Zwerfvuil en milieu Lespakket 2de graad lager onderwijs
LEERDOEL: De leerling ervaart hoe het is om de omgeving schoon te maken. De leerling vormt zich al doende een beeld van het zwerfvuilprobleem, vergroot zijn betrokkenheid en gevoel van verantwoordelijkheid voor zijn omgeving en de natuur. De leerling gebruikt hierbij hoofdzakelijk andere zintuigen en kanalen van leren dan de louter cognitieve benadering. De leerling ervaart gevoelens als: ergernis aan het afval dat hij/zij vindt op de grond, tevredenheid over het opruimresultaat, verontwaardiging etc... 3
1. Opruimactie van zwerfvuil op school PRAKTISCH: ORGANISATIE van een OPRUIMACTIE op school Prik een datum voor de opruimdag of bepaal de week waarin je de actie wil laten doorgaan. Bepaal duidelijk de regio die je met de klas wil opruimen. Ideale opruimlocaties zijn de plekken die deel uitmaken van de werkelijkheid van de kinderen: de speelplaats, het gebied rond de schoolpoort, de straten van en naar school, een plein waar ze geregeld komen. Vraag eventueel aan Incovo of er knelpuntgebieden van zwerfvuil bekend zijn in de omgeving (zwerfvuilhotspot). Logistieke ondersteuning door Incovo: Voor de opruimactie kan de leerkracht materiaal aanvragen. Incovo levert dan gratis veiligheidsmateriaal (handschoenen, fluovestjes en afvalgrijpers) en in de vuilbak -zakken voor het zwerfvuil. Na de opruimactie kan de leerkracht doorgeven waar de volle zakken opgehaald kunnen worden (meestal een afgesproken punt op school dat voor de vrachtwagen bereikbaar is). Ook het zwerfvuilmateriaal wordt terug opgehaald (fluovestjes opvouwen, handschoenen bij elkaar). Wenst u veiligheidsmateriaal en zwerfvuilzakken aan te vragen? Zoekt u meer informatie over zwerfvuil? Contacteer Anne-Lise De Ruysscher via ande@incovo.be of via 02 255 94 70. 2. Bespreking van de opruimactie 2.1. Propere en vuile plekken DISCUSSIEOEFENING: Propere en vuile plekken. Welke impact heeft een propere of een vuile plek op het gevoel van mensen. Welke invloed heeft het op het gedrag van mensen [De foto s zijn ook toegevoegd als bijlage] (1) Vraag naar de ervaringen van de leerlingen bij de zwerfvuilwandeling? Was het leuk dat er zo veel afval lag? Zou het leuk zijn mocht het afval blijven liggen? Toon eventueel een foto van een vuile plek, vraag de leerlingen hoe ze zich voelen bij het zien van deze prent (noteer links op bord). Toon een foto van dezelfde plek die er heel proper bij ligt. Noteer hoe leerlingen zich nu voelen (rechts op bord). 4
(2) Toon de leerlingen een plek met zwerfvuil en vraag wat ze ervan vinden. Vertel de leerlingen dat dit een echte foto is genomen in ons werkingsgebied. Zo is het soms echt! Toon leerlingen de foto van een rivier met zwerfvuil en vraag wat ze ervan vinden. Vertel de leerlingen dat dit geen foto is uit een ander continent of zo. Dit is een foto van bij ons in België. Het is een foto van de Maas na een overstroming. 5
Besluit: Of een plek proper of vuil is heeft meestal veel invloed op jouw gevoel. Een propere plek maakt je blij of je voelt je veilig. Een vuile plek geeft je een onveilig, boos of neerslachtig gevoel. Belang van de omgeving op zwerfvuil Maar of een plek proper of vuil is heeft ook veel invloed op het gedrag van mensen. En dat heeft weer zijn gevolgen voor onze buurt. Voor een buurt die vuil is hebben mensen minder respect. Ook voor een plek die aan niemand toebehoort, hebben mensen minder respect. Op deze plaatsen gaan mensen sneller iets gooien dan op mooie plekken of op plekken die van iemand zijn. Voor de leerkracht Extra informatie rond het psychologische effect van zwerfvuil op mensen Broken windows -theorie en zwerfvuil: Deze theorie zegt dat in een buurt die vandalisme vertoont (graffiti op een muur, afval op grond, kapotte zitbank) mensen gemakkelijker gelijkaardige dingen zullen misdoen. Dat komt omdat mensen kijken naar hun omgeving om te weten wat voor gedrag wel en niet mag. Als er dus een gebroken raam is in een steegje en niemand doet er wat aan, dan denken mensen dat zij ook wel een raam mogen ingooien. Zo zal een plek die vuil is zeer snel meer vuil aantrekken, maar blijft een propere buurt in verhouding veel langer proper. Icoonplaats en zwerfvuil: Een icoonplaats is een plaats die als icoon, voorbeeld, staat voor een hele gemeente. Bv: het gemeenteplein, stationsplein, winkelstraat Wat blijkt? Icoonplaatsen zijn superbelangrijk voor zwerfvuil! Hoe het gesteld is met de icoonplaats, zo gaan de inwoners ook de rest van de gemeente behandelen. Ligt zo n plaats er dus vuil bij, dan zijn mensen geneigd om overal in de gemeente afval te gooien. Maar het tegendeel is ook waar: is zo een icoonplaats proper, dan straalt dit uit naar de andere straten en gaan mensen ook de rest van de gemeente properder houden. Eigenaarschap van een plek: Als mensen denken dat de plek aan iemand toebehoort, of als er iemand zorg aan besteedt, zullen zij de plek respecteren en properder houden. Is dat niet het geval, dan is de stap om afval zomaar op de grond te gooien sneller gezet. 6
2.2. Waarom gooien mensen zwerfvuil? DISCUSSIEOEFENING: Gedrag en zwerfvuil Waarom denken jullie dat mensen zwerfvuil gooien? Geef eens een paar redenen. Extra: Schrijf de verschillende redenen op bord. Groepeer links het bewust of expres afval gooien. Rechts het zeer onbewust afval gooien. Redenen van mensen om hun afval niet in de vuilnisbak te gooien: Afwezigheid van voldoende vuilnisbakken Vuilnisbak is vol Vuilnisbak is vies (wespen, stinken, vuile rand, vocht druipt eraf ), daar wil ik mijn hand niet insteken of niet in de buurt komen Ik ben te gehaast om langs een vuilnisbak te gaan of er een te zoeken Als protest (tegen de maatschappij of de regels) Uit nonchalance, het kan mensen niet schelen Het is hier toch al vuil Één stuk afval meer of minder zal wel geen kwaad kunnen Er is hier toch niemand die mij ziet Deze plek is van niemand, hier kan het wel Er zijn toch geen gevolgen, we krijgen nooit een boete Dronken mensen die niet meer weten wat ze doen of gooien Iedereen veroorzaakt wel eens zwerfvuil Volgens het onderzoek in 2009 op vraag van OVAM en Fost Plus gooit een minderheid van mensen expres afval weg. De grootste groep mensen gooit het afval eerder onbewust. Ze bevinden zich in een bepaalde sfeer of stemming, zijn op weg naar iets, hebben hun aandacht enkel bij wat ze doen of van plan zijn. Ze willen voortdoen met datgene waar ze mee bezig zijn en willen dat zeker niet onderbreken door een omweg te maken langs een vuilnisbak. Ze willen dus hun gemak of comfort niet opgeven. In groep is dit gevoel nog sterker. Waarschijnlijk zal zo bijna iedereen soms wel eens zwerfvuil veroorzaken. - Kinderen die spelen op het plein zijn vooral verdiept in hun spel met elkaar - Tieners zijn gezellig op een bank aan het babbelen, het is niet gemakkelijk en ook niet cool om de groep te verlaten - Volwassenen op weg naar hun vergadering zitten in hun eigen wereld, cocon waarin ze willen blijven. 7
2.3. Waarom moet zwerfvuil in de vuilnisbak? LEERDOEL: De leerling weet hoe lang afval blijft liggen in de natuur. De leerling kent de impact en gevolgen van afval op straat of in de natuur. De leerling leert wat we samen kunnen doen tegen zwerfvuil. In België moet afval in de vuilnisbak. Ofwel bij je thuis. Dat is dan het afval dat je meegeeft met de huis-aan-huis ophaling. Ofwel op straat. Dan moet het afval in de straatvuilbak. Maar waarom is dat zo? Wat zijn de gevolgen van zwerfvuil? We geven vier belangrijke redenen waarom afval best niet in de natuur of op straat belandt. (1) Vuile boel zorgt voor ontevreden mensen Zwerfvuil dat in straten en bossen rondzwerft maakt de omgeving vies. Bovendien maakt het mensen ontevreden. Als de straat vuil is vinden mensen hun buurt niet meer aangenaam. Niemand woont graag in een straat die er smerig bij ligt. Ook op school heeft iedereen, zowel de directrice, de juffen, meesters en de meeste kinderen, graag dat het netjes is bijvoorbeeld op de speelplaats. Maar ook je mama en papa thuis zijn niet blij als het voor jullie huis bezaaid ligt met papiertjes. Een schone buurt daarentegen zorgt voor tevreden en vrolijke mensen. (2) Afval dat zwerft wordt niet gerecycleerd Eerder leerden we dat het meeste zwerfvuil behoorlijk lange afbreektijden heeft. Zo zwerft een plastic flesje wel 10 jaar rond in de natuur. Maar als het in de vuilnisbak belandt, dan kan het gerecycleerd worden. Dat betekent dat het materiaal waarvan het gemaakt is, namelijk de grondstof aardolie, niet verloren gaat maar opnieuw gebruikt wordt. Dat is niet enkel schoner voor de omgeving, maar we besparen ook kostbare grondstoffen. Grondstoffen op onze planeet zijn eindig. Dat betekent dat ze beperkt zijn en dus niet onuitputtelijk kunnen opgedolven worden uit de 8
bodem. We moeten er zo goed als mogelijk mee omgaan. Grondstoffen opnieuw gebruiken door afval te recycleren in plaats van in de natuur of op straat te gooien is daar een goed voorbeeld van. (3) Afval kan zieke of dode dieren veroorzaken Dieren kunnen afval opeten. Verpakkingen van snoepjes ruiken nog naar snoepjes. Een blikje met frisdrank smaakt zoet. Dieren denken dan dat het eetbaar is. Ze eten de verpakking op of eten van vervallen voedsel dat in de verpakking kleeft. Zo worden dieren ziek of gaan ze zelfs dood. Ook zeedieren eten afval en plastic op dat rondzwerft in het water. Dieren kunnen ook verstrikt raken in afval. DISCUSSIEOEFENING: Zwerfvuil en zieke of dode dieren. Wat kan er gebeuren met de dieren als er afval ligt in de natuur? Wat vind jij ervan? Hoe kunnen we dit oplossen? Toon foto s van dieren in problemen door zwerfvuil. [De foto s zijn ook in grotere versie toegevoegd als bijlage om in de klas te tonen]. 9
(4) Afval zorgt voor vervuiling van de planeet Het duurt vijftig jaar vooraleer het staal van een blikje vergaat en nog veel langer voor het aluminium in een blikje vergaat. Maar zelfs daarna, als het metaal is vergaan en wij het met het blote oog niet meer kunnen zien blijven nog metaaldeeltjes in de bodem achter. Deze minuscule deeltjes veroorzaken voor een heel lange periode bodemvervuiling. Als gevaarlijke producten in de bodem terecht komen, richten zij nog veel meer schade aan. Gevaarlijk afval kan bijvoorbeeld zijn: lakverf, pesticiden of andere chemische producten, frituurolie, batterijen Zelfs in de restafvalzak mag dit afval niet. Je moet het steeds apart houden en naar het recyclagepark brengen (KGA - klein gevaarlijk afval). Gevaarlijk afval moet, precies omdat het zo gevaarlijk is voor mens en milieu, op een zeer speciale manier verwerkt worden. 10
3. Hoe lang blijft zwerfvuil in de natuur? KLASSIKALE OEFENING: Afbraaktijden - Hoe lang blijft dit stuk afval liggen in de natuur? Leerlingen leggen afval op een tijdslijn (+/- 15 minuten). [De tijdslijn is in bijlage bijgevoegd] Leerdoel: Leerlingen bewust maken dat als ze iets op de grond gooien en niemand raapt het op, het afval soms heel erg lang blijft rondslingeren. De buurt is vies. Het afval kan een gevaar zijn voor de leefomgeving. Opzet: Leg in de klas de tijdslijn uit op de grond en kleef vast met dubbelzijdige kleefband. Je kan de tijdslijn plastificeren als je hem meerdere keren wil gebruiken. Verzamel op voorhand lege verpakkingen en stop ze in een zak. Zorg dat het afval betreft dat een verschillende afbraaktijd heeft. Elke leerling neemt blindelings een stuk afval uit de zak. Hij of zij moet de verpakking op de tijdslijn leggen daar waar hij/zij vermoedt dat het afgebroken wordt in de natuur of de levensduur van het afval eindigt. De tijdslijn gaat van 0 jaar tot 1 miljoen jaar. Eventueel kan je bijkomende vragen stellen om een gesprek op gang te brengen. Het gaat minder om de naakte feiten, veel meer om de discussie en het bespreken van de impact van rondslingerend zwerfvuil. Waarom leg je dat stuk afval precies daar? Wat kan er ondertussen gebeuren met de dieren en de leefomgeving? Wat gebeurt er nadat het is afgebroken? Heeft de bodem er dan nog last van? 11
Afbraaktijden van zwerfvuil Klokhuis appel 14 dagen Krant Een paar dagen tot een half jaar Kartonnen drankbeker Min. een half jaar. Als er een coating op zit (soort plastic laagje), duurt het nog langer Sigarettenpeuken 2 jaar Bananen- of sinaasappelschil 1 tot 3 jaar, afhankelijk van het weer Petfles van polyester bv frisdrankflesje In de schaduw 10 jaar, in de zon 5 jaar Kauwgom 20 tot 25 jaar Blikje van fris- of sportdrank Deksel: aluminium: vergaat nooit. De rest: staal: 50 jaar voor het uiteen valt. Polystyreen zoals koffiebekers, frietbakjes, Piepschuim Polystyreen frietbakje Plastic sixpack-houder Piepschuim Glazen fles Dunne en niet tegen UV licht beschermde verpakkingen (bv koffiebekers, frietbakje) die met zonlicht in aanraking komen: enkele jaren. Dikkere verpakkingen (bv polystyreen beker voor meermalig gebruik) met UV bescherming: enkele tientallen jaren 90 jaar 100 jaar Nog langer tot nooit Miljoen jaar 12
4. Plastic soep stellingen DISCUSSIEOEFENING: Plastic soep. Dit lossen we allemaal samen op (+/- 15 min.) Bespreek de stellingen hieronder. Laat de leerlingen in een rij staan en zeggen of ze de stelling geloven of niet. Wie waar denkt gaat naar rechts, wie niet waar denkt gaat naar links. We leerden al dat plastic in zee een probleem vormt voor dieren en het leefmilieu. Wat we horen in het nieuws is niet altijd positief. Er wordt op dit moment zoveel plastic gebruikt dat er in 2050 meer plastic afval in de oceanen zal bevinden dan vis. Bron: het World Economic Forum van Davos 2016-01-18 90% van de zeevogels, of 9 op de 10, hebben plastic in hun lijf. In 2050 zal dit al 99% zijn. Bron: Gazet van Antwerpen 05/09/2015: Zeevogels zitten vol plastic. De plastic soep begint op je eigen stoep Bron: Plastic soup Foundation Als één op de vier Nederlanders dagelijks één stuk zwerfvuil opraapt, dan hebben we een nieuw probleem er ligt te weinig! Bron: Peter Smith van www.stichtingklean.nl Hondepoep kan je best in een zakje doen als je het op straat laat liggen (nee, je moet het kakje oprapen en in de vuilbak doen, de straatvuilbak of bij je thuis Sigarettenpeuken kan je beter in het rioolputje gooien dan gewoon op straat (nee dan komt het in de zee, de stoffen die vrijkomen terwijl de sigaret uiteenvalt, zijn giftig Als je plastic op straat gooit is dat niet zo erg, want de mensen die dat opruimen hebben daardoor werk, dat is goed voor de economie (nee, in de meeste gemeenten wordt niemand betaald om zwerfvuil op te ruimen, dat blijft gewoon liggen in de natuur. Soms wordt het opgeraapt door vrijwilligers) Waarom is het toch belangrijk om positief te blijven? Bespreek ook de stellingen die oplossingen brengen. Aan welke oplossingen denken de leerlingen zelf nog? Extra: Doe een What if - oefening: Fantaseer wat je zelf zou doen als je volwassen was en tijd en geld genoeg had 13
5. Wat kan je zelf doen? Samen sterk tegen zwerfvuil We blijven best niet hangen in negatief nieuws. Het is nodig dat wij in oplossingen geloven. Ieder van ons kan een deel van de oplossing zijn. En dat is heel simpel: Je beslist vanaf vandaag om nooit meer afval op straat te gooien. Trouwens, niet een paar uitvinders alleen zullen het in onze plaats allemaal oplossen. Kleine daad, Groot resultaat Je denkt misschien dat jouw kleine daad weinig invloed kan hebben. Toch is dat niet zo. Plastic soep stoppen is iets wat we allemaal samen doen. Alleen dan kan het lukken! Ook al lijkt het maar een kleine daad wanneer jij een papiertje opraapt of bijhoudt. Maar als iedereen dit doet, is de impact heel groot. Besluit: we kunnen zelf iets positiefs betekenen! Lord of the Rings: fee Lady Galadriël aan Frodo: Zelfs de kleinste persoon kan het verloop van de toekomst veranderen. Wat denk je van deze stellingen: Zwerfvuil is niet enkel het probleem van de gemeente waarin we wonen. Zwerfvuil is het probleem van iedereen. De gemeente en de inwoners willen eigenlijk hetzelfde, namelijk: propere straten. We zijn dus allemaal bondgenoten van elkaar! En dus lossen we zwerfvuil alleen op door samen te werken. Mensen zien het afval in hun straat en denken dan soms: de gemeente is vuil, de gemeente moet het opruimen of de gemeente doet niet genoeg. Maar het is eigenlijk niet de gemeente die het afval op je stoep dient op te ruimen. In het politiereglement van gemeenten staat dat elke inwoner zelf zijn stoep moet proper houden. Dat betekent in de winter de sneeuw van de stoep ruimen, onkruid trekken en ook zwerfvuil opruimen. 14
Wat kan je zelf doen? Drie dingen die je zelf kan doen rond zwerfvuil om het milieu te verbeteren: (1) Zwerfvuil voorkomen - Zelf geen afval gooien: Een papiertje gooi je in de vuilnisbak of je houdt het bij tot je een vuilnisbak tegenkomt of tot je thuis bent en gooit het daar in de vuilnisbak. - Afval oprapen: Raap jij al eens een blikje op dat voor je huis ligt? Of raap je eens een papiertje op als je naar school wandelt? Een kleine moeite, maar het geeft je een goed gevoel. - Met je klas kan je een zwerfvuilactie doen rond je school. Van Incovo krijg je hiervoor gratis grijpers, zakken, handschoenen. Je zal merken dat zwerfvuil opruimen leuk is. (2) Afval verminderen of hergebruiken - Je kan zelf je afval beperken door een brooddoos of drinkbus te gebruiken. - Je kan producten hergebruiken, bijvoorbeeld je leeg plastieken flesje opnieuw vullen met water en meerdere keren gebruiken. (3) Goed sorteren Papier gooi je in de papiermand. Een plastic flesje in de pmd-zak. Afval dat gesorteerd wordt gaat naar de recyclagefabriek in plaats van naar de verbrandingsoven. Afval dat gerecycleerd wordt, wordt opnieuw gebruikt voor nieuwe spullen. Zo sparen we grondstoffen, verminderen we de afvalberg en verbeteren we het milieu. 15
Extra: zwerfvuil en sluikstort LEERDOEL: De leerling maakt kennis met de begrippen afval, zwerfvuil en sluikstort. De leerling leert wat te doen met zijn afval en kent de taak van Incovo. De leerling kent de invloed van zwerfvuil op de omgeving en denkt na over waarom mensen zwerfvuil gooien. INLEIDENDE DISCUSSIEOEFENING: Wat is afval? Geef enkele voorbeelden (+/ - 5 min.). Bij de discussie zijn verschillende benaderingen mogelijk voor de term afval. Afval is een voorwerp dat je kwijt wil, dat je wil weggooien. Vaak is het een verpakking, maar niet noodzakelijk. Afval kan ook een heel product zijn (vervallen voedsel), een defect voorwerp (defect elektronisch toestel) of werkelijk een kapot voorwerp (bv gebroken vlak glas, kledingstukken met gaten erin). Afval is de vuiligheid die je op straat, in de berm, het bos ziet. Dat heet dan zwerfvuil of sluikstort. Afval is wat de afvalwagen van Incovo ophaalt aan je deur of wat je zelf naar het recyclagepark van Incovo kan brengen. Wat is en doet Incovo? Incovo is een afvalintercommunale. Dat betekent dat Incovo zorgt voor het afval van alle inwoners. Dat doet ze in totaal voor vijf gemeenten: Vilvoorde, Zemst, Machelen, Londerzeel en Meise. Wat doet Incovo precies rond afval? (1) Incovo haalt afval op bij de mensen thuis. De witte afvalwagens rijden door alle straten en nemen het afval mee dat inwoners aanbieden op de stoep. De afvalophalers halen vier afvalsoorten op: 1) bruine zakken met restafval, 2) blauwe zakken pmd, 3) papier-karton en 4) groente-, fruit- en tuinafval (gft). (2) Incovo voorziet in elke gemeente waar ze werkt een plaats waar mensen zelf afval kunnen brengen. Dat is het recyclagepark. 16
DISCUSSIEOEFENING: Wat is het verschil tussen zwerfvuil en sluikstort? (+/- 15 min.) (1) Schrijf het woord zwerfvuil links op bord. Schrijf sluikstort rechts. (2) Discussie openen: Wat zie je zoal op straat aan afval? Alles wat leerlingen opnoemen aan zwerfvuil links onder zwerfvuil noteren. Alles wat ze opnoemen aan sluikstort rechts onder sluikstort noteren. -Zwerfvuil is oa.: sigarettenpeuken, kauwgom, etensresten, blikjes, plastic flesjes, tickets, papieren zakjes, kranten, tijdschriften -Sluikstort is oa.: dichtgeknoopte zakjes met afval van thuis, volle afvalzakken maar in een foute of niet-reglementaire zak bv in een zwarte zak, Brusselse zak, matras, koelkast, bouw- en sloopafval: hopen grasafval of ander groenafval (takkensnoeisel) dat in de berm of op braakliggende percelen wordt gegooid, (3) Op basis van wat er aan voorbeelden staat, formuleer je samen de definitie van zwerfvuil en sluikstort: Zwerfvuil op straat -Kleine stukjes afval -Afval dat op straat ontstaat (bv. broodje eten, blikje drinken op een bankje) -Nonchalant, zonder bij stil te staan gegooid -Mensen weten meestal wel dat het weggooien niet mag -Mensen gooien het niet met voorbedachten rade Sluikstort op straat -Grotere stukken afval -Afval dat meestal niet op straat ontstaan is -Doelbewust dumpen van afval -Mensen weten goed dat het niet mag -Mensen gooien het met voorbedachten rade, dus bewust en met kwaad opzet 17
DISCUSSIEOEFENING: Verschil tussen afval van thuis en afval op straat? Stel je leerlingen twee vragen: - Wat doe jij als je thuis bent en je hebt je appel opgegeten? - Wat doe jij als je op straat op een bankje zit en je hebt net je appel opgegeten? Formuleer het onderscheid tussen afval dat je thuis hebt en afval dat je op straat krijgt. Heb je op straat afval? Gooi het in de straatvuilbak of neem het mee naar huis. Mag afval op de grond? In geen geval! Afval dat op de grond (berm, park, bos ) belandt is zwerfvuil. Zwerfvuil gooien is verboden. Het wordt beboet met zwerfvuilboetes. Heb je thuis afval? Gooi het thuis in de juiste vuilnisbak. Op de ophaaldag zet je het op de stoep en neemt de afvalwagen van Incovo het afval mee. Mag afval van thuis in de straatvuilbak? In geen geval! In een straatvuilbak mag enkel afval dat ontstaat terwijl je je op straat bevindt. Afval van thuis in of naast de straatvuilbakjes gooien, is sluikstorten. Dit wordt bestraft met sluikstortboetes (steeds meer dan 100 euro). Besluit: Er is een groot verschil tussen wat we moeten doen met afval dat we op straat hebben en afval dat we thuis hebben! Afval dat we op straat hebben MOET in de straatvuilbak (of meenemen naar huis). Maar afval dat we thuis hebben MAG NIET in de straatvuilbak. Dat moet thuis in de vuilnisbak. 18
Extra: Plastic soep Watervervuiling en plastic soep Wat gebeurt er als je een plastic flesje op straat gooit en niemand ruimt het op? De wind waait het afval weg. Het komt zo in beken en rivieren terecht en gaat naar zee. Door de stromingen in de oceanen drijft het plastic afval naar elkaar toe. Het vormt drijvende eilanden van afval: plastic soep. Plastic soep bestaat voor 13% uit plastic flessen, voor 9% uit plastic zakken en verder uit een mix van speelgoed, vislijnen en landbouwplastic. Door verwering, zonlicht en golfslag valt dit plastic uit elkaar in kleine stukjes: plastic flakes. Deze afvaleilanden worden steeds groter. In de Stille Oceaan is zo n gebied dat tweemaal zo groot is als de Verenigde Staten. Een echt probleem dus! Maar er wordt ook naar oplossingen gezocht. Enkele voorbeelden: (1) Een jonge Nederlander Boyan Slat ontving in 2016 een subsidie van 1,5 miljoen euro. Hij bouwt hiermee een zuiveringsinstallatie die plastic uit het water kan vissen. Zijn doel is de plastic soep in de oceanen tegen te gaan. (2) Een Belgisch bedrijf dat ecologische kuisproducten verkoopt, doet vanaf oktober 2016 afwasmiddel in een speciale fles. De fles is gemaakt van gerecycleerde plastiek en 10% ervan is plastic dat is opgevist uit onze waterwegen (http://be.ecover.com/nl/waarom-ecover/oceanplastic/). (3) Het Duitse sportmerk Adidas zet zich in voor de oceanen. Vanaf 2016 zal het plastic afval uit zee recycleren tot een materiaal dat kan worden gebruikt bij de productie van kleding en schoenen. Ze hebben ook al in 2015 beslist om het gebruik van plastic zakken in hun winkels wereldwijd te verminderen. MEDIA-ONDERSTEUNING : Leermateriaal over plastic en vervuiling Site voor leerkrachten basisonderwijs: http://plasticsoupfoundationjunior.org/leerkracht/ 19
MEDIA-ONDERSTEUNING: Plastic soep, invloed van plastic op dieren, water en het milieu. In het kader van de Zapp Your Planet Plasticweek van 31 maart tot 4 april 2014 maakte Het Klokhuis elke dag een 15 minuten durende fimpje over plastic. http://www.hetklokhuis.nl/onderwerp/plastic/1/ 31/3/2014 - Het kantoor 133 Een speciale Kantooraflevering voor de Zapp Your Planet Plasticweek. Timo droomt van een wereld waarin hij zich geen zorgen moet maken over het afval dat hij weggooit. Verder wordt uitgelegd dat een deel van ons afval terecht komt in de oceaan. Met ernstige gevolgen. http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/2612/het%20kantoor%20133 01/04/2014 Plastic soep Een aanzienlijk deel van het plastic zwerfvuil eindigt in de oceaan. Nienke reist naar Australië om te zien wat dat voor gevolgen heeft de natuur daar. Samen met onderzoekers gaat ze 'plastic vissen'. Vooral de allerkleinste deeltjes blijken overal aanwezig. http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/2613/plastic%20soep 2/04/2014 Plastic en dieren Nienke gaat naar Australië om te kijken waarom 'plastic soep' precies zo bedreigend is voor de dieren. Ze bezoekt een opvangcentrum voor 'plasticslachtoffers'. http://www.hetklokhuis.nl/tvuitzending/2614/plastic%20en%20dieren 3/4/2014 Plastic We maken ieder jaar 280 miljard kilo plastic! Maar hoe wordt plastic gemaakt? Kunnen we zonder? Zijn er alternatieven? Nienke legt uit hoe dit superhandige maar milieubelastende materiaal in elkaar zit. http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/2615/plastic 4/04/2014 Plastic recycling Nienke onderzoekt wat er in een gemiddelde afvalzak zit. Met verrassende resultaten! Zo'n 80 procent van de inhoud kan worden gerecycled. Ook plastic. Maar omdat er zo veel verschillende soorten plastic bestaan is dat niet gemakkelijk. Nienke bezoekt een grote plastic sorteerinstallatie en een onderzoeker die van plastic weer olie kan maken! http://www.hetklokhuis.nl/tv-uitzending/2616/plastic%20recycling Extra: Liedjes https://schooltv.nl/video/vuilnisman-aan-zee-zing-mee-met-dit-liedje/ => over plastic soep https://schooltv.nl/video/de-afvalrap-anic-en-anouar-rappen-over-afval/ => over zwerfvuil en afbraaktijden 20
Extra: Verpakkingen kan je vermijden DISCUSSIEOEFENING : Wat met verpakkingen? (+/- 15 minuten). Bespreek met de leerlingen de stelling hieronder. Wat kunnen oplossingen zijn? Het meeste zwerfvuil bestaat uit verpakkingen. Bijna alle producten zijn verpakt. Verpakkingen hebben ook hun nut: voedselveiligheid, informatie op de verpakking, bescherming Maar verpakkingen kunnen zwerfvuil worden. Wat denk je van de stelling: Helaas gebruiken we de meeste plastic verpakkingsmaterialen slechts éénmalig. Bron: BioFutura, groothandel in duurzame verpakkingen Deze stelling klopt voor sommige producten, bijvoorbeeld: bananen in een plastic zakje. We gebruiken de verpakking maar één maal, namelijk om het product veilig van de supermarkt te vervoeren naar huis. Thuis dient de verpakking tot niets meer en gooien we het plastic in de vuilnisbak. Dit oplossen is niet gemakkelijk. Je vindt nu eenmaal weinig onverpakte producten. Wat kan je toch doen? (1) Plastic sorteren en recycleren. Plastic flessen kunnen in de pmd-zak. Plastic folies en harde plastic mogen gratis naar het recyclagepark. (2) In grote steden ontstaan verpakkingsvrije winkels. Daar kan je producten kopen zonder afval. De eerste verpakkingsvrije winkel opende in 2014 in Antwerpen (Robuust), daarna volgden heel wat andere steden (Leuven, Gent, Brussel, Mechelen, Vilvoorde..) Hoe werkt het? Je brengt naar deze winkel je eigen potje mee. Dit wordt leeg gewogen en het gewicht wordt met een sticker op je potje gekleefd. Daarna vul je het met pasta, rijst, noten of iets anders en wordt het aan de kassa opnieuw gewogen, maar nu vol. Van het totaalgewicht wordt het gewicht van je lege verpakking afgetrokken. Dat betekent dat je enkel betaalt voor de inhoud. En afval? Dat heb je mooi niet! 21
Bijlagen: LESONDERSTEUNING bij discussie-, klassikale en individuele oefeningen 1. Propere en vuile plekken foto s voor de discussieoefening... 21 2. Zwerfvuil en zieke dieren foto s voor de discussieoefening... 24 3. Afbraaktijden Hoe lang blijft afval liggen? tijdslijn voor klassikale oefening... 27 22
DISCUSSIEOEFENING: Propere en vuile plekken. Welke impact heeft een propere of een vuile plek op het gevoel van mensen. Welke invloed heeft het op het gedrag van mensen (+/- 15 min.) Toon een foto van een vuile plek, vraag de leerlingen hoe ze zich voelen bij het zien van deze foto (noteer links op bord). Toon een foto van dezelfde plek die er heel proper bij ligt. Noteer hoe leerlingen zich nu voelen (rechts op bord). Toon de leerling een plek met zwerfvuil en vraag wat ze ervan vinden. Vertel de leerlingen dat dit een echte foto is genomen in het werkingsgebied van Incovo (een wijk in Wezembeek-Oppem). Zo is het soms echt! Toon leerlingen de foto van een rivier met zwerfvuil en vraag wat ze ervan vinden. Vertel de leerlingen dat dit geen foto is uit een ander continent of zo. Dit is een foto van bij ons in België. Het is een foto van de Maas na een overstroming. 23
24
25
DISCUSSIEOEFENING : Zwerfvuil en zieke of dode dieren. (+/- 15 minuten). Wat kan er gebeuren met de dieren als er afval ligt in de natuur? Wat vind jij ervan? Hoe kunnen we dit oplossen? Toon foto s van zieke of dode dieren door zwerfvuil. Vraag de leerlingen hoe ze zich voelen, wat we kunnen doen, 26
27
28
KLASSIKALE OEFENING: Afbraaktijden - Hoe lang blijft dit stuk afval liggen in de natuur?. Leerlingen leggen afval op een tijdslijn (+/- 15 minuten). De tijdslijn is bijgevoegd als pdf : negen pagina s op A3. Print de pagina s, plak ze met kleefband aan elkaar en leg ze op de grond als een tijdslijn. De tijdslijn gaat van 0 jaar tot 1 miljoen jaar. Als je de tijdslijn meerdere keren wil gebruiken kan je de pagina s best plastificeren. 29