Licht verstandelijke beperking Praktische tips voor herkennen voor professionals
Begrijp je wat ik bedoel? Kinderen en jongeren zijn er bij gebaat wanneer vroegtijdig wordt herkend of er sprake is van een licht verstandelijke beperking. Vitree biedt jeugdzorg aan alle kinderen en jongeren met en zonder een licht verstandelijke beperking. Deze folder geeft tips vanuit de praktijk, over het herkennen van een licht verstandelijke beperking en er mee om te gaan. Meesters in verbergen Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking zijn vaak meesters in het verbergen van hun beperking(en). Ze zullen niet snel toegeven en accepteren dat ze langzaam leren of niet echt handig zijn in sociale situaties. Vaak ook verbloemen zij hun beperking door maar snel aan te geven dat iets begrepen is of door te zeggen dat ze een opdracht heel goed aankunnen. Zij moeten daardoor voortdurend op hun tenen lopen en dat brengt stress met zich mee. Moeilijk lerend of licht verstandelijke beperking Bijna iedereen kent wel een voorbeeld: kinderen, jongeren of volwassen mensen die moeilijk kunnen leren. Die telkens opnieuw uitleg nodig hebben en die je dingen moet voordoen voordat ze begrijpen wat je bedoelt. Die ook in de sociale omgang hun beperkingen hebben. Een extra moeilijkheid kan zijn dat psychiatrische problematiek (zoals autisme, ADHD, angsten of depressie) een rol speelt. Dit kan zo op de voorgrond treden, dat je de aanwezigheid van een licht verstandelijke beperking gemakkelijk over het hoofd ziet. Vroeger sprak men over zwakzinnigen, geestelijk gehandicapten of verstandelijk gehandicapten. Nu is de algemeen gangbare term een licht verstandelijke beperking. Waarom is het belangrijk de verstandelijke beperking te herkennen? Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking hebben er baat bij wanneer de omgeving op de hoogte is van hun mogelijkheden. Overvraging is vaak een van de onderliggende factoren bij problematisch gedrag. Als kinderen en jongeren langdurig boven hun niveau worden aangesproken, wordt het voor hen onmogelijk te voldoen aan de eigen verwachtingen (onrealistisch zelfbeeld en wensen) en die van de omgeving. Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking hebben vaak moeite om hulp te accepteren. Zij willen het zelf kunnen en hebben de neiging het te verbergen wanneer zij iets niet aan kunnen. 2 3
Praktische tips voor het herkennen Soms is er geen achtergrondinformatie beschikbaar. Hoe kunt u een indruk krijgen van de eventuele licht verstandelijke beperking? 1. 2. 3. Informeer naar de schoolopleiding Is speciaal onderwijs gevolgd? (speciaal basisonderwijs, MLK / ZMLK, praktijkonderwijs) Is het vervolgonderwijs niet afgemaakt? Zijn er veel verschillende scholen bezocht? Is er sprake van veelvuldige doublures? Informeer naar sociale contacten Kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking hebben naast een beperkt netwerk vaak moeite met het aangaan van sociale contacten. Soms zeggen ze bijvoorbeeld veel vrienden te hebben, maar kunnen desgevraagd geen namen noemen. Zijn er nog andere sociale contacten naast de familiecontacten en contacten met personen binnen de woonvorm? Zijn er vriendschappen met leeftijdgenoten? Hoe maakt iemand contact als hij/zij als nieuweling ergens komt wonen? Laat wat rekensommen maken Laat wat optel- en aftreksommen maken. Eenvoudige rekensommen boven het tiental lukken al vaak niet. Vermenigvuldigen en delen is meestal te moeilijk. 4. 5. 6. Laat wat schrijven Laat wat opschrijven. Bijvoorbeeld persoonsgegevens zoals naam, adres, geboortedatum en plaats. Vaak heeft men daar moeite mee of probeert men dit te ontwijken, bang om schrijffouten te maken of om te zeggen het niet te kunnen of niet te weten. Taal en begrijpen Let op het taalgebruik. Vaak worden uitdrukkingen verkeerd gebruikt of zijn er andere opvallende fouten in het taalgebruik, waaruit blijkt dat iemand niet precies begrijpt wat de woorden eigenlijk betekenen. Ook kunt u vragen naar de betekenis van spreekwoorden of gezegdes (bijvoorbeeld de appel valt niet ver van de boom ). Let ook op zaken als het niet begrijpen van grapjes. Observeer gedrag Stelt iemand veelvuldig dezelfde vragen? Kan iemand niet terugvertellen wat u heeft uitgelegd? Heeft iemand moeite met klokkijken? Duurt het langer dan normaal voordat iemand reageert op uw vragen? Is er sprake van traagheid? Een aanwijzing kan zijn het moeite hebben met het accuraat teruggeven van wisselgeld. 4 5
Praktische tips voor de omgang U heeft te maken met een jongere met een licht verstandelijke beperking. Waar kunt u op letten in de omgang: Communicatie Gebruik korte zinnen. Gebruik niet meer dan één boodschap, vraag of opdracht in een zin. Gebruik eenvoudige woorden, maar maak geen kinderlijke zinnen. Geef de tijd om een vraag te beantwoorden. Check of uw boodschap, vraag of opdracht begrepen is. Niet simpel vragen of iemand iets begrepen heeft, maar laat terugvertellen wat is gevraagd of uitgelegd, of vraag wàt er begrepen is. Bespreek zaken concreet en rond ze in het gesprek ook af. Leg nooit meer dan 2 à 3 keuzes voor. Wees duidelijk over wat kan en niet kan in de woonsituatie van de persoon of in de situatie waarin men op dat moment verblijft. Geef ondersteuning bij het in stand houden van contacten met belangrijke personen uit het netwerk (familie, vrienden, kennissen). Houding Wees consequent en voorspelbaar in uw gedrag. Wees duidelijk in wat u verwacht. Wees ondersteunend en bied extra hulp. Voel u betrokken, maar laat u niet meeslepen in alle problematiek. Informeer bij tijdsafspraken een dag - van te voren of men nog weet van de afspraak. Bejegening Neem het kind of jongere serieus in zijn doen en laten. Probeer goed te luisteren. Geef aan op welke wijze het kind of de jongere regie heeft, laat hem/haar meepraten en meebeslissen over zaken die hun leven en wonen aangaan. Ga mee naar moeilijke situaties om zaken uit te leggen, voor te doen en naderhand nog eens te verduidelijken. Maak bij ingewikkelde opdrachten een stappenplan. Maak bij taken die meerdere handelingen inhouden (kamer op orde houden) een eenvoudige stap-voor-stap instructie. Geef bij conflicten, ergernis en overlast aanwijzingen voor ander gedrag. Bespreek hoe dit gedrag eigen gemaakt kan worden. Wanneer schakel je een deskundige in? Als het kind of de jongere in kwestie zichtbaar hinder heeft van zijn/haar gedrag en beperkingen. Als de bekende manier om met probleemgedrag om te gaan niet het gewenst effect lijkt te hebben. 6 7
Contact Wilt u advies of heeft u vragen over herkenning, omgang en bejegening van kinderen en jongeren met een licht verstandelijke beperking? Neem contact op met de medewerkers van Vitree. Adresgegevens Vitree Regiokantoor West-Overijssel Hilbert van Dijkstraat 13 Postbus 49 8260 AA Kampen T 038-3372337 Regiokantoor Flevoland De Morinel 8 8251 HW Dronten T 038-3372337 Regiokantoor Almere Het Ruim 2 1319 AX Almere T 036-5481010 Vitree p/a postbus 49 8260 AA Kampen telefoon 038 3372337 fax 038 3329247 info@vitree.nl www.vitree.nl Uitgave: Vitree mei 2010 Jeugd- en Opvoedhulp