rapport Letsels 217 Kerncijfers LIS
Disclaimer Bij de samenstelling van deze publicatie is de grootst mogelijke zorgvuldigheid in acht genomen. VeiligheidNL aanvaardt echter geen verantwoordelijkheid voor eventuele, in deze uitgave voorkomende, onjuistheden of onvolkomenheden. Overname van tekst of gedeelten van tekst is toegestaan, mits met de juiste bronvermelding. Indien tekst gebruikt wordt voor commerciële doelstellingen dient altijd vooraf schriftelijke toestemming verkregen te zijn. Privacy en gegevensbescherming VeiligheidNL gaat zorgvuldig om met persoonsgegevens en behandelt deze vertrouwelijk. Zo worden persoonsgegevens alleen verwerkt door personen met een geheimhoudingsplicht en voor het doel waarvoor deze gegevens zijn verzameld. Daarbij zorgt VeiligheidNL voor passende beveiliging van persoonsgegevens. VeiligheidNL behandelt uw persoonlijke gegevens conform de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) zoals deze sinds 25 mei 218 geldt. Lees meer over onze privacy verklaring op www.veiligheid.nl/privacy.
Letsels 217 Kerncijfers LIS rapport Rapport: 716 versie 2 Projectnummer: 2.12 / 218.27 Christine Stam Birgitte Blatter Uitgegeven door VeiligheidNL Postbus 75169 17 AD Amsterdam www.veiligheid.nl oktober 218
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 4 Inhoudsopgave Hoofdstuk Pagina Voorwoord 6 Samenvatting 7 1 Overzicht letselproblematiek 8 2 SEH-bezoek i.v.m. letsel door een ongeval 1 2.1 Oorzaak letsel 1 2.1.1 Stand van zaken 217 1 2.1.2 Trends 1 2.2 Leeftijd en geslacht 12 2.2.1 Stand van zaken 217 12 2.2.2 Trends 13 2.3 Toedracht 13 2.3.1 Ongevalsscenario 13 2.3.2 Sporttak, bedrijfstak en verkeersdeelname 14 2.4 Letsels 15 2.4.1 Type en locatie van het letsel 15 2.4.2 Ziekenhuisopnamen na SEH-bezoek 16 2.5 Kosten 16 2.6 Ernstig letsel 17 2.6.1 Leeftijd en geslacht 17 2.6.2 Toedracht 18 3 SEH-bezoek i.v.m. opzettelijk toegebracht letsel 2 3.1 Oorzaak letsel 2 3.1.1 Stand van zaken 217 2 3.1.2 Trends 2 3.2 Leeftijd en geslacht 21 3.2.1 Stand van zaken 217 21 3.2.2 Trends 22 3.3 Toedracht 22 3.4 Letsels 23 3.4.1 Locatie en type letsel 23 3.4.2 Ziekenhuisopnamen na SEH-bezoek 23 3.5 Kosten 24 3.6 Ernstig letsel 24 4 Overige (letsel)gegevens 26 4.1 Overledenen 26 4.2 Verloren levensjaren 26
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 5 5 Verantwoording 28 5.1 Algemeen 28 5.2 Letsel Informatie Systeem 28 5.2.1 Spoedeisende Hulp (SEH) bezoeken 28 5.2.2 Ernstig letsel 28 5.2.3 Betrouwbaarheidsinterval 3 5.2.4 Trends 3 5.3 Directe medische kosten en verzuimkosten 31 5.4 Leefstijlmonitor 31 Referenties 33 Bijlage Cijfers bij figuren en tabellen 34
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 6 Voorwoord Dit rapport geeft een overzicht van de belangrijkste kerncijfers met betrekking tot letsels die in 217), met name letsels die zijn behandeld op Spoedeisende Hulpafdelingen van ziekenhuizen in Nederland. Gegevens hierover zijn verzameld via het Letsel Informatie Systeem (LIS) van VeiligheidNL. Aan de orde komen letsel door een ongeval (privé, sport, arbeid en verkeer) en opzettelijk toegebracht letsel (geweld en zelfbeschadiging). Er wordt ingegaan op persoonsgegevens van de slachtoffers, toedrachtsgegevens (hoe is het letsel ontstaan) en de locatie en aard van de letsels. Tevens wordt er een vergelijking gemaakt met gegevens over eerdere jaren, voor het eerst gebaseerd op de subgroep van SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel. Bij het beschrijven van de resultaten spreken we, ten behoeve van de leesbaarheid, af en toe van letsel in plaats van SEH-bezoek in verband met letsel.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 7 Samenvatting SEH-bezoeken In 217 vonden in Nederland naar schatting 12.3 SEH-bezoeken per 1. inwoners plaats wat leidde tot een totaal van ruim 2 miljoen SEH-bezoeken. Eén op de drie patiënten bezocht de SEH-afdeling in verband met letsel (3.9 per 1. inwoners). SEH-bezoeken in verband met letsel door een ongeval vormden net als in eerdere jaren de grootste groep waarbinnen privé-ongevallen weer verantwoordelijk waren voor veruit de meeste SEH-bezoeken (2.1 per 1. inwoners). Sportblessures en verkeersongevallen leidden tot ongeveer evenveel SEH-bezoeken in 217 namelijk 69 respectievelijk 7 SEH-bezoeken per 1. inwoners. In 217 vonden 28 SEH-bezoeken per 1. inwoners plaats in verband met letsel door een arbeidsongeval. Kinderen van 1 tot en met 19 jaar vormden in absolute zin de grootst groep maar ouderen vanaf 85 jaar liepen de grootste kans (uitgedrukt als aantal per 1. inwoners) op een SEH-afdeling terecht te komen in verband met letsel door een ongeval. Valongevallen vormden een belangrijke oorzaak van het letsel. Slachtoffers van geweld en zelfbeschadiging vormden de kleinste groep slachtoffers die behandeld werden op de SEH-afdeling met beide 9 SEH-bezoeken per 1. inwoners. Slachtoffers van geweld waren vaak jonge mannen, slachtoffers van zelfbeschadiging vaak jonge vrouwen. Ernstig letsel In bijna de helft van de gevallen was er sprake van ernstig letsel. Vooral ouderen hadden een grote kans op ernstig letsel door een privé-ongeval. Ook bij jonge kinderen was die kans relatief groot. Bij de sportblessures valt het aantal ernstige blessures binnen sporters in de leeftijdsgroep 1-14 jaar op. Valongevallen leidden tot de meeste SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel. Trends Een analyse van de ontwikkeling van het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel in de tijd, laat zien dat de letselproblematiek zich als totaal en voor letsels door een ongeval en opzettelijk toegebrachte letsels noch gunstig noch ongunstig ontwikkeld heeft in de afgelopen tien jaar (28-217). Onderliggend is er bij de ongevallen wel sprake van een ongunstige ontwikkeling bij de verkeersongevallen en een gunstige ontwikkeling wat betreft sportblessures. Het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door een verkeersongeval is in de periode 28-217 met tien procent gestegen, bij de ernstige sportblessures is sprake van een daling van vijftien procent. Bij 85-plussers is de ongevalsproblematiek als totaal toegenomen. Het aantal SEHbezoeken voor ernstig letsel door een ongeval is in deze leeftijdsgroep met een kwart gestegen. Binnen de opzettelijk toegebrachte letsels is het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door geweld met een derde afgenomen. In alle trendanalyses rekening is gehouden met verandering in de bevolkingssamenstelling. Conclusie Uit het oogpunt van preventie van ongevallen vormen ouderen nog steeds een belangrijke doelgroep. Naast een groot aantal SEH-bezoeken in deze leeftijdsgroep zien we ook een ongunstige ontwikkeling en veel ernstige letsels. Daarnaast is op basis van de ontwikkeling in de tijd aandacht voor de preventie van verkeersongevallen zinvol.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 8 1 Overzicht letselproblematiek In 217 vonden in Nederland naar schatting 12.3 SEH-bezoeken per 1. inwoners plaats wat leidde tot een totaal van ruim twee miljoen SEH-bezoeken. Zes op de tien patiënten kwamen naar de SEH-afdeling in verband met een ziekte of aandoening. Eén op de drie patiënten bezocht de SEH-afdeling in verband met letsel, te weten 3.9 SEH-bezoeken per 1. inwoners, absoluut gezien 665. SEHbezoeken in totaal (figuur 1). Veruit de meeste letsels waren het gevolg van een ongeval: 3.7 per 1. inwoners (96%, 636. SEH-bezoeken). Eén op de twintig letsels was het gevolg van geweldpleging of zelfbeschadiging, samen opzettelijk toegebracht letsel genoemd (18 per 1. inwoners, 3.8 SEH-bezoeken) (figuur 1, bijlage tabel 1). Letsels kunnen meerdere oorzaken hebben. Geweldpleging in een arbeidssituatie wordt bijvoorbeeld gecodeerd als arbeidsongeval en geweldpleging. In zo n geval telt dit letsel zowel mee bij de ongevallen als bij de opzettelijk toegebrachte letsels. Vijftien procent van de slachtoffers van een ongeval werd na behandeling op de SEHafdeling opgenomen in het ziekenhuis. Bij de slachtoffers van opzettelijk toegebracht letsels was dat bij ongeveer één op de drie slachtoffers het geval. Dit leidde in 217 tot 57 respectievelijk 56 opnamen per 1. inwoners. In totaal vonden in 217 naar schatting 17. ziekenhuisopnamen plaats na een SEH-bezoek in verband met letsel. In 217 overleden bijna 8. ingezetenen door een uitwendige oorzaak, in de meeste gevallen een (privé-)ongeval. Figuur 1 Letsel in 217 naar type oorzaak Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Doodsoorzakenstatistiek-Statistiek - Niet natuurlijke dood 217 (Statline), Centraal Bureau voor de Statistiek; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Ziekenhuisopnamen na SEH-bezoek
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 9 Op basis van gegevens uit de Leeftstijlmonitor schatten we dat in 217 ongevallen tot tenminste 6,9 miljoen letsels hebben geleid (sportblessures alleen mei-dec 217). Privé-ongevallen leidden tot de meeste letsels (2,8 miljoen). In ruim de helft van gevallen is het letsel medisch behandeld (55%) (bijlage tabel 16). Trends Uit onderzoek gebaseerd op het LIS blijkt dat het totaal aantal SEH-bezoeken in verband met letsel de laatste jaren is gedaald (Stam en Blatter, 217). Uit een recente analyse is gebleken dat vooral het aantal patiënten met licht letsel en het aantal zelfverwijzers in de loop der jaren (sterk) is afgenomen. Dit heeft te maken met beleid dat gericht is op verbetering van efficiency van de spoedzorg (Gaakeer, 217): meer concentratie door sluiting van SEH-afdelingen, samenwerking van SEH-afdelingen met huisartsenposten leidend tot een sterke daling van zelfverwijzers en minder verwijzingen naar SEH-afdeling door huisartsen. Daarnaast speelt de verhoging van de eigen bijdrage in de zorg een rol. Tot slot moet nog gedacht worden aan veranderingen in behandelrichtlijnen. De dalende trend in het aantal SEH-bezoeken wordt dus bepaald door beleidseffecten en vormt als geheel geen juiste afspiegeling van de trend in het aantal letsels. Uitspraken over de ontwikkeling van de problematiek in de tijd kunnen daarom beter gedaan worden op basis van het aantal ernstige letsels (zie Verantwoording). We gaan er vanuit dat de ernstige letsels zowel vroeger als nu (en in de toekomst) op de SEH-afdeling werden en worden (en zullen worden) behandeld. Hierdoor zal het verloop in de tijd van het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel een betere indicator zijn voor de ontwikkeling van de betreffende letselproblematiek. In deze rapportage wordt de ontwikkeling in de tijd beschreven als een trend in het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling. Het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel is, rekening houdend met veranderingen in de bevolkingssamenstelling, in de periode 28-217 niet significant veranderd (figuur 2). Er is dus noch sprake van een gunstige noch van een ongunstige ontwikkeling van de letselproblematiek. Figuur 2 SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel naar jaar, gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling 35. 3. 25. 2. 15. 1. 5. 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Trend gestandaardiseerd Bovengrens BI trend gestandaardiseerd Ondergrens BI trend Bron: Letsel Informatie Systeem 28-217, VeiligheidNL Bevolkingsstatistiek 28-217, Centraal Bureau voor de Statistiek
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 1 2 SEH-bezoek i.v.m. letsel door een ongeval 2.1 Oorzaak letsel 2.1.1 Stand van zaken 217 Zoals al vermeld, vonden in 217 per 1. inwoners 3.7 SEH-bezoeken plaats in verband met letsel door een ongeval wat overeenkomt met in totaal 636. SEHbezoeken (figuur 3, bijlage tabel 1). In veruit de meeste gevallen was sprake van een SEH-bezoek in verband met letsel opgelopen door een privé-ongeval (57%), te weten 2.1 per 1. inwoners. Op afstand volgen SEH-bezoeken in verband met een verkeersongeval en sportblessure (7 resp. 69 per 1. inwoners). SEHbezoeken in verband met een arbeidsongeval kwamen veel minder voor (28 per 1. inwoners). Gemiddeld gesproken en bezien over de gehele bevolking was de kans om slachtoffer worden van een privé-ongeval (SEH-bezoek) ruim zeven keer zo groot als de kans om slachtoffer te worden van een arbeidsongeval. Figuur 3 Letsel door een ongeval in 217: SEH-bezoeken naar type ongeval a. per 1. inwoners (95%BI 1 ) b. (95%BI 1 ) 3.5 3. 2.5 2. 1.5 1. 5 2.1 69 28 7 2.8 6. 5. 4. 3. 2. 1. 36. 117. 12. 48.2 477. Privé Sport Arbeid Verkeer Privé+ sport Privé Sport Arbeid Verkeer Privé+ sport Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL, Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 95% betrouwbaarheidsinterval Voor letsels door privé-ongevallen en sportblessures samen vonden in 217 2.8 SEH-bezoeken plaats per 1. inwoners, in totaal bijna een half miljoen SEHbezoeken (477.) (figuur 3, bijlage tabel 1 en 13). In ongeveer de helft van de gevallen was er sprake van ernstig letsel (48%) namelijk bij 1.3 SEH-bezoeken per 1. inwoners (voor definitie van ernstig letsel, zie Verantwoording). 2.1.2 Trends Het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door een ongeval (gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling) is niet significant veranderd in de periode 28-217 (figuur 4). Onderliggend blijkt er wel sprake te zijn van een significante stijging van het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door een verkeersongeval (11%) en zien we een significante daling bij de ernstige sportblessures (-15%). Er is dus sprake van een gunstige ontwikkeling van de sportblessureproblematiek maar een ongunstige ontwikkeling bij de verkeersongevallen. Hierbij is geen rekening gehouden met mogelijke veranderingen in sport- of verkeersdeelname. Indien bijvoorbeeld de sportdeelname is toegenomen, dan is de ontwikkeling nog gunstiger dan hier naar voren komt. Is de sportdeelname afgenomen, dan is de ontwikkeling minder gunstig.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 11 Ook bij het bepalen van de trend van arbeidsongevallen is geen rekening gehouden met veranderingen in de aantal gewerkte uren. Dit komt aan de orde in de rapportages over de afzonderlijke onderwerpen. Een analyse van privé-ongevallen en sportblessures samen (beleidsindicator van ministerie VWS) (figuur 4) liet geen significante toe- of afname zien. Maar ook hier geldt dat er geen rekening gehouden is met mogelijke veranderingen in sportdeelname. Figuur 4 SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel naar oorzaak en jaar, gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling 1 35. 3. Ongeval 25. Privé+sport 2. Privé 15. 1. 5. 8. 6. 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Sport -15% 4. 2. 2. 15. 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Arbeid 1. 5. 8. 6. 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Verkeer +11% 4. 2. 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Bron: Letsel Informatie Systeem 28-217, VeiligheidNL, Bevolkingsstatistiek 28-217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Open symbool = / Gesloten symbool = gestandaardiseerd naar 217 / Ononderbroken lijn = Trend op basis van gestandaardiseerde aantallen / Onderbroken lijnen = BI rondom trendlijn. Bij Sport en Arbeid vallen de open en gesloten symbolen vrijwel samen waardoor de open symbolen niet zichtbaar zijn in de grafiek.
-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw -4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw Letsels 217 - Kerncijfers LIS 12 2.2 Leeftijd en geslacht 2.2.1 Stand van zaken 217 In figuur 5a is te zien dat ouderen veruit de grootste kans liepen slachtoffer te worden van een ongeval met letsel dat moest worden behandeld op een SEH-afdeling, grotendeels veroorzaakt door een grote kans op een privé-ongeval met letsel (bijlage tabel 2). Bij de oudste leeftijdsgroepen (85-89 jaar en 9 jaar en ouder) was in 217 sprake van 9. en 13.5 SEH-bezoeken in verband met letsel door een ongeval per 1. inwoners (waaronder vooral letsel door een privé-ongeval). Dit is vier tot zes keer zoveel als in de leeftijdsgroep 45-49 jaar, de leeftijdsgroep met de kleinste kans op een ongeval met letsel dat moet worden behandeld op een SEH-afdeling. Kinderen in de leeftijdsgroep 1-14 jaar komen op de tweede plaats. Bij deze leeftijdsgroep spelen sportblessures een grote rol. Kinderen/jongeren vormen de groep waarin in absolute zin de meeste SEH-bezoeken in verband met letsel door een ongeval plaatsvinden (figuur 5b, bijlage tabel 2). Naast verschillen tussen leeftijdsgroepen zijn er ook verschillen tussen mannen en vrouwen (figuur 5, bijlage tabel 2). De kans op een SEH-bezoek in verband met letsel door een ongeval en het aantal SEH-bezoeken in verband met letsel door een ongeval is bij mannen groter dan bij vrouwen. Maar vrouwen hebben wel een grotere kans op letsel door een privé-ongeval dan mannen en ook het absolute aantal letsels door privéongeval is bij vrouwen groter dan bij mannen. In bovenstaande vergelijkingen tussen leeftijdsgroepen en tussen mannen en vrouwen is geen rekening gehouden met verschillen in sportdeelname, verkeersdeelname en deelname aan het arbeidsproces tussen de verschillende leeftijdsgroepen en tussen mannen en vrouwen. Dit komt aan de orde in de cijferrapportages over de afzonderlijke onderwerpen. Ook resultaten uitgesplitst naar leeftijd per geslacht worden daarin beschreven. Figuur 5 Letsel door een ongeval in 217: SEH-bezoeken naar type ongeval, leeftijd en geslacht 1 15. 12.5 1. 7.5 5. a. per 1. inwoners 1 Verkeer Arbeid Sport Privé 4. 3. 2. 2.5 1. 8. 6. 4. b. Verkeer Arbeid Sport Privé 35. 3. 25. 2. 2. 15. 1. 5. Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 per 1. inwoners van de betreffende leeftijdsgroep of geslacht
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 13 2.2.2 Trends Voor ongevallen als totaal werd geen significante verandering in het aantal SEHbezoeken in verband met ernstig letsel geconstateerd (zie 2.1.2). Maar dit is niet voor alle afzonderlijke leeftijdsgroepen het geval. Een voorbeeld. Bij de groep ouderen vanaf 65 jaar is in figuur 6 te zien dat in alle drie de leeftijdsgroepen de vergrijzing een rol speelt. Bij de oudste groep ouderen (85 jaar en ouder) is er echter, na correctie voor de vergrijzing, desondanks sprake van een significante stijging (+24%) van het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel. Mogelijk speelt het feit dat kwetsbare ouderen langer thuis (moeten) blijven wonen hier een rol. Figuur 6 SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel door een ongeval, naar leeftijd en jaar, gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling 1 4. 35. 65-74 jaar 3. 25. 2. 35. 75-84 jaar 3. 25. +24% 2. 15. 85 jaar ouder 1. 5. 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Bron: Letsel Informatie Systeem 28-217, VeiligheidNL, Bevolkingsstatistiek 28-217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Open symbool = / Gesloten symbool = gestandaardiseerd naar 217 / Ononderbroken lijn = Trend op basis van gestandaardiseerde aantallen / Onderbroken lijnen = BI rondom trendlijn 2.3 Toedracht 2.3.1 Ongevalsscenario Vergeleken met andere ongevalsscenario s is de kans op letsel door een val veruit het grootst. Vooral binnen de privé-setting komen valongevallen veel voor: in 217 waren valongevallen verantwoordelijk voor twee derde van de SEH-bezoeken na een privéongeval met 1.4 SEH-bezoeken per 1. inwoners overeenkomend met in totaal 242. SEH-bezoeken (figuur 7, bijlage tabel 3a). Ook de meeste sportblessures die leiden tot een SEH-bezoek zijn een gevolg van een val maar de kans daarop is met 4 SEH-bezoeken per 1. inwoners in 217 (68.3 SEH-bezoeken) aanzienlijk lager dan de kans op een letsel door een val als gevolg van een privé-ongeval. Binnen de verkeersongevallen komt met name de val van de fiets naar voren, in 217 24 SEHbezoeken per 1. inwoners (41.4 SEH-bezoeken) (bijlage tabel 3b). Bij de
Val Contact met object Overige scenario's Val Contact met object Overige scenario's Val Contact met object Overige scenario's Eenzijdig ongeval Val* Eenzijdig ongeval Botsing met voertuig of voetganger Botsing met voertuig of voetganger Botsing met obstakel Botsing met obstakel Overig/onbekend Overig/onbekend Letsels 217 - Kerncijfers LIS 14 Figuur 7 Ongevalsscenrio: 1.6 1.4 1.2 1. 8 6 4 2 arbeidsongevallen zijn SEH-bezoeken in verband met letsel door contact met een object in de meerderheid (16 SEH-bezoeken per 1. inwoners). Kijken we gedetailleerder naar de ongevallen, dan komen er (meer) verschillen tussen de categorieën oorzaken naar voren (figuur 7, bijlage tabel 3). Zo is bijvoorbeeld te zien dat bij de sportblessures contact met een bewegend object (16%) (vaak een bal) en lichamelijk contact (12%) naar voren komen. Letsel door een ongeval in 217: SEH-bezoeken naar type ongeval en (meest voorkomende) toedracht PRIVÉ SPORT ARBEID VERKEER Vallen 67%: -Struikelen 11% -Val van trap/ladder 1% -Van hoogte, val uit/van 1% -Uitglijden 5% -Zwikken 5% Contact met object 16%: -Stoten tegen stilstaand object 5% Overige scenario s 17% Vallen 58%: -Zwikken 9% -Val van tweewieler 8% -Val van dier 5% Contact met object 2%: -Geraakt door bewegend object 16% Overige scenario s 21%: -Lichamelijk contact 12% Sporttak 1. Veldvoetbal 29% 2. Bewegingsonderwijs 11% 3. Paardensport 6% per 1. inwoners Privé Sport Arbeid Vallen 29%: -Van hoogte, val uit/van 7% -Val van trap/ladder 5% Contact met object 55%: -Snijden aan object 2% -Geraakt door bewegend object 18% -Beknelling 14% Overige scenario s 16% Bedrijfstak 1. Bouw 12% 2. Industrie (8%) 3. Handel (8%) 4. Vervoer, post, comm. (6%) 1.6 1.4 1.2 1. 8 6 4 2 Eenzijdig ongeval 52%: -Val van fiets 35% Botsing met voertuig/voetganger 3%: -Botsing auto-auto 6% -Botsing fiets-auto 6% -Botsing fiets-fiets 5% Botsing met obstakel 8% Overig/onbekend 1% Verkeersdeelname 1. Fiets 63% Verkeer 2. Personenauto 13% 3. Brommer/snorfiets 1 12% * Val van fiets Bron: Letsel Informatie Systeem 2176, VeiligheidNL, Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Brommer, snorfiets, fiets met hulpmotor, scooter 2.3.2 Sporttak, bedrijfstak en verkeersdeelname Veldvoetbal leidde veruit tot de meeste blessures die op een SEH-afdeling moesten worden behandeld (figuur 6, bijlage tabel 4). Bij de arbeidsongevallen was de bouw zover bekend verantwoordelijk voor de meeste SEH-bezoeken. In het verkeer raakten fietsers veruit het vaakst gewond. Overigens betekent dit nog niet dat bijvoorbeeld veldvoetbal, werken in de bouw en fietsen dus ook de meest risicovolle bezigheden zijn en dus gevaarlijker zijn dan de activiteiten lager in de rangschikking. Om daarover een uitspraak te doen moet het aantal SEH-bezoeken afgezet worden tegen het aantal uren dat de sporten beoefend worden, het aantal uren dat er gewerkt wordt per bedrijfstak respectievelijk het aantal reizigerskilometers per type verkeersdeelname per jaar. Dit wordt uitgewerkt in cijferrapportages over de afzonderlijke onderwerpen.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 15 2.4 Letsels 2.4.1 Type en locatie van het letsel Slachtoffers van een ongeval kwamen het vaakst in verband met een fractuur naar de SEH-afdeling (42%, 1.6 per 1. inwoners) (bijlage tabel 7). Het aandeel fracturen varieerde in 217 van een kwart bij de letsels door een arbeidsongeval tot bijna de helft bij de sportblessures. Daarnaast is het relatief grote aandeel open wonden bij de slachtoffers van arbeidsongevallen (22%, overall 7%) opvallend, evenals het relatief grote aandeel distorsies bij de sporters die met een blessure naar de SEHafdeling kwamen (11%, overall 6%) en het relatief grote aandeel verkeersslachtoffers met hersenletsel (11%, overall 7%). Wat betreft de locatie van het letsel, leidden letsels aan de bovenste extremiteiten in alle vier de categorieën oorzaken van letsel tot de meeste SEH-bezoeken (figuur 8, bijlage tabel 8) gevolgd door letsels aan de onderste extremiteiten. Bij de sportblessures en arbeidsongevallen (beide 52%) bevond in 217 zelfs de helft van de letsels die op de SEH-afdeling werden behandeld zich aan de bovenste extremiteiten. De kans op een SEH-bezoek in verband met letsel aan de bovenste extremiteiten door een privé-ongeval was het grootst (83 SEH-bezoeken per 1. inwoners). Letsels aan handen of vingers kwamen het meeste voor. Vergeleken met de andere ongevalscategorieën leidden verkeersongevallen relatief vaak tot letsel aan hoofd/hals/nek (2%) of aan de romp/wervelkolom (12%). Echter de kans op een SEHbezoek in verband met letsel aan hoofd/hals/nek of aan de romp/wervelkolom door een verkeersongeval (14 resp. 82 SEH-bezoeken per 1. inwoners) was wel kleiner dan de kans om dergelijk letsel op te lopen door een privé-ongeval (3 resp. 14 SEHbezoeken per 1. inwoners). De combinatie van letsellocatie en letseltype leidt tot verschillende rankings (figuur 8, bijlage tabel 8) Figuur 8 Letsel door een ongeval in 217: SEH-bezoeken, naar type ongeval en type en locatie letsel 1% 8% 6% 4% 2% a. Aandeel (%) Hoofd/hals/nek Romp/wervelkolom Bovenste extremiteit Onderste extremiteit Overig 1. 8 6 4 2 b. per 1. inwoners % 1 2 3 4 5 1 2 3 4 5 Privé Sport Arbeid Verkeer PRIVÉ SPORT ARBEID VERKEER Hand/vingers 1 Hand/vingers 1 Hand/vingers 1 Bovenarm/elleboog/ 2 Pols 2 Bovenarm/elleboog/ onderarm 3 Enkel onderarm 2 Pols 4 Schouder/sleutelbeen 3 Voet/tenen Voet/tenen / ac-gewricht 4 Enkel Heup/bovenbeen 5 Voet/tenen 5 Pols Polsfractuur Fractuur hand/vinger Trauma capitis/licht hersenletsel Fractuur voet/teen Heupfractuur 1 2 3 4 5 Polsfractuur Fractuur hand/vinger Enkeldistorsie Fractuur voet/teen Fractuur sleutelbeen/ schouder Privé Sport Arbeid Verkeer 1 2 3 4 5 Open wond hand/vinger Fractuur hand/vinger Oppervlakkig letsel /kneuzing hand/vinger Fractuur voet/teen Open wond hoofd 3 4 5 Bovenarm/elleboog/ onderarm Schouder/sleutelbeen/ ac-gewricht Hand/vingers Pols Enkel 1 Trauma capitis/licht hersenletsel 2 Polsfractuur 3 Fractuur sleutelbeen/ schouder 4 Fractuur hand/vinger 5 Oppervlakkig letsel/kneuzing romp Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 16 2.4.2 Ziekenhuisopnamen na SEH-bezoek In 217 werd een slachtoffer van een ongeval in vijftien procent van de gevallen na behandeling op de SEH-afdeling vervolgens opgenomen in het ziekenhuis. Bij de slachtoffers van een verkeersongeval en een privé-ongeval was het aandeel opnamen met negentien en achttien procent het grootst en bij arbeidsongevallen en sportblessures het kleinst met acht respectievelijk ze procent (figuur 9, bijlage tabel 1). Kortom, als slachtoffers van een verkeersongeval of een privé-ongeval voor letsel behandeld worden op een SEH-afdeling is de kans voor beide slachtoffers ongeveer even groot om vervolgens te worden opgenomen in het ziekenhuis (percentage opnamen). Maar door de hoge prevalentie van privé-ongevallen lopen inwoners van Nederland een veel grotere kans om als slachtoffer van een privé-ongeval in het ziekenhuis opgenomen te worden dan als slachtoffer van een verkeersongeval (aantal opnamen per 1. inwoners). Figuur 9 Letsel door een ongeval in 217: Aandeel en aantal SEH-ziekenhuisopnamen na SEHbezoek en naar type ongeval % Opname % 5% 1% Verkeer Privé Arbeid Sport 19% 18% 8% 6% Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 95% betrouwbaarheidsinterval; Arbeid: 95BI%>25% daarom 95%BI 2.5 Kosten De directe medische kosten van een slachtoffer van een ongeval die op een SEHafdeling van een ziekenhuis is behandeld en/of is opgenomen in het ziekenhuis bedroegen naar schatting gemiddeld 2.9 euro wat leidde tot een totaal van 1,9 miljard euro in 217 (bijlage tabel 9). Net als in eerdere jaren hadden privé-ongevallen hierin veruit het grootste aandeel (1,3 miljard euro) (figuur 1). De hoge directe medische kosten van privé-ongevallen worden gedeeltelijk verklaard doordat privé-ongevallen nu eenmaal veel voorkomen. Daarnaast speelt de leeftijdsverdeling een rol. Het relatief grote aandeel oudere slachtoffers bij de privé-ongevallen leidt tot hogere medische kosten dan bij de andere typen ongevallen. Ook verkeersongevallen leiden tot relatief hoge directe medische kosten. Hier speelt het relatief hoge opnamepercentage een rol. Figuur 1 Letsel door ongevallen in 217: Totale directe medische kosten en verzuimkosten (in miljoen euro) 1 2. 1.5 1. 5 Verzuimkosten Directe medische kosten Privé Sport Arbeid Verkeer Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Letsellastmodel 217, VeiligheidNL i.s.m. Erasmus Medisch Centrum 1 Directe medische kosten en verzuimkosten van slachtoffers die zijn behandeld op een SEH-afdeling van een ziekenhuis en/of zijn opgenomen
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 17 Privé-ongevallen (42 miljoen euro) zijn samen met verkeersongevallen (38 miljoen euro) verantwoordelijk voor een groot deel van de totale verzuimkosten in verband met een ongeval in 217 (figuur 1, bijlage tabel 9). De totale verzuimkosten voor alle slachtoffers van een ongeval met letsel dat op een SEH-afdeling moest worden behandeld en/of waarvoor het slachtoffer werd opgenomen in het ziekenhuis bedroegen 1,1 miljard euro. Het grote aantal privé-ongevallen en de ernst van verkeersongevallen spelen hierbij een belangrijke rol. Bij de arbeidsongevallen zijn de verzuimkosten in relatieve zin (dus ten opzichte van het aantal ongevallen in deze categorie) groot. Dit is te verklaren door het feit dat alle slachtoffers van een arbeidsongeval per definitie tot de werkzame bevolking behoren en er dus sprake zou kunnen zijn van arbeidsverzuim. Bij jonge kinderen of ouderen, die als slachtoffers deel uitmaken van de andere categorieën ongevallen, is dat logischerwijze niet dan wel minder het geval. 2.6 Ernstig letsel Bij bijna de helft van SEH-bezoeken in verband met letsel door een ongeval was er in 217 sprake van een slachtoffer met ernstig letsel (47%, letsel met een MAISernstscore van twee of meer, zie Verantwoording). Daarbij is er een groot verschil tussen de ernst van letsels door een arbeidsongeval en de ernst van de letsels door de andere drie typen ongevallen (figuur 11, bijlage tabel 1). Bij de letsels door een arbeidsongeval was ongeveer één op de vier letsels ernstig, bij de letsels door een privé-ongeval, sportblessures en letsels door een verkeersongeval werd ongeveer de helft van de letsels als ernstig beschouwd. Omdat privé-ongevallen veruit het meeste voorkomen, leiden privé-ongevallen tot veruit het grootste aantal ernstige letsels en was dus de kans om ernstig letsel op te lopen door een privé-ongeval het grootst, in 217 1. SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel per 1. inwoners, 175. SEH-bezoeken in totaal. Figuur 11 Letsel door een ongeval in 217: Aandeel en aantal SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel 1 naar type ongeval % Ernstig letsel % 5% 1% Verkeer Privé Sport Arbeid 5% 49% 46% 28% Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Letsel met MAIS >=2 (zie Verantwoording) 2 95% betrouwbaarheidsinterval 2.6.1 Leeftijd en geslacht In figuur 12a is te zien dat het aandeel slachtoffers met ernstig letsel door een ongeval varieert per leeftijdsgroep. Het aandeel is het kleinst is bij de jongvolwassenen met 32 procent en het grootst is bij de ouderen met 66-67 procent (bijlage tabel 1). Deze variatie leidt ertoe dat de kans op ernstig letsel door een ongeval (uitgedrukt al aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel per 1. inwoners) het grootst is bij de ouderen (figuur 12b). Echter het absolute aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel is bij kinderen in de leeftijd van 5 tot en met 14 jaar het grootst (figuur 12c). Het aandeel SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel is bij vrouwen (55%) iets groter dan bij mannen (44%) evenals de kans op en het aantal SEH-bezoeken (figuur 12, bijlage tabel 1).
-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw -4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw -4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw Letsels 217 - Kerncijfers LIS 18 Figuur 12 1% 75% 5% 25% % Letsel door een ongeval in 217: SEH-bezoeken, naar ernst van het letsel 1, type ongeval, leeftijd en geslacht a. Aandeel Licht letsel Ernstig letsel 1% 75% 5% 25% % 1. 8. 6. 4. 2. b. per 1. inwoners 2 Ernstig letsel 2. 1.5 1. 5 4. 3. 2. 1. c. Ernstig letsel 2. 15. 1. 5. Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Licht/ernstig letsel = letsel met MAIS <2 / >=2, zie Verantwoording 2 per 1. inwoners van de betreffende leeftijdsgroep of geslacht 2.6.2 Toedracht Slachtoffers die in verband met een valongeval naar de SEH-afdeling komen (privésport-arbeid), blijken relatief het vaakst ernstig letsel te hebben, namelijk in zes op de tien gevallen in 217 (figuur 13, bijlage tabel 11). Voor de overige ongevallen was dat gemiddeld bij ongeveer één op de vier. Binnen de valongevallen blijkt een val van hoogte relatief het vaakst te leiden tot ernstig letsel (66%). Struikelen leidde in 217 samen met een val van hoogte in absolute zin tot de meeste SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel (17 en 16 per 1. inwoners).
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 19 Figuur 13 Letsel door een ongeval in 217: SEH-bezoeken door valongeval (privé-sportarbeid) naar ernst van het letsel 1 en type valongeval Val Val van hoogte Uitglijden Struikelen Val van Val van trap Val van dier Zwikken Val door sprong % 2% 4% 6% 8% 1% 6% 66% 63% 63% 61% 57% 54% 51% 49% Ernstig letsel Licht letsel SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel per 1. inwoners 5 1 15 2 Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Licht letsel: letsel met MAIS <2, ernstig letsel: letsel met MAIS>=2 zie Verantwoording Binnen de vier sporten met de meeste sportblessures die op de SEH-afdeling moesten worden behandeld in 217, blijkt dat de blessures door paardensport relatief het vaakst ernstig waren (49% van het totaal behandeld op de SEH-afdeling) en dat veldvoetbal in absolute zin het vaakst tot ernstige blessures leidde (92 per 1. inwoners, 15.6 in totaal) (bijlage tabel 12). Bij de verkeersongevallen blijken slachtoffers die op een SEH-afdeling werden behandeld na een eenzijdig ongeval zowel relatief (54% van het totaal behandeld op de SEH-afdeling) als wat betreft aantal (2 per 1. inwoners, 33.6 totaal) het vaakst ernstig letsel te hebben opgelopen. Nemen we de wijze van verkeersdeelname als uitgangspunt dan staan fietsers bovenaan met 25 SEH-bezoeken per 1. inwoners wat overeenkomt met 42.4 SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel, ruim de helft van alle SEH-bezoeken door fietsers.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 2 3 SEH-bezoek i.v.m. opzettelijk toegebracht letsel 3.1 Oorzaak letsel 3.1.1 Stand van zaken 217 In 217 vonden per 1. inwoners 18 SEH-bezoeken plaats in verband met opzettelijk toegebracht letsel, in totaal 3.8 SEH-bezoeken (figuur 14, bijlage tabel 1). Het betrof even vaak een SEH-bezoek in verband met letsel door geweld als een SEHbezoek in verband met zelfbeschadiging namelijk 9 SEH-bezoeken per 1. inwoners wat zowel voor geweld als zelfbeschadiging leidde tot 15.4 SEH-bezoeken in 217. Figuur 14 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: SEH-bezoeken naar oorzaak en jaar 12 1 8 6 4 2 a. per 1. inwoners (95%BI 1 ) Geweld 9 9 Zelfbeschadiging 2. 15. 1. 5. Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 95% betrouwbaarheidsinterval b. (95%BI 1 ) Geweld 15.4 15.4 Zelfbeschadiging 3.1.2 Trends In de periode 28-217 is het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door geweld (gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling) significant gedaald met 32 procent, wat betekent dat er sprake is van een gunstige ontwikkeling van de problematiek (figuur 15). Wat betreft zelfbeschadiging is er geen sprake van een significante verandering. Figuur 15 Opzettelijk toegebracht letsel: SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel naar oorzaak en jaar, gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling 1 1. 8. Geweld 6. 4. -32% 2. Zelfbeschadiging 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Bron: Letsel Informatie Systeem 28-217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 28-217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Open symbool = / Gesloten symbool = gestandaardiseerd naar 217 / Ononderbroken lijn = Trend op basis van gestandaardiseerde aantallen / Onderbroken lijnen = BI rondom trendlijn
-4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw -4 jaar 5-9 jaar 1-14 jaar 15-19 jaar 2-24 jaar 25-29 jaar 3-34 jaar 35-39 jaar 4-44 jaar 45-49 jaar 5-54 jaar 55-59 jaar 6-64 jaar 65-69 jaar 7-74 jaar 75-79 jaar 8-84 jaar 85-89 jaar 9j en ouder Man Vrouw Letsels 217 - Kerncijfers LIS 21 3.2 Leeftijd en geslacht 3.2.1 Stand van zaken 217 Mannen en vrouwen liepen in 217 ongeveer evenveel kans om op de SEH-afdeling te moeten worden behandeld voor opzettelijk toegebracht letsel (19 resp. 18 SEHbezoeken per 1. inwoners) (figuur 16, bijlage tabel 2). Echter mannen waren daarbij vooral slachtoffer van geweld en vrouwen werden vooral behandeld in verband met letsel door zelfbeschadiging. Slachtoffers van geweld waren gemiddeld iets jonger dan de slachtoffers van zelfbeschadiging maar bij beide oorzaken van letsel vormden jongeren van 2 tot en met 24 jaar de grootste groep met 27 respectievelijk 21 SEHbezoeken per 1. inwoners in 217. Figuur 16 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: SEH-bezoeken naar oorzaak, leeftijd en geslacht 5 a. per 1. inwoners 1 2 4 3 2 1 Zelfbeschadiging Geweld 15 1 5 6. b. 2. 5. 4. 3. 2. Zelfbeschadiging Geweld 15. 1. 1. 5. Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 per 1. inwoners van de betreffende leeftijdsgroep of geslacht
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 22 3.2.2 Trends Een nadere analyse laat zien dat een belangrijk deel van de positieve ontwikkeling bij de letsels door geweld (zie 3.1.2) voor rekening komt van jongeren/jongvolwassenen in de leeftijd van 15 tot en met 24 jaar. In deze leeftijdsgroep was in de periode 28-217 sprake van een significante daling van 42 procent in het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door geweld (figuur 17). Hiermee nemen zij ongeveer de helft van de totale daling voor hun rekening. Figuur 17 Letsel door geweld: SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel bij 15-24 jarigen naar jaar, gecorrigeerd voor veranderingen in de bevolkingssamenstelling 1 4. 3. 2. 1. -42% 28 29 21 211 212 213 214 215 216 217 Bron: Letsel Informatie Systeem 28-217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 28-217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 Open symbool = / Gesloten symbool = gestandaardiseerd naar 217 / Ononderbroken lijn = Trend op basis van gestandaardiseerde aantallen / Onderbroken lijnen = BI rondom trendlijn 3.3 Toedracht Er zijn aanzienlijke verschillen tussen geweld en zelfbeschadiging wat betreft de wijze waarop het letsel wordt toegebracht. Bij de geweldplegingen was overwegend sprake van gebruik van lichaamskracht (72%, 65 SEH-bezoeken per 1. inwoners) (figuur 18a, bijlage tabel 5). De slachtoffers van zelfbeschadiging hadden zichzelf vooral vergiftigd (63%, 57 SEH-bezoeken per 1. inwoners), vaak door de inname van geneesmiddelen. Zover bekend werd het geweld het vaakst gepleegd door een bekende waaronder het vaakst door een (ex)partner (figuur 18b, bijlage tabel 6). Wat betreft de zelfbeschadiging wordt niet systematisch geregistreerd wat de intentie van het slachtoffer was, oftewel of er sprake was van een suïcidepoging of niet. Figuur 18 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: SEH-bezoeken naar oorzaak en toedracht a. Geweldsmechanime b. Relatie slachtoffer-dader Bekende Politie - Burger per 1. inwoners Een onbekende Onbekend 2 4 6 8 Lichaamskracht Vergiftiging 29% Scherp wapen of voorwerp Stomp wapen of voorwerp Geweld Zelfbeschadiging 61% 7% 3% Overig/onbekend Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek
per 1. inwoners Letsels 217 - Kerncijfers LIS 23 3.4 Letsels 3.4.1 Locatie en type letsel Doordat er grote verschillen zijn tussen geweld en zelfbeschadiging wat betreft de wijze waarop het letsel wordt toegebracht, zijn er logischerwijze ook grote verschillen wat betreft de letsels waar dat toe leidt. Geweldpleging leidde in 217 vaak tot een fractuur (27%) of oppervlakkig letsel (24%) bij het slachtoffer dat naar de SEH-afdeling kwam (figuur 19, bijlage tabel 7-8). Bij zelfbeschadiging stond vergiftiging (63%) veruit bovenaan gevolgd door open wonden (16%). Geweld leidde het vaakst tot letsel aan het hoofd met letsel aan hand of vingers op de tweede plaats. Figuur 19 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: SEH-bezoeken naar type ongeval en locatie en type letsel 8 6 4 Hoofd/hals/nek Bovenste extremiteit Overig Romp/wervelkolom Onderste extremiteit 2 Geweld Zelfbeschadiging GEWELD 1 Trauma capitis/licht hersenletsel 1 Vergiftiging ZELFBESCHADIGING 2 Fractuur hand/vinger 2 Open wond hoofd 3 Oppervlakkig letsel/kneuzing hoofd 3 Oppervlakkig letsel/kneuzing arm 4 Open wond hoofd 4 Ernstig schedel/hersenletsel 5 Oppervlakkig letsel/kneuzing hand/vinger Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 3.4.2 Ziekenhuisopnamen na SEH-bezoek In 217 werd de helft van de slachtoffers met letsel door zelfbeschadiging na behandeling op de SEH-afdeling vervolgens opgenomen in het ziekenhuis, bij de slachtoffers van geweld was dat slechts bij twaalf procent van de slachtoffers nodig (figuur 2, bijlage tabel 1). Dit leidde tot 45 respectievelijk 7-16 opnamen per 1. inwoners, in totaal 7.7 en 1.2-2.7 opnamen. Het hoge aandeel ziekenhuisopnamen bij de slachtoffers met zelfbeschadiging werd in ieder geval veroorzaakt door het grote aandeel vergiftigingen in deze groep SEH-bezoekers, een type letsel dat in het algemeen tot een groot aandeel ziekenhuisopnamen leidt. Mogelijk speelt het feit dat het gaat om zelfbeschadiging ook een rol. Figuur 2 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: Aandeel en aantal ziekenhuisopnamen na SEHbezoek naar type oorzaak % Opname % 5% 1% Zelfbesch. Geweld 5% 12% Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 95% betrouwbaarheidsinterval; Geweld 95%BI>25% daarom alleen 95%BI
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 24 3.5 Kosten De directe medische kosten van slachtoffers met opzettelijk toegebracht letsel die op een SEH-afdeling van een ziekenhuis zijn behandeld en/of opgenomen zijn geweest, bedroegen in 217 naar schatting 65 miljoen euro (figuur 21; bijlage tabel 9). Twee derde hiervan kwam voor rekening van de slachtoffers met zelfbeschadiging (41 miljoen; geweld: 24 miljoen) waarbij de gemiddelde kosten 2.8 euro bedroegen tegenover 1.5 euro bij de slachtoffers van geweld. Dit verschil zal in ieder geval te maken met het hoge aandeel ziekenhuisopnamen bij de slachtoffers met letsel door zelfbeschadiging. Letsel door geweld leidde in 217 tot 46 miljoen euro verzuimkosten. Voor de slachtoffers met letsel door zelfbeschadiging zijn deze kosten niet bekend. Net als bij de arbeidsongevallen, zijn bij letsels door geweld de verzuimkosten relatief hoog, wat afwijkt van het patroon bij bijvoorbeeld privé-ongevallen (zie 2.5). Hier ligt de verklaring in het feit dat een groot deel van slachtoffers wat betreft leeftijd tot de werkzame bevolking behoort en er dus sprake zou kunnen zijn van arbeidsverzuim. Figuur 21 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: Directe medische kosten en verzuimkosten (in miljoen euro) 1 8 6 4 2 Verzuimkosten Directe medische kosten Geweld Directe medische kosten Zelfbeschadiging Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Letsellastmodel 217, VeiligheidNL i.s.m. Erasmus Medisch Centrum 1 Directe medische kosten en verzuimkosten van slachtoffers die zijn behandeld op een SEH-afdeling van een ziekenhuis en/of zijn opgenomen. Verzuimkosten van slachtoffers van zelfbeschadiging niet beschikbaar 3.6 Ernstig letsel In 217 werd ongeveer één op de drie letsels door geweld als ernstig beschouwd, wat overeenkomt met 22-36 SEH-bezoeken per 1. inwoners. Dit leidde tot een totaal van 3.7-6.2 SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel door geweldpleging (figuur 22, bijlage tabel 1). Bij de letsels door zelfbeschadiging ging het slechts om vier procent van de letsels behandeld op de SEH-afdeling oftewel 2-7 per 1. inwoners en 3-1.2 in totaal in 217. Dit lage aandeel ernstige letsels lijkt in tegenspraak met het hoge aandeel ziekenhuisopnamen (5%, zie 3.4.2). Eerder is het hoge aandeel ziekenhuisopnamen al verklaard door het feit dat bij de slachtoffers met zelfbeschadiging vaak sprake van een vergiftiging, een type letsel dat in het algemeen tot een groot aandeel ziekenhuisopnamen leidt. Vergiftiging wordt in de gehanteerde MAIS-codering echter als niet ernstig gecodeerd omdat de ernst van de vergiftiging meestal niet bekend.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 25 Figuur 22 Opzettelijk toegebracht letsel in 217: Aandeel en aantal SEH-bezoeken i.v.m. ernstig letsel naar type oorzaak % Ernstig letsel % 5% 1% Geweld Zelfbesch. 32% 4% Bron: Letsel Informatie Systeem 217, VeiligheidNL; Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek 1 95% betrouwbaarheidsinterval; Geweld en zelfbeschadiging 95%BI>25% daarom geen puntschatting In de tekst hierboven worden geen puntschattingen genoemd. Reden hiervoor is dat voor zowel geweld als zelfbeschadiging geldt dat het 95%betrouwbaarheidsinterval rond de puntschatting van het aantal SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel groter is dan 25 procent en daarmee als onvoldoende betrouwbaar beschouwd wordt. Aansluitend hierop, is het niet zinvol de gegevens van SEH-bezoeken in verband met ernstig letsel in 217 voor geweld en zelfbeschadiging nader uit te werken naar leeftijd, geslacht en toedracht. En aangezien er grote verschillen zijn tussen geweld en zelfbeschadiging is het ook niet zinvol beide samen (opzettelijk toegebracht letsel) nader uit te werken en te bespreken. Op een aangepaste wijze zal in de afzonderlijke rapportages over geweld en zelfbeschadiging een en ander wel verder worden uitgewerkt.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 26 4 Overige (letsel)gegevens 4.1 Overledenen In 217 overleden 5.182 ingezetenen van Nederland aan de gevolgen van een ongeval oftewel 3 overledenen door een ongeval per 1. inwoners (bijlage tabel 14). Privé-ongevallen, ongevallen tijdens sportbeoefening en arbeidsongevallen waren samen verantwoordelijk voor veruit het grootste deel van dodelijke ongevallen (4.559, 27 per 1. inwoners) (figuur 23). In een enkel geval overleed het slachtoffer in het buitenland. Op basis van gegevens uit eerdere jaren weten we dat dodelijke privéongevallen veruit het meeste voorkomen. In eerdere jaren leidden arbeidsongevallen namelijk tot 5-1 overledenen en het aantal doden door sport was kleiner dan tien (te klein voor een aparte vermelding). Onderscheid tussen deze typen ongevallen is niet (meer) mogelijk. In 217 overleden 623 ingezetenen aan de gevolgen van een vervoersongeval, soms in het buitenland. In de meeste gevallen was dat een (weg)verkeersongeval (573). Het aantal verkeersdoden in 217 op Nederlandse wegen bedroeg 613. Verder overleden in 217 ruim tweeduizend ingezetenen van Nederland aan de gevolgen van opzettelijk toegebracht letsel. In de meeste gevallen was sprake van overlijden door zelf toegebracht letsel/suïcide (1.917) en 132 gevallen was sprake van geweld/moord. Voor uitgebreidere informatie over overledenen wordt verwezen naar afzonderlijke rapportage over de betreffende onderwerpen. Figuur 23 Letsel in 217: Overledenen naar type oorzaak 1. 2. 3. 4. 5. Prive-(sport-arbeids)ongeval Vervoersongevallen Zelfdoding Moord en doodslag Overig Bron: Doodsoorzakenstatistiek-Statistiek Niet natuurlijke dood 217 (Statline), Centraal Bureau voor de Statistiek 4.2 Verloren levensjaren Net als in eerdere jaren stonden letsels als totaal in 217 op een derde plaats als er gekeken wordt naar het aantal verloren levensjaren per hoofdgroep van gezondheidsproblemen (figuur 24, bijlage tabel 15). Binnen de letsels leidden zelf toegebrachte letsels tot het grootste aantal verloren levensjaren. Privé-ongevallen en vervoersongevallen volgen op de tweede en derde plaats.
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 27 Figuur 24 Hoofdgroepen gezondheidsproblemen in 217: Top 5 verloren levensjaren 2. 4. 6. 8. Nieuwvormingen Ziekten van hart en vaatstelsel Uitwendige doodsoorzaken Ziekten van de ademhalingsorganen Psychische en gedragsstoornissen Bron: Doodsoorzakenstatistiek 217 (Statline), Statistiek niet-natuurlijke dood-doodsoorzaken 217 (microbestand), Sterftetabel 217, Bevolkingsstatistiek 217, Centraal Bureau voor de Statistiek
Letsels 217 - Kerncijfers LIS 28 5 Verantwoording 5.1 Algemeen De gepresenteerde gegevens over SEH-bezoeken betreffen, tenzij anders vermeld, jaarlijkse aantallen en percentages over 217. De tabellen zijn gebaseerd op inclusiefcijfers, dat wil zeggen dat voor de gegevens over ziekenhuisopnamen geldt dat daarbij ook slachtoffers worden meegeteld die na ziekenhuisopname zijn overleden en dat voor SEH-bezoeken geldt dat daarbij ook slachtoffers worden meegeteld die na behandeling op een SEH-afdeling opgenomen zijn in het ziekenhuis of zijn overleden. Op deze wijze geven we een zo goed mogelijk beeld van de medische consumptie. De cijfers kunnen echter niet bij elkaar worden opgeteld om tot een totaal aantal te komen. Alle gepresenteerde gegevens worden afgerond. Door afronding kan het voorkomen dat het totaal in een tabel afwijkt van de som van de afzonderlijke aantallen. len kleiner dan 1 worden gerapporteerd als <1 waarbij aantallen per 1. inwoners en percentages onvermeld blijven. 5.2 Letsel Informatie Systeem 5.2.1 Spoedeisende Hulp (SEH) bezoeken In het Letsel Informatie Systeem (LIS) van VeiligheidNL staan slachtoffers geregistreerd die na een ongeval, geweld of zelfbeschadiging zijn behandeld op een Spoedeisende Hulp (SEH) afdeling van een selectie van ziekenhuizen in Nederland. Deze ziekenhuizen vormen een representatieve steekproef van ziekenhuizen in Nederland met een continu bezette SEH-afdeling (Panneman en Blatter, 216). Dit maakt een schatting van cijfers op nationaal niveau mogelijk. In LIS kunnen per letsel meerdere modules worden geregistreerd, bijvoorbeeld sport en verkeer in geval van een wielrenongeval op de straat. Het letsel telt dan bij beide modules mee. Optellen van de aantallen per module kan dus tot dubbeltelling leiden. Tevens kan één persoon meerdere keren de SEH-afdeling bezoeken, al dan niet voor hetzelfde letsel. Een schatting van het landelijke aantal SEH-bezoeken voor letsel maken we met behulp van de methode van de quotiënt-schatter. Daarbij gebruiken we de hulpvariabele 'aantal SEH-bezoeken in Nederland'. Dit gegeven is afkomstig uit een onderzoek naar SEHbehandelingen in Nederland (Gaakeer et al, 214). In de praktijk komt deze methode erop neer dat het aantal SEH-behandelingen ten gevolge van letsel in de steekproef vermenigvuldigd wordt met het quotiënt van het 'aantal SEH-behandelingen in Nederland' gedeeld door het 'aantal SEH-behandelingen in de ziekenhuizen in de steekproef. 5.2.2 Ernstig letsel Voor de selectie van slachtoffers met ernstig letsel wordt gebruikgemaakt van een afgeleide van de zogenaamde MAIS. AIS staat voor Abbreviated Injury Scale (Mannaerts,1994) De waarde van een letsel op deze schaal representeert de ernst van het letsel. De waarde van de Maximum AIS (MAIS) representeert het ernstigste letsel bij een slachtoffer. De MAIS loopt van 1 (licht letsel) tot 6 (maximaal). De AIS is opgesteld door de Association for the advancement of automotive medicine (AAAM; www.aaam.org). Ernstig letsel in het LIS wordt gedefinieerd als letsel met een letselernst uitgedrukt in een MAIS (Maximum Abbreviated Injury Score) van ten minste 2. Ondanks dat in LIS geen directe gegevens geregistreerd worden over de ernst van het letsel, is het mogelijk om op basis van de gegevens over diagnose een minimale