ANTWERPSE GROENE SENIOREN VISIE Hoe gaan we naar een Buurtgerichte Zorg voor Ouderen in Antwerpen? Geen vermaatschappelijking van zorg zonder buurtgerichte zorg. De vermaatschappelijking van zorg bezet sluipend het welzijnsbeleid. Dit model wijzigt de rol en de verantwoordelijkheid van overheid en individu. Vermaatschappelijking van zorg betekent dat mensen met een zorg-nood in de eerste plaats worden opgevangen in eigen omgeving, dit kan niet vanuit een verkokerde zorgorganisatie. Het vraagt samenwerking tussen verschillende hulpverleners in de buurt en op maat van de persoon. Deze nieuwe synthese kunnen we realiseren door een radicale omslag van een verkokerde naar een buurt- en regio-gebonden zorg. 1 In februari van dit jaar formuleerde de reflectiekamer, die op vraag van minister Vandeurzen de eerstelijnsconferentie voorbereidde, het nog als volgt: De wetenschappelijke reflectiekamer wil wijzen op het belang van buurtgerichte zorg, bij het realiseren van een toegankelijk aanbod. Buurtgerichte zorg wordt daarbij gezien als een toekomstmodel voor de organisatie van het ondersteunings-, hulp-, en zorgaanbod in Vlaanderen, om zo de hulp en zorg voor iedereen bereikbaar, beschikbaar en betaalbaar te houden. Het beoogt een samenhang met een buurtgerichte aanpak van wonen, zorg en welzijn. Het model is gebaseerd op het versterken van sociale cohesie, de aanpassing van de woon- en leef-voorwaarden en de openbare ruimte, en de krachtenbundeling op lokaal vlak tussen professionele actoren, informele zorgverleners, buren, vrijwilligers en mantelzorgers.
Buurtgerichte zorg vertrekt van nabijheid en betrokkenheid in plaats van de bureaucratische afstandelijkheid die de zorg vandaag kenmerkt. Onder het moto, de toekomst is aan de steden, moet Antwerpen het voortouw nemen en de grote steden Gent, Brussel en de gemeentes die de visietekst voor buurtgebonden zorg mee ondertekenden rond de tafel brengen om de buurtgerichte werking van onderuit te realiseren en zo de Vlaamse overheid onder druk te zetten om eigenlijk de daad bij het woord te voeren en de zorgregie en de bijhorende middelen aan de gemeente toe te kennen. Buurtgerichte zorg betekent de uitbouw van de lokale dienstencentra. De uitbouw van buurtgerichte zorg vereist ook de uitbouw van lokale dienstencentra (LDC). Antwerpen heeft altijd geïnvesteerd in het concept van de dienstencentra. Momenteel kunnen mensen terecht in 42 dienstencentra verspreid over het grondgebied Antwerpen. http://www.zorgbedrijf.antwerpen.be/onze-diensten/dienstencentra Momenteel vervullen de dienstencentra vooral de opdracht als ontmoetingsruimte, met veel nadruk op samen eten en ontspanningsactiviteiten (zie ook interessant project: ouderen schrijven hun eigen verhaal, publiceren hun memoires) De uitgebreide brochure van het Antwerps woonzorgbedrijf beschrijft het aanbod en de service die je kan vinden in het LDC. Het aanbod wordt echter niet aangepast aan het eigen karakter van de buurt. Het is allemaal een beetje eenheidsworst ongeacht of de buurt kansrijk of kansarm, wit of gekleurd is. Het LDC plooit ook erg terug op de eigen organisatie. Bewoners kunnen in het LDC terecht als ze nood hebben aan poetshulp, gezinszorg, verhuisondersteuning, enz. Het LDC beperkt zich echter tot het doorverwijzen naar de eigen Zorgbedrijf-diensten. Er is te weinig samenwerking met andere partners. Waarom zelf warme maaltijden aanbieden als er een sociaal restaurant achter de hoek is? Waarom voor de ontspannende of vormende activiteiten niet samen werken met de plaatselijke OKRA afdeling, voor aanklampende zorg met de vrijwilligers van ziekenzorg Dit gebeurt soms wel door de individuele dienstencentrumleider maar is niet de beleidslijn van het Zorgbedrijf zelf. Het verhaal doet de ronde dat de beter begoede oudere op internet kijkt wat de pot schaft in de verschillende dienstencentra om dan met het goedkoop lijnabonnement naar dat LDC te sporen dat het beste menu heeft die dag. Groen wil de gebruikers van de LDC in beeld te brengen? Bereikt men kansarme ouderen, allochtone ouderen? Worden eenzame mensen uit de buurt aangesproken (aanklampende zorg)? Om de rol van de LDC uit te breiden, ook tot draaischijf van mantelzorger en vrijwilliger, moeten de LDC meer mensen en middelen krijgen. 2 Groen wil de rol van de LDC versterken zo dat ze ook meer aanklampende zorg kunnen organiseren en een kruispunt kunnen zijn voor vrijwilligers en mantelzorgers. We willen dit stapsgewijs uitbouwen en starten met 3 LDC in drie verschillende buurten van Antwerpen.
De meerwaarde van het Zorgbedrijf? Moet het Lokaal bestuur zelf zorg blijven organiseren? JA maar niet om gaten in te vullen die de private sector (vzw-commerciële sector) laat (niet terug naar de armenzorg). Wel om het verschil te maken! Het lokale bestuur organiseert zorg op maat en is voorloper en vernieuwer, zie woonzorgzone van OCMW Wervik, of Senioren onder de toren Maldegem Senioren onder de toren. OCMW Maldegem bouwt oud parochiehuis om tot kleinschalige voorziening voor ouderen. Vandaag worden zorgbedrijven in de eerste plaats opgericht om het openbaar initiatief te behouden zonder dat dit de gemeente extra kost. De zorgbedrijven vandaag zijn geen vernieuwers maar kopiëren de aanpak van private en commerciële woonzorgcentra. Zorg en bedrijf is een onmogelijk huwelijk. Managers staan aan de top en hebben als eerste doel break-even draaien of liever nog, winst maken. Het Bedrijf rationaliseert ten koste van de kwaliteit (bijv. max aantal pampers per dag, alles in proceduren gieten voorbeeld klusjesman). Er is te weinig personeel, maar ook de verstikkende regels en procedures ondermijnen de motivatie van het personeel. Ook de prijs verschilt in niets van de commerciële initiatieven. Is het de taak van het zorgbedrijf om peperdure assistentiewoningen te bouwen? Het aantal assistentiewoningen boomt. Door de fiscale gunstmaatregel voor deze assistentiewoningen hebben private projectpromotoren zich op de bouw van assistentiewoningen gestort. De prijzen voor deze assistentiewoningen swingen de pan uit. In het centrum van Wijnegem bijvoorbeeld betaalt men (op de ooit voor een school gesubsidieerde grond van de zusters Annonciaden) meer dan 450.000 euro voor een serviceflat van 129 M2. Maar ook het Zorgbedrijf doet niet onder. Momenteel worden aan het Middelheimpark nieuwe assistentiewoningen gebouwd door het Zorgbedrijf voor een koopprijs van 309.000 tot 399.000 euro ( ongeveer 100 M2) https://issuu.com/zorgbedrijfantwerpen/docs/zbsf1703-brochure_serviceflats_oost/1?ff=true 3
Mensen hebben de indruk zich met de koop van een assistentiewoning op een zorgtoekomst voor te bereiden maar ze kopen een dure kat in een zak. Het zorgbedrijf klaagt deze praktijk niet aan maar doet rustig mee. Het enige zorgaspect dat in die prijs is inbegrepen is het alarmsysteem en een zogenaamde woon-assistent die je kan contacteren als je (tegen betaling) extra zorg wil, poetshulp, warme maaltijd Zorgaanbieders (mutualiteiten, thuiszorgdiensten, OCMW s) storten zich op deze nieuwe markt en willen maar al te graag woonassistentie aanbieden. Als de bewoner van de assistentiewoning zorg nodig heeft dan wordt de thuiszorg, poetshulp van de bevriende organisatie aangeboden. Zo meldt de brochure van het zorgbedrijf bijvoorbeeld, dat bewoners van hun assistentiewoningen voorrang hebben op de andere diensten van het Zorgbedrijf. Het OCMW investeerde in het verleden reeds veel in serviceflats. Deze waren vaak verbonden met een LDC en werden verhuurd aan redelijke prijzen, tussen de 300 en 500 euro per maand. Lange wachtlijsten (10.000 mensen ingeschreven in 2004) maakten dat één van de partners zorgbehoevend moest zijn vooraleer men toegang kreeg. Het zorgbedrijf bouwt bijkomende serviceflats/assistentiewoningen maar verhuurt deze aan een prijs die schommelt tussen 736 en 1012 euro per maand, onbetaalbaar voor de meeste mensen op de wachtlijst. Vandaag heeft het Zorgbedrijf 67 serviceflatcomplexen in portefeuille. Op het Antwerps grondgebied zijn er 44 woonzorgcentra erkend. 17 woonzorgcentra worden gerund door het Zorgbedrijf de anderen zijn in handen van vzw s of private bedrijven (Armonea). Er is geen centrale wachtlijst van mensen die in een WZC terecht willen. Mensen met ervaring zeggen dat er in Antwerpen geen tekort is aan WZC bedden. De verblijfprijs in deze WZC varieert tussen ongeveer 50 en 65 euro per dag. https://www. woonzorgweb.be/rusthuizen/antwerpen. De WZC Antwerpen zijn niet goedkoper dan de WZC gerund door VZW s of privé, in tegendeel. De prijs schommelt rond de 65 euro of liefst 1950 euro per maand. Al moet gezegd dat WZC prijzen vergelijken niet altijd simpel is omdat er verschillende kosten worden aangerekend in de basisfactuur. Alhoewel steeds duidelijker blijkt dat het verder bij bouwen van grootschalige WZC niet wenselijk en niet betaalbaar is en ook weinig duurzaam (cfr resolutie congres), blijft ook het Zorgbedrijf investeren in grootschalige zorgcampussen. Het zorgbedrijf gedraagt zich steeds meer als een bedrijf en drijft verder weg van zijn missie: We vullen de ontbrekende schakel(s) in zodat iedereen, aan een betaalbare prijs, de kans krijgt om comfortabel ouder te worden. Groen wil dat het zorgbedrijf ophoudt met het bouwen van dure serviceflats en grootschalige woonzorgcentra. De nood aan betaalbare aangepaste woningen wordt steeds groter, dit is de ontbrekende schakel die het Zorgbedrijf moet invullen. Ook het zorgbedrijf blijft uitgaan van een beleid dat inzet om mensen zo lang mogelijk in eigen huis te laten wonen onder meer via woningaanpassingen. Een ouderenbeleid dat inzet op wonen in eigen buurt in plaats van wonen in eigen huis kan 1000en extra woongelegenheden creëren. Dit is zeker in Antwerpen belangrijk waar de bevolking elk jaar toeneemt en de nood aan betaalbaar wonen zeer groot is. 4
Uit studies blijkt dat woningen met oudere eigenaars minder wooncomfort hebben en slechter geïsoleerd zijn. Oudere mensen die zo lang mogelijk in eigen huis blijven wonen, wonen vaak in veel te grote huizen met een veel te hoge energiefactuur. Op een moment dat er bijkomende woningen nodig zijn is dit niet echt een verstandig beleid. Heel wat ouderen willen hun eigen woning inruilen voor een meer aangepaste en beschutte kleinere woning, liefst in hun eigen buurt. Meer dan 10.000 mensen staan in onze stad op de wachtlijst voor een serviceflat. Er zijn meer middelen nodig om aangepaste huisvesting voor ouderen in eigen buurt te realiseren, maar die middelen moeten anders en met meer creativiteit worden ingezet. Dit kan door in te zetten op nieuwe vormen van wonen. Ouderen, vaak alleenstaanden beslissen om samen te gaan wonen in een oudere stadswoning, elk in een privékamer, maar met ook een aantal gemeenschappelijke ruimten. Op die manier drukken ze de woon- en energiekost en zijn ze minder eenzaam. Jonge senioren uit de babyboomgeneratie willen zelf hun toekomst in handen nemen. Ze besluiten samen te huizen en zien in elkaars nabijheid de verzekering van mantelzorg voor als ze zorgbehoevend worden. Ze hebben de middelen om samen een collectieve woonvorm aan te kopen en vragen de overheid de structurele voorwaarden om dit te kunnen realiseren. Vandaag worden collectieve woonvormen niet gesubsidieerd, en de initiatiefnemer wordt door de ingewikkelde regelgeving zeker niet aangemoedigd. Grote gebouwen zijn vaak niet ingekleurd in woonzone, gemeentelijke reglementen verbieden het opdelen van grotere ééngezinswoningen, en de gemeente wil geen aparte adressen geven voor mensen die samenhuizen. Mensen die van een uitkering leven verliezen de uitkering voor alleenstaande, renovatiepremies gelden enkel voor eengezinswoningen... In Groot-Brittannië zijn er inmiddels honderden zogenaamde Abbeyfield-woningen, samen-huisinitiatieven van ouderen. Dit moet ook in Vlaanderen en Antwerpen kunnen. Per wijk moet een analyse gemaakt worden van de woon/zorg nood van ouderen. In samenwerking met de districten moeten aangepaste woonvormen worden uitgewerkt. Op die manier kan ook rekening worden gehouden met de specifieke noden van allochtone ouderen. Samen met VESPA moet het Zorgbedrijf investeren in initiatieven zoals ouderen op kot Vandaag is het zorgbedrijf vooral bezig met de territoriumstrijd met de private sector. In deze strijd gaat het niet om de kwaliteit van zorg of het formuleren van een antwoord op de vraag welke zorg nodig is. Het gaat om de macht van de eigen organisatie, om ter meeste voorzieningen in portefeuille hebben. Het Zorgbedrijf Antwerpen gaat de strijd aan met vzw s als Emmaus of commerciële bedrijven als Armonea. Op het moment dat iedereen de mod vol heeft over buurtgebonden samenwerking verkokert de sector verder aan 100 km per uur! Mieke Vogels 5