7 Streptococcen surveillance Rubriekhouder: Mw. dr. E. E. Stobberingh, SWAB (2011-2012) Inleiding Streptococcus haemolyticus, ook S, pyogenes genoemd, behoort tot de commensale keelflora, maar is ook de verwekker van verschillende minder ernstige tot (zeer) ernstige aandoeningen. Het is vaak de verwekker van tonsillitis en pharyngitis bij kinderen, maar kan ook levensbedreigende infecties veroorzaken zoals sepsis, necrotiserende fasciitis and toxische shock syndroom. Vanwege de laatst genoemde infecties wordt de bacterie in de volksmond ook wel aangeduid als vleesetende bacterie. Streptococcen zijn tot nu toe nog steeds goed gevoelig voor penicilline. Als alternatieve therapie wordt vaak een macrolide gegeven, met name de lang werkende middelen (azitromycine) zijn vanwege hun gebruiksgemak populair bij voorschrijvers en patiënten. Nadeel van deze lang werkende middelen is het risico op macrolide resistentie. Actuele gegevens over de antibiotica gevoeligheid van Nederlandse patiënten uit de huisartsenpraktijk zijn niet beschikbaar. De meest recente data zijn afkomstig van een studie uitgevoerd in 1995. 9 Een surveillance onder klinische isolaten geïsoleerd in een universitair ziekenhuis in 2005 en 2006 is recent beschreven. Gedurende de 2 jaar studieperiode werd een toename in macrolide resistentie waargenomen van 4,5% aan het begin tot 8% in 2006. Aangezien macrolides de middelen van keus zijn bij een penicilline overgevoeligheid is inzicht in de resistentie van belang. Doel Het doel van dit onderzoek is het bepalen van de actuele antibioticaresistentie van β-haemolytische streptococcen geïsoleerd bij patiënten uit de huisartspraktijk.
De reden van het onderzoek is dat er geen actuele resistentiedata bekend zijn en dat er een toename van resistentie te verwachten is gezien de toename in gebruik van (langwerkende) macroliden. Aangezien macroliden de middelen van keus zijn bij een penicilline- overgevoeligheid is inzicht in de resistentie van belang. Methode Alle patiënten, ook kinderen die bij de huisarts komen, kunnen aan het onderzoek deelnemen. Het advies is om een aantal dagen per week in het begin van de week de eerste patiënt van de dag en elke patiënt met keelpijn (1 per dag) te bemonsteren. Het onderzoek bestaat uit het afnemen van een keelwat, en het invullen van enkele patiëntenkarakteristieken op de afgenomen keelwat zoals: geboortedatum en geslacht van patiënt en peilstationnummer. Op het vragenformulier staan naast bovenstaande vragen ook vragen over antibioticagebruik (zowel actueel als de afgelopen 3 maanden) en de reden van het bezoek (heeft patiënt keelklachten of niet). De watten worden op de dag van afname met de vragenlijst opgestuurd naar het Maastricht Universitair Medisch Centrum (MUMC) te Maastricht in een voorgefrankeerde envelop, het liefst meerdere monsters tegelijk om verzendkosten te reduceren. In het MUMC worden de watten geanalyseerd op het voorkomen van β- haemolytische streptococcen. Tevens wordt de gevoeligheid voor antibiotica bepaald (penicilline, macrolides, clindamycine, doxycycline). Alle benodigde materialen worden door het MUMC aangeleverd.
Resultaten Tabel 7.1 Aantal verkregen monsters per provinciegroep, naar adressendichtheid en voor Nederland in 2011 en 2012 provinciegroep adressendichtheid Nederland N O W Z 1* 2* 3* 2011 337 282 539 744 173 1266 463 1902 2012 143 73 405 932 103 1120 330 1553 * 1: <500/km 2 2: 500-2500/km 2 3: > 2500/km 2 In 2012 zijn wat minder monsters afgenomen dan in 2011, maar het totale aantal van 3455 monsters over beide jaren is voldoende verspreid over alle regio s en naar adressendichtheid.
Leeftijdsverdeling Tabel 7.2 Aantal monsters naar geslacht per leeftijdsgroep in 2011-2012 2011 2012 leeftijdsgroep m v t m v t < 1 0 2 2 1 2 3 1-4 22 16 38 29 22 51 5-9 29 37 66 47 50 97 10-14 41 31 72 63 48 111 15-19 48 60 108 85 108 193 20-24 57 89 146 93 140 233 25-29 41 63 104 72 111 183 30-34 40 77 117 73 126 199 35-39 61 52 113 95 108 203 40-44 52 80 132 97 155 252 45-49 48 92 140 94 160 254 50-54 70 97 167 130 177 307 55-59 70 77 147 123 154 277 60-64 83 69 152 133 140 273 65-69 63 63 126 145 130 275 70-74 51 70 121 94 124 218 75-79 51 28 79 104 73 177 80-84 11 24 35 33 46 79 > 85 8 13 21 20 27 47 niet bekend - - - 7 16 23 Totaal 851 1051 1902 1538 1917 3455 Het totale aantal van 3455 monsters is adequaat verspreid over de diverse leeftijdsgroepen.
Micro-organismen Tabel 7.3 Aantal monsters naar morbiditeit en gevonden microorganismen in 2012 jaar Aantal monsters < 3mnd keelklachten micro-organisme absoluut relatief S. pneumoniae β-haemolytische streptococ 2011 1902 678 35,6% 87 (4,6%) 32 (1,7%) 2012 1553 471 30,3% 39 (2,5%) 30 (1,9%) In beide jaren is het aantal monsters, waarin streptococcus pneumoniae of B- haemolytische streptococcen gevonden wordt vrij laag, over beide jaren samen respectievelijk 3,6% en 1,8%. Discussie Het aantal monsters waarin Streptococcus pneumoniae of B-haemolytische streptococcen gevonden worden is vrij laag, n.l. respectievelijk 3,6% en 1,8%. Over de antibioticagevoeligheid wordt separaat gerapporteerd. De rubriek wordt in 2013 niet vervolgd.