - Zorgverlener - Zorg en dwang arts (sinds 14 februari 2017) - Cliëntvertrouwenspersoon - Externe deskundige WZD-arts In dienst van zorgaanbieder niet verplicht SO, AVG of andere deskundige arts? Taken en verantwoordelijkheden WZD-arts Nieuw ten opzichte van Wet Bopz of vergelijkbaar? Taakverdeling WZD-arts en zorgaanbieder? Taakverdeling WZD-arts en zorgverantwoordelijke Kernbegrippen Wet zorg en dwang: onvrijwillige zorg (artikel 2) Onvrijwillige zorg = zorg waartegen de cliënt of zijn vertegenwoordiger zich tegen verzet. 9 vormen van onvrijwillige zorg (artikel 2 lid 1 sub a t/m i) 3 uitzonderingen (artikel 2 lid 2 sub a t/m c): indien cliënt wilsonbekwaam is en de cliënt en zijn vertegenwoordiger zich niet verzetten dan ook stappenplan volgen vergelijkbaar met de voorwaarden die gelden bij onvrijwillige zorg 17
Onvrijwillige zorg in het zorgplan Het wetsvoorstel zorg en dwang: onvrijwillige zorg Gedrag (door VB) leidt tot ernstig nadeel Geen alternatieven, noodzakelijk Proportioneel, Onvrijwillige subsidiair, zorg = zorg effectief waarmee de patiënt/wettelijk Proportioneel, subsidiair, effectief Overleg met één deskundige van andere Verantwoord toezicht tijdens uitvoeren vertegenwoordiger niet heeft ingestemd, of waartegen de patiënt zich discipline (indien voeding/vocht/bewegingsvrijheid, met arts) Overlegd verzet wordt o.a.: risico, oorzaak, omgevingsinteractie, nadelige effecten 3 maanden in zorgplan (2x) Informeren cliënt/vertegenwoordiger & uitnodigen voor overleg Uitgebreid documenteren o.a.: evaluatiefrequentie, afwegingen, duur/frequentie toepassing, wie onvr. zorg mag uitvoeren, wijze van afbouw ONVRIJWILLIGE ZORG IN PRAKTIJK Onvrijwillige zorg uitvoeren Ernstig nadeel doet zich daadwerkelijk voor Geen alternatieven, noodzakelijk Voorafgaand aan eerste keer: informeren vertegenwoordiger/cliënt Overleg tussen uitvoerende zorgverlener & zorgverantwoordelijke Indien niet na 6 maanden (2 x 3 maanden) afgebouwd: inroepen externe deskundigheid Kernbegrippen Wet zorg en dwang: onvrijwillige zorg - Onvrijwillige zorg / onvrijwillige opname alleen in accommodaties. - accommodatie: artikel 1 lid 1 sub b - Onvrijwillige zorg buiten accommodatie? Wachten op Algemene Maatregel van Bestuur (artikel 2a lid 1) - Registratie eisen accommodatie: artikel 20 Huisregels - Artikel 45 - Geen andere regelen dan noodzakelijk voor een ordelijke gang van zaken en veiligheid in een accommodatie 18
Kernbegrippen Wet zorg en dwang: onvrijwillige opname - Rechtelijke machtiging/voortgezette rechterlijke machtiging (artikel 24 e.v./artikel 38 e.v.) - Inbewaringstelling (artikel 29 e.v.) - Geen bereidheid geen bezwaar (artikel 21 e.v.) - Voorwaardelijke machtiging in de vg 18-23 jaar (artikel 28aa, sinds 14 februari 2017) Kernbegrippen Wet zorg en dwang: cliëntvertrouwenspersoon - Hoofdstuk 4A - Wettelijk verplicht - Verleent advies en bijstand aan cliënten / signaleert tekortkomingen - AMvB werkt e.e.a. nader uit (verwacht oktober 2017) Registratieverplichting / melden IGZ - Artikel 17 lid 1: registratieverplichtingen (gegevens digitaal beschikbaar zijn) - Artikel 17 lid 2: halfjaarlijks overzicht naar IGZ (wijkt af van Wet Bopz). - Optie om instantie aan te wijzen die gegevens ontvangt en verwerkt - Artikel 18: ondertekende analyse onvrijwillige zorg 19
Hoe nu verder (1)? Diverse AMvB s verwacht in het najaar Beantwoording vragen van de Vaste Kamercommissie Welzijn en Sport (1 e Kamer) door Ministerie VWS Behandeling in de Eerste Kamer van de drie wetsvoorstellen Hoe nu verder (2)? Groeiend doolhof Stijgende administratieve lasten AMvB s afwachten en meenemen bij parlementaire behandeling wet (denk aan onvrijwillige zorg buiten accommodaties) Naast multidisciplinair overleg moet bij onvrijwillige zorg Wzd-arts het zorgplan beoordelen Vragen over verhouding zorgverantwoordelijke en Wzd-arts Vragen over verantwoordelijkheden interne toezicht onvrijwillige zorg: zorgaanbieder of Wzd-arts De Wet zorg en dwang: vragen? 20
HEEFT U VRAGEN? mr. dr. Brenda Frederiks (VUmc/EMGO+) / b.frederiks@vumc.nl mr. Sofie Steen (KBS Advocaten) / sm.steen@kbsadvocaten.nl MEDILEX, OPLEIDING BOPZ-ARTS, 1 september 2017 21