Surveillance Bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen

Transcriptie

1 Surveillance Bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen Jaarrapport 2016

2 Surveillance Bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen Jaarrapport 2016 Gegevens tot en met 2015 AUTEURS Els Duysburgh, MD, PhD Marie-Laurence Lambert, MD, PhD

3 Zorginfecties en antimicrobiële resistentie Juni 2016 Brussel, België Eindredactie: Dr. Boudewijn Catry Diensthoofd J. Wytsmanstraat Brussel ISSN: Contact: Het project is gefinancierd door Dankbetuiging De auteurs wensen de deelnemende ziekenhuizen te bedanken voor hun voortdurende inspanning in het leveren van gegevens; de leden van de werkgroep voor septicemieën voor hun bijdrage in het bijwerken van het protocol; Sylvanus Fonguh, Xavier Pretlot en Cedric Malache voor hun bijdrage in de ontwikkeling van de databank en Ledia Jani voor de lay-out van dit rapport.

4 Samenvatting Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 4 Achtergrondinformatie Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties zijn een belangrijke oorzaak van morbiditeit en mortaliteit. Vele van deze bloedstroominfecties zijn vermijdbaar, voornamelijk deze geassocieerd met invasieve hulpmiddelen ( invasive devices ). De surveillance van bloedstroominfecties in het ziekenhuis bestaat in België sinds Het protocol werd herzien in 2013, waarbij de nadruk gelegd werd op gegevens die kunnen gebruikt worden voor preventie. Deelname aan de surveillance gedurende minimaal 1 kwartaal per jaar is voor alle acute ziekenhuizen (chronische ziekenhuizen indien >150 bedden) wettelijk verplicht sinds Deze deelname omvat een gestandaardiseerde gegevensregistratie voor elke ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie (bloedstroominfectie die 2 dagen na ziekenhuisopname of later optreedt). Dit rapport is een samenvatting van de Belgische surveillancegegevens tot en met Resultaten Deelname van de ziekenhuizen In 2015 registreerden 138 ziekenhuizen gegevens voor minstens 3 maanden, en 79 (57%) ziekenhuizen registreerden gegevens voor het hele jaar. Dit is een stijging in vergelijking met vorige jaren. Deelname gedurende het hele jaar beantwoordt best aan de doelstelling van surveillance als een instrument voor preventie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie op ziekenhuisniveau. Incidentie 1. Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties De gemiddelde incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties was in 2015 voor het hele ziekenhuis 8,0/ hospitalisatiedagen en voor de bloedstroominfecties die 2 dagen na opname op intensieve zorgen of later optraden 35,5/ hospitalisatiedagen. Deze gegevens zijn vergelijkbaar met de gegevens van vorige jaren. De incidentie was, vergeleken met andere ziekenhuizen, hoger in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter hoewel in beide groepen de variabiliteit tussen ziekenhuizen onderling groot was (Figuur 1). Brussel had de hoogste incidentie van ziekenhuisgeassocieerde bloedstroominfecties. In Vlaanderen en Wallonië vonden we vergelijkbare incidenties. De gevonden regionale verschillen bleven bestaan na correctie voor het aantal universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter. Figuur 1 Variabiliteit van incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter versus andere ziekenhuizen, België, 2015 ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties/ hospitalisatiedagen Andere ziekenhuizen Universitaire ziekenhuizen* * inclusief ziekenhuizen met een universitair karakter

5 2. Bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter Bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter worden geclassificeerd als bevestigd (klinisch vermoeden dat de centraal veneuze katheter de oorzaak is van de bloedstroominfectie en microbiologische bevestiging), waarschijnlijk (klinisch vermoeden maar geen microbiologische bevestiging) en mogelijk (bloedstroominfectie niet secundair aan een infectie op een andere lichaamsplaats in de surveillance oorsprong geregistreerd als onbekend maar centraal veneuze katheter aanwezig in de twee dagen voorafgaand aan de bloedstroominfectie). In 2015 waren van alle bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter 43% bevestigd, 35% waarschijnlijk en 22% mogelijk. De incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter is in 2015 ten opzichte van 2014 toegenomen, voornamelijk door de toename van de als waarschijnlijk geclassificeerde bloedstroominfecties (Figuur 2). Figuur 2 Gemiddelde incidentie van bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter, ziekenhuis-breed, België bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter/ hospitalisatiedagen Jaar Bevestigd + waarschijnlijk + mogelijk Bevestigd + waarschijnlijk Bevestigd 3. Ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties per micro-organisme Figuur 3 1 geeft voor de meest voorkomende micro-organismen de incidentie van deze micro-organismen in ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties vanaf De figuur toont op lange termijn een stijging van Gram-negatieve micro-organismen (E. coli en K. pneumoniae) en een daling van S. aureus. Sinds 2000 is de incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties met K. pneumoniae meer dan verdubbeld. Figuur 3 Gemiddelde incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties per microorganisme, België aantal/ hospitalisatiedagen E. coli S. aureus K. pneumoniae P. aeruginosa E. faecalis Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 5 E. coli, Escherichia coli; E. faecalis, Enterococcus faecalis; K. pneumonia, Klebsiella pneumonia; P. aeruginosa, Pseudomonas aeurginosa; S. aureus, Staphylococcus aureus 1 Ondanks de wijzigingen in het protocol in 2013 werden gegevens van voor 2013 opgenomen, dit omdat deze indicator zinvolle informatie biedt over trends op lange termijn.

6 Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 6 Beschrijving van episodes van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie, 2015 In 2015 werden episodes van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie geregistreerd; 84% hiervan beantwoordde aan de definitie een pathogeen geïsoleerd uit minstens één bloedkweek (hemocultuur) en 15% aan de definitie een huidcontaminant werd in minstens twee verschillende bloedkweken geïsoleerd. Eén op 5 episodes (20%) trad 2 of meer dagen na opname in intensieve zorgen op (definitie van intensieve zorgen-geassocieerde bloedstroominfectie). Voor de helft van de episodes werd de diagnose 13 dagen of meer na hospitalisatie gesteld. De helft van de patiënten was 70 jaar en ouder en bijna 1 patiënt op 5 overleed. Echter, het oorzakelijk verband van deze uitkomst met een ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie is met onze gegevens niet te verifiëren. De meest voorkomende vermoedelijke oorsprong van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, ziekenhuis-breed, was een centraal veneuze katheter (27% 2 ), gevolgd door een urineweginfectie (19%) (Figuur 4). Op intensieve zorgen was de meest voorkomende vermoedelijke oorsprong een centraal veneuze katheter (36%) gevolgd door een longinfectie (24%). De oorsprong van de ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties (ziekenhuis-breed) werd in 48% van de gevallen bevestigd (zelfde microorganisme geïsoleerd in bloedkweek(en) en vermoedelijke infectiebron). Een invasief hulpmiddel was rechtstreeks (centraal veneuze katheter) of onrechtstreeks betrokken (urinaire sonde, endotracheale tube) in 45% van de ziekenhuis-brede ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties en in 62% van de intensieve zorgen-geassocieerde bloedstroominfecties. Figuur 4 Vermoedelijke oorsprong van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, België 2015 Perifere katheter/ Invasieve manipulatie Onbekend 5% 27% Centraal veneuze katheter* 13% Secundair aan een andere infectieplaats 54% Gastro-intestinaal - 13% Mucosaal barrière letsel - 0.3% Andere - 7% Pulmonair - 11% Operatiewond - 4% Urinair - 19% * Omvat bevestigde, waarschijnlijke en mogelijke bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter Micro-organismen en antibioticaresistentiemarkers E. coli (21%), S. aureus (11%) en S. epidermidis (11%) waren in 2015 de meest voorkomende micro-organismen geïsoleerd uit ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties. De helft van de ziekenhuizen rapporteerde geen enkele ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfectie veroorzaakt door een methicilline resistente S. aureus (Tabel 1). Tabel 1 geeft de antimicrobiële resistentie voor fenotypes. De volgende veranderingen tussen 2013 en 2015 waren statistisch significant: voor S. aureus was er een daling in methicilline resistentie (van 21,1% naar 15,5%) en een stijging in glycopeptide resistentie (van 0,0% naar 0,9%); voor E. coli en K. pneumoniae was er een stijging in resistentie aan cefalosporines van de 3e generatie (van 14,1% naar 17,3% en van 25,7% naar 35,2% respectievelijk) en carbapenems (van 0,3% naar 0,9% en van 2,4% naar 5,9% respectievelijk). Andere veranderingen (indien aanwezig) waren niet statistisch significant. 2 Omvat bevestigde, waarschijnlijke en mogelijke bloedstroominfecties geassocieerd met een centraal veneuze katheter

7 Tabel 1 Antibioticaresistentie in micro-organismen geïsoleerd uit ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, België Antibiotica Microorganismen % ziekenhuizen die minstens 1 geval rapporteerden N resistent/getest % (N=138) S. aureus Meti 141/ Gly 8/ E. faecalis Gly 2/ E. faecium Gly 18/ E. coli C3G 294/1, CAR 15/ K. pneumoniae C3G 198/ CAR 33/ E. cloacae C3G 110/ CAR 10/ P. aeruginosa CAR 58/ Acinetobacter spp. CAR 6/ C3G, cefalosporines van de derde generatie (cefotaxime, ceftriaxone, ceftazidim); CAR, carbapenems (imipenem, meropenem, doripenem); E.cloacae, Enterobacter cloacae; E. coli, Escherichia coli; E. faecalis, Enterococcus faecalis; E. faecium, Enterococcus faecium; Gly, glycopeptides (vancomycin, teicoplanin); K. pneumonia, Klebsiella pneumonia; Meti, methicillin; N, number; P. aeruginosa, Pseudomonas aeurginosa; S. aureus, Staphylococcus aureus Toekomst van de bloedstroominfectiesurveillance Gegevensvalidatie: sinds de start van de surveillance werden de gegevens nog niet gevalideerd. Overstap naar nieuwe software (Healthdata) voorzien in Conclusies belangrijkste punten Sinds 2014 is deelname aan de surveillance van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties verplicht. Er is een toename in het aandeel van ziekenhuizen dat gegevens voor een heel jaar rapporteert (57% in 2015). De incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties, 8,0/ hospitalisatiedagen, is weinig veranderd in de afgelopen jaren en de bevindingen zijn vrij consistent: º º Een hogere incidentie in universitaire ziekenhuizen en ziekenhuizen met een universitair karakter º º Een hogere incidentie in Brussel º º Een hogere incidentie op de afdeling intensieve zorg (in 2015 een vier maal hogere incidentie op de afdeling intensieve zorg dan de incidentie voor het hele ziekenhuis) Tussen de ziekenhuizen is er een grote variabiliteit in incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties. Dit suggereert mogelijkheden voor preventie en/of de noodzaak voor gegevensvalidatie. Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen 7 3 Positieve glycopeptideresistentieresultaten bepaald in perifere laboratoria zouden door een referentielaboratorium moeten bevestigd worden. Deze procedure wordt niet altijd gevolgd, met als gevolg dat we niet kunnen uitsluiten dat sommige van deze resultaten vals-positief zijn.

8 Surveillance bloedstroominfecties in Belgische ziekenhuizen Er zijn geen aanwijzingen voor een daling van bloedstroominfecties geassocieerd met centraal veneuze katheter gedurende de voorgaande jaren. Van alle ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties in 2015 was er 27% geassocieerd aan een centraal veneuze katheter. In totaal was 45% van de ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties rechtstreeks of onrechtstreeks geassocieerd met een invasief hulpmiddel (centraal veneuze katheter, urinaire sonde, endotracheale tube). Deze met een invasief hulpmiddel geassocieerde infecties vormen een prioriteit voor preventieve interventies. E. coli en S. aureus waren de meest voorkomende micro-organismen geïsoleerd uit ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties. De incidentie van ziekenhuis-geassocieerde bloedstroominfecties met E. coli en K. pneumoniae is sinds 2000 gestegen. Sinds 2013 daalde meticillineresistentie in S. aureus terwijl resistentie aan cefalosporines van de 3e generatie en aan carbapenems in E. coli en K. pneumoniae toenam. Het volledige rapport (in het Engels) is beschikbaar op de website (PHS Report ). 8

9 Wetenschappelijk Instituut Volksgezondheid Operationele directie Volksgezondheid en Surveillance Juliette Wytsmanstraat Brussel België Verantwoordelijke uitgever: Dr. Johan Peeters ISSN-nummer: