Bomen in Schalkwijk Programma van Eisen en Wensbeeld 4 mei 2018 SAMENVATTING-CONCEPT PCM
Inhoudsopgave 1. Inleiding 3 2. PvE en wensbeeld 3 2.1 Wensbeeld en wenskaart 3 2.2 Standplaatsen bomen in de wijk 4 2.3 Toekomstige vervangings- en aanplantlocaties 4 2.4 Vervanging op maat 4 2.5 Soortkeuze bij vervanging 4 2.6 Waardevolle bomen 5 2.7 Dunningen 5 2.8 Ingrepen in de openbare ruimte 5 2.9 Aanpak snelgroeiende bomen 5 2.10 Aanpak essentaksterfte 6 2.11 Verbeteren groeiplaatsen in verharding 6 2.12 Rol voor burgers 6 2.13 Minder (klachten door) overlast en afwegingskader 7 2.14 Een aanspreekpunt 7 2.15 Ontsluiten informatie over bomen 7 2.16 Inlopen achterstallig onderhoud 7 3. Burgeradvies 8 3.1.1 Het bomenbestand in Schalkwijk is in meerdere opzichten divers 8 3.1.2 Geef de inwoners van het stadsdeel een stem 8 3.1.3 Maak een beheersplan 8 3.1.4 Zet in op educatie over bomen in het stadsdeel 8 3.1.5 Zorg voor voldoende budget 8 2
1. Inleiding In 2016 zijn de bomen in Schalkwijk gekeurd. Gebleken is dat een flink deel van de bomen in Schalkwijk de komende 10 jaar uitvalt. Een ander deel van de bomen heeft een verminderde conditie of veroorzaakt overlast. Een groep ingelote bewoners uit de wijk, de 'Schalkwijk 100', heeft in april 2017 een bewonersadvies opgesteld en overhandigd aan de gemeente. Er was zowel bij burgers als bij de betrokken professionals voldoende draagvlak voor het opstellen van een verbeterplan. Daarom is gestart met de tweede fase die bestaat uit het opstellen van een Programma van Eisen (PvE) met wensbeeld. De gemeente Haarlem heeft Antea Group gevraagd om het wensbeeld en PvE op te stellen. Hieronder volgt een samenvatting van het concept PvE. Hierbij horen de volgende bijlagen: 1. Posters met analyse van de wijk en een wenskaart 2. Verschillende uitwerkingen van het wensbeeld 3. Overzichtskaarten van het bestaande bomenbestand Hierover wordt geparticipeerd met een groep inwoners van Schalkwijk, met de wijkraden en met de belangengroepen. De belangrijkste vraag die de gemeente wil stellen is of zij met dit concept PvE op de goede weg zit. Daarna wordt het PvE en wensbeeld afgerond. Na afronding van deze tweede fase in het proces om het bomenbestand in Schalkwijk te verbeteren volgt in een derde fase het opstellen en vaststellen van een plan van aanpak met een overzicht en prioritering van maatregelen en benodigde budgetten. De vierde fase behelst het uitvoeren van de verschillende maatregelen. 2. PvE en wensbeeld 1. Wensbeeld hoofdboomstructuur en wenskaart 2. Standplaatsen bomen in de wijk 3. Toekomstige vervangings- en aanplantlocaties 4. Vervanging op maat 5. Soortkeuze bij vervanging 6. Oude, waardevolle en (potentieel) monumentale bomen 7. Dunningen 8. Kap en herplant als gevolg van ingrepen in de openbare ruimte 9. Aanpak snelgroeiende populieren en wilgen ouder dan 30 jaar 10. Opstellen aanpak essentaksterfte 11. Verbeteren groeiplaatsen 12. Rol voor burgers bij planten, snoeien, vervangen en vergroten betrokkenheid en bewustwording 13. Minder (klachten door) overlast 14. Eén aanspreekpunt: 15. Ontsluiten informatie over bomen: door ontwikkelen open data website. 16. Inlopen achterstallig onderhoud 2.1 Wensbeeld en wenskaart Document 1: posters analyses en wensbeeld Op basis van analyses van de fysieke structuren in de wijk (wegen, groen, bebouwing) is een wenskaart gemaakt voor de bomen in de wijk. Op deze kaart staan de gewenste boomtypologieën. De typologieën zijn: Bomenlanen: parklaan, laan in gras, laan in verharding en laan naast watergang Groepen van bomen: cluster, blokvorming, losse bomen en bosschage 3
Bijzondere plekken: parkeerplaatsen, accenten, poort (groep van bomen bij de entree van een buurt) Voor de belangrijkste routes en plekken in de wijk zien we nu in één oogopslag welke typologie gewenst is. De wenskaart is leidend bij de vervanging van bomen of nieuwe aanplant. 2.2 Standplaatsen bomen in de wijk Document 2: uitwerkingen wensbeeld Voor iedere typologie is een uitwerking gemaakt. Dit is een voorbeeld van hoe we de bestaande situatie kunnen omvormen naar het wensbeeld. Deze voorbeelden geven ons richting bij het vervangen van bomen en verbeteren van het bomenbestand. Per straat is maatwerk mogelijk maar ook onderzoek nodig. Bijvoorbeeld naar de ondergrondse situatie ter plaatse. 2.3 Toekomstige vervangings- en aanplantlocaties Document 3: overzichtskaarten Op 6 overzichtskaarten zien we in welke straten zich problemen voordoen. Deze kaarten zijn er: Levensverwachting van bomen Conditie van bomen Bomen met potentieel risico op takbreuk Bomen die verharding opdrukken Waardevolle of potentieel monumentale bomen Ontbrekende schakels boomstructuren Dat een boom op de kaart aangegeven is als probleemboom betekent niet automatisch dat de boom vervangen wordt. Misschien zijn er andere mogelijkheden om de situatie te verbeteren. De maatregelen worden per straat en per boom verder uitgezocht. De kaarten zijn daarvoor een startpunt. De kaart met ontbrekende schakels boomstructuren, geeft ons inzicht in de toekomstige aanplantlocaties voor Schalkwijk. Het is namelijk de bedoeling om de gaten aan te vullen. Dat lukt niet in één plantseizoen en gebeurt in fases. Ingrepen in de openbare ruimte en (woningbouw)ontwikkelingen zullen ook leiden tot het verwijderen, vervangen of aanplanten van bomen. 2.4 Vervanging op maat Vervanging en herplant van bomen is maatwerk. Soms moeten bomen worden vervangen omdat ze ziek zijn, een slechte groeiplaats hebben of tegen het einde van hun levensduur lopen. In de huidige werkwijze wordt de boom dan vervangen door een boom van dezelfde soort op dezelfde plek. In de nieuwe werkwijze bekijken we eerst of de te vervangen boom past in het wensbeeld. Als de boom passend is dan kan deze één op één vervangen worden. Als de boom niet passend is dan bepalen we per situatie wat de juiste oplossing is. De omwonenden worden daar bij betrokken. Vaak staan in een straat allemaal dezelfde bomen. Als één boom een probleem heeft, dan onderzoeken we of de andere bomen in de straat ook tegen dat probleem aan gaan lopen. Het is dan zinvol om alle bomen in de straat aan te pakken. We kunnen dan kiezen voor een andere, beter passende boomsoort. Ook kunnen we kiezen om minder bomen terug te planten. De nieuwe bomen kunnen dan op een plek geplaatst worden waar genoeg ruimte is voor een goede groeiplaatsinrichting. Of we planten kleinere boomsoorten die een kleinere groeiplaats nodig hebben. Bij deze keuzes is het wensbeeld leidend. 2.5 Soortkeuze bij vervanging De keuze voor een soort boom is erg bepalend voor het straatbeeld. Tot nu toe werd in de meeste gevallen bij vervanging dezelfde boom terug geplant. Bij voor ziekte gevoelige soorten en snelgroeiende soorten is dat niet altijd verstandig. Daarnaast staan in veel straten dezelfde bomen. In het burgeradvies 4
is aangegeven dat het gewaardeerd wordt als er meerdere soorten bomen in de straat staan. Ook vanuit het oogpunt van ecologie en diversiteit is het gewenst om verschillende soorten door elkaar gebruiken. In het wensbeeld wordt gestreefd naar een meer divers beeld en de juiste boom op de juiste plek. Er wordt rekening gehouden met de volgende aanbevelingen uit het burgeradvies: Plant geen overlast gevende bomen in straten, nabij woningen en bij parkeerplekken Houd een minimale ruimte op stoepen over voor mensen met rolstoelen, rollators, kinderwagens Denk aan schaduwwerking van bomen nabij woningen Zorg voor kleur in alle jaargetijden en plant bloesembomen, bomen met verschillende kleuren blad, naaldbomen en andere bomen die in de winter groen blijven Plant (in parken en breder groenstroken) ook bomen die gebruikt kunnen worden door bewoners en hun kinderen, zoals fruitbomen, klimbomen, bomen met noten. De hoofdboomstructuren zullen meestal worden aangevuld met dezelfde boomsoorten. 2.6 Waardevolle bomen In Schalkwijk staan iets meer dan 200 bomen die ouder dan 60 jaar zijn of om een andere reden als waardevol zijn aangemerkt. Deze bomen staan op een overzichtskaart. Oude bomen geven identiteit aan een plek en zijn voor oudere mensen een herkenbaar punt uit het verleden. Het is belangrijk deze bomen te behouden en beschermen. Dat is al geregeld in de Haarlemse bomenverordening. Enkele (potentieel) monumentale bomen zijn in slechte conditie. We gaan onderzoeken of we de conditie van deze bomen kunnen verbeteren. We willen dat het aantal monumentale bomen in Schalkwijk stijgt. Door de groeiplaatsen van bomen in de hoofdboomstructuren en de accentbomen uit het wensbeeld bovengronds en ondergronds beter in te richten, krijgen deze bomen de kans om uit te groeien tot een monumentale boom. 2.7 Dunningen Als één of meerdere bomen verwijderd worden ten gunste van een andere boom, dan heet dat dunning. Vooral in het buurtgroen (bosplantsoen en heestervakken) staan vaak bomen dicht op elkaar. Dat werd soms bewust gedaan om snel een mooie groene straat te krijgen. Het was de bedoeling om de sneller groeiende soorten na een aantal jaren weg te halen maar dat is niet altijd gebeurd. Soms groeit een vak met heesters uit tot bomen. Vooral het buurtgroen moet erop beoordeeld worden of bomen elkaar verdringen. Snelgroeiende soorten en tot boom uitgegroeide heesters die in een heestervak of bosplantsoen in de wijk staan kunnen ten gunste van ander bomen worden verwijderd. In geval van dunning is herplant niet gewenst volgens het wensbeeld. 2.8 Ingrepen in de openbare ruimte Bij ingrepen in de openbare ruimte is soms kap en herplant noodzakelijk. Door de geplande ingrepen en ontwikkelingen in Schalkwijk naast de wensbeeldkaart te leggen, kunnen we zien waar de komende jaren kansen liggen om het bomenbestand te verbeteren. De wenskaart is daarin leidend. Door het burgerpanel is geadviseerd om bij werkzaamheden de bomen pas op het laatste moment te rooien. Daarnaast wordt geadviseerd het groen (inclusief de bomen) te beleggen bij een deskundige partij en niet automatisch bij de hoofdaannemer aan wie het werk gegund wordt. 2.9 Aanpak snelgroeiende bomen Oudere populieren en wilgen kunnen gevoelig worden voor takbreuk. Door de bomenstichting is een populierenprotocol opgesteld. De gemeente Haarlem wil dit protocol als richtlijn gaan hanteren. De 5
bomen met potentieel risico op takbreuk staan op één van de overzichtskaarten. De volgende stap is het beoordelen van de individuele bomen. Op basis daarvan wordt bepaald welke maatregelen nodig zijn. Dat is maatwerk per boom, er wordt niet een vaste maatregel voor het hele bestand voorgeschreven. Uiteraard worden bomen met risico op takbreuk jaarlijks door Spaarnelanden beoordeeld op veiligheid. In Schalkwijk gaat het om 392 Canadese populieren en 128 wilgen waarbij het probleem zou kunnen spelen. 2.10Aanpak essentaksterfte Er is door de gemeente onderzoek gedaan naar essentaksterfte en er is een beheers strategie opgesteld. Essentaksterfte is een boomziekte die voor het eerst in 2010 werd waargenomen in Nederland. Uit een steekproef blijkt dat circa 80% van de essen in Haarlem al door de ziekte is aangetast. Helaas is er geen behandeling voor deze ziekte zullen de meeste essen in Haarlem afsterven. Met 1.587 voor de ziekte gevoelige essen in Schalkwijk (ca. 9% van het bomenareaal) vormt de essentaksterfte zowel technisch als financieel een groot risico. Daarnaast zal het straatbeeld op een flink aantal plekken in de wijk door het afsterven van kronen en het vervangen van bomen echt veranderen als we hier niet op anticiperen. Gelukkig is het niet nodig om zieke bomen direct te verwijderen, zoals bij de iepziekte wel het geval is. Het kan jaren duren voor een boom echt gerooid moet worden. We streven er dan ook naar om bomen die zijn aangetast zo lang mogelijk te behouden. Vanzelfsprekend worden er geen grote investeringen meer gedaan in de bomen die al zijn aangetast of daarvoor gevoelig zijn. Bij het vervangen van essen is het wensbeeld leidend. Voor de vervanging van essen in de komende 10 jaar wordt door de gemeente extra budget gereserveerd. 2.11Verbeteren groeiplaatsen in verharding Door de gemeente en Spaarnelanden wordt onderzocht wat de extra kosten zijn om bij vervanging van bomen direct de ondergrondse groeiplaatsen te verbeteren en te vergroten. Ook bestaande bomen met een slechte conditie kunnen baat hebben bij groeiplaatsverbetering. Daarnaast kan wortelopdruk verminderen door het verbeteren van de groeiplaats. Op twee overzichtskaarten is inzichtelijk waar bomen staan die schade door wortelopdruk veroorzaken en wat de conditie van de bestaande bomen in Schalkwijk is. Deze kaarten zullen naast het wensbeeld gelegd worden. Indien de bomen binnen het wensbeeld passen dan is verbetering van de groeiplaats aan te bevelen. Bij voorkeur plannen we dat tegelijk met andere werkzaamheden in de openbare ruimte in de omgeving van de boom. Los van de geplande projecten zal in ieder geval, waar nodig en mogelijk, de groeiplaats van waardevolle of (potentieel) monumentale bomen worden verbeterd. Dit geldt ook voor de groeiplaatsen van bomen die wortelopdruk veroorzaken. Het verbeteren van groeiplaatsen is duur. Bomen die al te lang in een beperkte groeiplaats staan en daardoor nog een beperkte toekomstverwachting hebben, kunnen beter worden vervangen. 2.12Rol voor burgers Het burgerpanel adviseerden om inwoners van Schalkwijk een stem te geven in het planten en beheren van bomen. Om dit uit werken organiseren we samen met Stadsgesprekken - een bijeenkomst op dinsdag 29 mei 2018. Doel van deze bijeenkomst is om na te denken hoe je als bewoners het beste besluiten kunt nemen over bomen in de eigen straat. En hoe je voorkomt dat je als buren tegenover elkaar komt te staan. We ontwikkelen samen een aanpak die inwoners van Schalkwijk later kunnen gebruiken als het gaat om de vervanging en verbetering van de kwaliteit van de bomen in hun straat. Daarnaast organiseren de gemeente en Spaarnelanden een pilot met burgerparticipatie bij circa 10 herplantlocaties in het plantseizoen 2018/2019. Zo kunnen we oefenen met de aanpak en onderzoeken wat wel goed werkt en wat niet. 6
2.13Minder (klachten door) overlast en afwegingskader De recente meldingen bij de gemeente en Spaarnelanden over bomen zijn geanalyseerd. Uit de analyse blijkt dat veel van de meldingen gaan over eerder gemelde overlast. Er is dan eerder aangegeven dat er bijvoorbeeld gesnoeid zal gaan worden, maar dat is dan bijvoorbeeld niet of onvoldoende gebeurd. Tussen gemeente en Spaarnelanden moeten afspraken gemaakt worden over een betere communicatie bij de afhandeling van klachten. Er moet beter worden uitgelegd wat er precies aan de klacht gedaan wordt en wanneer; ook als er niets wordt gedaan. Door bij vervanging van bomen of nieuwe aanplant het wensbeeld te volgen, voorkomen we dat verkeerde keuzes gemaakt worden bij het planten van bomen. Overlast kan onder bepaalde omstandigheden een reden zijn voor het verwijderen van een boom. Door de gemeente wordt een nieuwe bomenverordening gemaakt die in gaat op de afweging die gemaakt moet worden. Er moet bijvoorbeeld sprake zijn van ernstige, meervoudige overlast die niet anders te bestrijden is dan door het rooien van de betreffende boom. Daarbij moet de overlast zwaarder wegen dan het belang van het duurzaam behoud van de boom. De vormen van overlast die erkend worden zijn: Schaduw Luizenplak Ernstige wortelopdruk Schade Over het algemeen is één enkele vorm van overlast geen reden om tot kap over te gaan. Als er sprake is van een gestapeld effect van verschillende vormen van overlast, kan dit zwaarder wegen dan het behoud van de boom. Dergelijke situaties kunnen niet in algemeen beleid worden weergegeven maar worden afzonderlijk beoordeeld op basis van redelijkheid en billijkheid. Voor de duidelijkheid wordt vermeld dat overlast door vallende vruchten, allergie, bloei, bladval, dood hout, stuifmeel en overhangende takken niet als afzonderlijk argument worden aangemerkt om bomen te kappen. Dit kunnen wel redenen zijn om een boom te snoeien. 2.14Een aanspreekpunt Via de website van de gemeente of het klantcontactcentrum (14-023) kunnen bewoners hun vraag stellen of melding doen. Deze wordt dan uitgezet bij de juiste medewerker van de gemeente of Spaarnelanden. 2.15Ontsluiten informatie over bomen Op de website Haarlem Open Data kunnen inwoners gegevens over bomen inzien. Er zijn echter meer gegevens bij de gemeente beschikbaar dan er nu op de website staan. Daarom zullen extra boomgegevens (zoals levensverwachting en conditie) worden opgenomen. 2.16Inlopen achterstallig onderhoud Het achterstallige boombeeld in Schalkwijk (en de rest van de stad) wordt door Spaarnelanden met grote sprongen ingelopen. De driejaarlijkse snoei heeft afgelopen seizoen in Schalkwijk plaats gevonden. Het beeld voor Schalkwijk moet nu veel beter zijn dan in april 2017. Daarnaast wordt de beeldkwaliteit voor het onderhoud van de buitenruimte verhoogd (van niveau C naar B). dat betekent dat de gemeente en Spaarnelanden er een tandje bij zetten. Dit geldt voor de hele stad en er is door de gemeente extra budget beschikbaar gesteld. 7
3. Burgeradvies 3.1.1 Het bomenbestand in Schalkwijk is in meerdere opzichten divers Zorg voor een divers beeld en de juiste boom staat op de juiste plek Zorg voor bomen van verschillende soorten Zorg voor kleur in alle jaargetijden Zorg voor bomen die gebruikt kunnen worden door bewoners en hun kinderen Dit advies is verwerkt onder het kopje soortkeuze voor vervanging en wordt nog verwerkt in de uitwerkingen van het wensbeeld. 3.1.2 Geef de inwoners van het stadsdeel een stem Zorg voor tijdige informatie Betrek de straat, de buurt, de wijk bij besluiten over bomen Creëer een aan spreek punt bij de gemeente voor vragen over de bomen Dit advies is verwerkt onder het kopje rol voor burgers en wordt verder uitgewerkt in de bijeenkomst op 29 mei. De volgende twee adviezen zijn nog minder goed uitgewerkt: Zorg dat mensen met vragen over bomen bij een duidelijk aanspreekpunt terecht kunnen Ontwikkel een app over het bomenbestand Ontsluit de informatie over de bomen (soorten, leeftijd, levensduur, onderhoud, schaduwwerking, etc.) middels een toegankelijke app 3.1.3 Maak een beheersplan Geef overlast een plek in het beheren van bomen Achterstallig onderhoud Onderhoud duurzaam met het oog op de langere termijn Maak een vervangingsplan op maat Geef bomen een eigen plaats binnen plannen voor (nieuwe) ruimtelijke ordening of renovatie Dit advies is verwerkt onder meerdere kopjes, namelijk rol voor burgers, inlopen achterstallig onderhoud, wensbeeld en wenskaart, vervanging op maat 3.1.4 Zet in op educatie over bomen in het stadsdeel Zorg voor informatie over onder meer soorten bomen, biodiversiteit om de bewustwording te versterken. Dit advies moet nog worden uitgewerkt. 3.1.5 Zorg voor voldoende budget Plant de bomen die je ook kunt onderhouden Dit advies is verwerkt onder de kopjes rol voor burgers en inlopen achterstallig onderhoud. 8
Dit is een uitgave van gemeente Haarlem, 4 mei 2018 In samenwerking met: Antea Group Groenadvies Amsterdam bv Croonenburo 5 [Naam] Postbus 511 2003 PB Haarlem Tel. 14 023 haarlem.nl 9