Genderstereotypering doorbreken in groep 1-2 van het basisonderwijs

Genderstereotypering doorbreken in groep 1-2 van het basisonderwijs HANDLEIDING VOOR Leerkrachten^

...................................................... Beeldenbrekers is een project van VHTO, Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek, en wordt uitgevoerd in opdracht van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Beeldenbrekers heeft als doel genderstereotypering in groep 1-2 van het basisonderwijs tegen te gaan. Hierbij staat een bezoek in de klas van vrouwelijke bèta/technische professionals centraal. Beeldenbrekers is een vervolg op de pilot die VHTO in 2016 heeft uitgevoerd. Hierin heeft VHTO onderzocht wat er bekend is over vroege stereotypering, en op basis daarvan een les ontwikkeld ter voorkoming van stereotypering bij kleuters. Er is gekozen voor een interventie lijkend op het Britse project Redraw the Balance....................................................... Beeldenbrekers-les Tijdens de Beeldenbrekers-les vraagt de leerkracht kinderen van groep 1-2 om twee beoefenaars van bèta/technische beroepen te tekenen. Hierbij wordt gekozen voor een omschrijving van het beroep die past bij het niveau van kleuters; bijvoorbeeld botenmaker of huizenbouwer. Ook wordt de kinderen gevraagd om een naam te geven aan de beroepsbeoefenaar die ze hebben getekend. De leerkracht vermijdt bij de uitleg verwijzingen naar man/vrouw. Vervolgens komen twee vrouwelijke professionals de klas binnen die de beroepen beoefenen die de kinderen getekend hebben. Zij vertellen kort iets over hun beroep en laten de kinderen materialen zien die met hun beroep te maken hebben. Bètamoeders Bij Beeldenbrekers fungeren vrouwelijke bèta/technische professionals als schakel tussen VHTO en de basisschool. Het contact met de school wordt gelegd door de bètamoeder : een bèta/technische professional met een kind op de basisschool. De bètamoeder vraagt de basisschool om deel te nemen aan Beeldenbrekers en geeft zelf een korte gastles. VHTO nodigt een tweede vrouwelijke bèta/technische professional uit voor de gastles. 2 Handleiding voor leerkrachten

Instructie^ voor^ Leerkrachten^.................................................... In de Beeldenbrekers-handleiding voor leerkrachten wordt de Beeldenbrekers-les, de voorbereiding en de rol van de leerkracht toegelicht. De leerkracht begeleidt de Beeldenbrekers-les, ook als de professionals op bezoek zijn in de klas. >> Tip Het is handig om van tevoren te overleggen met de professionals over de gastles. Let^ Op^ Vertel van tevoren niet aan de klas dat er twee bèta/technische professionals op bezoek komen! Voor het verrassingseffect is het belangrijk dat de kinderen dit nog niet weten. >> Tip^ Omdat er veel handelingen plaatsvinden in korte tijd, kan het handig zijn dat een stagiair ondersteunt bij de les. Lesplan Beeldenbrekers Lesdoel Voorbereiding leerkracht Genderstereotiepe beelden (over bèta/technische beroepen) doorbreken Kinderen maken kennis met bèta/technische beroepen Kinderen zien dat Wetenschap & Technologie een domein is waarin ook vrouwen werkzaam zijn Datum/tijdstip afspreken voor bezoek professionals Instructie Beeldenbrekers-les (handleiding en telefonisch door VHTO) Overleg met professionals over gastles Uitleg beroepen professionals voorbereiden Klas opstellen voor gastles en tekening Op vellen papier van tevoren j of m noteren (j voor alle jongens, m voor alle meisjes in de klas) Materialen 2 vellen papier per kind (met daarop j of m genoteerd) Potloden 3 Handleiding voor leerkrachten

Beeldenbrekers -Les^ Stap^ voor^ Stap^......................................................... Stap 1 Leerkracht heeft het klaslokaal zo opgesteld dat de kinderen een tekening kunnen maken en de gastles kunnen volgen. Stap 2 Professionals komen kwartier voor aanvang van de les op school aan. Ze worden opgevangen door een contactpersoon van de school. Contactpersoon laat professionals zien in welke twee lokalen de Beeldenbrekers-les plaatsvindt. Professionals blijven uit het zicht van de kinderen totdat zij een seintje van de leerkracht krijgen (spreek van tevoren af hoe) om de klas binnen te komen. Stap 3 Kinderen komen klas binnen of ze zitten al in de klas. Stap 4 Leerkracht geeft instructie over Beeldenbrekers-les: Vertel dat de klas vandaag twee tekeningen van beroepen gaat maken. Licht de beroepen kort toe als de beroepen onduidelijk zijn (bijvoorbeeld een uitvinder is iemand die slimme oplossingen bedenkt voor problemen ). Geef zo min mogelijk informatie en gebruik geen woorden als man/vrouw/hij/ zij in de uitleg. Deel de vellen papier met een j uit aan de jongens, en de vellen papier met een m aan de meisjes. Begin met uitleg en tekenen van één beroep. Nadat de kinderen tekening 1 afgerond hebben, geeft je korte uitleg over tweede beroep en maken kinderen tekening 2. Vraag de kinderen, als de tekening bijna klaar is, om een naam te bedenken voor de beroepsbeoefenaar die ze hebben getekend en deze naam op hun tekening te schrijven. Zo weet je of ze een man of een vrouw hebben getekend. (Mits ze zelf kunnen schrijven, anders doet de leerkracht dit). NB als een naam schrijven te veel tijd kost, kan de leerkracht bij het ophalen van de tekeningen vragen of de beroepsbeoefenaar een jongen of meisje is en vervolgens m/v op de tekening zetten. Hou de tijd in de gaten: kinderen krijgen ongeveer 10 minuten per tekening. Stap 5 Leerkracht deelt eerste vel papier uit, kinderen maken tekening 1. Stap 6 Leerkracht geeft korte toelichting en instructie bij tweede beroep. Stap 7 Leerkracht deelt tweede vel papier uit, kinderen maken tekening 2. 4 Handleiding voor leerkrachten

-Les^ stap^ voor^ Stap^......................................................... Stap 8 Leerkracht verzamelt de tekeningen: Controleer of de naam van de beroepsbeoefenaar erop staat en of het duidelijk is of het een man of vrouw is. Als het kind niet kan schrijven, schrijft de leerkracht de naam van de beroepsbeoefenaar op de tekening. Als het niet het duidelijk is of het een man/vrouw is, vraagt de leerkracht dit, en noteert dit op de tekening. Stap 9 Leerkracht geeft professionals seintje dat ze de klas binnen kunnen komen. Stap 10 Leerkracht zegt dat er vandaag heel bijzonder bezoek is, namelijk een echte en een echte Stap 11 Professionals komen binnen. Stap 12 Leerkracht introduceert professionals kort. Daarna stellen professionals zich voor, vertellen om beurten over hun beroep, laten materialen zien die met hun beroep te maken hebben en stellen kinderen vragen. Dit duurt maximaal 10 minuten per persoon. Leerkracht begeleidt de gastles waar nodig. Stap 13 Einde van de Beeldenbrekers-les, leerkracht en kinderen bedanken de professionals, professionals nemen afscheid en verlaten lokaal, leerkracht sluit af. Stap 14 Na afloop van de les bekijkt de leerkrachten de tekeningen, turft de resultaten en geeft resultaten door aan VHTO: Hoeveel jongens hebben een man getekend? Hoeveel jongens hebben een vrouw getekend? Hoeveel meisjes hebben een vrouw getekend? Hoeveel meisjes hebben een man getekend? NB Soms tekenen kinderen een man en een vrouw. Ook dit graag turven. Stap 15 Kinderen willen hun tekening vaak bewaren, dus na het turven van de resultaten kan de leerkracht de tekeningen weer terug aan de kinderen geven. >> Tip Laat de kinderen hun tekeningen mee naar huis nemen om aan hun ouders te laten zien. 5 Handleiding voor leerkrachten

Praktische^ Informatie^......................................................... Planning Beeldenbrekers-les De vrouwelijke bèta/technische professional met een kind op de basisschool neemt contact op met de leerkracht(en) over het inplannen van de Beeldenbrekers-les in twee groepen 1-2. Het gaat om twee aansluitende lessen van ongeveer een uur (één les per groep). Bij het inplannen van de lessen raden we aan om de lessen ruim te plannen en duidelijke afspraken te maken met de professional over datum, tijdstip en lesprogramma. De professional koppelt deze informatie terug aan VHTO. VHTO nodigt vervolgens een tweede vrouwelijke bèta/technische professional uit voor de Beeldenbrekers-les. Ook neemt VHTO contact op met de leerkrachten die de les begeleiden voor een telefonische instructie over de Beeldenbrekers-les. Voorbeeldprogramma Beeldenbrekers-lessen 09:00 09:35 uur Uitleg en tekenen klas 1-2 a 09:35 10:00 uur Gastles en afsluiting klas 1-2 a 10:00 10:35 uur Uitleg en tekenen klas 1-2 b 10:35 11:00 uur Gastles en afsluiting klas 1-2 b Lesduur De les duurt ongeveer een uur. Het eerste half uur krijgen de kinderen uitleg over de les en maken ze twee tekeningen, het tweede half uur komen twee bèta/technische professionals op bezoek in de klas en geven een korte gastles. Zie voor de opzet van de les het draaiboek Beeldenbrekers-les op pagina 8. >> Tip^ Laat de Beeldenbrekers-les aansluiten bij een thema dat je behandelt met de kleuters. Of besteed nog een extra les aan het onderwerp van de gastles. Ga bijvoorbeeld na het bezoek van de dijkenbouwer zelf met de kinderen dijken bouwen in de zandbak. 6 Handleiding voor leerkrachten

Functieomschrijving bèta/technische professionals De kinderen krijgen van de leerkracht de opdracht om een tekening te maken van twee bèta/ technische beroepen. Hiervoor is het belangrijk dat ze zich een voorstelling kunnen maken van deze beroepen. Om die reden wordt van de functieomschrijving van de professionals een kleuterberoep gemaakt: een vereenvoudigde benaming van de functie- of beroepsomschrijving. Zo wordt een architect bijvoorbeeld een huizenbouwer, een game-designer een spelletjesmaker en een civiel technisch ingenieur een dijkenbouwer. De leerkracht en VHTO kunnen de professional helpen bij het maken van een geschikte functieomschrijving voor kleuters. >> Tip^ Op www.beeldenbrekers.nl vind je een lijst met voorbeelden van kleuterberoepen Rolverdeling leerkracht professional De leerkracht begeleidt de Beeldenbrekers-les, introduceert de professionals kort, rondt de les af en zal ook de gastles begeleiden waar nodig. Denk aan: orde houden, onderbreken om moeilijke woorden toe te lichten, tijd in de gaten houden en kinderen de beurt geven (want de leerkracht kent de namen). De leerkracht kan ook helpen om de inhoud van de gastles af te stemmen op de kleuters. ~ Doen^ Overleg van tevoren met de professional over de gastles: taakverdeling, inhoud, materialen en functieomschrijving. 7 Handleiding voor leerkrachten

Draaiboek Beeldenbrekers-les Tijdstip Activiteit Duur Materiaal Wie Leerkracht heeft klaslokaal in opstelling voor tekening en gastles gezet. 08:45 uur Professionals arriveren, gaan naar leerkrachtenkamer en kijken waar klassen zijn. 09:00 uur Kinderen komen de klas binnen of zitten al in de klas. 09:00 uur Leerkracht geeft kinderen korte uitleg over Beeldenbrekers-les en 1e beroep en deelt papier uit. Leerkracht vermijdt bij uitleg verwijzing naar hij/zij. 09:05 uur Kinderen tekenen 1e beroep en geven beroepsbeoefenaar naam. Leerkracht Professionals Kinderen 5 minuten 1 vel papier Leerkracht per leerling met j of m erop 10 minuten Potloden Kinderen 09:15 uur Leerkracht geeft kinderen uitleg 5 minuten 1 vel papier Leerkracht over 2e beroep en deelt papier uit. Leerkracht vermijdt bij uitleg verwijzing naar hij/zij. per leerling met j of m erop 09:20 uur Kinderen tekenen 2e beroep en 10 minuten Potloden Kinderen geven beroepsbeoefenaar naam. 09:30 uur Leerkracht haalt tekeningen op. 5 minuten Leerkracht 09:35 uur Leerkracht geeft professionals seintje om klas binnen te komen. Leerkracht, professionals 09:35 uur Professionals komen de klas binnen. 09:35 uur Professionals vertellen om beurten over beroep, laten materialen zien en stellen kinderen vragen. Leerkracht ondersteunt bij gastles waar nodig. 09:55 uur Leerkracht en kinderen bedanken professionals, professionals verlaten klas, leerkracht sluit les af. 10:00 uur Einde Beeldenbrekers-les. Professionals 20 minuten Materialen Professionals, 10 minuten gastles leerkracht, per gastles kinderen 5 minuten Professionals, leerkracht, kinderen 8 Handleiding voor leerkrachten

Achtergrond^......................................................... Genderstereotypering Genderstereotypering vindt al plaats voor en vlak na de geboorte, door onderscheid dat vanuit de omgeving gemaakt wordt tussen jongens en meisjes. Kinderen leren al op jonge leeftijd dat er een verschil is tussen wat bij jongens of meisjes past, en beginnen tussen het vierde en zesde levensjaar onbewuste stereotiepe associaties te vormen. Deze associaties worden versterkt door hun omgeving (ouders, leerkrachten) in de keuze voor speelgoed, het stimuleren van verschillende soorten spel, en een verschil in verwachtingen van jongens en meisjes. Beelden van Wetenschap & Technologie Kinderen groeien op in een omgeving waarin Wetenschap & Technologie met mannen wordt geassocieerd. Allerlei impliciete en expliciete signalen bevestigen dit beeld van Wetenschap & Technologie als een mannendomein. Die signalen komen in de vorm van (vaak onbewust) gedrag van ouders, leerkrachten, vriendjes, vriendinnetjes, speelgoed en beelden in media. Uit onderzoek blijkt dat kinderen al op jonge leeftijd stereotiepe ideeën hebben over beroepen en wíe voor bepaalde (in dit geval beroepen in Wetenschap & Technologie) geschikt zouden zijn. Zo hebben meisjes al vroeg in hun leven het idee dat ze niet goed zijn in Wetenschap & Technologie en dat het niet bij hen past. Ideeën als deze belemmeren kinderen bij het bepalen waar hun talenten en toekomstmogelijkheden liggen. Dat is jammer, want zo beperken ze op jonge leeftijd hun keuzemogelijkheden en worden sectoren uitgesloten waarin wellicht hun talenten liggen. Counter-stereotypes Om te voorkomen dat kinderen al op jonge leeftijd hun keuzes en talenten beperken door heersende stereotypen, is het belangrijk om zo vroeg mogelijk te beginnen met het doorbreken van genderstereotypering. Uit studies over interventies op dit onderwerp, blijkt vrijwel altijd dat het aanbieden van counter-stereotypes stereotiepe ideeën vermindert. Counter-stereotypes zijn in dit geval vrouwen die werken in bèta, techniek en ICT. Ouders Kinderen moeten al vroeg in hun leven keuzes maken die hun toekomstige carrière in sterke mate bepalen, en dit op een leeftijd waarop ze de gevolgen van hun keuze nog nauwelijks kunnen overzien. Hierbij worden ze op school ondersteund. Uit onderzoek blijkt dat ook ouders een belangrijke rol spelen bij de schoolloopbaankeuzes van hun kinderen. 9 Handleiding voor leerkrachten

Ouders zijn lange tijd de belangrijkste en in ieder geval de meest consistente beïnvloeders in de directe omgeving van hun kinderen. Bovendien hebben ouders die opgeleid en werkzaam zijn in bèta, techniek en ICT, een positief effect op de attitude van hun kinderen ten aanzien van Wetenschap & Technologie. Het zou goed zijn als ouders zich bewust zijn van hun invloed op de attitude van hun kinderen en daarmee op de keuzes die hun kinderen maken. Wat betreft het enthousiasmeren voor Wetenschap & Technologie, zijn ouders met een bèta/ technisch beroep een belangrijk rolmodel voor leerlingen, leerkrachten en andere ouders. Genderinclusief (les)materiaal Op www.beeldenbrekers.nl staan tips en checklists voor genderinclusief (les)materiaal en de Beeldenbrekers-handleidingen. Ook vind je hier informatie over doorbreking genderstereotypering die tijdens een bijeenkomst met ouders of het leerkrachtenteam kan worden gebruikt....................................................................... Contact^ En^ Meer^ Informatie^ Heb je vragen of opmerkingen? Kijk op www.beeldenbrekers.nl of neem contact op met VHTO, we helpen je graag. Je kunt ons bereiken via onderstaand e-mailadres of telefoonnummer. T 020 888 4220 E beeldenbrekers@vhto.nl W www.beeldenbrekers.nl...................................................................... Over VHTO VHTO, Landelijk expertisebureau meisjes/vrouwen en bèta/techniek zet zich in om de participatie van meisjes en vrouwen in bèta, techniek en ICT te vergroten. VHTO richt zich daarbij op de hele keten van primair onderwijs tot en met de arbeidsmarkt. 10 Handleiding voor leerkrachten