Archeologische observaties tijdens OCE-onderzoek Richelleweg, Soest augustus 2011 Amersfoort, oktober 2013 Opgesteld door: Drs. M.L. Verhamme, Regio-archeoloog Centrum voor Archeologie Langegracht 11 3811 BT Amersfoort 033-4637797 / 06-21950997 m.verhamme@amersfoort.nl 1
Aanleiding Aan de Richelleweg in Soesterberg ontwikkelt de Gemeente een nieuw bedrijventerrein. Jarenlang stond het gebied bekend om de tankbaan van defensie die hier gelegen was. Gelet op de verstoringen door het intensieve gebruik van het terrein in de afgelopen decennia, had het plangebied een lage archeologische verwachting. Uiteraard diende wel voorkomen te worden dat eventueel aanwezige archeologische sporen en vondsten ongezien zouden verdwijnen. Hierop heeft de Gemeente Soest met het Centrum voor Archeologie Amersfoort (CAR) en de firma Monshouwer (OCE-onderzoek) afgesproken dat medewerkers van het CAR tijdens het OCE-onderzoek en bouwrijp maken van het terrein de mogelijkheid kregen om eventueel aangetroffen archeologische sporen te documenteren en vondsten veilig te stellen. Afbeelding 1: Kadastrale kaart van het plangebied, met het plangebied blauw omkaderd en in rood de ingemeten funderingen. Inzet: Kadastrale kaart van Soest met het plangebied ter hoogte van de rode ster. Afbeelding 2: Detailfoto van het plangebied tijdens het OCE-onderzoek. 2
Observaties Op 2, 3, 9 en 12 augustus 2011 is het terrein aan de Richelleweg bezocht door archeologen van het CAR. Dit naar aanleiding van een eerste melding van de firma Monshouwer die het OCEonderzoek uitvoerde. Zij waren tijdens het onderzoek op funderingsresten gestuit. Een korte verkenning van het plangebied was voldoende om zicht te krijgen op de blootgelegde bouwstructuren. Drie fundamenten waren duidelijk zichtbaar. Ze waren 45cm breed en zijn waarschijnlijk van drie gebouwen geweest. Alle muurresten bestaan uit witte zandstenen met een grootte van 22 x 11 x 5 cm. De funderingen zijn schoongemaakt en gefotografeerd. De fundamenten zijn met de GPS ingemeten en als AutoCAD tekening opgeslagen (zie afbeeldingen 1 en 3). Overige funderingen of andere archeologische sporen zijn niet aangetroffen. Wel zijn er diverse funderingsresten als puin waar genomen. Daarnaast zijn ook diverse archeologische vondsten gedaan. Afbeelding 3: Links zijn de funderingen (contouren) zichtbaar van een bouwwerk. Rechts een detailopname van de funderingen. De observatiegegevens zijn ingevoerd in het Archeologisch Informatiesysteem (ARCHIS2) van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE). Het meldingskaartje en de onderzoeksgegevens zijn opgenomen in bijlage 1 en 2 van dit document. Vondsten Voor een groot deel bestond het vondstmateriaal uit slooppuin, glaswerk (bier- en melkflessen e.d.) en metaalwerk in zeer slechte staat (zie afbeelding 4). Vondsten zijn in het veld geselecteerd. In de bijlage is een lijst toegevoegd met vondsten die voor behoud zijn geselecteerd (zie bijlage 3). Afbeelding 4: Een deel van de gedeselecteerde vondsten; met links onder meer glaswerk, en rechts een metalen kabelhaspel. 3
Enkele bijzondere vondsten betroffen een ijzeren mortiergranaat uit de vroeg 19 de eeuw en metalen en celluloid identiteitsplaatjes van defensiepersoneel. Afbeelding 5: Links de laat 18 de eeuwse of vroeg 19 de eeuwse mortiergranaat, en rechts de identiteitsplaatjes. De diverse vondsten van de Richelleweg zijn inmiddels al diverse malen tentoongesteld aan het publiek, zoals tijdens de opening van het bedrijventerrein en in de bezoekersruimte van het gemeentehuis Soest (zie afbeelding 6). De Gemeente Soest is op het moment eigenaar van de vondsten. Totdat bepaald is waar de vondsten op lange termijn kunnen worden tentoongesteld (bijvoorbeeld Museum Oud Soest) of opgeslagen (bijvoorbeeld het Depot Bodemvondsten van de Gemeente Amersfoort) liggen de vondsten bij het Centrum voor Archeologie Amersfoort. De vondsten blijven te allen tijde beschikbaar voor bruiklenen. Afbeelding 6: Enkele vondsten van de Richelleweg werden tentoongesteld tijdens de opening van het bedrijventerrein. 4
Interpretatie De Richelleweg bevindt zich aan de zuidrand van de Utrechtse Heuvelrug. Deze heuvelrug is ontstaan tijdens de voorlaatste ijstijd (200.000 130.000 jaar geleden). Het noordelijk deel van Nederland lag onder een pak ijs van soms meer dan 200 meter dik! Terwijl het ijs vanuit Scandinavië over ons land kroop, duwde het zand en stenen voor zich uit. Waar het ijs stopte, bleef een grote zandrug achter: de Utrechtse Heuvelrug, met hoogtes tot zo n 60 meter + NAP. Nadat het ijs duizenden jaren later gesmolten was, was deze regio lange tijd uit een poolwoestijn: een kale zandvlakte. Hoewel er nadien weer bossen opkwamen in het gebied, zorgden de mens er vanaf de Late-Middeleeuwen (1000-1500 na Chr.) voor dat het gebied weer werd gekenmerkt door grote zandvlaktes. Bossen werden gekapt voor hout, en heide werd afgeplagd voor bemesting. De losse zandbodem kon zo makkelijk verstuiven en er ontstond wederom een grote zandvlakte. Het gebied dat we nu kennen als Soesterberg is in deze periode een vrijwel onbewoond gebied. De enkele wegen die er lopen, zijn karrensporen, bijvoorbeeld van Driebergen en van Utrecht over Den Dolder naar Amersfoort. Het gebied stond in die tijd vooral bekend om zijn vele struikrovers, die het voorzien hadden op de postkoets, handelaren en rijke reizigers. Aan het desolate karakter van de streek kwam in de 17 de eeuw verandering. Vanaf toen werd namelijk het gebied rond de Amersfoortsestraatweg ontwikkeld. De ontworpen rechthoekige kavels (sorties) en enkele grote huizen langs deze weg herinneren nog aan dei periode. De eeuwen erna vormen het begin van de militaire geschiedenis van Soesterberg. Vanaf 1804 liggen er in de buurt verschillende legerkampen van het Frans-Bataafse leger, zoals in Austerlitz en ter hoogte van de A28 en de Leusderheide. De aan de Richelleweg gevonden granaat dateert uit deze periode. Afbeelding 7: Originele foto van de FLAK-stelling nabij de Richelleweg. Ook in de 20 ste eeuw blijft Soesterberg een militair centrum. De tijdens het OCE-onderzoek blootgelegde funderingen behoorden mogelijk tot bunkers/ schuilplaatsen die tijdens de Tweede Wereldoorlog op dit terrein aanwezig waren. Nabij deze funderingen ter hoogte van de huidige A28 afslag was namelijk een zogenaamde FLAK-stelling aanwezig (zie afbeelding 7). FLAK staat voor Flug Abwehr Kanone. Deze stelling bewaakte de aanvliegroute voor de Vliegbasis Soesterberg. De schuilplaatsen moest het FLAK-personeel beschermen tegen bombardementen. De legerplaats is in 1944 door de Duitsers verlaten en is vrijwel direct na de Tweede Wereldoorlog verwoest. 5
Bijlage 1: Kaart onderzoeksmelding Archis 6
Bijlage 2: Rapport onderzoeksmelding Archis 7
Bijlage 3: Vondstenlijst 8