STUK 688 (2017-2018) Nr.1 VLAAMSE GEMEENSCHAPSCOMMISSIE DE RAAD ZITTING 2017-2018 14 NOVEMBER 2017 Het Brussels bibliotheekbeleid Commissie voor Cultuur, Jeugd en Sport van dinsdag 14 november 2017 SAMENVATTEND VERSLAG Hebben aan de werkzaamheden deelgenomen: Vaste leden: de heer Jef Van Damme, voorzitter, de heer René Coppens, mevrouw Annemie Maes, mevrouw Cieltje Van Achter Ander lid: de heer Paul Delva 1519
- 2 - Dames en Heren, De Commissie voor Cultuur, Jeugd en Sport organiseerde op 14 november 2017 een vergadering omtrent De visietekst over het Brussels bibliotheekbeleid. De heer Dirk Broekaert, mevrouw Anne Tissen en de heer Patrick Vanhoucke, Algemene directie cultuur, jeugd en sport van de VGC, gaven een toelichting bij de visietekst. De heer René Coppens wordt aangeduid als verslaggever. 1. Toelichting door de heer Dirk Broekaert, directeur Algemene directie cultuur, jeugd en sport Alvorens in te gaan op de toekomst, wordt het verleden en de huidige context waarin wordt gewerkt geschetst. De aanzet voor het huidige bibliotheekbeleid werd in 2001 gelegd in het decreet lokaal cultuurbeleid. Hierin werd de ambitie geuit om o.a. in alle Brusselse gemeenten een lokaal cultuurbeleid en een Nederlandstalige bibliotheek te ontwikkelen. In de periode vooraf bestond de HOB (Hoofdstedelijke Openbare Bibliotheek) en werd binnen de VGC een fragmentarisch beleid gevoerd inzake de bibliotheken. In 2001 gebeurt de ontwikkeling nog vanuit de HOB onder aansturing van de VGC. In 2006 wordt een gemeenschappelijk bibliotheeksysteem met een gemeenschappelijke catalogus en een gemeenschappelijke lenerspas ontwikkeld. Het huidige Streekgericht Bibliotheekbeleid integreert in 2011 volledig binnen de administratie. In datzelfde jaar wordt vzw Muntpunt opgericht met als belangrijkste taak de ontwikkeling van een grootstedelijke bibliotheek. Ze maakt tevens deel uit van het bibliothekennetwerk. Vanaf 2011 komt er een meer geïntegreerde aanpak van het bibliotheekbeleid. Er wordt niet alleen aandacht besteed aan het technische aspect, maar inhoudelijk wordt meer gefocust op educatie, leesbevordering, mediawijsheid, Het is de ambitie dit in de toekomst aan te houden. Op inhoudelijk vlak is de visietekst hier een mooi voorbeeld van. Nu staan de bibliotheken vooral voor een technische uitdaging. De bibliotheeksystemen van de verschillende Vlaamse provincies gaan op in een eengemaakt bibliotheeksysteem (EBS) en de VGC heeft hierop ingetekend. Wat het bibliotheekbeleid momenteel doet, kadert in de eerste plaats in het Convenant VGC Vlaamse Gemeenschap, dat geschreven werd naar aanleiding van het Lokaal Cultuurbeleid (1 januari 2014-31 december 2018). De VGC heeft 2 opdrachten meegekregen: - Het organiseren van een laagdrempelige bibliotheek ( ) via de organisatie van de grootstedelijke openbare bibliotheek door Muntpunt VZW. - Het organiseren van het Streekgericht Bibliotheekbeleid met inbegrip van de uitbouw van een gevangenisbibliotheek in Brussel.
- 3 - Er wordt ook aan de VGC gevraagd om maximale synergieën na te streven tussen de doelstellingen en de werking van het lokaal cultuurbeleid, het cultuurcentrum Brussel en de lokale bibliotheken. Dit wordt verder geconcretiseerd: - stimuleren van de oprichting gemeentelijke bibliotheken (nu 19 gemeentelijke bibliotheken), - mogelijkheden bieden tot differentiatie en vernieuwende initiatieven, rekening houdend met de lokale omgeving, - initiatieven nemen die schaalvergroting bevorderen, meer bepaald via geautomatiseerd bibliotheeksysteem en door het stimuleren, begeleiden en ondersteunen van samenwerkingsverbanden tussen de bibliotheken, - versterken van het netwerk via het creëren van betrokkenheid bij globale denk- en doeproces - stimuleren van inhoudelijk debat over bibliotheken de komende jaren, waarbij digitale en fysieke bibliotheek onlosmakelijk met mekaar zijn verbonden, - samenwerking aan interbestuurlijke projecten zoals bibliotheekportalen, - uitbouw gevangenisbibliotheek (in samenwerking met de gemeente Sint- Gillis). Daarnaast is er ook een overeenkomst tussen de VGC, de Vlaamse Gemeenschap en Muntpunt, waarin de missies van Muntpunt zijn opgenomen. Muntpunt concretiseert zich ook als proeftuin voor het netwerk van de Brusselse bibliotheken, waardoor ze als grootste openbare bibliotheek van het netwerk van Brusselse Nederlandstalige openbare bibliotheken, in overleg specifieke functionaliteiten binnen het gemeenschappelijke bibliotheeksysteem kan (laten) implementeren. De spreker maakt even een zijsprong in zijn discours en verwijst naar het Strategisch Meerjarenplan Cultuur, Jeugd en Sport. Het bevoegde VGC-collegelid heeft gekozen om een geïntegreerd Strategisch Meerjarenplan te maken. Alle onderdelen van het beleid staan hierin vermeld. In zijn uiteenzetting verwijst hij naar een website die de VGC-administratie gebruikt om zelf te monitoren hoe het zit met de uitvoering van het Strategisch Meerjarenplan, maar het streeft geen volledigheid na. Het beoogt vooral het inzichtelijk maken van de doelstellingen en hoe deze worden gerealiseerd in de praktijk. Het Strategisch Meerjarenplan is opgebouwd rond: - Een radar voor innovatie, creatie en vernieuwing, - We vinden en binden, - We (onder)steunen en leunen, - Meer en betere ruimte, - Communicatie, - Kwaliteitszorg. Een radar voor innovatie, creatie en vernieuwing Hier zitten 3 strategische doelstellingen achter: mensen betrekken bij het beleid, kinderen en jongeren als prioritaire doelgroep en intersectorale samenwerking. Een manier om mensen te betrekken bij het beleid was bv. het organiseren van een wedstrijd waarbij aan kinderen en jongeren werd gevraagd hoe zij de bibliotheek van de toekomst zien.
- 4 - Bij de 2 de operationele doelstelling wil men de ondernemerszin van kinderen en jongeren versterken. Dit werd gedaan door onder andere A fond te lanceren, waarna in het Voltairepark een pop-upbibliotheek gerealiseerd werd. De 3 de doelstelling was de intersectorale samenwerking. Een voorbeeld hiervan is Muntpunt op de kaart zetten als netwerk van spelers doorheen de stad. We vinden en binden Dit heeft alles te maken met het betrekken van mensen bij het VGC-aanbod. De eerste doelstelling was meer Brusselaars bereiken. Belangrijk is ook het aanbod voor mensen met een functiebeperking. De bibliotheken hebben bv. luisterboeken aangekocht. De laatste operationele doelstelling is de realisatie van een bibliotheek in de gevangenis van Sint-Gillis. Er wordt hiervoor nauw samengewerkt met de gemeente Sint-Gillis. Kinderen en jongeren worden onder vinden en binden ook specifiek benoemd. Binnen het bibliotheekwezen wordt dit duidelijk door projecten zoals Smartbib en projecten waarbij het mediagebruik van kinderen wordt gestimuleerd. Een andere prioritaire doelgroep zijn mensen in armoede. Met betrekking tot het bibliotheekbeleid wordt momenteel nagegaan hoe de Paspartoe kan worden gekoppeld aan de gemeenschappelijke bibliotheekkaart. Mensen van etnisch-culturele minderheden zijn ook een apart gedefinieerde doelgroep. In Sint- Gillis, Sint-Joost-ten-Node en Sint-Jans-Molenbeek werd onlangs een Arabische collectie in de bibliotheek opgenomen. Ten slotte zijn ook de vrijwilligers van de bibliotheken als aparte doelgroep opgenomen in het Strategisch Meerjarenplan. We (onder)steunen en leunen Bij Ondersteunen en leunen behoren onder andere alle sectorspecifieke doelstellingen die te maken hadden met het bibliotheekbeleid. De VGC heeft ook sterk ingezet op de vorming van bibliotheekmedewerkers. Meer en betere ruimte Een belangrijke doelstelling gaat over de multifunctionele ruimten en het meervoudig gebruik ervan. Er werd bv. nagegaan hoe een bibliotheek meer op maat van kinderen of op maat van gezinnen met kinderen kan worden gemaakt.
- 5 - Communicatie De Brusselaar moet de VGC meer leren kennen als een converserende overheid. Een voorbeeld hiervan zijn bibliotheken die een Twitter- of Facebookaccount hebben. De 2 de doelstelling is het voorbeeld van laagdrempelige communicatie, namelijk het traject dat werd afgelegd rond de vorming van baliemedewerkers. De 3 de doelstelling heeft betrekking op het informatieknooppunt. De laatste doelstelling heeft betrekking op de plaats van het Nederlands in de meertalige context. In bibliotheken bestaan er projecten rond de toeleiding van anderstaligen. 2. Toelichting door mevrouw Anne Tissen, coördinator Streekbeleid Bibliotheekbeleid Mevrouw Anne Tissen geeft een korte toelichting over wat Streekgericht Bibliotheekbeleid doet. Het Streekgericht Bibliotheekbeleid ondersteunt het netwerk van 19 gemeentelijke bibliotheken en Muntpunt. Er is een gemeenschappelijke website, een gemeenschappelijke catalogus, een gemeenschappelijke lenerspas, maar geen gemeenschappelijke tarieven en geen gemeenschappelijke reglementen. Op bibliotheek-technisch vlak is er eenzelfde bibliotheeksysteem, wordt de publiekscatalogus centraal beheerd en er is een helpdesk beschikbaar. Inhoudelijk komen binnen het netwerk vooral de volgende thema s aan bod: visie, collectie, mediawijsheid, diversiteit, leesplezier, leesbevordering, communicatie, overleg en vorming. Voorbeelden van enkele projecten: - Leeslijn (0-18 jaar) - Boekenbende aan Huis (20 jaar / publicatie) - Brussels Reads Aloud (meertalige voorleesuurtjes) - Boekstart (0-3 jarigen) - Lokale collectieplannen - Opstart Arabische collectie in 3 bibliotheken - Nocturne (samenwerking Franstalige bibliotheken) - Opstellen van een visietekst. In 2013 heeft Locus, de voorganger van Cultuurconnect, een traject beëindigd en het resultaat hiervan was de publicatie 'Bib 2020, bibliotheken in de toekomst. Het Streekgericht Bibliotheekbeleid heeft deze tekst als basis genomen om na te gaan waar de Brusselse bibliotheken momenteel staan. Dit was de start van het denkproces voor de visietekst. Binnen het netwerk is een denktank actief, bestaande uit 10 bibliothecarissen. Het resultaat van deze denktank wordt steeds afgetoetst bij alle bibliotheken.
- 6-3. Toelichting door de heer Patrick Vanhoucke, Adjunct van de directeur, verantwoordelijke Digitale Bibliotheek 3.1. Missie Met de visietekst werd vertrokken vanuit een missie voor de Brusselse bibliotheken. De Brusselse bibliotheken maken de Brusselaars sterker, duiden en verbinden en zetten in op leesplezier. De Brusselse bibliotheken maken de Brusselaars sterker Dit betekent dat de bibliotheken gidsen zijn voor de burger in de digitale informatiemaatschappij. Bibliotheken zijn ook huizen van vertrouwen waar mensen terechtkunnen voor objectieve, neutrale, betrouwbare informatie. Bibliotheken zetten in op een inclusieve benadering van kansengroepen en er wordt gezorgd voor een laagdrempelige toegang. De Brusselse bibliotheken duiden en verbinden Vanuit de collectie en de publiekswerking, de 2 grondstoffen waarmee bibliotheken werken, wordt een stuk context en duiding gegeven. Er wordt ook gezorgd voor de bevordering van de sociale samenhang en cultuurparticipatie om op die manier mensen en gemeenschappen met elkaar te verbinden. De bibliotheek is ook een plek voor inspiratie en ontmoeting. De Brusselse bibliotheken zetten in op leesplezier Boeken en verhalen hebben een enorme rijkdom. Iedereen heeft recht op leesplezier. Men wil ook de (digitale) geletterdheid van de burger versterken en ten slotte is er het belang van leesplezier voor socialisatie. 3.2. De Brusselse bibliotheek van morgen Hiervoor wordt geopereerd vanuit een bepaald handelingskader dat in een Vlaams, nationaal en internationaal netwerk zit. Bovendien wordt vertrokken vanuit de decretale opdracht, maar rekening houdend met een aantal elementen van de duurzame bibliotheekwerking zoals bv. doelstellingen die de Verenigde Naties hebben gesteld over duurzaamheid. Daarnaast wordt ook vertrokken vanuit de lokale inbedding en de lokale omgeving. Om de bibliotheken van morgen vorm te geven is er een sterke nood aan lokale en bovenlokale beleidsinzet. Dit is merkbaar op 4 vlakken: - digitaliteit publiekswerking communicatie infrastructuur.
- 7 - Wat de digitaliteit betreft, moeten bibliotheken de weg tonen voor de burger in de kennissamenleving. Een bibliotheek moet ook stimuleren, ondersteunen en faciliteren. De ontwikkeling van de digitale bibliotheek is een pluspunt en er moet ingestapt worden in het eengemaakt bibliotheeksysteem (EBS) dat vanuit de Vlaamse overheid zal worden uitgerold. Op het vlak van publiekswerking, gaat het over een laagdrempelige toegang, over aandacht voor de superdiverse context van Brussel en over een vraaggerichte werking. Er is ook aandacht voor participatie en gemeenschapsvorming. Met betrekking tot communicatie wordt ingezet op het professionaliseren ervan. Er wordt geopteerd voor een laagdrempelige, inclusieve communicatie en er wordt gezorgd voor een goede communicatiemix waarbij het belangrijk is zowel analoge als digitale kanalen aan bod te laten komen in functie van de doelgroepen die men wil benaderen. Dit alles gebeurt in een participatieve dialoog. Aangaande infrastructuur wil de bibliotheek eigenlijk de woonkamer van de stad zijn. De bibliotheek is een plek waar heel veel kan en waar niks moet. Binnen een bibliotheek moeten ook verschillende functies worden verzoend zoals bv. de enorme studententoeloop tijdens de examenperiodes. Belangrijk is ook de goede fysieke toegankelijkheid van het gebouw zelf en de goede zichtbaarheid in het straatbeeld. Alle bibliotheken hebben een lokale inbedding, hun verscheidenheid, maar de Brusselse bibliotheken verenigen zich ook als netwerk. Bibliotheken zijn op verschillende manieren deel van een netwerk. Enerzijds door de sterke gemeentelijke driehoek: bibliotheek, dienst cultuur gemeente, gemeenschapscentrum. Ook lokaal is er een partnerwerking op het vlak van scholen, consultatiebureaus, brede scholen, buurtorganisaties, Franstalige bibliotheek, Op het grootstedelijk niveau is er een partnerwerking met Brusseleer, Passa Porta, BON, Huis van het Nederlands, Op bovenlokaal niveau is er het netwerk van de 19 gemeentelijke bibliotheken en Muntpunt. De bibliotheken zetten ook in op: - bovenlokale communicatie, - bovenlokaal collectiebeheer, - bovenlokale publiekswerking. Als netwerk wordt er ook ingezet op overleg en vorming, op een internationale uitwisseling, en op gedeelde digitale bibliotheekinfrastructuur. Ten slotte wordt er verder ingezet op een lidkaart voor alle Brusselse bibliotheken, die in de toekomst misschien gekoppeld zal worden aan de Paspartoe. De Brusselse bibliotheken zullen ook streven naar: - een gemeenschappelijk reglement, - een gemeenschappelijk tarieven- en leenbeleid, - een divers personeelsbeleid.
- 8 - De conclusie van de visietekst voor de Brusselse bibliotheken is dat de bibliotheken vanuit de lokale organisatie en omgeving en met oog voor de noden van de gebruiker, met een sterke lokale beleidsinzet en als partner in een sterk netwerk, klaar zijn voor de uitdagingen van morgen. 4. Bespreking De voorliggende visietekst moet nog verder worden besproken. Zijn er nog formele ijkpunten, vraagt de heer Paul Delva (CD&V). Is het de bedoeling dat de visietekst ruimer goedgekeurd wordt? Wanneer zal er een definitieve tekst zijn en door wie zal deze worden gedragen? De Nederlandstalige en anderstaligen zijn een cruciaal doelpubliek. Zijn er voorbeelden van andere bibliotheken die ook zoveel anderstaligen willen bereiken? Hoe wordt er gewerkt aan het aanbod, de begeleiding, de activiteiten voor kinderen, jongeren die het Nederlands minder goed machtig zijn? Er wordt altijd gesproken over 19+1 bibliotheken. Sommige bibliotheken zijn mee met het verhaal, andere niet. Is er een opvolging van bibliotheken die een achterstand hebben? Hoe gebeurt dit? Wat wordt gedaan om deze achterstand weg te werken? Er zijn heel veel projecten voor iedereen die naar de bibliotheek gaat. Is er ook een tegenovergesteld traject? Hoe gaat de bibliotheek zelf naar de mensen toe? Wat is de verhouding tussen de bibliotheken, gemeenschapscentra en verenigingen? Wat is de finaliteit van de anderstalige collecties? Hoe ver willen de bibliotheken hierin gaan? Ten slotte stelt de spreker zich de vraag of gemeenschappelijke tarieven en een gemeenschappelijk reglement wel nodig is. De visietekst is volgens commissielid Annemie Maes (Groen) makkelijk leesbaar en vlot geschreven, maar redelijk vaag. Ze had meer concretere elementen in het document verwacht. Aangezien de tekst nog maar in een eerste fase werd besproken, kan de inhoud nog veranderen. Het is jammer dat de tekst enkel de reflectie is van 10 bibliothecarissen. Daarom houdt de spreker een pleidooi om toch alle stakeholders bij de opmaak van de tekst te betrekken. Stakeholders zijn niet alleen de bibliotheken, de Vlaamse schepenen of leden van de adviesraden, maar ook de lezers en gebruikers. In welke mate zullen de lezers en gebruikers bij het vervolgtraject worden betrokken? Een tweede opmerking van mevrouw Maes heeft betrekking op het ontbreken van cijfergegevens. Het gaat niet alleen over cijfers van uitleningen en bezoekersaantallen, maar ook over de samenstelling van de uitleners, bezoekers. Kan dit in de visietekst worden opgenomen? Zullen er aanpassingen gebeuren aan de openingsuren? De spreker krijgt vaak opmerkingen over de te beperkte openingsuren van bibliotheken. Studenten hebben haar er bovendien al meermaals op gewezen dat ze nog steeds moeten betalen voor de toiletten in Muntpunt, hoewel ze er vaak uren studeren.
- 9 - De collectie blijft de kern van de bibliotheek. In welke mate is er ook een participatief traject mogelijk voor stakeholders? In de tekst werd verwezen naar technologische ondersteuning en dit verloopt al goed om alle drempels weg te werken. Commissielid Cieltje Van Achter (N-VA) benadrukt dat bibliotheken erg cruciaal zijn, ook als belangrijke Vlaamse aanwezigheid in Brussel. Ze staan in voor de dienstverlening naar Nederlandstaligen en alle anderstaligen die in aanraking willen komen met het Nederlands. De bibliotheken verdienen dus de nodige aandacht. Net zoals collega Annemie Maes, vindt de spreker de visietekst heel vaag, maar dankzij de toelichting is wel al veel verduidelijkt. Het is positief te horen dat elke lokale bibliotheek haar eigen collectiebeleid heeft gecreëerd. Nadien kan gekeken worden wat er bovenlokaal kan gebeuren. Daarnaast heeft mevrouw Van Achter toch enkele bedenkingen bij de idee dat men zich wil richten tot elke Brusselaar. Waar zal dit toe leiden? Het kan toch niet de bedoeling zijn te concurreren met de Franstalige bibliotheken. In de tekst verliest men een beetje de specificiteit en eigenheid van de VGC uit het oog. Bovendien blijft de spreker op haar honger zitten inzake de rol van de gemeenten. De schepenen vervullen een belangrijke rol inzake de gemeentelijke bibliotheken. Gaat het geld voor de bibliotheken via Vlaanderen naar de gemeenten? Hebben de gastsprekers een zicht op deze bedragen? Hoe zien zij de rol van de gemeenten? Graag ook wat meer uitleg over de financiering van de bibliotheken, infrastructuur en bibliotheekmedewerkers. Ook bij commissielid René Coppens (Open Vld) ligt het Brussels Nederlandstalig bibliotheeklandschap hem na aan het hart. Hij is schepen van Nederlandse cultuur in Ganshoren, wat een kleine bibliotheek heeft. De heer Dirk Broekaert liet eerder al weten dat er een grotere zal komen. Deze eerste hoorzitting in commissie biedt de mogelijkheid om eens ten gronde te kunnen spreken over de rol van de openbare bibliotheek in het Brussel van de 21 ste eeuw. De voorliggende visietekst is een eerste aanzet voor een breed politiek en publiek debat over de rol van de openbare bibliotheek in de toekomst. Het is positief dat men zich heeft gefocust op de essentie. Kunnen we het maatschappelijke belang ermee dienen? Wat zijn de prioritaire doelstellingen van een openbare bibliotheek? En hoe moet de bibliotheek van de 21 ste eeuw, rekening houdend met de Brusselse context van meertaligheid en superdiversiteit, er precies uitzien? De visienota vangt aan met enkele vaststellingen rondom de verwezenlijkingen van het laatste decennium. Er is de laatste jaren al heel wat gerealiseerd in het Brusselse bibliotheeklandschap. Iedere gemeente heeft een bibliotheek, er is Muntpunt en bovendien is er een goed samenwerkingsverband tussen de bibliotheken tot stand gekomen. De bibliotheken werken nu complementair. Er is een bovenlokale ondersteuning via het Streekgericht Bibliotheekbeleid en
- 10 - de bibliotheekmedewerkers kunnen elkaar via verschillende kanalen ontmoeten en good practices uitwisselen. Dit is een grote stap voorwaarts. Wat vermeld wordt over de missie van de bibliotheken kan de spreker onderschrijven. Het publieke belang van de openbare bibliotheek beperkt zich niet louter tot het uitlenen van boeken. De impact van een bibliotheek gaat veel verder. De bibliotheek heeft zich in de loop van de geschiedenis elke keer opnieuw moeten heruitvinden en zal dat in de toekomst nog doen. De openbare bibliotheek van morgen zal toegankelijk zijn (in alle betekenissen van het woord) en aangepast aan de noden en behoeften van de individuele gebruiker en de gehele samenleving. De openbare bibliotheek is vandaag natuurlijk in de eerste plaats een cultuurtempel. Dat is de ziel van de bibliotheek, haar core business. Maar de bibliotheek is ook een openbare instelling waar bezoekers betrouwbare kennis kunnen vergaren. Door de alomtegenwoordigheid van het internet en de overvloed aan informatie, is dat geen evidentie. De openbare bibliotheek is ook een sociaal gebeuren. Mensen lezen er rustig een tijdschrift of de krant en komen in contact met andere bezoekers met wie ze al eens een praatje kunnen slaan. De bibliotheek draagt op die manier bij tot gemeenschapsvorming en voorkomt isolement. Daarnaast vervult de openbare bibliotheek een educatieve rol. Ze is een leeromgeving waar burgers met allerlei vragen terechtkunnen, waar zij zichzelf creatief kunnen ontplooien en waar hun de mogelijkheid tot zelfstudie wordt geboden. Het belangrijkste hoofdstuk in de visietekst is wellicht datgene over de domeinen waar de VGC zich de komende jaren verder op zal focussen: verdere inbedding in de lokale context, digitalisering, publiekswerking, communicatie en infrastructuur. Van alle soorten bibliotheken die er bestaan, staat de openbare bibliotheek het dichtst bij de burgers. Inbedding in de lokale context is dan ook cruciaal. En vanuit die inbedding kunnen we de positie van het Nederlands op het lokale niveau nog beter verankeren en bestendigen. Volgens de spreker legt de visietekst niet genoeg de klemtoon op het belang en de rol van het Nederlands in de bibliotheek. Hij begrijpt het wel, gezien de internationale context. Als een bibliotheek er bv. met anderstalige boeken in slaagt om anderstalige Brusselaars aan te spreken en hen te laten kennismaken met het Nederlands, is dat een fantastische zaak, die bijdraagt tot sociale cohesie, culturele kruisbestuiving en gemeenschapsvorming, maar daar ligt ook de uitdaging. Hoe ziet de VGC de rol van de bibliotheek als verspreider van het Nederlands? Een van de grote uitdagingen van vandaag is de digitalisering van de maatschappij. De toenemende digitalisering moet niet worden beschouwd als een struikelbrok of een gevaar, maar als een opportuniteit en een hefboom. Digitalisering hoeft geen doel op zich te zijn. Digitalisering is een methode, een houding, een uitgangspunt. Een springplank voor het bereiken van hogere doelstellingen zoals administratieve vereenvoudiging, het makkelijker uitwisselen van informatie, het verkleinen van de ecologische voetafdruk en het wegwerken van de digitale ongeletterdheid in de samenleving. Digitalisering is niet iets waarvoor de
- 11 - bibliotheken moeten vrezen. Het maakt hen juist sterker. De bibliotheken krijgen hierin ook alle steun van Vlaams minister Sven Gatz. Er werd al heel wat gepresteerd, bv. de centrale website met een nevenwebsite per gemeentelijke bibliotheek en een gedeelde catalogus. Wat betreft het luikje Publiekswerking, vraagt de spreker zich af wat de auteurs van de visietekst precies bedoelen met participatieve publiekswerking. Hoe wordt dat concreet vorm gegeven? Gaat het om het organiseren van culturele activiteiten of om de inbreng van lezers in de collectievorming? Evenzeer noodzakelijk is een performante communicatie. De visienota heeft het in dat verband over een communicatiemix en een participatieve dialoog met het publiek. Wat wordt hieronder verstaan en op welke manier zal dit vorm krijgen? Zonder infrastructuur is er geen bibliotheek, ook in digitale tijden. De bibliotheek wordt terecht omschreven als de woonkamer van de stad. Er is al veel vooruitgang geboekt, maar de spreker mist soms nog wat de zichtbaarheid van de bibliotheek. Dit is zeker voor verbetering vatbaar, ook voor het niet-vlaamse publiek binnen Brussel. Daarnaast vraagt de spreker hoe andere wereldsteden in hun werking omgaan met minderheidstalen? Welk traject zal de visietekst verder afleggen binnen de VGC en binnen de denktank? Welke partners worden verder betrokken? Welke rol is weggelegd voor de VGC-Raad? Is er een timing bekend voor de concretisering van de visietekst? Welke rol heeft de VGC-administratie gespeeld in de totstandkoming van de visietekst? Welke rol heeft het collegelid gespeeld? Heeft het bevoegde collegelid een rol gespeeld en heeft hij al gereageerd op de visietekst? De historiek die de heer Dirk Broekaert heeft geschetst, toont volgens commissielid Jef Van Damme (sp.a) duidelijk het traject dat bibliotheken hebben afgelegd. Het baken was lang: overal gemeentelijke bibliotheken. Dit is gelukt. Er zijn nu 19 gemeentelijke bibliotheken. Wat nu? De volgende stap die moet gezet worden, zal niet zo evident zijn als de vorige. Collega s maakten de opmerking dat de visietekst nogal vaag is, maar een visie en een missie is altijd algemeen. Net zoals collega Annemie Maes mist de spreker cijfergegevens. Cijfers zijn altijd interessant om een idee te krijgen van de huidige stand van zaken. Enkele jaren geleden brachten de leden van de Commissie voor Cultuur, Jeugd en Sport, naar aanleiding van de bouw van Muntpunt, een bezoek aan de Amsterdamse en Rotterdamse bibliotheken. Het gebouw Muntpunt heeft voor een stuk haar aspiraties waargemaakt. De centrale rol van Muntpunt is niet terug te vinden in de visietekst. Tenzij hij het verkeerd leest, stelt de spreker zich de vraag hoe het komt dat Muntpunt vervlakt als een van de 20 bibliotheken. Waarom speelt Muntpunt geen trekkersrol in de visietekst? Waarom krijgt Muntpunt zo weinig ruimte in de visietekst, als in de aspiraties die eruit naar voor komen?
- 12 - Bij de opmaak van de visietekst is men gestart bij de bibliothecarissen en vanuit de administratie, niet vanuit de Brusselaar. Wat is de reden hiervoor? Ten slotte vraagt de spreker wat de VGC en de Vlaamse Gemeenschap kunnen doen. Er wordt in de visietekst gesproken over de beleidsinzet en de terugtrekkende overheid. Wat wordt hiermee bedoeld? De gemaakte opmerkingen over de vaagheid van de tekst, begrijpt de heer Dirk Broekaert wel, maar er moet gekeken worden vanuit welke situatie de tekst is geschreven. De tekst is geschreven door 20 bibliothecarissen die werken voor 20 autonome bibliotheken. Het is ook belangrijk na te gaan in welk stadium van de dialoog men is geraakt. Gedurende het traject moet men ook de eigenheid van alle participanten respecteren en moet er worden gewaakt over de evenwichten. Dit boet, volgens de spreker, soms in op de scherpte van keuzes. Naast bibliothecarissen is het inderdaad belangrijk dat er gesprekken worden gevoerd met anderen zoals bv. de schepenen, lezers,. Laten weten welke gemeenten een achterstand hebben, is moeilijk. Wat wordt bedoeld met achterstand? Achterstand waarin? Volgens de heer Paul Delva (CD&V) zijn er gemeenten waar de bibliotheek beter werkt dan in andere gemeenten. Hij vraagt geen ranking, maar enkel of dit wordt opgevolgd. Alle gemeentelijke bibliotheken brengen hun cijfermateriaal in BIOS in, zegt de heer Broekaert. De ingegeven cijfers kunnen opgevolgd worden. Bepaalde cijfergegevens kunnen dus probleemloos worden weergegeven. Een eengemaakt reglement zorgt ook voor discussies. Sommige gemeenten zijn er voor, andere niet. In de bespreking werd verwezen naar de bevraging van gebruikers. Moeten niet-gebruikers dan ook niet ondervraagd worden? Niet-gebruikers bereiken is natuurlijk veel moeilijker. In internationale context zijn er volgens commissielid Annemie Maes (Groen) nog andere bibliotheken die dezelfde problematiek kennen. Zij beschikken misschien wel over methodes om hun doelgroepen te leren kennen. Er zijn inderdaad veel internationale referentiecijfers te vinden, maar de bevraging van de Brusselse bevolking is moeilijk en vormt een hele uitdaging volgens de heer Dirk Broekaert. Als een Brusselse gemeente wou instappen in het decreet lokaal cultuurbeleid moest ze over een bibliotheek beschikken om erkend te worden. Hoeveel iedere bibliotheek krijgt voor haar bibliotheekwerking is makkelijk terug te vinden. Hoeveel eigen middelen een gemeente in een bibliotheek stopt, is moeilijker te traceren. De infrastructuur van de meeste gemeenten wordt door de gemeente zelf gefinancierd. Vervolgens laat de spreker weten dat er recent een schrijven werd gestuurd naar de gemeenten met de vraag om de N aan de bibliotheek uit te hangen.
- 13 - De rol van de overheid inzake het bibliotheekbeleid is nogal vaag. Alles hangt af van wat er zal gebeuren met de sectordecreten die reeds afgeschaft zijn in Vlaanderen, maar in Brussel nog bestaan. Zal dit zo blijven? Belangrijk is ook hoe men de rol van de gemeenten en de verhouding VGC Vlaamse Gemeenschap ziet. Tenslotte worden de termen participatieve dialoog en communicatiematrix verduidelijkt. De bedoeling is zoveel mogelijk in dialoog treden met het publiek dat wordt bereikt. Het is echter niet voldoende om uitsluitend digitaal te communiceren. Communiceren via papier bestaat ook nog. Mevrouw Anne Tissen wijst de aanwezigen er op dat de visietekst betrekking heeft op de gemeentelijke bibliotheken. De VGC kan deze bibliotheken enkel stimuleren, ondersteunen en inspireren, maar als ze hun eigen ding willen blijven doen, kan de VGC daar niet tegen ingaan. De VGC heeft hiervoor geen enkele hefboom. De gemeenten bepalen de infrastructuur, de collectie en zorgen voor het personeel. Er kan een tekst worden geschreven die bevlogen en revolutionair is, maar als een gemeente er niet wil op ingaan, is het zo. Het klopt dat niet alle bibliotheken even ver geëvolueerd zijn. Er is een grote verscheidenheid tussen de 19 gemeentelijke bibliotheken. Voor de duidelijkheid: Muntpunt wordt betrokken bij de opmaak van de visietekst, maar is geen trekker. De heer Paul Delva (CD&V) beaamt dat de VGC veel meer impact heeft op de gemeenschapscentra dan op de bibliotheken. Eigenlijk worden bibliotheken met een 21 ste eeuwvisie op het bibliotheekbeleid, afgeremd door een oubollig bibliotheekbeleid, zegt commissielid Annemie Maes (Groen). Afgeremd is het niet, zegt mevrouw Anne Tissen. Iedere bibliotheek bepaalt zijn eigen dynamiek. Commissielid Cieltje Van Achter (N-VA) beaamt dat samenwerking goed is. Samen kan men altijd meer doen, maar spijtig genoeg is hierover niets terug te vinden in de visietekst. De voorliggende tekst is een startnota. De heer Jef Van Damme (sp.a) heeft begrepen dat de raadsleden ook mee kunnen schrijven om de tekst wat aan te scherpen. Commissielid Cieltje Van Achter (N-VA) vindt dat de gemeentelijke verankering maakt dat gemeenten hun verantwoordelijkheid moeten opnemen. Dit doen ze ook wel, denkt de heer Paul Delva (CD&V). Toch is het opvallend dat er voor sport veel minder belangstelling is dan voor de bibliotheken. Volgens commissielid Cieltje Van Achter (N-VA) komt dit doordat gemeenten extra geld krijgen van de Vlaamse overheid voor hun bibliotheekbeleid. Voor sport is dit niet het geval. Sportactiviteiten worden bv. niet vermeld in het magazine van de gemeente.
- 14 - Commissielid Annemie Maes (Groen) staat paf bij het vernemen dat er zo weinig hefbomen zijn om alle bibliotheken mee te krijgen in de positieve dynamiek die sommige bibliotheken wel hebben. Misschien moet het in de visietekst worden opgenomen dat de VGC pogingen onderneemt om alle bibliotheken mee te krijgen in hetzelfde verhaal. De heer Dirk Broekaert ziet Muntpunt niet als trekker binnen het netwerk. Door haar omvang en haar mogelijkheden is het een plek waar innovatie mogelijk is. Muntpunt kan een belangrijke ondersteuner en incubator voor anderen zijn. Er wordt van 19+1 gesproken omdat Muntpunt een ander statuut heeft. Muntpunt heeft een bijzondere opdracht voor het ontwikkelen van innovatieve projecten en kan ook als informatie- en communicatiehuis een megafoon zijn voor de rest van het netwerk. Dit is inderdaad niet terug te vinden in de visietekst, maar deze was enkel een denkoefening over de toekomst van bibliotheken en over de rol van een bibliotheek en ging niet over Muntpunt zelf. Commissielid Cieltje Van Achter (N-VA) heeft nog enkele specifieke vragen. Graag wat meer duidelijkheid over het eengemaakt bibliotheeksysteem, over de digitale bibliotheek en over de rol en werking van de vrijwilligers in de bibliotheken. Hoe wordt het aankopen en de planning van een anderstalige collectie gedaan? Wat is de juiste insteek hierbij? Net zoals collega Van Achter wil commissielid Annemie Maes (Groen) graag wat meer info over de digitalisering. Omvat dit ook het digitaal ontlenen van boeken? Graag ook een reactie op de kritiek op de openingsuren. Het personeelsbeleid binnen de bibliotheken heeft een woelige periode gekend. In de tekst staat als titel: nood aan een sterke beleidsinzet, infrastructuur, collectie, publiekswerking en personeel. Als laatste zin in deze paragraaf staat er: De Brusselse bibliotheken zetten de komende jaren dan ook sterk in op digitalisering, publiekswerking, communicatie en infrastructuur. Over het personeelsbeleid wordt niet meer gesproken. Is dit bewust of is het een vergetelheid? Ten slotte vraagt de spreker naar de timing voor de verdere afronding van de visietekst. Wanneer zal de definitieve tekst afgewerkt zijn? Welke concrete acties zullen er uit voort vloeien? De heer Paul Delva (CD&V) sluit zich aan bij de vragen over de openingsuren. Laagdrempeligheid en toegankelijkheid hebben in de eerste plaats te maken met de openingsuren. Het doelpubliek beïnvloedt fundamenteel de werking van een bibliotheek. Welke bedenkingen zijn er met betrekking tot het doelpubliek weergegeven in de tekst? In welke mate wordt informatie over de thuistaal van de lezers bijgehouden? Kan dit worden gevraagd? In welke mate wordt er ingegaan op de typologie van de lezer? Dit kan relevant zijn om te weten. Het eengemaakt bibliotheeksysteem is een project dat uitgerold wordt vanuit de Vlaamse overheid via Cultuurconnect. Dit is volgens de heer Patrick Vanhoucke in eerste instantie ontstaan uit de vraag van de sector naar schaalvergroting. Tegelijkertijd vond er een staatshervorming plaats waardoor de provincies vanaf 1 januari 2018 niet meer bevoegd zijn voor de persoonsgebonden materie cultuur en dus ook niet meer voor de bibliotheek-
- 15 - ondersteuning. Vanaf volgend jaar start de uitrol waarbij 5 Vlaamse provincies en Brussel in eenzelfde bibliotheeksysteem stappen. Er wordt al jaren geëxperimenteerd met een e-boekenplatform, maar tot op heden is dat nog geen succes. Technisch is het moeilijk te realiseren. Samenwerken en afspraken maken met de uitgevers verloopt ook niet van een leien dakje. Momenteel loopt er een proefproject voor Engelstalige e-boeken in 5 Vlaamse bibliotheken, waarvan Muntpunt een is. Het uitlenen van e-boeken buiten dit proefproject gebeurt momenteel via het uitlenen op een e-reader. Dezelfde regels als voor het uitlenen van papieren boeken gelden. Er wordt in ieder geval uitgekeken naar een digitaal platform waardoor e-boeken uitlenen van thuis uit mogelijk zal zijn. Vrijwilligers zijn actief in alle bibliotheken, zegt mevrouw Anne Tissen. Er zijn bibliotheken waar vrijwilligers zelfs mee aan de uitleen zitten. Er zijn immers bibliotheken waar slechts 1,5 medewerker is. Vaak wordt dan een beroep gedaan op vrijwilligers. Het beperkt aantal personeelsleden heeft natuurlijk ook een invloed op de openingsuren. Vandaar dat lokale beleidsinzet een aandachtspunt blijft. Daarnaast worden vrijwilligers ingezet bij inhoudelijke activiteiten zoals bv. de kinderjury, voorleesuurtjes, enz. De vrijwilligers worden ook nauw betrokken bij het vormingsaanbod. De vergoeding van vrijwilligers is divers. De meeste vrijwilligers krijgen geen vergoeding. Dit wordt door de bibliotheek zelf bepaald. Anderstalige collecties worden samengesteld in overleg met verschillende staekholders. Dit gebeurt zowel lokaal als bovenlokaal. De bespreking van het doelpubliek is een item dat heel veel ambiance heeft gebracht, toen het ter sprake kwam. In theorie moet een bibliotheek er voor iedereen zijn. In praktijk kan dit niet. Er zijn een aantal bibliotheken die zeer duidelijke standpunten innemen voor welke groepen zij prioritair werken. Dit is duidelijk merkbaar in hun beleid. Daarnaast heb je bibliotheken die er wel voor iedereen zijn. Deze discussie zal blijven gevoerd worden. Uiteindelijk hangt de bibliotheekwerking af van de keuzes die er worden gemaakt. Ten slotte benadrukt de spreker dat bibliotheekpersoneel, gemeentelijk personeel is. Ze worden betaald door de gemeente. Binnen Muntpunt beslist de vzw over het personeel, zegt de heer Dirk Broekaert. Bovendien is decretaal vastgelegd dat Muntpunt verschillende groepen kent binnen haar doelpubliek. Het heeft een opdracht naar de Vlamingen in Vlaanderen toe om hen Brussel te leren ontdekken. Muntpunt heeft ook een opdracht naar expats toe. De discussie vandaag en de verdere hoorzitting zullen belangrijk zijn bij de opmaak van de definitieve visietekst. Momenteel loopt ook nog het traject dat volgt op het gesprek met de schepenen, bibliotheekraden en het collegelid. Als het aan de spreker zelf ligt, wil hij een definitieve tekst in 2018. De leden van de commissie zullen proberen adviezen te formuleren. Dat werd eerder ook gedaan voor de Paspartoe. Commissielid Annemie Maes (Groen) benadrukt wel dat er nog een belangrijke factor ontbreekt, nl. de gebruiker. Om hun werk goed te kunnen doen hebben
- 16 - de commissieleden meer informatie, input nodig over de lezers en gebruikers van de bibliotheken. Dit is volgens de commissievoorzitter een opmerking die zeker meegenomen zal worden. Het is inderdaad de bedoeling dat er een tekst vanuit de commissie komt. Commissielid Cieltje Van Achter (N-VA) vindt het wel wat moeilijk om te spreken over de toekomst als er geen duidelijke stand van zaken is van de huidige toestand. De heer Broekaert heeft dit even mondeling toegelicht, maar een evaluatiedocument over de huidige stand van zaken, zou welkom zijn. De verslaggever René COPPENS De voorzitter Jef VAN DAMME