U komt de belofte toe en uw kinderen De kinderdoop in bijbels licht
U komt de belofte toe en uw kinderen De kinderdoop in bijbels licht Ds. H. Korving ISBN 978-90-8897-027-6 NUR 707 Boekverzorging: Studio Vrolijk, Ermelo 2011 UITGEVERIJ GROEN - HEERENVEEN Alle rechten voorbehouden. Uitgeverij Groen is onderdeel van Uitgeversgroep Jongbloed te Heerenveen www.jongbloed.com
Ds. H. Korving U komt de belofte toe en uw kinderen De kinderdoop in bijbels licht
Woord vooraf Wie de kinderzegen heeft ontvangen en voor zijn kind de doop begeert, doet er goed aan zich van tevoren te bezinnen op de betekenis van de kinderdoop. Het jawoord bij de doop is immers een belijdenis die de Heere van ons vraagt. Het is van groot belang dat we weten wat we belijden en op grond waarvan we dat belijden. Dit dringt temeer nu de kinderdoop steeds vaker een omstreden zaak lijkt te worden. Wie kent geen voorbeelden in zijn naaste omgeving van mensen die zich als volwassenen lieten dopen, hoewel zij reeds als kind waren gedoopt? Door deze handelwijze geeft men op zijn minst aan dat men de waarde van de kinderdoop uit het oog heeft verloren. Voor bezinning op de betekenis van de doop en met name de kinderdoop zijn tal van goede en informatieve boeken beschikbaar. Niet zelden wordt daarbij het klassieke doopformulier als uitgangspunt genomen. Dat heeft grote waarde, omdat het klassieke doopformulier dezelfde geest ademt als het belijden van de kerk in zondag 25 tot 27 van de Heidelbergse Catechismus en artikel 33 en 34 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis. In deze studie gaan we iets anders te werk. Het belijden van de kerk rust op het getuigenis van de Heilige Schrift. Daarop willen we ons in deze handreiking voor uw bezinning met name richten. We bespreken daartoe enkele bijbelplaatsen die verband houden met de doop. Ook anderen hebben hierover hun licht reeds laten schijnen. Veel van wat u in dit boek aantreft hebben anderen al eerder en beter beschreven. Van hun werk heb ik dankbaar gebruikgemaakt. Ik heb slechts geprobeerd om datgene wat ik luisterend naar Gods Woord en lezend bij anderen vond op een beknopte manier aan u door te geven. Slechts
bij wijze van uitzondering zal ik vindplaatsen van citaten vermelden. Wel vermeld ik achter in dit boek een lijst met geraadpleegde literatuur die de lezer verder kan helpen bij zijn persoonlijke bezinning. De bijbelcitaten zijn weergegeven in de Herziene Statenvertaling. Alleen in de titel van dit boekje zijn de bekende en klassieke woorden aangehouden van Handelingen 2:39, mede vanwege de centrale plaats die deze woorden hebben in ons belijden en in het doopformulier. De belofte die klinkt in Psalm 25 voor hen die Gods verbond en woorden als hun schatten gadeslaan zij in rijke mate uw deel. Urk, zomer 2011 Ds. H. Korving
Inhoudsopgave Inleiding 7 1 Reiniging in het Oude Testament 13 2 De doop van Johannes 19 3 Het doopbevel 28 4 De uitstorting van de Geest en de bediening van de doop 37 5 Doop en besnijdenis 51 6 Doop en geloof 60 7 De doop en de kinderen 67 8 Jezus en de kinderen 75 9 Onderdompelen of besprenkelen? 81 10 Evaluatie 90 Voor verdere studie 95 Vragen ter bespreking 96 6
Inleiding Een van de meest gehoorde bezwaren tegen de kinderdoop is dat er geen bijbelse grond voor zou zijn. De praktijk van de kinderdoop komt in de Bijbel niet voor, zo wordt gesteld. In het Nieuwe Testament ontbreken expliciete voorbeelden die ons zonder enige twijfel duidelijk maken dat kinderen werden gedoopt. Dit is een bezwaar dat niet zomaar terzijde gelegd mag worden. Een bezwaar van deze orde moet voor eenieder die de Bijbel liefheeft en erkent als Gods Woord, zwaar wegen. Orthodoxe christenen belijden immers dat de Bijbel de hoogste autoriteit is op het gebied van leer en leven. Alles wat wij als kerken van de reformatie belijden moet gegrond zijn op Gods Woord. Alles wat strijdig is met Gods Woord moet worden verworpen. Zaken waarover de Bijbel niet spreekt, mogen niet zomaar als dwingend worden opgelegd aan anderen. Wanneer dus gesteld wordt dat de bijbelse grond ontbreekt voor de praktijk van de kinderdoop zoals die in kerken van gereformeerd belijden wordt gehanteerd, dienen we daar serieus over na te denken. Veelal is dit ook het doorslaggevende argument of op zijn minst: mede het doorslaggevende argument van mensen die weliswaar zelf als kind waren gedoopt en die opgroeiden in een kerkelijke gemeente waarin de kinderdoop wordt bediend, maar die bij nader inzien toch die leer en praktijk achter zich laten, overgaan naar een gemeente die alleen de volwassendoop kent en zichzelf dan ook als volwassene laten dopen. Overdopen noemen 7
de kerken die de kinderdoop voorstaan dat. Nee, ik ben niet gedoopt, ik ben als kind besprenkeld, nu ben ik echt gedoopt door onderdompeling, zo luidt steevast het antwoord. Hoe heeft men zover kunnen komen? Op enig moment gingen zij voor hun besef serieuzer dan voorheen de Bijbel onderzoeken. Ze kwamen tot de ontdekking dat de Bijbel een duidelijk verband legt tussen doop en geloof. De gedachte van het verbond en de doop van kinderen als behorend bij het verbond springt niet zomaar ineens heel duidelijk in het oog. De conclusie is snel getrokken: doop en geloof horen bij elkaar, pas na het geloof en op grond van het geloof mag de doop worden bediend. De kinderdoop is een historische vergissing van de kerk van de reformatie. Hoewel er al veel over dit thema is geschreven, blijkt het in de praktijk telkens opnieuw een onderwerp te zijn dat blijft boeien. Elke generatie zal zich opnieuw rekenschap moeten geven van de vragen die hier liggen. Van het baptistische standpunt gaat een zekere aantrekkingskracht uit, juist vanwege de ogenschijnlijk bijbelse argumentatie die eraan ten grondslag ligt. Het is ook niet zo dat baptisten op geen enkele manier een punt van gelijk zouden hebben. De vraag is echter of er op grond van de Bijbel niet meer te zeggen valt dan wat zij zeggen. Het is reden genoeg om ons juist op die bijbelse argumenten te richten in onze bezinning. In de beknopte studie die nu voor u ligt, wordt een bescheiden poging gedaan om enkele bijbelse lijnen zichtbaar te maken die wezenlijk zijn voor het verstaan van de doop in het licht van de Schrift. Daarbij zullen we ons moeten hoeden voor zowel biblicisme als dogmatisme. Onder biblicisme versta ik die manier van omgaan met de Schrift die zich tevreden stelt met een vrij oppervlakkige lezing en met snelle conclusies, 8
zonder dat voldoende aandacht wordt gegeven aan de context waarin woorden klinken en aan het principe om schriftgedeelten over hetzelfde onderwerp onderling met elkaar te vergelijken. Onder dogmatisme versta ik de krampachtige poging een vaststaand onderdeel van het belijden koste wat het kost met bepaalde bijbelteksten te onderbouwen, zodat de uitkomst van het onderzoek al bij voorbaat vast staat, terwijl de lezer zich afvraagt of de Bijbel wel echt open is gegaan. Niet elke lezer van de volgende bladzijden zal op gelijke wijze van mening zijn dat de schrijver erin is geslaagd om de genoemde gevaren te vermijden. Ik kan van mijn kant alleen maar zeggen, dat ik beide gevaren probeer te vermijden. En vermijden begint met het signaleren en onderkennen van gevaren. Vanwege de beperkte omvang van deze studie is het niet mogelijk om alle relevante schriftplaatsen even uitputtend te bespreken. We hebben geprobeerd een hoofdlijn te schetsen, die ons kan helpen de bedoeling te verstaan van wat de Heilige Geest in de Schrift tot de gemeente zegt ten aanzien van de doop. Hoewel de doop als zodanig alleen in het Nieuwe Testament voorkomt, willen we onze bezinning beginnen bij het Oude Testament (hoofdstuk één). Er is namelijk een diepe verbondenheid en geestelijke eenheid tussen het Oude en het Nieuwe Testament. Alles wat in het Nieuwe Testament is geopenbaard, heeft wortels in het Oude Testament; alles wat het Oude Testament ons leert, wordt vervuld in het Nieuwe Testament. Het is zeer on-bijbels en daarom evenzeer onjuist om beide Testamenten te scheiden. Dit kon weleens van groter belang blijken te zijn dan menigmaal wordt erkend. Wie de stelling hanteert dat de besnijdenis uitsluitend bedoeld was voor het Joodse volk in de oude bedeling en de doop daarentegen 9
en geheel los daarvan aan de kerk in het Nieuwe Testament is gegeven, scheidt wat God heeft samengevoegd: de beide delen die samen de ene Bijbel vormen. In het tweede hoofdstuk bespreken we de doop van Johannes. Johannes was de voorloper van de Heere Jezus en ook zijn doop kan op een bepaalde manier een voorloper worden genoemd van de christelijke doop. Het is niet zonder betekenis om te proberen na te gaan wat de overeenkomsten en de verschillen zijn tussen de doop van Johannes en de latere christelijke doop. Hierbij komt ook aan de orde hoe de doop van Johannes zich verhoudt tot de doop bij de Essenen en tot de zogenaamde proselietendoop. Hoofdstuk drie behandelt het doopbevel zoals Christus dat heeft gegeven. De formulering van het doopbevel en de inkadering ervan is van betekenis voor het verstaan van de doop. Hierbij wordt ook aandacht gegeven aan de bij de doop gebruikte formulering in de naam van. Hoofdstuk vier brengt ons naar Jeruzalem op de dag van het pinksterfeest, toen de Heilige Geest werd uitgestort. In de Bijbel lezen we hierover in Handelingen 2. We zullen zien dat het pinksterfeest alles te maken heeft met de in het Oude Testament in het vooruitzicht gestelde vernieuwing van het verbond. Het verbondsmatige kader waarin het pinksterfeest plaatsvindt, is ook bepalend voor het verstaan van de doop, dat als teken en zegel wordt geschonken aan hen die aan dat heil deelhebben. De belofte van dat heil is echter ook geadresseerd aan de kinderen van de gelovigen en aan allen die daar verre zijn. Ook zullen we in dit verband al ingaan op de vraag hoe volgens dit gedeelte de verhouding tussen doop en geloof te bezien valt. Hoofdstuk vijf beschrijft de relatie tussen doop en besnijdenis, met name op grond van Kolossenzen 2:11. Zij die 10
de kinderdoop verwerpen, tekenen ernstig bezwaar aan tegen de zinsnede uit het doopformulier die zegt dat de doop in de plaats van de besnijdenis is gekomen. In dit hoofdstuk willen we proberen om te verstaan hoe Paulus in Kolossenzen 2 het verband tussen doop en besnijdenis ziet. De relatie tussen doop en geloof en met name de vraag of er een dwingende reden is om van een volgorde te spreken: eerst geloof en dan doop komt in hoofdstuk zes aan de orde. In hoofdstuk zeven en acht gaat het over de plaats van de kinderen. In hoofdstuk zeven komen met name die gedeelten van het Nieuwe Testament naar voren die spreken over gezinnen die werden gedoopt, de zogenaamde huisteksten. In hoofdstuk acht geven we aandacht aan een geschiedenis die op het eerste gezicht niet zoveel met de kinderdoop te maken heeft, maar die in het klassiek-gereformeerde doopformulier toch wordt genoemd: de geschiedenis dat Jezus de kinderen zegent. Zou deze geschiedenis een bepaald licht kunnen werpen op de kinderdoop? Voor tegenstanders van de kinderdoop is een zwaarwegend argument dat de doop door onderdompeling bediend behoort te worden, wil zij bijbels genoemd kunnen worden. In hoofdstuk negen beproeven we die stelling op haar houdbaarheid door na te gaan wat de Bijbel zegt over dopen, indopen, onderdompelen en besprenkelen. Is de hoeveelheid water die bij de doop wordt gebruikt wel zo principieel als soms wordt voorgesteld? Met een evaluatie in het laatste en tiende hoofdstuk sluiten we deze studie af. Heeft de discussie over de doop misschien op de een of andere manier te maken met de emotiecultuur? 11