wlandschapsflits 2013-2014 REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND Langs Nete, Dijle, Zenne & Rupel v z
Regionaal Landschap Rivierenland Werken aan natuur & landschap in jouw gemeente! Regionaal Landschap Rivierenland (RLRL) vzw werkt samen met de openruimtegebruikers in de regio (gemeenten, provincie, verenigingen voor natuurbehoud, toerisme, landbouw en wildbeheer) aan projecten rond de thema s landschap en natuur. Met deze Landschapsflits willen we u enerzijds informeren over de acties van het regionaal landschap en anderzijds uw gemeente motiveren om samen met ons nieuwe projecten op te zetten. Elke actie komt tot stand door samenwerking met diverse partners en gebeurt op volledig vrijwillige basis. Iedereen mag suggesties indienen. Aarzel dus niet om samen met Rivierenland de handen uit de mouwen te steken om het landschap te verfraaien, de natuur te ondersteunen en de streekidentiteit verder te ontplooien. Het team van Regionaal Landschap Rivierenland Deze landschapsflits is een uitgave van Regionaal Landschap Rivierenland vzw CONTACTADRES Vrijbroekpark Hombeeksesteenweg 264 2800 Mechelen tel. 015 21 98 53 info@rlrl.be www. rlrl.be VERANTWOORDELIJKE UITGEVER Ankatrien Boulanger, coördinator RLRL vzw REDACTIE Regionaal Landschap Rivierenland vzw 3 FOTO S Elly Vaes, Gilles San Martin, Tim Ghysels, Louis Schoeters, Chantal Deschepper, Erik de Keersmaecker VORMGEVING Regionaal Landschap Rivierenland
Acties in Rivierenland Landschapszorg en kleine landschapselementen 1. Landschapsanimator: De landschapsanimator van Regionaal Landschap Rivierenland geeft dankzij de steun van het Agentschap voor Onroerend Erfgoed advies en een financiële bijdrage aan particulieren, overheden en verenigingen die actief willen meewerken aan landschapszorg en het behoud van klein bouwkundig erfgoed. Hij zorgt voor aanleg en onderhoud van kleine landschapselementen en voert herstel- en verfraaiingswerken uit bij veldkapellen, bakhuizen, oude wegwijzers, grenspalen bunkers, waterputten, erfgoedbomen Een gedetailleerd overzicht van zijn projecten kan u vinden in het jaarverslag van de landschapsaniamtor. Plantactie Brede Zeype Kapel Zoete Naam Jezus 2. Bedrijfsplanner en beheerovereenkomsten: RLRL werkt samen met een bedrijfsplanner van de Vlaamse Landmaatschappij (VLM) die beheerovereenkomsten bij landbouwers promoot. De landbouwer verbindt zich d.m.v. een beheerovereenkomst om gedurende 5 jaar agromilieumaatregelen uit te voeren die de kwaliteit van het milieu, de natuur of het landschap ten goede komen (bv. een streekeigen houtkant onderhouden, een perceelsrand onbemest laten, enz). De landbouwer ontvangt hiervoor een vooraf bepaalde vergoeding. De bedrijfsplanner stelt samen met de landbouwer vrijblijvend een bedrijfsplan op waarin een overzicht te vinden is van alle mogelijkheden voor zijn/haar bedrijf. Landschapsflits 2013-2014 1
3. Autochtone bomen en struiken: Om het erfelijk materiaal van autochtone bomen en struiken in onze streek te behouden, organiseert RLRL jaarlijks zaadoogstacties op de zeldzame overgebleven autochtone groeiplaatsen. Het beheer en bescherming van deze locaties zijn prioritair, gezien slechts 5% van ons groen nog streekeigen is. De promotie verloopt via het kwaliteitslabel Plant van Hier. 5. Hagen en houtkanten: Om het landschap te herstellen en verfraaien, kunnen inwoners, overheden of organisaties die hagen of houtkanten willen aanplanten, beroep doen op RLRL voor de aankoop van autochtoon plantgoed. RLRL betaalt 70% van de kostprijs terug. In 2013 werden er meer dan 20500 stuks aangpelant. 7. Buiten-gewone plekjes Groene plekjes zijn essentieel voor welzijn en gezondheid. Met het PDPO-project Buiten-gewone plekjes gingen de Antwerpse regionale landschappen samen met de deelnemende gemeenten en hun inwoners in 2013 op zoek naar plekjes die een groene opknapbeurt konden gebruiken. Er werden meer dan 300 plekjes aangemeld waarvan er, na een publieke stemwedstrijd, 50 daadwerkelijk zullen worden gerealiseerd. Meer info via www.buitengewoneplekjes.be 6. Knotboom zoekt kachel: Knotbomen zijn typisch voor ons landschap, maar vergen een nauwgezet onderhoud. Niet elke eigenaar heeft hiervoor de tijd, het materiaal en de kennis. Daarom komt het Rivierenlandknotteam vakkundig deze bomen snoeien in ruil voor het brandhout. In 2012, bij de opstart van het project hebben we 30 knotters opgeleid. In 2013 werden opnieuw 30 mensen onderricht aangezien het aanbod van de te knotten bomen significant toenam. Het knotteam heeft ondertussen een 900-tal knotbomen (knoteiken en knotwilgen) geknot. 2 Knotboom zoekt kachel
poelenmonitoring graafwerken poel 7. Poelen: Poelen zijn landschappelijke parels en tevens waardevolle minibiotopen die onmisbaar zijn voor tal van insecten, amfibieën en waterplanten. Sinds 2010 werden in Rivierenland 38 poelen aangelegd en hersteld. Daarnaast organiseren wij de cursus: hoe onderhoud ik mijn poel en besteden wij heel wat aandacht aan de nazorg en monitoring van ons poelennetwerk dat elk jaar verder wordt uitgebreid. 8: Fauna-akkers: Fauna-akkers verhogen de natuurwaarde van maïs- en monocultuurakkerranden. Zaadmengsels met diverse nectar-, blad-, zaad- en knolgewassen bieden het hele jaar voedsel en een schuilplaats aan een brede groep van insecten, vogels en zoogdieren. Met dit project betrekken we actief de jacht- en landbouwsector. In 2012 en 2013 werden er 22 hectare fauna-akkers ingezaaid (verdeeld over 5 verschillende mengsels). 9. Hoogstamboomgaarden: RLRL wil het landschap, dat vroeger rijk was aan hoogstamboomgaarden, herwaarderen zodat de lokale fruitvariëteiten niet verloren gaan. Inwoners, overheden of organisaties kunnen op ons beroep doen voor de aanleg en het herstel van hoogstamboomgaarden. Daarnaast organiseren wij ook infosessies zoals: stappenplan naar een ecologische boomgaard, fruithagen en de boomgaard als biotoop. Eigenaars van hoogstamfruitbomen kunnen hun fruit door de mobiele sappers laten persen tot heerlijk sap. Landschapsflits 2013-2014 3 mobiele sappers fauna-akker
Soortenbescherming Landschapsflits 2013-2014 10. Zwaluwen: Om de achteruitgang in het zwaluwenbestand tegen te gaan, krijgen inwoners met een geschikte locatie gratis kunstnesten en mestplankjes voor boerenzwaluw, huiszwaluw en gierzwaluw. Daarnaast stellen we een zwaluwtentoonstelling ter beschikking, bouwen we een oeverzwaluwenwand en organiseren we workshops voor scholen. kunstnest boerenzwaluw 11. Amfibieën: Heel wat padden, kikkers en salamanders sneuvelen tijdens hun voorjaarstrek op onze wegen. Elke RLRL-gemeente kreeg een complete overzetkit om de amfibieën veilig de straten over te helpen. 12. Vlinders: Om zeldzame vlindersoorten als de bruine vuurvlinder en de sleedoornpage te beschermen, stimuleert RLRL eigenaars van percelen waar deze vlinders voorkomen om hun graslanden vlindervriendelijk te beheren een fauna-akker in te zaaien. In de toekomst willen we ook andere soorten belichten. 13. Otter en bever: De hernieuwde aanwezigheid van deze twee dieren was het signaal om het belang van een evenwichtige natuur in ons rivierenlandschap verder te ondersteunen. In 2013 ontworpen we een permanente otterbevertentoonstelling, een interactief wandeltraject en een educatief bevereiland. Otter-bevertraject 14: Wilde bijen: Bijen vervullen een sleutelrol in de natuur. Ze zijn erg belangrijke bestuivers van wilde planten en heel wat land- en tuinbouwgewassen. Om deze bedreigde diersoort te helpen moedigen we landbouwers en grondeigenaars aan een fauna-akker in te zaaien en hagen, heggen en houtkanten aan te planten en een bijenhotel te plaatsen. Verder organiseren we in samenwerking met de gemeenten ook infoavonden over deze bijzondere insecten. Plaatsing bijenhotel
15. Opleidingen, vormingen, tentoonstellingen en infodagen: Door te leren over natuur en landschap krijgen mensen meer besef van het belang van natuur- en landschapsbehoud. Daarom organiseert RLRL cursussen, studiedagen en vormingen rond natuur en landschap in samenwerking met haar partners. De cursussen poelonderhoud, knotten, fruitvariëteiten, hagen, heggen, houtkanten, Rivierkenner, Bij- wordt hoofdzaak en zomersnoei zijn hiervan maar enkele treffende voorbeelden. Daarnaast hebben wij in 2013 zowel een reizende zwaluwtentoonstelling ontworpen als een otter-bevereiland met als doel schoolkinderen op een speelse manier te prikkelen met het landschap en haar fascinerende bewoners. Ook het project Vergroening op school i.s.m. MOS (milieuzorg op school) wil kinderen de kans geven om ook binnen de schoolmuren te genieten van- en te leren over speelnatuur door wilgenhutten te vlechten, bijenhotels te plaatsen en aanplantingen te verzorgen. Vergroening op school 16. Bruggen bouwen: Naast educatieve activiteiten voor het brede publiek proberen wij ook gericht cursussen te organiseren voor actoren die reeds werkzaam zijn in het landschap. Het project Onbekend Onbemind versterkt bijvoorbeeld het draagvlak voor agrarisch natuurbeheer bij landbouwers. Via excursies en infosessies werden de natuursector en de landbouwsector met elkaar verbonden en werd er gekeken hoe deze samen hun werking kunnen versterken met het oprichten van agrobeheergroepen als prima voorbeeld. Landschapsflits 2013-2014 Onbekend Onbemind Excursie Rivierkenner Otter-bevertentoonstelling
Landschapsflits 2013-2014 Natuurrecreatie 17. Wandelbox Rivierenland: bundelt wandelnetwerken en wandelgebieden zodat je vlot heel Rivierenland kan (her)ontdekken. De wandelbox bestaat uit: Wandelgebied Pallieterland bevat 29 unieke lussen aan de rand van de Antwerpse Kempen in Lier, Nijlen, Putte, Berlaar en Heist-op-den-Berg. Onderweg kom je onder andere vergeten bunkers, rustieke hoeves, oerbossen, forten, kapelletjes en molens tegen, elk met een eigen verhaal dat mooi wordt geïllustreerd in het bijhorende inspiratieboekje. Wandelgebied Rivierenland bied je een variatie aan unieke stukjes Bonheiden, Sint-Katelijne-Waver en Mechelen. Highlights zijn de prachtige Beneden-Dijlevallei, het typische tuinbouwlandschap in het hart van de Groentestreek en de restanten van het vroegere uitgestrekte Waverwoud. Wandelnetwerk Rivierenland rijgt de mooiste landschappen van Mechelen, Willebroek, Niel, Boom, Rumst en een stuk Sint-Katelijne-Waver aan elkaar tot een netwerk van 310 km wandelpaden, verbonden door knooppunten. Wandelnetwerk Kempense Netevallei voegt 340 km wandelplezier toe aan de reeds bestaande wandelnetwerken. De trajecten langs de knooppunten vind je terug op het grondgebied van Lier, Berlaar, Nijlen, Heist-op-den-Berg, Herenthout en Hulshout. Deze kaart, een realisatie van Toerisme Provincie -Antwerpen is complementair aan de wanddelussenkaart indeze gemeenten. Otters en bevers op het spoor 6 Infostand - verkoop wandelbox
Wandellussen en landschapsbelevenissen 18. Themalussen: RLRL werkte samen met wandelclubs, de betrokken gemeenten, natuurverenigingen en toeristische diensten volgende suggestielussen uit: De Groene Longen Wandeling, de Rupelkleiroute., de Vallei van de zenne, dwars door het Hombeeks Plateau en het otter-beverpad, knagende vragen scherpe antwoorden. 19. Landschapsbelevenissen 1 & 2: Deze fietstochten met bijbehorende brochure waarin een kaartje en allerlei haltes in het landschap met tekst en uitleg beschreven worden (landbouwbedrijven, natuurgebieden, monumenten, landschapselementen, kastelen, hoven, ) zijn een draagvlakverbredingsproject tussen de natuur- en landbouwsector. 20. Speelbossen: RLRL brengt de speelzones en -bossen in kaart voor het werkingsgebied, moedigt kinderen en jeugd aan om terug meer contact met de natuur en het bos te zoeken, promoot de toegankelijkheid van de bossen in Rivierenland en zorgt verder ook voor de inrichting van de speelbossen. Communicatie 21. Landschapskrant, website en e-nieuwsbrief: Tweemaal per jaar krijgen de inwoners van RLRL een landschapskrant in de bus (RLRL verzorgt de redactie, layout, druk en bedeling). Deze landschapskrant staat boordevol informatie over de lopende projecten, oproepen tot deelname aan acties en activiteiten, een kalender en een landschapsquiz. Ook op onze website (www.rlrl.be) is heel wat informatie terug te vinden. Daarnaast versturen we ongeveer 6 maal per jaar een elektronische nieuwsbrief. We benutten verder ook de kanalen van onze partners en hebben een facebookpagina en een twitteraccount. 10 7
22. Publieksevenementen: RLRL levert op diverse publieksevenementen een variabele bijdrage. Dit kan (mede-)organisatie van een activiteit zijn, een inhoudelijk uitgewerkte stand of een algemene infostand. In 2013 nam RLRL deel aan onder meer de Heistse Landbouwdag, de Scheldehappening, de Erfgoeddag met een speciale getijdenboottocht over Dijle en Rupel, de Hoevefeesten, de voorstelling van de wandelbrochure de Vallei van de Zenne, een zwaluwenfietstocht en vele andere evenementen. In 2012 organiseerden we voor de eerste keer samen met onze partners ons eigen 4riVIERENfestival. Hiermee beogen we een ruim publiek en beklemtonen we de streekidentiteit en de betrokkenheid van de bewoners bij hun landschap. In 2013 organiseerden wij dan weer het Otter-beverfestival naar aanleiding van het opnieuw opduiken van deze twee symboolsoorten in ons landschap. REGIONAAL LANDSCHAP RIVIERENLAND strekt zich uit over 15 gemeenten langs de benedenlopen van de rivieren Nete, Dijle, Zenne, Rupel en Schelde. De machtige waterlopen kronkelen er doorheen een lappendeken van landschappen: Kleinere beekvalleien, talloze waterplassen, dorpskernen, uitgestrekte akkers en velden, heidegebieden, oude bossen en kleiputten. Samen met de gemeenten, provincie, natuurverenigingen en verenigingen voor toerisme, landbouw en wildbeheer ontplooien we acties om deze typische landschappen te beschermen en te verfraaien, en de inwoners hierbij te betrekken. 8
Team Ankatrien Boulanger Wnd coördinator Tim Ghysels Landschapsanimator Joke Maes Projectmedewerker natuur & recreatie Landschapsflits 2013-2014 Bart Vermylen Medewerker pers & communicatie Elly Vaes Projectmedewerker natuur en landschap Els Peeters Administratief medewerker Charlotte De Wit Projectmedewerker Buiten-gewone plekjes Katrien Proost Bedrijfsplanner Moïra Heyn Brugmedewerker Antwerpse Regionale Landschappen DANKZIJ DE FINANCIËLE STEUN VAN Agentschap voor Natuur en Bos, Provincie Antwerpen, Stad Mechelen, Stad Lier, gemeenten Niel, Boom, Rumst, Willebroek, Sint-Katelijne-Waver, Bonheiden, Putte, Berlaar, Nijlen, Heistop-den-Berg, Duffel, Hemiksem en Schelle