Vandaag al een haalbare kaart?

De uitbreiding van de PMD-inzameling Vandaag al een haalbare kaart? Een studie naar de milieuvoordelen, kosten en perceptie van een uitgebreide selectieve inzameling van plastic verpakkingen. Samen > Goed sorteren > Beter recycleren De uitbreiding van de PMD-inzameling ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 21 12FOS4009_P+_NL_09.indd 1 07/02/13 15:20

12FOS4009_P+_NL_09.indd 2 07/02/13 15:20

Inhoud 4 De uitbreiding van de PMD-inzameling Vandaag al een haalbare kaart? 5 De selectieve inzameling van plastic verpakkingen Waar staan we vandaag? 6 De uitbreiding van de PMD-inzameling Welke verpakkingen? 8 Scenario s Mogelijke scenario s voor een uitgebreide PMD-inzameling 10 Consumenten Hoe staan consumenten tegenover de uitbreiding van de inzameling? 12 Milieuresultaten Positieve effecten merkbaar, maar beperkt en onzeker 14 Kosten De grote economische impact van een uitgebreide inzameling 16 Een blik in de toekomst Welke impact hebben trends en evoluties? 17 Conclusie De uitbreiding levert vandaag nog niet de verhoopte resultaten De uitbreiding van de PMD-inzameling ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3 12FOS4009_P+_NL_09.indd 3 07/02/13 15:20

4 1. De uitbreiding van de PMD-inzameling Vandaag al een haalbare kaart? In 2011 werd 91,7% van de huishoudelijke verpakkingen die de leden van Fost Plus op de markt brachten gerecycleerd. Dat maakt van België een absolute koploper. Maar dat is geen reden om op onze lauweren te rusten. De technologie staat niet stil en steeds meer materialen vinden een nieuwe toepassing na hun eerste leven. Bovendien staat een duurzaam materialenbeleid overal hoog op de agenda. Een uitbreiding van de selectieve inzameling van PMD waartoe vandaag plastic flessen en flacons, metalen verpakkingen en drankkartons behoren zou hierin een rol kunnen spelen. Want heel wat plastic verpakkingen mogen niet in de inmiddels overbekende blauwe zakken en komen dus nog steeds bij het restafval terecht. En hoe meer materialen we kunnen recycleren, hoe beter. Toch blijven er veel vragen. Het is bijvoorbeeld opvallend dat de meeste landen die de uitgebreide inzameling al in de praktijk brengen er niet in slagen om de Belgische recyclagepercentages te evenaren ondanks de extra ingezamelde stromen. Fost Plus besloot daarom in 2010 om een grondig onderzoek op te zetten rond de uitbreiding van de PMD-inzameling. We maakten hiervoor niet alleen gebruik van onze eigen expertise, maar werkten ook nauw samen met verschillende gespecialiseerde partners, waaronder Intertek-RDC (milieustudie), Mythos (consumentenonderzoek) en Plarebel, de materiaal organisatie voor kunststoffen. De studie moest onder meer de volgende vragen beantwoorden: Hoe zinvol is de uitbreiding van de PMD-inzameling? Over welke materialen gaat het? Hoe (efficiënt) kunnen ze gerecycleerd worden? Wat zijn de mogelijke inzamelscenario s? Wat is de economische impact? Welke milieuvoordelen kunnen we verwachten? Hoe evolueert de wetgeving? Hoe staan consumenten tegenover een uitgebreide inzameling? In dit document vindt u de voornaamste resultaten uit de studie. Bedoeling is om een objectief en evenwichtig beeld te brengen van zowel de mogelijkheden en opportuniteiten als de nadelen en beperkingen van een uitgebreide PMD-inzameling. 4 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 4 07/02/13 15:20

2. De selectieve inzameling van plastic verpakkingen Waar staan we vandaag? Vandaag biedt de selectieve inzameling binnen het Fost Plus-systeem al een oplossing voor bijna 40% van alle plastic verpakkingen die op de Belgische markt komen. Naast de plastic flessen en flacons die worden ingezameld via de blauwe PMD-zak, worden op heel wat containerparken nog een aantal specifieke fracties apart ingezameld, waaronder piepschuim en plastic folies. Plastic flessen en flacons Via de blauwe PMD-zak Plastic flessen en flacons worden huis-aan-huis ingezameld via de blauwe PMD-zakken. In sommige gemeentes kunnen inwoners met hun PMD-afval ook terecht op het containerpark. De plastic flessen en flacons bestaan hoofdzakelijk uit twee soorten materialen: PET (polyethyleentereftalaat): typisch gebruikt voor de doorzichtige plastic flessen waarin water en frisdranken verpakt worden. HDPE (hogedichtheidpolyetheen): typisch gebruikt voor de ondoorzichtige plastic flessen en flacons waarin onder meer melk, wasproducten en shampoos verpakt worden. Perfect voor recyclage Efficiënte recyclage. PET en HDPE zijn volledig recycleerbaar. PET-flessen kunnen zelfs hergebruikt worden om nieuwe plastic flessen te produceren, volgens het bottle-to-bottleprincipe. Hoge kwaliteit. Burgers sorteren vrij correct dankzij de jarenlange sensibilisering, waardoor Fost Plus stromen van hoge kwaliteit kan aanleveren aan de recyclageindustrie. Voldoende kritische massa. Flessen en flacons uit PET en HDPE zijn in voldoende grote hoeveelheden beschikbaar voor een efficiënte recyclage. Duurzame afzetmarkten. De vraag naar gerecycleerde PET en HDPE van hoge kwaliteit is groot, net als de toepassingsmogelijkheden. Andere plastic stromen In heel wat gemeenten kunnen inwoners op het containerpark terecht met andere plastic stromen, waaronder piepschuim en plastic folies. De verpakkingen worden via een specifieke regeling in het Fost Plus-systeem geïntegreerd. Het piepschuim vindt een nieuw leven als isolatiemateriaal, terwijl uit de plastic folie nieuwe folie gemaakt wordt. Plastic verpakkingen en hun materialen Plastic flessen en flacons uit PET en HDPE vertegenwoordigen naar schatting 43% van de plastic verpakkingen die op de Belgische markt komen. De overige harde plastics zijn goed voor nog eens 32%, de zachte plastics (folies en zakken) voor 24%. De cijfers zijn gebaseerd op cijfers voor de Franse markt, die een consumptiepatroon vertoont dat heel sterk gelijkt op het Belgische. PET HDPE PP PS PVC EPS multi-laag films en folies 4% 4% 4% 1% 4% 24% 5% 10% 32% 11% 1% De uitbreiding van de PMD-inzameling ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 5 12FOS4009_P+_NL_09.indd 5 07/02/13 15:20

6 3. De uitbreiding van de PMD-inzameling Welke verpakkingen? Naast plastic flessen en flacons komen ook heel wat andere plastic verpakkingen op de markt. Het gaat om een zeer diverse groep materialen en types verpakkingen. In veel gevallen ontbreekt het nog aan efficiënte sorteer- en recyclagetechnieken en zijn de afzetmarkten vandaag nog onvoldoende ontwikkeld. Harde plastics Sommige verpakkingen uit harde plastics komen vandaag nog bij het restafval terecht. Die zijn naar schatting goed voor 32% van alle plastic verpakkingen die op de markt komen en bestaan onder meer uit de volgende materialen: PET en HDPE: naast flessen en flacons worden ook andere verpakkingen gemaakt uit PET en HDPE. Ze bestaan grotendeels uit hetzelfde materiaal, maar zijn vaak voorzien van extra materiaallagen, die de bewaring van het product optimaliseren. Voorbeelden zijn onder meer bakjes voor groenten en fruit en botervlootjes. PS (polystyreen): typisch gebruikt voor plastic bakjes en potjes, waaronder ook yoghurtpotjes. Het gaat meestal om kleine, lichte en broze verpakkingen. PP (polypropyleen): typisch gebruikt voor iets steviger plastic dozen en bakjes, voor onder meer roomijs en bereide maaltijden. EPS (geëxpandeerd polystyreen): beter gekend als piepschuim. PVC (polyvinylchloride): verpakkingen uit PVC komen minder vaak voor ze worden onder meer gebruikt voor de blisters van medicijnen. In heel wat gemeenten kunnen inwoners met een aantal specifieke fracties waaronder piepschuim vandaag al op het containerpark terecht. Zachte plastics Naast harde verpakkingen worden ook heel wat plastic folies en plastic zakken gebruikt om producten te verpakken of te transporteren. Die zachte plastics zijn goed voor ongeveer 24% van de plastic verpakkingen die op de Belgische markt komen. Ze komen vandaag grotendeels bij het restafval terecht, al kunnen inwoners hun folies in heel wat gemeenten ook op het containerpark aanbieden. Wanneer de folies groot genoeg zijn, kunnen ze gerecycleerd worden tot nieuwe folie. De plastic verpakkingen die in aanmerking komen voor de uitgebreide PMD-inzameling stellen sorteer- en recyclagecentra voor heel nieuwe uitdagingen. 6 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 6 07/02/13 15:20

Nieuwe stromen, nieuwe uitdagingen Afzetmarkten onvoldoende ontwikkeld In tegenstelling tot de plastic flessen en flacons uit PET en HDPE bestaan voor de overige plastic stromen niet altijd duurzame afzetmarkten. Meerlagige verpakkingen kunnen moeilijk gerecycleerd worden omdat de verschillende materialen niet van elkaar gescheiden kunnen worden. Ook de bedrukking van bijvoorbeeld plastic folies maakt ze moeilijk recycleerbaar. Tot slot zijn een aantal types plastic weinig interessant voor recyclage omdat er geen nuttige toepassing is voor de gerecycleerde materialen. Grote verliezen In een aantal gevallen gaat het om relatief kleine, lichte en broze verpakkingen, waardoor een groot deel verloren gaat tijdens het sorteren en recycleren. Bij verpakkingen uit polystyreen lopen de verliezen bijvoorbeeld gemakkelijk op tot meer dan 30%. Hoge verontreinigingsgraad De bijkomende fracties gaan vaak gepaard met heel wat ongewenst vuil, zoals de etensresten die achterblijven op verpakkingen van bereide maaltijden en bakjes van vleeswaren. Dat bemoeilijkt de sorteer- en recyclageprocessen en heeft een impact op de kwaliteit van de gerecycleerde materialen. De hoge verontreinigingsgraad maakt ze vaak ook ongeschikt voor verwerking in verpakkingen voor voedingsproducten, wat de afzetmarkt van de materialen verder beperkt. Bovendien bestaat het risico op contaminatie van andere recyclagestromen. Valorisatie van plastic verpakkingen Dankzij hun hoge calorische waarde kunnen nietrecycleerbare kunststoffen ingezet worden ter vervanging van fossiele brandstoffen in energiecentrales en industriële processen. Bovendien worden in België nagenoeg alle restafvalstromen verbrand met recuperatie van energie of warmte. Daardoor vinden ook de plastics die in het restafval terechtkomen in ons land een nuttige toepassing. De uitbreiding van de PMD-inzameling ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 7 12FOS4009_P+_NL_09.indd 7 07/02/13 15:20

8 4. Mogelijke scenario s voor een uitgebreide PMD-inzameling Een overzicht Fost Plus onderzocht vier scenario s om de selectieve inzameling van plastic verpakkingen uit te breiden. Ze vormen de basis voor de verdere studie, die de milieu-impact en de kosten voor ieder scenario berekende. De scenario s werden ook voorgelegd aan een panel van consumenten. In alle scenario s wordt ervan uitgegaan dat het piepschuim ingezameld wordt via het containerpark en niet via de blauwe PMD-zak. scenario 1 scenario 2 harde plastics zachte plastics harde plastics zachte plastics huis-aan-huis (blauwe zak) containerpark huis-aan-huis (blauwe zak) containerpark De inhoud van de huidige blauwe PMD-zak wordt uitgebreid met alle harde en zachte plastic verpakkingen. De inzameling van de uitgebreide PMD-fractie gebeurt zowel huis-aan-huis als via het containerpark. De inhoud van de huidige blauwe PMD-zak wordt uitgebreid met alle harde plastic verpakkingen. De inzameling van de uitgebreide PMD-fractie gebeurt zowel huis-aan-huis als via het containerpark. 8 ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 8 07/02/13 15:20

Hoe verloopt het sorteerproces in de uitgebreide scenario s? De studie gaat ervan uit dat het sorteerproces in de nieuwe scenario s op de volgende manier verloopt: De zachte plastics folies, zakjes en de PMD-zakken zelf worden eerst uit de stromen verwijderd via een afzuigsysteem. De sorteerprocessen voor de metalen verpakkingen en de drankkartons uit de PMD-fractie blijven ongewijzigd. Flessen en flacons uit PET en HDPE worden gesorteerd zoals dat vandaag ook al gebeurt. Andere verpakkingen uit HDPE worden nu wel bij de aparte HDPE-flessenfractie gevoegd. De rest van de harde plastic verpakkingen wordt in een volgende stap verder uitgesorteerd in meer gespecialiseerde centra. Onder meer de verpakkingen uit polypropyleen en polystyreen en de overige verpakkingen uit PET worden gescheiden met het oog op recyclage. De overgebleven fracties, waaronder PVC-verpakkingen en complexe verpakkingen, zijn niet recycleerbaar en komen bij de residustromen terecht. scenario 3 scenario 4 harde plastics zachte plastics harde plastics zachte plastics huis-aan-huis (blauwe zak) containerpark huis-aan-huis (blauwe zak) containerpark De huis-aan-huisinzameling van PMD gebeurt op dezelfde manier als vandaag en ook de toegelaten inhoud blijft dezelfde. De huidige inzameling van PMD via de containerparken wordt stopgezet. Burgers kunnen op het containerpark terecht met de harde en zachte plastic verpakkingen die ze niet via de PMD-zak mogen aanbieden. De huis-aan-huisinzameling van PMD gebeurt op dezelfde manier als vandaag en ook de toegestane inhoud blijft dezelfde. De huidige inzameling van PMD via de containerparken wordt stopgezet. Burgers kunnen op het containerpark terecht met de harde plastic verpakkingen die ze niet via de PMD-zak mogen aanbieden. De uitbreiding van de PMD-inzameling ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 9 12FOS4009_P+_NL_09.indd 9 07/02/13 15:20

10 5. Consumenten Hoe staan consumenten tegenover een uitgebreide inzameling? Het succes van een eventuele uitbreiding van de PMD-inzameling is sterk afhankelijk van de inzet en medewerking van consumenten. Vandaar dat de studie ook hun perceptie in kaart bracht. Daaruit blijkt dat ze vrij positief staan tegenover de uitbreiding en dat de nieuwe sorteerregels gemakkelijk ingang zouden vinden. Hun positieve houding is echter sterk afhankelijk van het gekozen scenario. Zo is de inzameling van plastic verpakkingen via het containerpark weinig populair. Ze vinden het ook belangrijk dat ze de plastic folies die vaak grote volumes innemen kunnen aanbieden bij het PMD dat huis-aan-huis wordt ingezameld. Correct blijven sorteren, ondanks nieuwe regels Uit het onderzoek blijkt duidelijk dat consumenten in alle scenario s vrij correct zouden blijven sorteren. Een verandering van de sorteerregels zou dus slechts een beperkte impact hebben op het goed naleven van die regels. Al zullen uiteraard heel wat communicatie-inspanningen nodig zijn om alle inwoners vertrouwd te maken met het nieuwe scenario en de nieuwe sorteerregels. Duidelijke voorkeur voor meest uitgebreide scenario Wanneer de PMD-inzameling uitgebreid wordt, hebben consumenten een duidelijke voorkeur voor het meest volledige scenario, waarbij de PMD-fractie wordt uitgebreid met zowel harde als zachte plastics, en waarbij de inzameling zowel huis-aan-huis als via het containerpark gebeurt. Alle andere scenario s worden om verschillende redenen als minder optimaal beschouwd: Plastic folies zijn een doorn in het oog. In de scenario s waarbij de inzameling enkel wordt uitgebreid met harde plastics, blijft de situatie voor de plastic folies dezelfde. Ofwel komen ze in de restafvalzak terecht, ofwel worden ze ingezameld via het containerpark. Maar het zijn net die folies die consumenten vandaag het meest storen. Ze nemen bovendien vrij veel plaats in de restafvalzak en vertegenwoordigen om die reden ook een financiële kost voor consumenten. Containerpark niet populair. Consumenten zien weinig heil in de scenario s waarbij de uitgebreide PMD-inzameling enkel via het containerpark verloopt. Vooral de verplaatsing ligt moeilijk, want die kost veel tijd. Bovendien wordt een bezoek aan het containerpark in steeds meer gemeenten betalend en wordt het aantal bezoeken beperkt. Recyclage niet de enige valabele optie. Consumenten sorteren omdat ze hopen dat het afval daardoor een nuttige toepassing vindt. Maar dat hoeft niet noodzakelijk via recyclage. Ook de valorisatie van afvalstromen via verbranding met recuperatie van warmte en energie of hun inzet ter vervanging van fossiele brandstoffen kan op de goedkeuring van consumenten rekenen. Consumenten voelen weinig voor een uitgebreide PMD-inzameling als die tot het containerpark beperkt blijft. 10 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 10 07/02/13 15:20

Volg de sorteergids van huishoudelijke verpakkingen (volledig leeg en een max. volume van 8 liter per verpakking) Plastic flessen en flacons water, fruitsappen en frisdranken melk, melkdranken of room wasproducten douchegel of shampoo onderhoudsproducten Schaaltjes, vlootjes Metalen Drank- verpakkingen kartons en kleine potjes Plastic films, folies en zakjes in Plastic boter en bereide salades ijscrème en dessertjes yoghurtpotjes fruit & groenten kaas & charcuterie taarten en gebak bloempotjes plastic zakjes en kassazakjes plastic film rond drankverpakkingen, voedingsmiddelen of drukwerk plastic snoepzakjes plastic zakken voor potgrond en dierenvoeding drankblikjes of conservenblikken spuitbussen voor voedingsmiddelen of cosmetica deksels en kroonkurkjes aluminium schaaltjes melk, fruitsap soepen en sauzen drankjes Verboden plastic flessen of flacons die giftige of bijtende producten bevat hebben metalen verpakkingen die giftige of bijtende producten bevat hebben piepschuim al of niet voor voedingsproducten zakjes met een laagje aluminium (bv. chipszakjes of drankzakjes) en aluminiumfolie verfpotten plastic voorwerpen (speelgoed, tandenborstels, emmers, ) In de blauwe PMD-zak Te werpen in de gewone vuilnisbak of te rade gaan bij uw afvalintercommunale of gemeente om het lokaal sorteerscenario voor dit type afval te kennen. 1 - Bovenstaande informatie en sorteerinstructies zijn enkel geldig in het kader van een test die uiterlijk op 31 januari 2012 afloopt. Samen Goed sorteren Beter recycleren Voor elk uitbreidingsscenario werd een specifieke sorteergids ontwikkeld, die de deelnemers aan het onderzoek moest helpen om vertrouwd te raken met de nieuwe sorteerregels. De illustratie hierboven is de sorteergids voor scenario 1. FOST+1_1301 Guides de tri plastique + NL.indd 1 8/01/13 11:24 Markt onderzoek brengt perceptie in kaart Marktonderzoeksbureau Mythos bracht een dertigtal consumenten samen in drie discussiegroepen in Brussel, Vlaanderen en Wallonië om hun perceptie rond de uitbreiding van de PMD-inzameling in kaart te brengen. Daarnaast werd een veertigtal gezinnen uitgenodigd om gedurende twee weken te sorteren volgens een van de vier scenario s op basis van specifiek ontwikkelde sorteergidsen. Op die manier kon Mythos nagaan hoe gemakkelijk consumenten de nieuwe sorteerregels onder de knie zullen krijgen. De deelnemers vormden in beide onderzoeken een representatief staal van de Belgische bevolking en werden geselecteerd op basis van woontype, regio, gezinssamenstelling en leeftijd. De uitbreiding van de PMD-inzameling ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 11 12FOS4009_P+_NL_09.indd 11 07/02/13 15:20

12 6. Milieuresultaten Positieve effecten merkbaar, maar beperkt en onzeker De uitbreiding van de PMDinzameling heeft een positieve impact op het milieu, al blijft die door de grote verliezen en de niet-recycleerbare fracties relatief beperkt. De milieuvoordelen zijn ook heel sterk afhankelijk van een aantal factoren die vandaag nog onzeker zijn. Zo gaat de studie ervan uit dat er duurzame afzetmarkten bestaan voor alle harde plastics, wat zeker niet het geval is. Bovendien moeten de zachte plastics ingezet kunnen worden als brandstof in energiecentrales of industriële processen ter vervanging van fossiele brandstoffen en niet ter vervanging van andere afvalstromen. Het risico dat dit niet zo is, is vandaag nog vrij groot, want het is niet zeker dat de markt de extra vrijgekomen stromen zal kunnen absorberen. Beperkte invloed op recyclagepercentages De uitbreiding van de PMD-fractie zorgt voor een lichte stijging van de totale recyclagepercentages voor huishoudelijke verpakkingen. Afhankelijk van het scenario mag voor de verpakkingen die de leden van Fost Plus op de markt brengen een stijging verwacht worden tussen 2 en 4% tot een maximaal recyclagepercentage van 98,8% tegenover 95,3% in 2010. Naar schatting zou dan 90,3% van alle verpakkingen die op de Belgische markt komen gerecycleerd worden, tegenover 87,4% in 2010. Wanneer de plastic verpakkingen afzonderlijk bekeken worden, gaat het om een stijging tussen 19 en 36% voor de verpakkingen die de leden op de markt brengen, tot een maximaal recyclagepercentage voor plastics van 52,3%, tegenover 38,8% in 2010. Wanneer de totale markt bekeken wordt, stijgt het maximale recyclagepercentage naar 47,9% tegenover 35,1% in 2010. De huis-aan-huisscenario s scenario 1 en 2 leveren de beste resultaten op, omdat er meer materialen worden gecapteerd dan bij de containerparkscenario s. Scenario 2, waarbij de inzameling enkel met de harde plastics wordt uitgebreid, scoort het best, omdat de vermenging met zachte plastics heel wat verliezen veroorzaakt. CO 2 -uitstoot daalt licht De bestaande recyclage van huishoudelijke verpakkingen in België vermeed in 2011 al de uitstoot van 670.000 ton CO 2. Met de uitbreiding van de PMD-inzameling zou de hoeveelheid gereduceerde CO 2 -uitstoot afhankelijk van het scenario met 0,2 tot 0,4% stijgen. De recyclage van gebruikte materialen vraagt in de meeste gevallen minder energie dan de productie van nieuwe materialen. Recyclage vermijdt ook de ontginning van primaire grondstoffen, die vaak veel energie vraagt. Ook de inzet van de zachte plastics als brandstof in energiecentrales en industriële processen ter vervanging van fossiele brandstoffen vermijdt de uitstoot van CO 2. Waterverbruik stijgt Naast de positieve effecten heeft de uitbreiding van de PMD-fractie ook negatieve gevolgen voor het milieu, meer bepaald voor het waterverbruik. De plastic verpakkingen die vandaag nog niet selectief worden ingezameld, worden samen met het restafval verbrand met energierecuperatie. Daardoor moet minder energie geproduceerd worden via de klassieke productiemethodes, die voor hun koeling grote hoeveelheden water nodig hebben. Milieuvoordelen sterk voorwaardelijk De positieve effecten voor het milieu zijn heel sterk afhankelijk van twee belangrijke voorwaarden: Bestaan er voldoende duurzame afzetmarkten voor de extra stromen van harde plastics? Wanneer de extra stromen door gebrek aan duurzame afzetmarkten of recyclagemogelijkheden niet gerecycleerd worden tot nieuwe materialen, maar als brandstof worden ingezet in energiecentrales of industriële verbran- 12 ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 12 07/02/13 15:20

% recyclage totaal + 3% + 4% + 2% + 2% % recyclage plastics + 32% + 36% + 19% + 22% 38,8% 95,3% 50,7% 98,4% 52,3% 98,8% 45,7% 97,2% 46,7% 97,4% Huidig scenario PMD, huis-aan-huis en containerpark Scenario 1 PMD + harde en zachte plastics, huis-aan-huis en containerpark Scenario 2 PMD + harde plastics, huis-aan-huis en containerpark Scenario 3 PMD huis-aan-huis, harde en zachte plastics containerpark Scenario 4 PMD huis-aan-huis, harde plastics containerpark Recyclagepercentages voor de verschillende scenario s (Basis = budget 2010) De uitbreiding van de PMD-inzameling heeft slechts een beperkte invloed op de totale recyclagepercentages voor huishoudelijke verpakkingen die vandaag al bij de hoogste van Europa behoren. dingsprocessen, wordt er in België geen milieuvoordeel gerealiseerd in vergelijking met vandaag. Worden de zachte plastics ingezet ter vervanging van fossiele brandstoffen? Bij valorisatie moeten de zachte plastics ingezet worden ter vervanging van fossiele brandstoffen en niet in de plaats van andere afvalstromen. Indien dat niet het geval is, wordt de uitstoot van CO 2 niet gereduceerd in vergelijking met vandaag. Vandaag hangt die mogelijkheid vooral af van de mate waarin de markt de nieuwe stromen zal kunnen absorberen en de vraag naar vervangingsbrandstoffen. Beide voorwaarden zijn vandaag zeer onzeker, waardoor de milieuvoordelen die de studie vooropstelt in de praktijk een stuk lager kunnen uitvallen of zelfs volledig teniet gedaan worden. Milieu-onderzoek op basis van levenscyclusanalyse Intertek-RDC, specialist in milieustudies, berekende de milieu-impact voor elk scenario aan de hand van een levenscyclusanalyse. Fost Plus leverde daarvoor gegevens over onder meer de captatiegraad van verpakkingen, verliezen tijdens het sorteren en recycleren, de vochtigheids- en vervuilingsgraad van de verschillende types verpakkingen,... Vier milieu-impactcategorieën werden onderzocht: waterverbruik, uitstoot van broeikasgassen, uitputting van de grondstoffen en de impact op de waterkwaliteit (mariene eutrofiëring). De resultaten werden vergeleken met die van het Huidig scenario, op basis van de cijfers voor 2010 de meest recente gegevens die beschikbaar waren op het moment dat de studie werd uitgevoerd. De uitbreiding van de PMD-inzameling -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 13 12FOS4009_P+_NL_09.indd 13 07/02/13 15:20

14 7. Kosten De grote economische impact van een uitgebreide inzameling De uitbreiding van de selectieve PMD-inzameling brengt een bijzonder hoge operationele meerkost met zich mee, zeker wanneer die vergeleken wordt met de relatief beperkte en onzekere milieuvoordelen. De kost per bespaarde ton CO 2 -uitstoot ligt dan ook ver boven de referentieprijzen voor andere CO 2 -besparende maatregelen. De meerkost blijft vrij beperkt voor de scenario s waarbij de uitgebreide inzameling enkel via het containerpark verloopt. Maar dat zijn meteen ook de scenario s die het laagst scoren qua milieuvoordelen en die bij consumenten op weinig begrip kunnen rekenen. Hoge meerkost Afhankelijk van het scenario stijgen de operationele kosten voor de inzameling en de sortering van de plastic verpakkingen met 12 tot 60% tegenover 2010, of een bedrag tussen 9 en 45 miljoen euro per jaar. De meerkosten hebben in de eerste plaats te maken met hogere kosten voor de inzameling en de sorteerprocessen die complexer worden. Opbrengsten dalen Door de daling van de kwaliteit, de grote verliezen en het gebrek aan afzetmarkten liggen de opbrengsten uit de verkoop van de materialen, bestemd voor recyclage, gemiddeld lager dan vandaag. Daardoor worden de extra kosten voor het inzamelen en sorteren niet of nauwelijks gecompenseerd. Containerpark kost minder, maar De inzamelscenario s waarbij burgers de extra stromen enkel op het containerpark kunnen aanbieden scenario s 3 en 4 hebben de laagste meerkost. Het zijn echter ook de scenario s die qua milieuvoordelen het minst scoren, en bij consumenten op weinig begrip kunnen rekenen. Bijkomende kosten verwacht Naast de operationele kosten voor de inzameling en de verwerking brengt de uitbreiding van de PMD-inzameling nog bijkomende kosten met zich mee. Zo zullen er heel wat nieuwe communicatieinitiatieven nodig zijn om burgers vertrouwd te maken met de nieuwe inzamelscenario s. Ook de opleiding van sorteerders en ophalers, aanpassingen aan ICTsystemen en de administratieve opvolging en controle van de nieuwe stromen zullen voor extra kosten zorgen. De studie bracht deze kosten niet in kaart, omdat ze vandaag nog moeilijk ingeschat kunnen worden. Een onverantwoord hoge meerkost? Afhankelijk van het scenario kost de uitbreiding van de PMD-fractie tussen 270 en 860 euro per ton vermeden CO 2. In vergelijking met andere initiatieven om de uitstoot van CO 2 terug te dringen, blijkt die meerkost bijzonder hoog: Op de markt voor CO 2 -uitstootquota bedroeg de prijs voor een ton CO 2 in april 2012 slechts 8 euro. Specialisten gaan ervan uit dat die prijs in 2020 kan stijgen tot 30 euro. CO 2 -taksen variëren in Europa tussen 13 euro in Denemarken en 100 euro per ton CO 2 in Zweden. De waarde van een ton CO 2 bedroeg volgens de Waalse groenestroomcertificaten in 2010 tussen 142 en 219 euro per ton. Die hoge meerkosten doen meteen de vraag rijzen of de uitbreiding van de selectieve inzameling de meest efficiënte methode is om de uitstoot van CO 2 terug te dringen en of investeringen in andere initiatieven op dit moment niet meer aangewezen zijn. 14 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 14 07/02/13 15:20

+ 60% + 30% + 21% + 12% 76,1 121,7 98,7 91,8 85,0 Huidig scenario PMD, huis-aan-huis en containerpark Scenario 1 PMD + harde en zachte plastics, huis-aan-huis en containerpark Scenario 2 PMD + harde plastics, huis-aan-huis en containerpark Scenario 3 PMD huis-aan-huis, harde en zachte plastics containerpark Scenario 4 PMD huis-aan-huis, harde plastics containerpark Meerkosten voor de verschillende uitbreidingsscenario s in mio euro (Basis = budget 2010, operationele kosten PMD, Glas en Papier-karton) De uitbreiding van de PMD-inzameling brengt een bijzonder hoge operationele meerkost met zich mee. Berekening operationele kosten De studie berekende de operationele kosten voor de verschillende scenario s. Daartoe behoren onder meer de kosten voor de inzameling huis-aan-huis en/ of via het containerpark, transport en overslag, en het sorteren en recycleren van de materialen. Ook de verwachte opbrengsten uit de verkoop van de materialen worden in rekening gebracht. De operationele kosten voor de uitbreidingsscenario s werden vergeleken met de operationele kosten die Fost Plus optekende in 2010 de meest recente gegevens die beschikbaar waren op het moment dat de studie werd uitgevoerd. De berekende eenheidskosten werden gevalideerd door een extern expert. Consultancybedrijf McKinsey berekende dat de Zwitserse overheid de CO 2 -uitstoot al met 40% kan terugdringen door enkel maatregelen te nemen die minder dan 100 euro per ton CO 2 kosten. De uitbreiding van de PMD-inzameling -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 15 12FOS4009_P+_NL_09.indd 15 07/02/13 15:20

16 8. Een blik in de toekomst Welke impact hebben trends en evoluties? De wereld van verpakkingen en recyclage verandert snel. Toekomstige evoluties in de afzetmarkten voor gerecycleerde materialen, nieuwe sorteer- en recyclagetechnologieën en de trend naar meer duurzame verpakkingen kunnen de milieuresultaten en de economische impact van een uitgebreide PMD-inzameling sterk beïnvloeden. Afzetmarkten Vraag naar gerecycleerde materialen stijgt De vraag naar gerecycleerde materialen blijft wereldwijd toenemen. Primaire grondstoffen worden immers schaarser en duurder. Bovendien staat een duurzaam gebruik van materialen en energie hoog op de politieke en economische agenda. Drie criteria beïnvloeden de ontwikkeling van duurzame en competitieve recyclagemarkten: Kritische massa. De gerecycleerde materialen moeten in voldoende grote hoeveelheden beschikbaar zijn. Enkel constante stromen kunnen een efficiënte productie garanderen. Hoge kwaliteit. De gerecycleerde materialen moeten aan de strengste kwaliteitsnormen voldoen. Dat geldt zeker voor materialen die gebruikt worden om voedingsproducten te verpakken. Evolutie in de wetgeving. Verschillende wetgevingen stimuleren vandaag al het gebruik van gerecycleerde materialen. Europa zet de komende jaren volop in op een meer duurzaam beheer van materialen en energie, waarin recyclage nog aan belang zal winnen. Technologie Innovatie opent nieuwe mogelijkheden De toenemende vraag naar gerecycleerde materialen is één ding. Het moet ook fysiek mogelijk zijn om de materialen te sorteren en te recycleren tot nieuwe hoogwaardige materialen. De recyclagetechnologie is vandaag nog in volle ontwikkeling: Sorteren. Sorteren en scheiden van verschillende types kunststof blijft een grote uitdaging voor de recyclage-industrie. Innovatieve scheidingstechnieken, zoals het geautomatiseerd sorteren op basis van de samenstelling van het plastic, creëren nieuwe mogelijkheden. Recycleren. Steeds meer kunststofmaterialen kunnen op een efficiënte manier gerecycleerd worden. Ook de toenemende recycleerbaarheid van heel wat producten en verpakkingen design for recycling zal hierin een belangrijke rol spelen. Valoriseren. Door de uitputting van fossiele brandstoffen en hun toenemende kostprijs, is er steeds meer vraag naar alternatieve brandstoffen. Verschillende types plastics, die niet gerecycleerd kunnen worden, kunnen daar dankzij hun hoge calorische waarde een antwoord op bieden. Toekomstige evoluties kunnen de haalbaarheid van een uitgebreide PMD-inzameling sterk beïnvloeden zowel positief als negatief. 16 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 16 07/02/13 15:20

Verpakkingstrends Lichter, kleiner en complexer De verpakkingswereld evolueert razendsnel. Producenten maken steeds meer gebruik van duurzame materialen en introduceren innovatieve technologieën om producten optimaal te beschermen. Die trends maken het sorteren en recycleren van de verpakkingen echter niet altijd eenvoudiger. Verpakkingen worden kleiner en lichter. Het gewicht en het volume van verpakkingen daalt stelselmatig dankzij de inspanningen van de industrie. Daarnaast stijgt de vraag naar producten in individuele porties. Dat resulteert in kleinere en lichtere verpakkingen, die het sorteren in de praktijk vaak bemoeilijken. Verpakkingen worden complexer. Innovatieve technologieën vermijden verspilling en verhogen de houdbaarheid van de verpakte producten. Er komen steeds meer beschermlagen en zelfs intelligente toepassingen die de status van het product weergeven. Ze maken de verpakkingen echter complexer en soms ook moeilijker recycleerbaar. Verpakkingen worden milieuvriendelijker. Nieuwe, meer duurzame materialen maken hun intrede. Producenten hebben ook steeds meer aandacht voor de recycleerbaarheid van de verpakkingen en de gebruikte materialen. 9. Conclusie De uitbreiding levert vandaag nog niet de verhoopte resultaten Het onderzoek van Fost Plus toont duidelijk aan dat de uitbreiding van de PMD-inzameling heel wat mogelijkheden biedt, maar vandaag nog niet de verhoopte resultaten oplevert. Ook de bijzonder hoge meerkost van de uitbreiding roept vragen op en weegt vooralsnog niet op tegen de milieuvoordelen. Tegelijk zien we heel wat trends in de verpakkings- en recyclagewereld die de economische impact en de milieuvoordelen van de uitgebreide inzameling positief kunnen beïnvloeden. Fost Plus wil die evoluties in de komende jaren nauw opvolgen en haar expertise rond de selectieve inzameling en recyclage van nieuwe stromen verder uitbouwen. Alleen op die manier kan België haar positie als koploper op het vlak van recyclage ook in de toekomst verzekeren. De uitbreiding van de PMD-inzameling -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 17 12FOS4009_P+_NL_09.indd 17 07/02/13 15:20

18 Welke lessen trekt Fost Plus uit het onderzoek? Het onderzoek bracht de verschillende factoren in kaart die bepalend zijn voor een succesvolle uitbreiding van de PMD-inzameling. Ook al toont het onderzoek aan dat de uitbreiding vandaag nog weinig zinvol is, toch wil Fost Plus alert blijven voor alle nieuwe ontwikkelingen op dit vlak. Een overzicht van de actiepunten voor de komende jaren. Expertise verder uitbouwen Fost Plus wil haar expertise rond de inzameling van nieuwe stromen in de komende jaren verder uitbouwen. Evoluties op de voet opvolgen Recyclagetechnologieën en verpakkingsmaterialen evolueren snel en de vraag naar gerecycleerde materialen neemt wereldwijd sterk toe. Fost Plus wil deze evoluties en trends in de komende jaren op de voet blijven volgen, zowel nationaal als internationaal. Design for recycling en ecodesign Fost Plus werkt vandaag al nauw samen met haar leden om de duurzaamheid van hun verpakkingen te verhogen. De recycleerbaarheid van de gebruikte materialen en de verpakkingen in hun geheel speelt hierin een cruciale rol. Actieve rol in projecten Fost Plus neemt steeds meer een actieve rol op in pilootprojecten van intercommunales en gewesten rond de inzameling van bijkomende plastic verpakkingen, onder meer via het containerpark. Zo bouwen we de nodige praktijkervaring op. Huidige inzameling optimaliseren België mag dan al een koploper zijn op het vlak van sorteren en recyclage, toch blijft ook binnen het Huidig scenario nog ruimte voor verbetering. Verder werken aan kwaliteit Correct sorteren aan de bron blijft een cruciale factor voor een efficiënte recyclage. Nationale en lokale communicatiecampagnes maken consumenten hiervan bewust. In een aantal specifieke situaties onder meer in stedelijke omgevingen en bij hoogbouw liggen de PMD-residupercentages een stuk boven het nationale gemiddelde. Daar ondernemen Fost Plus en de intercommunales acties op maat. Sorteren, altijd en overal Fost Plus wil consumenten de kans geven om ook buitenshuis te sorteren op school, op het werk en in hun vrije tijd. Dankzij de vele initiatieven op dit vlak worden steeds meer bijkomende verpakkingen ingezameld die anders bij het restafval terechtkomen. De strijd tegen zwerfvuil Zwerfvuil blijft een belangrijk aandachtspunt voor Fost Plus. Fost Plus werkt daarvoor nauw samen met de gewesten en probeert de betrokkenheid van zowel burgers als lokale overheden te verhogen. 18 --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- De uitbreiding van de PMD-inzameling 12FOS4009_P+_NL_09.indd 18 07/02/13 15:20

12FOS4009_P+_NL_09.indd 19 07/02/13 15:20

Fost Plus december 2012 Verantwoordelij ke uitgever: Johan Goossens Vormgeving: Head Office Gedrukt op gerecycleerd papier. www.fostplus.be 12FOS4009_P+_NL_09.indd 20 07/02/13 15:20