ODEON 16 de jaargang / nr. 6 nov / dec 2006 / j an 200 Drie werelden Met de Mozart / Da Ponte-trilogie sluit De Nederlandse Opera het Mozart-jaar af. Een gesprek met dirigent Ingo Metzmacher en regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito over dit mammoetproject. >> p. Viva la libertà! Vrijheid is een sleutelwoord in het leven van Wolfgang Amadeus Mozart en in zijn opera s op teksten van Lorenzo da Ponte. >> p. 20 63 8 12 16 nov /dec 06 / jan 07 Mozart Da Ponte-trilogie Così fan tutte Don Giovanni Le nozze di Figaro Mozart en Da Ponte De samenwerking tussen bloedbroeders Mozart en Da Ponte leidde tot drie topwerken uit het operarepertoire. >> p. 2 Decors en kostuums Voor Barbara Ehnes (decors) en Anja Rabes (kostuums) was Mozarts muziek dé inspiratiebron. >> p. 2 De uitdaging Voor de zangers en voor het Nederlands Kamerorkest is de trilogie een megaproject: het wordt topsport! >> p. 26
Het traditionele Feestconcert van het Nederlands Philharmonisch Orkest in het Concertgebouw. Uit de romantische sprookjesopera Hänsel und Gretel van Humperdinck hoort u prachtige aria s, gezongen door sopraan Sally Matthews en mezzosopraan Dagmar Peckova. Deze opera slaat een brug tussen de eenvoud van het volkslied en het orkestdrama van Wagner. Het werk werd voor het eerst gespeeld in 1893 o.l.v. Richard Strauss en bezorgde Humperdinck faam en rijkdom. Na de pauze worden zwierige walsen van Johann Strauss gespeeld. Zaterdag 16 december om 20.15 uur Zondag 17 december om 14.15 uur NEDERLANDS PHILHARMONISCH ORKEST o.l.v. YAKOV KREIZBERG Sally Matthews, sopraan Dagmar Peckova, mezzosopraan Humperdinck - Delen uit Hänsel und Gretel J. Strauss - Walsen Toegangsprijs: 30,- (regulier), 7,50 (tot 27 jaar), 20,- (Stadspas) Reserveren kan bij het Concertgebouw, Concertgebouwplein 2 of via 020-671 83 45 (dagelijks tussen 10.00 en 17.00 uur).
Klaus Bertisch Drie verschillende werelden De Mozart Da Ponte-trilogie begint vorm aan te nemen. Intussen zijn het regie-/dramaturgieteam Jossi Wieler en Sergio Morabito en dirigent Ingo Metzmacher, met een onderbreking in de zomer, al sinds juni bezig met het ensceneren van de drie gezamenlijke opera s van Wolfgang Amadeus Mozart en Lorenzo da Ponte, die op drie achtereenvolgende dagen in première zullen gaan. Een korte terugblik op de conceptie van een mammoetproject en op een lange repetitietijd, en een blik vooruit naar drie premières, als paukenslag voor de afsluiting van het Mozart-jaar. Repetities Così fan tutte, Don Giovanni en Le nozze di Figaro Megaproject Van wie het idee eigenlijk kwam om alle drie Mozart /Da Ponte-opera s als een trilogie op drie achtereenvolgende dagen uit te brengen, is niet eens meer zo precies te zeggen. De Nederlandse Opera was in gesprek met Jossi Wieler en Sergio Morabito over de mogelijkheid om binnen afzienbare tijd nieuwe producties van Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte op zich te nemen. Bij een gezamenlijk gesprek dat vooral ging over de planningsproblemen van een dergelijk project kwam Ingo Metzmacher met het voorstel er een bijzondere impuls aan te geven en zo was het startsein voor deze megaonderneming gegeven. Sergio Morabito was aanvankelijk sceptisch: zou dit de aanpak van de drie stukken niet al te uniform maken? Zouden ze niet in de verleiding komen dingen onder één noemer te brengen die helemaal niet onder één noemer gebracht kunnen worden? Zouden ze niet naar continuïteit gaan zoeken waar die helemaal niet is? Maar bij het voorbereidende werk gebeurde precies het tegenovergestelde: Wieler en Morabito verbaasden zich erover hoe zich bij elk stuk het specifieke uitkristalliseerde. Er waren drie verschillende werelden met individuele wetten en een eigen rijkdom. De blik op de afzonderlijke dramaturgie van de individuele stukken heeft echter ook de parallellen blootgelegd. De bijzondere, noodzakelijke pogingen die elke opera voor zich vereist, heeft vragen opgeroepen die men bij alle drie de delen kan stellen: vragen over identiteit en karakterontwikkeling, over het omgaan met seksualiteit, over maatschappelijke status. Dat zijn vragen waarover je in alle stukken geregeld moet discussiëren, ook al zijn de perspectieven van waaruit je ze stelt heel verschillend. Verbanden Voor Jossi Wieler speelde in het begin het zoeken naar een scenische wisselwerking tussen de drie stukken een belangrijke rol. Juist omdat ze hadden besloten in Amsterdam zo n megaproject in één klap te zullen volbrengen, wilden ze naar verbanden zoeken om tegemoet te komen aan de vereiste totale samenhang. Wieler: Hoe langer we daar echter mee bezig waren, des te sterker werd de aantrekkingskracht van elk afzonderlijk stuk. Wij moesten ons dus in plaats van dwangmatig naar allerlei verbindende elementen te zoeken richten naar de wereld van elk van deze meesterwerken afzonderlijk. De grote verbanden zouden dan vanzelf wel tevoorschijn komen en men zou de hogere thema s hoe dan ook wel herkennen. Het gaat natuurlijk om liefde en trouw, maar dan belicht van zulke verschillende standpunten dat het een verarming zou betekenen als men zou proberen alles aan elkaar te knopen. Toch hebben we in elk van de drie producties knipoogjes verstopt die verwijzen naar de andere twee stukken. De vraag of er tijdens de voorbereiding ook teleurstellingen waren, om niet te zeggen frustraties doordat men zich heeft verbonden aan zo n megaonderneming, weet Jossi Wieler te weerleggen. Ze benaderen een stuk altijd geheel open en zonder voorbehoud. Natuurlijk gaf het in de achtergrond extra druk dat ze na de voorbereiding van de ene opera meteen met de volgende doormoesten. Maar er was een grote nieuwsgierigheid hoe het dan verder zou kunnen gaan. Onderaardse kanalen Morabito: We voelden ook de ongelofelijke rijkdom. Mozart is er binnen vier jaren in geslaagd drie complete werelden te scheppen, te vertellen. Bij hem is er niets uitwisselbaar. En dat was voor ons een grote uitdaging. Elke toon kan alleen maar in één afzonderlijk stuk klinken, kan eigenlijk niet worden verplaatst. Ingo Metzmacher: Ik kan dat slechts onderstrepen. De drie opera s zijn muzikaal heel verschillend. Maar een zin van Jossi heb ik altijd onthouden: Wij willen de onderaardse kanalen vinden die tussen de stukken bestaan. Niet dat onderzoeken wat toch al zonneklaar is. Die kanalen zijn er werkelijk en wij willen ze openleggen. Dat heeft zich vaak heel spontaan ontwikkeld tijdens de repetities. Bij Così fan tutte hadden we bij een bepaalde passage tamelijk aan het begin het gevoel dat we even moesten stoppen om de intrige anders te belichten. En daar klonk dan ineens muziek uit een ander stuk. De toonsoort legt het verband: f-klein komt bij Mozart heel zelden voor en zo hebben wij een kanaal gezocht en gevonden. Een korte muzikale frase uit Le nozze di Figaro opent een andere blik op de intrige in Così. Later zal ook nog een citaat uit Don Giovanni te horen zijn. Maar dat, bevestigt Metzmacher, is dan heel bewust ingezet. En dat alles zonder dat op dat moment de twee andere opera s al gerepeteerd waren. Morabito: We zochten naar een moment dat de naïviteit van de beide jonge meisjes in Così bijzonder duidelijk maakt, hoe zij tegen de gebeurtenissen aankijken als ze de intrige nog niet doorzien. In de muziek van Barbarina uit de Nozze vonden we deze bijzondere klank van verdriet en verlies. Maar het geheel is zeer eenvoudig, poëtisch en speels. Dat moet je niet te gewichtig maken. Volgorde Zo schijnt zich een soort cirkel te sluiten als men bedenkt dat bij DNO de drie Mozart /Da Ponte-opera s in de omgekeerde volgorde van hun ontstaan worden gepresenteerd. Così kun je beschouwen als het meest privé, het persoonlijkste stuk, waarin de zes personages in vergelijking met die van de andere opera s het jongst zijn. Don Giovanni staat in zijn totale opzet misschien het meest op zichzelf, onderscheidt zich van de andere door de centrale plaats van één hoofdpersoon en in de individuele beschrijving van de andere personages. Le nozze di Figaro is dan misschien het meest politieke stuk, met personen die al een zekere levenservaring hebben. Dat dan de jongste persoon in deze opera een verband met Così fan tutte vormt, lijkt tegelijkertijd verrassend en logisch. Het gaat om persoonlijke ervaringen die de personages in Così doormaken en die Barbarina in de Nozze nog moet opdoen.
De volgorde waarin deze stukken bij DNO worden gepresenteerd, heeft natuurlijk ook praktische redenen, legt Ingo Metzmacher uit. In Così is de bezetting met zes zangers het kleinst. Een deel van dit ensemble zien we terug in de Nozze, en in Don Giovanni zijn de persoonlijkheden in het stuk zelfstandiger, ook al zijn daarbij een paar zangers die in kleinere rollen terugkeren voor de Nozze. Maar het ging zeker niet alleen om bezettingsoverwegingen. Ingo Metzmacher Bezettingskwesties Morabito: Dat we met Così beginnen, heeft ook daarmee te maken dat het gaat om een initiatieverhaal, om het zichzelf ervaren in gesimuleerde situaties. Don Alfonso duwt vier jonge mensen de maalstroom van de volwassenwording in. En het ging er ons bij dit eerste stuk ook om dat we elkaar over en weer konden leren kennen, om te zien hoe dit ensemble functioneert. Waar gaan we in ons gezamenlijke werk naar toe? Precies zoals het in het stuk zelf ook is: hoe ver gaan de personages in hun omgang met elkaar? Wanneer komen de momenten dat ze bang worden en eigenlijk niet verder willen gaan? Zo werd het werk met het stuk verbonden: we zijn elkaar voorzichtig genaderd in een klein kader, hebben elkaar zo leren kennen. Voor het werken aan de Nozze was dat geweldig, want we konden voortbouwen op de eerdere ervaringen. We hadden al een gemeenschappelijke taal gevonden. Natuurlijk is het een luxe, vindt Wieler, dat in de Nozze kleinere partijen bezet zijn met zulke uitstekende zangers, die in de andere opera s hoofdrollen zingen. Ze verstaan onze taal en hebben niet het gevoel dat ze in een bijrol onbelangrijk zijn. Metzmacher benadrukt dat het van meet af aan een idee in dit project was om bepaalde zangers weer te laten opduiken, dat op die manier de gedachte en het gevoel van een ensemble ontstaat. Zoals de auteurs dezelfden zijn, zijn de uitvoerenden dat ook. En aan het eind van de hele trilogie wordt de finale uit de Nozze letterlijk genomen: Corriam tutti a festeggiar! (Laten we snel gaan feestvieren!). Morabito brengt daar tegen in dat juist de finale van de Nozze ook een opening betekent, terwijl de finales van de twee andere opera s eerder een conventionele functie hebben. Hier is sprake van een moraal en dit slot heeft tegelijkertijd iets verheffends, haast iets heiligs. Maar in zijn geheel onderscheidt Don Giovanni zich in muzikaal opzicht het meest van de twee andere. Het is beslist het meest expressieve, het wildste van de drie, vindt Ingo Metzmacher. Sergio Morabito wijst erop dat dit ook qua dramaturgie het meest heikele stuk is, zich het minst als een geheel samen laat voegen. Hoe alles er op drie dagen achterelkaar zal uitzien en hoe het zal klinken, is een ervaring die het team ten tijde van ons gesprek nog moet opdoen. Metzmacher denkt dat er nog een paar onderaardse kanalen actief zijn, die vervolgens in de voorstellingen naar boven zullen komen. Stukken van nu Wat het concept betreft, sluit het team in de drie producties nauw aan bij onze tijd van nu. Così is een stuk over de jeugd en staat misschien daarom al wat verder weg van het heden. Don Giovanni is ook in dit opzicht een uitzondering, is eerder een kosmos op zich dan iets wat qua tijd eenduidig kan worden vastgelegd. En de Nozze komt wat de maatschappelijke constructie betreft het meest overeen met onze huidige situatie. Voor Jossi Wieler zijn de personages in Così adolescenten. Iets anders kan hij zich er al niet meer bij voorstellen. Het gaat om hun eerste ervaringen. Maar omdat deze ervaringen die de personages daarin op hun vijftiende opdoen tegenwoordig misschien al door negenjarigen worden opgedaan, hebben wij het stuk iets verder teruggeplaatst, naar een tijd waarin de moraal nog wat meer intact leek te zijn dan tegenwoordig. We hebben de handeling verplaatst naar een soort vakantiekamp uit de jaren vijftig/zestig, omdat ik mij die in het heden, met zijn over- vloed aan prikkels door televisie, gameboys en weet ik wat allemaal nog meer, helemaal niet meer kan indenken. Voor wat wij willen vertellen, is een wat onschuldiger wereld noodzakelijk. In de Nozze is de wereld veel cynischer. Così is een intelligent, wijs stuk, het enige werkelijke bedenksel van Lorenzo da Ponte. Terwijl de personages in Così geen verleden hebben, hebben die van de Nozze zelfs een gemeenschappelijk verleden, dat ze onder het tapijt proberen te vegen. Het gaat om macht en geld, en daarmee staat het stuk het dichtst bij onze op carrière gerichte maatschappij. In Don Giovanni daarentegen zijn de personages door hun verleden gevormd en komen ze daar niet meer van los. Het zijn individuen die door het titelpersonage met elkaar verbonden zijn.
De mythe van Giovanni Morabito: Giovanni is een mythisch thema. Het is geen realistisch gebeuren, anders dan in de Nozze, waar het erom gaat hoe men zich in de maatschappij opstelt: een maatschappijkritische komedie, die laat zien welke strategie de personages moeten volgen om in deze wereld te bestaan, te overleven, succes te hebben. Ze moeten manipuleren en onder controle houden om hun concurrent uit te schakelen. Vormen van sociale afhankelijkheid worden heel realistisch geschilderd. De noden van deze mensen zijn ons allemaal vertrouwd en duidelijk herkenbaar uit onze eigen omgeving. Don Giovanni is in dat opzicht veel surrealistischer, ook al zijn er verschillende hiërarchieën. De mensen zijn van elkaar geïsoleerd; ieder staat met zijn eigen verlangens alleen. Voor Wieler maken de personages in Don Giovanni geen ontwikkeling door. Ze zijn gestigmatiseerd: de dienaar blijft de dienaar, de verlaten vrouw blijft de verlaten vrouw en wie de hoorns opgezet krijgt, blijft de hoorndrager. Er zit eigenlijk geen echte handeling in, voert Morabito aan. De personages kunnen zich niet losmaken van het stempel dat op hen gedrukt is, van de verwondingen die ze hebben opgelopen. Het hele gebeuren stagneert. Wat de vorm aangaat, voel je je door het libretto en de regieaanwijzingen in de steek gelaten. In Le nozze di Figaro daarentegen is alles gedetermineerd, de tandwielen van de komedie zijn daar perfect geolied. In de eerste finale van Don Giovanni wordt echter helemaal niet verteld wat daar werkelijk gebeurt. Pas uit het begin van de tweede akte kun je zo ongeveer reconstrueren waarom het Giovanni weer eens is gelukt te vluchten. Hoe en waarom Giovanni telkens weer kan ontsnappen, wordt echter nooit verklaard. Dat is een deel van zijn mythe. Hij is zoiets als een figuur die zich telkens op een andere hoogte beweegt een soort Dionysos, die je niet kunt ketenen. Ruimte voor interpretatie Is Don Giovanni dan voor een regisseur het meest aantrekkelijke stuk, aangezien bijvoorbeeld in de Nozze alles bijna technisch vastligt? De ruimte voor interpretatie is bij de Nozze inderdaad uiterst beperkt, bevestigt Jossi Wieler. Je moet nog dieper graven om als regisseur een beetje lucht te krijgen. Het stuk is erg rigide. Als bewerking van een bestaand, destijds actueel en deels verboden toneelstuk tot een opera kon hier in de recitatieven werkelijk niets worden weggelaten, en het spannende zat hem erin hoe er ruimte voor een eigen interpretatie te vinden was. Voor Morabito valt of staat de perceptie van dit stuk met het feit dat je niet uitsluitend bezig mag zijn met het doorgronden van de mechanismen van het stuk: je moet je juist steeds afvragen waarom deze wereld zo functioneert. De aandacht moet niet alleen op het mechanisme gericht zijn, maar vooral op de inhoud. Je kunt misschien nog plezier met het stuk hebben maar door distantie verlies je de toegang tot de inhoud. Je zou een taal moeten vinden die de komische elementen niet tot een doel op zich laat worden. In de beroemde en ook beruchte tuinscène willen ze proberen een spelletje te spelen met de waarneming van de toeschouwers. In dit verband moet het publiek zelf ervaren hoe men door te zien en te horen bepaalde conclusies kan trekken om de juiste of de verkeerde informatie te verkrijgen. Daarom wordt hier ook gebruikgemaakt van videoprojecties, van een ander medium. De toeschouwer maakt daarbij zelf mee hoe het horen en zien kan worden gemanipuleerd. Het regieteam hoopt zo de poëzie van Mozarts muziek nieuwe vleugels te verlenen, in plaats van slaafs de regieaanwijzingen op te volgen. Als laatste deel van de trilogie moet op deze manier de finale van Le nozze di Figaro een buitengewoon culminatiepunt bereiken. Het specifieke van de Don Bij Don Giovanni ligt de scenische problematiek anders: In de tweede akte gebeurt daar bijna niets, je hebt de ene aria na de andere. Maar muzikaal gebeurt er zo oneindig veel en dat geeft je de vrijheid om alles vanuit deze muziek te vertellen en ook te bedenken, verklaart Jossi Wieler. Het personage van Giovanni zelf heeft voor Ingo Metzmacher helemaal geen eigen muziek. Hij leeft in de muziek van de anderen en provoceert hen tot hun muziek. Alles draait om een centrum dat er eigenlijk helemaal niet is. De Champagne-aria en de serenade zijn niets specifieks. De muziek om Giovanni heen is daarentegen juist des te kleurrijker en feller. En dat willen Wieler en Morabito nu precies scenisch overbrengen. Giovanni probeert bij alle figuren om hem heen iets los te maken, hen tot reacties te bewegen, vindt Wieler. Met wie hij ook zingt, hij doet dat altijd perfect. Of het nu met Anna, Elvira of Zerlina is, hij past zich telkens aan. Net zoals Lulu (in de opera van Berg), die voor elke man een andere naam draagt, telkens anders is en daarbij toch zichzelf blijft. Natuurlijk is Giovanni ook specifiek, maar altijd in de context met degene tegenover hem. Hij heeft meer dan 2000 vrouwen bemind, maar nooit was het routine. Hij verstaat de kunst om hen allen op heel verschillende manieren lief te hebben en communiceert met elke vrouw afzonderlijk. Voor Metzmacher zijn het juist de ensembles die tot de mooiste momenten in dit stuk horen: het duet van Giovanni met Zerlina, het kwartet van Giovanni met Anna, Ottavio en Elvira, en het terzet met Leporello en Elvira. En bij de aria s is hij telkens degene die deze oproept. Beddenkerkhof Morabito: Hij raakt de zenuw bij elk personage en boort net zolang tot hij die gevonden heeft. Dat kun je zien als een soort sadisme of destructiviteit. En hij maakt dingen los. Hij is de vleesgeworden ontkenning. Dat maakt hem veel interessanter dan wanneer hij alleen maar een latin lover zou zijn. Zijn kracht ligt bijvoorbeeld ook in zijn atheïsme. Dat was juist het schandalige in dit personage: niet dat hij zo veel vrouwen heeft verleid of de Commendatore gedood, maar dat hij God geloochend heeft en de rust van de doden verstoord. Hij wordt gestraft omdat hij op het kerkhof lacht. In onze productie vatten we de kerkhofscène op als een metafoor voor de hele wereld waarin het stuk speelt. Een kerkhof vol bedden. Maar de bedden vertellen ook iets over relaties tussen paren in een geïnstitutionaliseerd huwelijk, die door Giovanni worden opengebroken, licht Wieler toe. Het bed staat voor het burgerlijke idee van liefde bij allen die daarvan dromen, erin leven of die deze niet meer kunnen beleven omdat ze in de steek gelaten zijn. Precies dat wordt door Giovanni opengebroken. Hierin ligt voor de regisseurs ook de positieve kracht van de titelheld: hij blaast versteende compromissen op om leven mogelijk te maken. En omdat hij de anderen confronteert met hun eigen onopgeloste problemen, belichaamt hij voor hen een krachtige provocatie. Recitatieven Onvermijdelijk moet in ons gesprek ook de vraag naar de behandeling van de recitatieven aan de orde komen. Het verhalende element in Così fan tutte en Le nozze di Figaro heeft ertoe geleid dat in beide stukken praktisch niet gecoupeerd is. In Don Giovanni daarentegen zitten er in de recitatieven veel coupures, juist omdat het stuk helemaal niet als een doorlopend verhaal werkt. Werd er in de recitatieven gezocht naar een overeenkomst, die bij Così bijvoorbeeld te maken heeft met de naïviteit van jonge mensen en zullen we in de Nozze iets voelen van de hardheid van de wedstrijd die in alle personages naar buiten komt? Zullen wij in de recitatieven ook aanpassingen aan onze huidige tijd te horen krijgen? En welke positie nemen de recitatieven bij Don Giovanni in? Jossi Wieler, Sergio Morabito en Rita de Letteriis
6
Ingo Metzmachers credo luidt dat de recitatieven deel uitmaken van wat er op het toneel gebeurt en dat ze dus niet afgezonderd moeten worden in de orkestbak: ze zijn deel van het theater. Daarom, legt Sergio Morabito uit, wilden zij zich wat de recitatieven betreft niet richten naar de historische uitvoeringspraktijk, eventueel verrijkt met muzikale grapjes. Zij willen de recitatieven niet muzikaliseren maar bewust opvatten als situatieve momenten. Het toneelmatige, dialogische was beslissend. Niets wordt nieuw gecomponeerd of aangepast, maar de klank van de recitatieven moet in verband staan met de wereld van het betreffende stuk. Wij hebben drie verschillende oplossingen gevonden die met de werelden uit de drie verhalen corresponderen. Het continuo is deel van de bühne. Metzmacher: Così speelt in een vakantiekamp en in elk vakantiekamp is er wel iemand die gitaar speelt. Die begeleidt onze jongelui met veel inlevingsvermogen tijdens hun recitatieven. Dat hebben we eerst uitgeprobeerd en het werkt echt goed. Bij Don Giovanni was het altijd het idee om een virginaal te gebruiken, een klein, niet erg resonansrijk instrument, dat nu in het decor ingebouwd is. Een figuur die uit de naaste omgeving van de Commendatore komt, zal de figuren begeleiden in hun recitatieven, die nu uit de burgerlijke beddentombe klinken. De moeite die het kost om aan dit instrument klank te ontlokken past natuurlijk in deze wereld. En bij de Nozze moest de klank natuurlijk nog dichter bij ons heden liggen. De omgeving heeft hier iets synthetisch, is zeer op uiterlijk gericht. Wij zullen hier een elektronisch instrument gebruiken, dat niet uit zichzelf klinkt, maar alleen daar waar men een luidspreker installeert. Sergio Morabito merkt in dit verband op dat de realisering van de recitatieven, met zulke sterk verschillende instrumenten en in aansluiting op een hedendaagse manier van spreken, zonder de creatieve medewerking van taalcoach Rita de Letteriis ondenkbaar geweest zou zijn. Dat een concentratie op taal en woord zonder muzikaal de boventoon te voeren werd bereikt, is vooral aan haar te danken. Zeker zullen velen ervan schrikken, maar het team houdt elke andere keuze voor een gemakzuchtig compromis. Drie genres Hoe de verschillende stijlen bij muzikale nummers en recitatieven dan gezamenlijk zullen werken, hoe ze zich vermengen of juist tegen elkaar afzetten, moet nog worden afgewacht. Dat contrastwerkingen ook de oude luistergewoontes positief kunnen beïnvloeden, konden DNO-bezoekers al ondervinden bij La clemenza di Tito, waarvoor Manfred Trojahn nieuwe recitatieven had gecomponeerd. Een wereld van nu en een continuo uit de achttiende eeuw passen naar Metzmachers mening niet bij elkaar. Maar juist deze werelden en de manier waarop ze verteld worden, horen bij elkaar. Aan het slot van ons gesprek benadrukt Jossi Wieler nog een keer wat ook bij de verschillende benaderingen van de recitatieven werd bewezen: het gaat om totaal verschillende werelden, haast om drie genres. Elk stuk is een klassieker op zich. Zonder Mozart en Da Ponte te na te willen komen doet voor Wieler Così fan tutte denken aan een film van Truffaut, Don Giovanni zou van Buñuel kunnen zijn en Le nozze di Figaro van Cassavetes. Daarmee is de vraag naar een enkel, overkoepelend verband vanzelf en definitief beantwoord. Maar dat dit door dezelfde auteurs werd bereikt, maakt hen geniaal en onsterfelijk. Je denkt altijd Mozart te kennen, maar hoe dichter je Mozart nadert, verzekert Ingo Metzmacher, hoe meer je versteld staat over de rijkdom en de veelzijdigheid van zijn werken. Vertaald door Frits Vliegenthart Scalamusica Overzicht van speciaalzaken in klassieke/operamuziek (advertentie) Informatie over adverteren in deze rubriek: Targetplanning bv Tel. 020-644 22 33 info@targetplanning.nl Amsterdam Concerto Utrechtsestraat 54-60 1017 VP Amsterdam Tel. 020-624 54 67 klassiek@concerto.nu www.klassiek.concerto.nu Le Disque D Or Gelderlandplein 211 1082 LX Amsterdam Tel. 020-644 16 96 le-disque-dor@zonnet.nl FAME music Kalverstraat 2-4 1012 PC Amsterdam Tel. 020-638 25 25 www.fame.nl Op vertoon van deze Odeon gratis 10% kortingspas voor alle lezers Goldberg Beeld- en geluidsdragers Weteringstraat 29 1017 SM Amsterdam Tel. 020-618 90 75 info@goldberg.nu Breda Muziekhandel Spronk Wilhelminastraat 24 4818 SG Breda Tel. 076-521 52 13 info@spronk.nl Den Haag Caminada Classics Plaats 17 2513 AD Den Haag Tel. 070-346 62 77 info@caminada.nl Driebergen Cd Artline Traay 1c 3971 GB Driebergen Tel. 0343-521 532 info@cd-artline.nl www.cd-artline.nl Groningen Opera Speciaalzaak Cadena Lirica Folkingestraat 37 9711 JT Groningen Tel. 050-313 45 30 Heerlen Smeets Klassiek CD Shop Akerstraat 5 6411 GV Heerlen Tel. 045-571 55 50 smeetsklassiek@cuci.nl Utrecht Boudisque Classique Drieharingstraat 27-29 3511 BH Utrecht Tel. 030-232 14 88 utrecht@boudisque.nl www.bcq.nl
8 Così fan tutte Trouw van vrouwen is zoiets als de feniks uit Arabië. I Ferrando is verliefd op Dorabella, en Guglielmo op haar zuster Fiordiligi. Don Alfonso wekt hun verontwaardiging door te beweren dat ook hun geliefden ontrouw zullen worden. Hij sluit hierover een weddenschap met de mannen af. Dorabella en Fiordiligi wachten vol verlangen op hun aanbidders. Dan verschijnt Alfonso met de onheilstijding dat hun verloofden naar het slagveld moeten vertrekken. De paren nemen afscheid en zweren eeuwige trouw. Dorabella laat haar vertwijfeling de vrije loop, maar het dienstmeisje Despina raadt de zusters aan naar nieuwe minnaars uit te kijken. Alfonso besluit Despina in zijn plan te betrekken. Hij stelt haar twee vreemdelingen voor, die op de beide zusters verliefd zijn. Despina herkent Ferrando en Guglielmo niet. De zusters zijn ontzet als er vreemde mannen over de vloer zijn. Als reactie op hun geflirt betuigt Fiordiligi haar rotsvaste trouw. Op Despina s aanraden simuleren de vreemdelingen een zelfmoordpoging. Als wonderdokter slaagt Despina erin beide mannen aan de dood te ontrukken, maar hun volledige genezing kan slechts door een kus bewerkstelligd worden een voorstel waarop de jonge vrouwen met woede en afschuw reageren. II Despina geeft de zusters adviezen voor een vrijblijvende flirt met de twee vreemdelingen. Inmiddels zijn ze wel bereid zich met hen te amuseren. Dorabella kiest voor de vermomde Guglielmo, Fiordiligi voor de vermomde Ferrando. De mannen vragen om vergiffenis voor hun vrijpostige gedrag. Na bemiddeling van Alfonso en Despina komen de nieuwe paren nader tot elkaar. Dorabella is al snel bereid het medaillon van Ferrando te ruilen voor een hartje van de vermomde Guglielmo. De verklede Ferrando daarentegen wordt door Fiordiligi verontwaardigd afgewezen. Alleen achtergebleven moet zij zichzelf echter bekennen dat ze verliefd is geworden. Dorabella wil met haar nieuwe geliefde een nieuw leven beginnen. Fiordiligi daarentegen besluit Guglielmo na te reizen. Terwijl ze hiertoe de achtergebleven kleding van Ferrando aantrekt, wordt ze door hem verrast. Ze kan geen weerstand meer bieden. Alfonso houdt de ontgoochelde mannen voor welke les ze uit hun recente ervaringen kunnen trekken: zo zijn alle vrouwen! Despina meldt dat de zusters bereid zijn te trouwen, een notaris is al ter plekke. Tijdens een huwelijksplechtigheid zetten beide bruiden net hun handtekening onder het contract als de terugkeer van Ferrando en Guglielmo wordt aangekondigd. De kersverse bruidegoms verstoppen zich in een zijkamer om meteen daarna met hun eigenlijke identiteit hun terugkeer te simuleren. Alfonso kan nog maar net voorkomen dat het spel escaleert. Repetitie Così fan tutte
vr 17 nov 2006 première 9 di 21 nov 2006 za 25 nov 2006 do 30 nov 2006 zo 10 dec 2006 13.30 uur tv vr 15 dec 2006 do 21 dec 2006 di 26 dec 2006 13.30 uur tv di 2 jan 2007 za 6 jan 2007 Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bij het ter perse gaan van deze Odeon zijn er nog kaarten verkrijgbaar. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455, of een van de andere verkooppunten (zie pag. 26). Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Chris Engeler Plaats: Het Muziektheater (2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van de Opera Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Così fan tutte Dramma giocoso in due atti, KV 588 libretto van Lorenzo da Ponte muzikale leiding Ingo Metzmacher regie/dramaturgie Jossi Wieler Sergio Morabito decor Barbara Ehnes kostuums Anja Rabes licht David Finn Fiordiligi Sally Matthews Dorabella Maite Beaumont Guglielmo Luca Pisaroni Ferrando Norman Shankle Despina Danielle de Niese Don Alfonso Garry Magee Nieuwe productie Uitzenddata Televisie, Nederland 2: 10 december 2006, 13.00 uur, live Radio 4, Opera Live: 23 december 2006, 19.00 uur Nederlands Kamerorkest Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur en 50 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek Così fan tutte is verkrijgbaar in Het Muziektheater. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in een Nederlandse vertaling opgenomen. De prijs is 8,-. Nagesprek Na de matinee van 10 december spreekt DNO-dramaturg Klaus Bertisch met auteur Rodney Bolt over diens recente biografie van Lorenzo da Ponte. Plaats: Entresol Het Muziektheater Aanvang: ± 17.30 uur Toegang: gratis
Klaus Bertisch Van kinderen naar volwassenen Zes jonge zangers vormen het solistenensemble van Così fan tutte. De intriganten zijn bij De Nederlandse Opera al bekende gezichten, de jonge paren maken hun huisdebuut: een bonte mengeling van nationaliteiten, die door de repetities tot een echte groep aaneen wordt gesmeed. Soms botsen de verschillende meningen nog, soms vloeien de ideeën over de rol en over het echte leven in elkaar over. Eigen ervaringen en hypotheses vanuit het stuk maken de schijnbaar onbegrijpelijke handeling juist daardoor des te waarschijnlijker. 10 We zitten in de kantine van Het Muziektheater aan een ronde tafel. Alle zes zangers zijn na de repetitie doodop. Zij hebben net een doorloop van het hele stuk gehad, gevolgd door nog een lange sessie met notes van het regieteam, wat nogmaals volledige concentratie eiste. Morgen gaan ze het toneel op. De Spaanse mezzosopraan Maite Beaumont hervindt als eerste haar temperament, geheel in overeenstemming met haar rol. Op de vraag of zij allen in het Mozartjaar ook meer Mozart dan anders hebben gezongen antwoordt Maite: Ja, Mozart is een zwaartepunt in mijn activiteiten. Ik heb juist de twee rollen die ik nu in Amsterdam zing Dorabella en Cherubino in veel andere producties gedaan. Maar ik vind het heel fijn om hier met beide tegelijk bezig te zijn en dan ook nog een vrouw én een man te mogen spelen. Meteen zitten we midden in de discussie. Terwijl Luca Pisaroni intussen overal een veelgevraagde Guglielmo is en dit jaar ook al Don Giovanni heeft gezongen, beschouwt Danielle de Niese (Despina) zichzelf nog als een beginner in het Mozart-vak. Haar bijdrage aan het Mozart-jaar bestaat uit twee partijen in de Mozart Da Ponte-trilogie gelijktijdig, in Amsterdam. Garry Magee (Don Alfonso) heeft daarentegen dit vak al een hele tijd niet meer gezongen. Hij is meer thuis in het repertoire uit de negentiende en twintigste eeuw, en vindt het best moeilijk om weer om te schakelen qua stijl. Sally Matthews, de Fiordiligi, is dol op Mozart: Dit repertoire zing ik het meest. Ik geef ook veel concerten, met werken als de Mis in c of Exsultate jubilate. Geloofwaardigheid Over de handeling van Così fan tutte heeft men telkens weer kritisch opgemerkt dat die niet bepaald geloofwaardig zou zijn. Jossi Wieler en Sergio Morabito benaderen het stuk op een betrekkelijk realistische manier. Hoe staan de zangers tegenover de vraag naar de geloofwaardigheid? Danielle de Niese kan zich wel voorstellen dat zich iets dergelijks zou afspelen binnen de daarvoor uitgekozen wereld van deze jongens en meisjes. Aan de andere kant zijn er momenten die veel minder geloofwaardig zijn dan in andere producties: Despina wordt niet eens echt verkleed, het gaat daar meer om haar houding. Er zitten elementen in deze productie die heel normaal zijn, juist gereduceerd, ontheatraal en niet erg expressief. Dan weer zijn er situaties waarbij de toeschouwers worden gedwongen de gedachte aan waarachtigheid te laten varen, om zich helemaal open te stellen voor de betreffende scène. Het gaat er vooral om hoe deze kinderen op het toneel zich het leven voorstellen, wat ze zelf menen te moeten doen en hoe ze tegen de gebeurtenissen aankijken. Voor Sally Matthews is de kern van het verhaal dat het jonge mensen zijn die zelf spelen met het idee van misleiding en bedrog. Het gaat over trouw. In dat opzicht is het verhaal heel actueel en betreft het ieder van ons. Dat is altijd zo geweest en het zal altijd zo blijven. In wezen is wat er gebeurt, nadat men het van het stof heeft ontdaan, echt geloofwaardig, vooral wanneer je bedenkt hoe jong deze kinderen zijn. Het is een overgang naar volwassenheid, voegt Danielle de Niese hieraan toe. Norman Shankle, die Ferrando zingt, heeft eerder in Stuttgart met Wieler en Morabito samengewerkt. Voor hem is de realistische benadering met sprongen naar het surreële niets nieuws: Het gaat er niet zozeer om wat de mensen op het toneel geloven maar om wat de toeschouwers geacht worden te geloven. Als je dan iets fantasie-achtigs presenteert in een realistisch kader, ontstaat er meestal iets heel bijzonders. Of dat dan ook wordt aangenomen, is weer een andere zaak. Sally Matthews benadrukt dat je als vertolker bij deze regisseurs veel vrijheid hebt. Ze geven je de ruimte om je personage uit te werken, maar ze willen wel dat dit levensecht is. Je kunt niets verkeerd doen zolang je waarachtig en natuurlijk blijft. Voor Maite Beaumont was het uitgangspunt helder en duidelijk: Als je je voorstelt dat je vijftien of zestien jaar oud bent en naar een zomerkamp gaat, dan weet je dat dit verhaal heel goed kan werken. Begrip Het idee van de gezamenlijk doorgebrachte vakantie heeft zich niet voortgezet in de repetitieperiode. Het is waar dat de zangers de meeste tijd met elkaar in het theater doorbrengen, maar het fijne ensemblegevoel blijft beperkt tot het werk. Onder grote hilariteit wordt door allen bevestigd dat ze alleen slapen, ook al willen ze niet voor elkaar spreken. Omdat het zo n ensemblestuk is, zegt Danielle met nadruk, werden we op een paar uitzonderingen na ook altijd met zijn allen voor de repetities besteld. Het groepsgevoel was er toen meteen al, maar we hebben dat niet uitgebreid naar onze vrije tijd. Luca Pisaroni heeft als Guglielmo wel een paar problemen gehad. Niet alles is voor hem even overtuigend als het werken met Wieler en Morabito aan Le nozze di Figaro wat niets te maken heeft met het feit dat hij als Guglielmo meer ervaringen in andere producties heeft opgedaan. Eigenlijk heeft hij de Figaro veel vaker gezongen. Ten tijde van ons gesprek zijn voor hem nog niet alle onduidelijkheden over zijn personage uit de weg geruimd. Danielle de Niese probeert begrip op te brengen voor haar collega: Juist bij een zo ingewikkeld stuk als Così, waar het gaat om verdachtmakingen en ongeloof, probeer je op een natuurlijke wijze alles met elkaar te verbinden, zodat je de logica van je personage doorgrondt. Maar Jossi en Sergio houden ervan om zo nu en dan ook dingen in het ongewisse te laten. Daarmee bereiken zij dat de toeschouwer veel meer moet nadenken. Misschien wordt niet alles zo duidelijk als het in het libretto staat, maar de uitdaging voor de toeschouwers wordt des te groter, want die moeten zich zien in te leven in de wereld van deze jonge mensen. Ze moeten meer bij zichzelf te rade gaan. Maar is juist het einde van Così niet zonder meer een open vraag? Is dat de reden dat door de regie nog veel meer vraagtekens worden gezet bij de logica achter de hele handeling? Zul je elkaar dan niet eeuwig trouw willen blijven als je als adolescent een verbintenis aangaat? Na een of twee jaar stel je vast dat het een vergissing was. Dat is ook een beetje de manier van werken van Wieler en Morabito, brengt Garry Magee in het midden. Zij laten zich inspireren door de ontwikkelingen tijdens de repetities, door de individuele zangers, zonder alles vooraf vast te leggen. Dat bevalt mij wel. Zo kunnen ze ook ingaan op onze eigen persoonlijkheden. Meerdere rollen Sally Matthews is de enige in deze groep die niet met nog een andere rol meedoet met de Mozart Da Ponte-trilogie. Eerst vond ik dat jammer, maar nu ben ik blij dat ik mij op één partij kan concentreren. Ik spring niet zo graag van de ene rol in de andere en ik weet niet of ik bij een tweede partij beide tot hun recht zou kunnen laten komen. Aan de andere kant weet ik op deze manier natuurlijk ook niet wat ik mis. Danielle vindt het een uitdaging om zich door twee partijen heen te moeten slaan en bovendien vindt ze het beter om Mozart /Da Ponte tegelijk met Mozart /Da Ponte te doen dan wanneer het zou gaan om verschillende auteurs. Maite Beaumont vindt het erg leuk om bijna elke dag van het ene geslacht in het andere te kruipen. Ze geniet enerzijds van de eenheid die de regisseurs in beide stukken scheppen, anderzijds heeft ze plezier in de grote verschillen tussen de rollen van Dorabella en Cherubino, die totaal niets met elkaar te maken hebben. Norman Shankle verdeelt zijn aandacht tussen de werkelijk zware tenorpartij van Ferrando en de kleine rol van Don Curzio in Le nozze di Figaro. Op de vraag waaruit de uitdaging bij Don Curzio dan wel bestaat, barst hij in schaterlachen uit: Niet in slaap vallen! Don Curzio is voor mij heel eenvoudig
11 Repetitie Così fan tutte: Maite Beaumont, Garry Magee, Norman Shankle, Luca Pisaroni, Sally Matthews en Danielle de Niese maar het is gewoon leuk om erbij te zijn. Moeilijk is het om de energie goed te verdelen, want ik moet vanuit de grote inspanning voor Ferrando terugschakelen om voor Don Curzio op het juiste niveau te zitten. Garry Magee lijkt als Don Alfonso in Così en als Il Conte in de Nozze de bad guy te zijn in de beide voorstellingen waaraan hij meewerkt. Dat is maar hoe je het bekijkt, antwoordt hij. Ik zie dat anders! In Così heeft Don Alfonso goede bedoelingen: hij wil de kids iets bijbrengen, ze tonen hoe het werkelijke leven is, ook al is dat vanuit zijn eigen gezichtspunt. Als de Graaf beweeg ik mij in mijn eigen wereld. Ik kan doen en laten wat ik wil. Allen werken hem tegen en hij begrijpt maar niet waarom. Pas aan het einde beseft hij wat er aan de hand is en wordt hij tot een gebroken man. Maar Jossi denkt dat hij na alle verwikkelingen van de dwaze dag misschien drie weken op vakantie gaat en dat na zijn terugkomst alles weer opnieuw begint. Alles is goed gekomen aan het eind maar voor hoelang, dat weet niemand. Dwarsverbanden Luca Pisaroni ziet geen bijzondere verbanden tussen Guglielmo en Figaro: In de ene opera speel ik een kind, in de andere een volwassene, die precies weet wat hij wil. En telkens wanneer er bij Figaro iets fout gaat, probeert hij de situatie opnieuw naar zijn hand te zetten. Hij doet alsof hij alles onder controle heeft. Danielle de Niese speelt als Despina en als Susanna het dienstmeisje in de twee opera s. Maar ze heeft helemaal niet het gevoel dat beiden dezelfde baan hebben: Despina heeft veel meer ervaring. Ze is niet eens veel ouder dan de twee meisjes maar juist die paar jaren maken het hele verschil uit. Ze weet wat een gebroken hart betekent en vindt niet dat ze de twee meisjes daarvoor moet beschermen. Susanna is veel zuiverder. Zij wil al haar positieve gevoelens over liefde en huwelijk vasthouden. Wat mijn relatie tot Alfonso betreft, wordt ook weer veel opengelaten. We hebben er heel vaak over gepraat of ze een erotische verhouding met elkaar hebben gehad of niet. Vaak schijnt er een vonk te zijn en dan verwatert het gevoel weer. Net als aan het eind van de opera: de vier jongelui blijven met elkaar in een kamer achter en we weten niet wat daar gaat gebeuren. Maite Beaumont en Norman Shankle vertegenwoordigen nogmaals de belangen van de beide paren. Ze vinden dat Despina en Don Alfonso in werkelijkheid niets voor hen gedaan hebben; ze zijn teleurgesteld en denken dat ze niets van hem geleerd hebben. Plotseling ontstaat er nogmaals een heftige discussie en aan het eind daarvan is men het erover eens dat wat er te leren viel uit de ervaringen in het zomerkamp pas na een paar jaar duidelijk zal worden. Op deze manier wordt duidelijk hoe na de zes solisten uit Così fan tutte het concept aan het hart ligt en hoever de identificatie met hun rollen reikt. Dat er vaak werd gelachen, bewijst hoe homogeen ze als groep geworden zijn. Vertaald door Frits Vliegenthart
12 Don Giovanni Wie aan één enkele trouw is, doet de anderen tekort. I Leporello, de bediende van Don Giovanni, wil zijn lot als knecht ruilen voor een bestaan als edelman. Donna Anna probeert een onbekende vast te grijpen, die haar wilde verleiden. Haar vader, de Commendatore, wordt door de vreemdeling gedood. Zij laat Don Ottavio, haar verloofde, zweren dat hij deze moord zal wreken. Donna Elvira herkent de onbekende als Giovanni, die haar na drie dagen huwelijk verliet. Leporello heeft een lijst bijgehouden van alle veroveringen van zijn baas. Giovanni weet ook Zerlina, de bruid van de boer Masetto, te bekoren, maar Elvira waarschuwt het meisje voor hem. Anna en Ottavio voelen deernis met Elvira, die hen inlicht over Giovanni s wandaden. Anna meent in Giovanni haar verleider en de moordenaar van haar vader te hebben ontdekt. Ottavio trekt haar woorden echter in twijfel. Zerlina probeert de onmin met Masetto af te zoenen, maar ze kan Giovanni niet vergeten. Ottavio, Anna en Elvira verschijnen op een feest dat Giovanni ter ere van Zerlina geeft. Als Zerlina door Giovanni wordt ontmaagd, lijkt de tijd gekomen om in te grijpen. II Leporello kan zich niet van Giovanni losmaken. Elvira verlangt naar Giovanni; Leporello verandert zich in de man van haar dromen. Uit wraaklust zit Masetto achter zijn rivaal aan, maar hij krijgt zelf een pak slaag. Zerlina tracht hem te troosten. Het lukt Leporello niet in de vermomming van Giovanni te vluchten zonder herkend te worden. Elvira voelt zich diep vernederd. Ottavio roept de anderen op om Anna te troosten. Zolang hij haar niet gewroken heeft, wil hij haar niet meer onder ogen komen. Elvira vermoedt dat Gods toorn Giovanni teniet zal doen. Toch kan ze haar liefde voor hem niet opgeven. Zerlina wreekt zich op de mannen. Giovanni verstoort de grafrust van de doden. De Commendatore wil hem het lachen laten vergaan. Giovanni nodigt hem voor het avondmaal uit. Anna vraagt haar verloofde om uitstel van hun bruiloft. Giovanni bereidt de avondmaaltijd voor. Elvira vraagt hem zijn leven te beteren. De Commendatore verschijnt. Hij weigert van Giovanni s aardse spijzen te eten en komt met een tegenuitnodiging. Giovanni reikt hem de hand. Er begint een strijd op leven en dood. Repetitie Don Giovanni
za 18 nov 2006 première 13 wo 22 nov 2006 zo 26 nov 2006 13.30 uur tv za 2 dec 2006 ma 11 dec 2006 ma 18 dec 2006 vr 22 dec 2006 wo 27 dec 2006 wo 3 jan 2007 zo 7 jan 2007 13.30 uur tv Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455, of een van de andere verkooppunten (zie pag. 26). Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Chris Engeler Plaats: Het Muziektheater (2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van de Opera Uitzenddata Televisie, Nederland 2: 7 januari 2007, 13.00 uur, live Radio 4, Opera Live: 20 januari 2007, 19.00 uur Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Don Giovanni Dramma giocoso in due atti, KV 527 libretto van Lorenzo da Ponte muzikale leiding Ingo Metzmacher regie/dramaturgie Jossi Wieler Sergio Morabito decor Barbara Ehnes kostuums Anja Rabes licht David Finn Don Giovanni Pietro Spagnoli Il Commendatore Mario Luperi Donna Anna Myrtò Papatanasiu Don Ottavio Marcel Reijans Donna Elvira Charlotte Margiono Leporello José Fardilha Masetto Roberto Accurso Zerlina Cora Burggraaf Nederlands Kamerorkest Nieuwe productie Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur en 30 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek Don Giovanni is verkrijgbaar in Het Muziektheater. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in een Nederlandse vertaling opgenomen. De prijs is 8,-. Na de matinee van 7 januari 2007 spreekt DNO-dramaturg Klaus Bertisch met Ingo Metzmacher, Jossi Wieler en Sergio Morabito. Plaats: Entresol Het Muziektheater Aanvang: ± 17.00 uur Toegang: gratis
Franz Straatman Grootste probleem: we kunnen het toneel niet af Vier solisten in het Mozart /Da Ponte-drieluik staan slechts in één opera, in Don Giovanni. Het zijn Pietro Spagnoli in de titelrol, Myrtò Papatanasiu als Donna Anna, José Fardilha als Leporello en Cora Burggraaf als Zerlina. Maar zij werken wel mee in een qua rolinvulling en enscenering bijzondere presentatie van het verhaal. 14 Repetitie Don Giovanni: Pietro Spagnoli, Myrtò Papatanasiu; Cora Burggraaf, Pietro Spagnoli; José Fardihla De Italiaan Pietro Spagnoli, de Griekse Myrtò Papatanasiu en de Portugees José Fardilha hebben hun rollen al vele malen gezongen en geacteerd. De Nederlandse Cora Burggraaf daarentegen zingt Zerlina voor de tweede keer in haar nog korte carrière. Sterker nog: Zerlina was in 2000 haar eerste operarol toen ze studeerde aan het Royal College of Music in Londen. Het betrof een echt traditionele enscenering van John Copley, een regisseur die in de jaren zeventig en tachtig bij de Nederlandse Operastichting onder meer Un ballo in maschera en Lucia di Lammermoor deed. Maar niet alleen voor haar, ook voor de andere drie is de overstap naar de opvattingen van de regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito groot. De insteek van deze productie is voor mij compleet nieuw, zegt Pietro Spagnoli, die al enige moderne ensceneringen meemaakte. Doorgaans wordt de Don Giovanni-figuur neergezet als een zeer egoïstisch karakter, iemand die niet geeft om het wel en wee van zijn tegenspelers. Maar hier maakt hij echt contact met ze. Hij probeert ze los te weken, te bevrijden uit een onderdrukkende moraal. Don Giovanni treedt naar voren als een verlichte geest. Cora Burggraaf beaamt die andere kijk op de Giovanni-figuur. In de productie die ik in Londen deed, was ik het gebruikelijke naïeve boerenmeisje dat helemaal overrompeld wordt. Maar hier is Zerlina veel meer een bewuste vrouw, die echter vastzit in de moraal van de jaren vijftig uit de twintigste eeuw. Ze voelt zich seksueel gefrustreerd; ze zou een vrijgevochten type willen zijn. Ze zoekt de bevrijding bij Masetto, maar die heeft daar geen oog voor. Zit dat echt in de tekst van Da Ponte? Burggraaf: Jazeker, kijk maar naar de eerste aria die Zerlina zingt: Batti, batti, o bel Masetto, la tua povera Zerlina (Sla dan, sla dan, mooie Masetto, sla je arme Zerlina). Haar seksuele frustratie is wakker geschud door de Don; ze heeft iets leren kennen, meer lust en hartstocht, zoals te horen is in Giovanni s duet met Zerlina Là ci darem la mano (Daar geven we elkaar de hand, daar zul je me ja zeggen). Zerlina s aanvankelijke houding in het Vorrei, e non vorrei (Ik zou willen, en ook niet) is snel voorbij. In traditionele opvoeringen is de ambitie van Zerlina gericht op de status van Don Giovanni; hij is een edelman, een graaf. Als ze zich aan hem verbindt, komt ze hogerop; die kans grijpt ze met beide handen aan. Nu reageert zij uit seksuele frustratie. Geblokkeerd Ook Donna Anna krijgt een heel ander accent, zo blijkt uit de woorden van Myrtò Papatanasiu. In deze productie is zij een geblokkeerde persoonlijkheid, die lijdt onder
Kleurrijke bedden De productie van Don Giovanni springt er in dit drieluik bijzonder uit door de vulling van het toneel met twaalf zeer verschillende, volumineuze bedden in allerlei kleuren. Zelfs in een opstelling zonder het omgevende decor in de Grote Studio waar gerepeteerd wordt, ziet de beddenshow er geweldig uit. De zangers voelen zich er helemaal thuis, want voor de repetitie zit een aantal van hen er gezellig op te kouten, al dan niet in een hartelijke omhelzing. Die bedden dienen als leef- en speelplek van de figuren met wie Don Giovanni te maken krijgt. Alleen ik heb geen eigen bed, laat Pietro Spagnoli met een hartelijke lach weten. Ik ga van bed naar bed. Hij is ook de enige die het toneel tijdens twee momenten verlaat. De andere figuren, ook de Commeneen slechte verhouding die zij van kinds af aan met haar vader (de Commendatore) heeft. Ze wordt gekweld, en zij uit zich als een nerveuze vrouw. In de meeste producties is Don Ottavio een goede beschermer voor Donna Anna, maar hier heerst afstand tussen de twee. Op het ene moment wijst zij intimiteit af en het volgende ogenblik omhelst ze hem. Ook voor José Fardilha wijkt de invulling van de Leporello-rol af van wat hij gewend is. Hij zou net als zijn baas willen zijn, makkelijk in de omgang met vrouwen, maar als hij met Donna Elvira in contact komt, vermomd als Don Giovanni, deinst hij terug, voelt zich seksueel geremd. De regisseurs zien in hem een voyeur. Terwijl de muziek juist uitdijt, gedraagt deze man zich introvert. Dat contrast is moeilijk te realiseren. Betekent het dat Fardilha zich met zijn stem klein moet maken? Nee, ik hoef mijn stem niet te sparen; het gaat om de expressiviteit die ik erin moet leggen. Leporello krijgt het heftig aan de stok met Zerlina, wanneer hij zijn vermomming aflegt. Mozart en Da Ponte schreven er in het tweede bedrijf een aparte scène voor, die werd ingevoegd in de Weense opvoering van het stuk. Voor Cora Burggraaf is dat een toevoeging die zij nog niet kende. Zerlina is in die scène beslist het tegendeel van een verlegen boerendeerntje. Ze is zo boos over het bedrog, dat ze Leporello ongenadig op zijn donder geeft. Je haren uitrukken, je hoofd, je hart, je ogen! zingt ze. Dan moet ik hem met een riem slaan. Het is natuurlijk nep, maar ik (advertentie) Modern Design Combirek voor: 880 CD s / 440 DVD s Boeken, Videobanden, Singletjes een kast waarin van alles past! Uit gegalvaniseerde plaat 1,5 mm 175,- Uit 2-zijdig geslepen RVS 1,5 mm 350,- - afm. 210x66x20 cm, 14 schappen - bouwpakket, eenvoudige montage - schappen in hoogte verstelbaar op 15 / 22,5 / 30 / 45 cm - draagkracht 35 kg per schap 15 vind het moeilijk om te doen, om er plezier in te hebben hem te kleineren. De steviger karakterisering komt ook tot uitdrukking in de vocale uitbeelding van deze Zerlina, zo bevestigt Burggraaf. Hier moet ik veel meer kracht laten zien. Dat kan ik ook, want, ook al ben ik nog jong, mijn stem is ruimer, voller geworden in de afgelopen jaren. Je zingt toe naar de visie in deze regie. De opvatting van de dirigent is ook van belang. Zes jaar geleden was dat Colin Davis. Die wilde de voordracht heel dansant hebben; Ingo Metzmacher wil het voller laten klinken. Van hem hoeven we in herhalingen geen versieringen aan te brengen, wat andere dirigenten van Mozart-producties juist wel vragen. (advertentie) datore, blijven de volle twee bedrijven op of bij hun bed. Dat is het grootste probleem waar we als zangers mee te maken hebben in deze productie, zegt José Fardilha. Normaal kun je tussendoor, als je niet op het toneel hoeft te zijn, wat drinken; dat heb je echt nodig. En je kunt je stem met een oefening loshouden, of je muziek even inkijken. Er is ook geen toilet, grapt Spagnoli. Myrtò Papatanasiu vult aan: Voor het drinken hebben we overigens een oplossing gevonden; dat kunnen we ongemerkt doen. Als we niet in het spel zijn, reageren we toch op wat er op dat moment gebeurt, maar soms liggen we zogenaamd te slapen. De Commendatore moet zelfs de hele voorstelling plat in bed liggen. Voor hem is het wel moeilijk, want hij komt pas aan het eind weer terug als Stenen Gast. Zonder voorbereiding moet hij dan zingen Di rider finirai pria dell aurora (Het lachen zal je voor de ochtendstond vergaan). Het komt erop neer dat wij ons allemaal in een soort gevangenis, op een kerkhof bevinden; in het tweede bedrijf zijn de bedden verzakt en scheef, zoals grafstenen. Kun je als solist niets aan die lastige omstandigheden veranderen, desnoods zeggen: zo doe ik het niet? José Fardilha reageert: Als je dat zegt, luidt het antwoord: dan kunt u beter vertrekken. Nee, meedoen aan zo n productie is ook een spannende uitdaging. Papatanasiu: Het is juist goed om kennis te maken met een nieuwe visie op deze opera. In dezelfde stijl vervaardigd: 517 CD/ 231 DVD rek - afm. 150x50x15 cm, 11 schappen gegalv. plaat 1 m /m 100,- geslepen RVS 1 m /m 200,- 600 LP-rek - afm. 198x33x35 cm, 6 schappen gegalv. plaat 150,- - afm. 150x50x35 cm, 4 schappen gegalv. plaat 125,- RVS 250,- De rekken zijn te zien en af te halen na tel. afspraak in Doetinchem of Berkel & Rodenrijs en Ham (B). Thuis bezorgd voor 25,- per stuk. www.cd-rek.nl C. W. Faasse Beheer B.V. Oude Terborgseweg 283 NL-7004 GZ Doetinchem Tel. 06 53969157
Le nozze di Figaro 16 Vergeving! Vergeving! I Op de bruiloftsdag van Figaro en Susanna, beiden in dienst bij graaf Almaviva, vertelt Susanna haar verloofde dat de graaf aan Figaro s promotie een voorwaarde heeft verbonden: Susanna moet hem een rendezvous in de tuin toestaan. Marcellina eist, samen met dokter Bartolo, dat Figaro een huwelijksbelofte gestand doet die hij haar gedaan heeft als onderpand voor een lening. De jonge Cherubino vertelt Susanna dat de graaf hem heeft ontslagen, nadat deze hem had betrapt met Barbarina, de dochter van Antonio. Hij wil dat Susanna voor hem pleit bij de gravin. Als Cherubino de graaf hoort aankomen, moet hij zich verstoppen. De graaf dringt bij Susanna aan op een rendez-vous, maar verstopt zich als Basilio binnenkomt. Als deze spreekt over Cherubino s liefde voor de gravin, komt de graaf kwaad tevoorschijn. Terwijl hij vertelt hoe hij Cherubino bij Barbarina heeft betrapt, stuit hij op de verstopte knaap. De graaf beveelt hem te vertrekken als officier in zijn regiment. II Figaro heeft de graaf een anonieme brief laten bezorgen waarin een verzonnen rendez-vous van de gravin wordt verklapt. Bovendien zal Susanna de graaf het verlangde rendez-vous toezeggen, maar de als meisje verklede Cherubino sturen, zodat de gravin haar man kan betrappen. De gravin en Susanna zijn bezig Cherubino te verkleden. Als Susanna even de kamer uit is, wil de graaf naar binnen. Achterdochtig eist hij dat zijn vrouw haar kabinet openmaakt, waarin Cherubino zich verstopt heeft. Als de gravin weigert, haalt hij gereedschap om de deur open te breken. Als hij het kabinet openmaakt, komt verrassend het kamermeisje te voorschijn. Beschaamd moet de graaf om vergiffenis smeken. Figaro komt binnen en de graaf confronteert hem met de anonieme brief. Maar als Antonio zich komt beklagen over de vernieling van een bloembed doordat er een man naar beneden kwam, geeft Figaro toe dat hij het briefje heeft geschreven. Ook beweert hij dat hij uit het raam was gesprongen, uit angst voor de woede van de graaf. Marcellina, Bartolo en Basilio wijzen op het contract van Figaro met Marcellina; de bruiloft van Figaro en Susanna moet worden uitgesteld. III De gravin dwingt Susanna de graaf een rendez-vous te beloven. Zijzelf zal hem dan in Susanna s kleren opwachten. Bij toeval blijkt dat Marcellina en Bartolo de ouders zijn van de als kind ontvoerde Figaro. Er wordt besloten tot een dubbele bruiloft. De gravin dicteert Susanna een briefje waarin de plaats van het rendez-vous wordt vermeld. De speld waarmee het wordt verzegeld, moet de graaf als bevestiging terugsturen. Barbarina heeft Cherubino als meisje verkleed, zodat hij stiekem bij haar kan blijven. Antonio doorziet hun plannen en licht de graaf in. Barbarina weet Cherubino tegen de graaf te beschermen door te dreigen diens toenaderingspogingen te verklappen. Tandenknarsend moet de graaf de huwelijksceremonie voltrekken. Als Figaro ziet hoe hij zich aan een speld prikt waarmee een briefje was dichtgemaakt, vermoedt hij dat dit een uitnodiging is voor een rendez-vous. IV Barbarina heeft de speld verloren die ze naar Susanna moest terugbrengen. Hieruit concludeert Figaro dat Susanna hem wil bedriegen. Marcellina probeert hem te kalmeren en waarschuwt Susanna. Susanna en de gravin hebben van kleding gewisseld. Zij willen hun echtgenoten een lesje leren. Cherubino heeft een afspraak met Barbarina, maar valt de vermeende Susanna lastig. In haar vermomming als Susanna weet de gravin te ontkomen. Figaro ziet Susanna voor de gravin aan en wil ervoor zorgen dat zij de graaf betrapt. Als Susanna vergeet haar stem te verdraaien, doorziet Figaro de maskerade en begint de gravin het hof te maken. Susanna is woedend maar zij verzoenen zich. Als ze de graaf horen aankomen, simuleren zij een liefdesscène tussen Figaro en de gravin. De verontwaardigde graaf trommelt zijn personeel op en roept beide echtbrekers ter verantwoording. Allen smeken hem om vergiffenis tevergeefs. Pas als de gravin haar stem verheft, ziet de graaf in dat hij om de tuin geleid is. Hij knielt voor de gravin neer, die hem vergeving schenkt. Repetitie Le nozze di Figaro
zo 19 nov 2006 première 17 do 23 nov 2006 di 28 nov 2006 zo 3 dec 2006 13.30 uur tv di 12 dec 2006 di 19 dec 2006 zo 24 dec 2006 13.30 uur tv do 28 dec 2006 do 4 jan 2007 ma 8 jan 2007 Het Muziektheater Amsterdam Kaartverkoop is reeds begonnen. Bel het Kassa-bespreekbureau van Het Muziektheater: 020-625 5455, of een van de andere verkooppunten (zie pag. 26). Online reserveren: www.dno.nl Inleidingen door Chris Engeler Plaats: Het Muziektheater (2de balkon) Tijd: 45 minuten voor aanvang van iedere voorstelling, dus 18.15 uur (avond)/12.45 uur (matinee) Lengte: ± 30 minuten Toegang: gratis op vertoon van een geldig plaatsbewijs voor de voorstelling van die dag Met steun van de Vereniging Vrienden van de Opera Uitzenddata Televisie, Nederland 2: 24 december 2006, 13.00 uur, live Radio 4, Opera Live: 6 januari 2007, 19.00 uur Wolfgang Amadeus Mozart 1756-1791 Le nozze di Figaro Opera buffa in quattro atti, KV 492 libretto van Lorenzo da Ponte muzikale leiding Ingo Metzmacher regie/dramaturgie Jossi Wieler Sergio Morabito decor Barbara Ehnes kostuums Anja Rabes licht David Finn video Chris Kondek Il Conte di Almaviva Garry Magee La Contessa di Almaviva Cellia Costea Susanna Danielle de Niese Figaro Luca Pisaroni Cherubino Maite Beaumont Marcellina Charlotte Margiono Bartolo Mario Luperi Basilio Marcel Reijans Don Curzio Norman Shankle Barbarina Channa Malkin / Floor van der Sluis Antonio Roberto Accurso Nederlands Kamerorkest Nieuwe productie Koor van De Nederlandse Opera instudering Martin Wright De opera wordt in het Italiaans gezongen en Nederlands boventiteld. De voorstelling duurt circa 3 uur en 40 minuten. Er is 1 pauze. Het operaboek Le nozze di Figaro is verkrijgbaar in Het Muziektheater. Daarin zijn onder meer een uitgebreide synopsis, en het libretto in het Italiaans en in een Nederlandse vertaling opgenomen. De prijs is 8,-.
Peter van der Lint De goede mix tussen spreken en zingen In Le nozze di Figaro valt een van de personages in het bijzonder op door haar waardigheid en diepzinnigheid: gravin Almaviva. Zij wordt vertolkt door Cellia Costea, voor het eerst bij De Nederlandse Opera te gast. Een kijkje achter de schermen bij de repetities met het solistenensemble. 18 Repetitie Le nozze di Figaro: Cellia Costea La Contessa di Almaviva: Bravo! Che bella voce! Io non sapea che cantaste sì bene (Bravo! Wat een mooie stem. Ik wist niet dat je zo goed kon zingen) Le nozze di Figaro, akte II, scène 2. La Contessa di Almaviva richt zich tot de jonge Cherubino nadat deze voor haar zijn beroemde arietta Voi che sapete heeft gezongen. In theaters met boventiteling zorgt deze ontboezeming meestal voor binnensmondse instemming van het publiek, vooral als de zangeres die de rol van Cherubino zingt ook daadwerkelijk een bella voce heeft. Op basis van wat de Spaanse Maite Beaumont als Cherubino tijdens de repetitie laat horen, zit dat in Amsterdam wel goed. De repetitie van deze ochtend behelst de tweede scène van de tweede akte van Le nozze di Figaro. Het is de scène tussen de Gravin, Susanna en Cherubino tot aan het moment dat de Graaf op de gesloten deur klopt en de grootse finale van deze akte met het terzet Susanna, or via, sortite begint. Veel recitatief en naast de arietta van Cherubino ook Susanna s aria Venite inginocchiatevi gedurende welke Cherubino als meisje verkleed wordt. In de grote repetitiestudio van Het Muziektheater staan zangeressen Cellia Costea (Gravin), Danielle de Niese (Susanna) en Maite Beaumont (Cherubino) op een loopbrug boven het podium. Beneden aan lange tafels zitten regisseurs Jossi Wieler en Sergio Morabito. Er is een taalcoach, er zijn assistenten, dirigent Ingo Metzmacher zit achter de synthesizer om de recitatieven te begeleiden en repetitor Peter Lockwood ondersteunt achter de vleugel de aria s. Verder is het die ochtend een komen en gaan van allerlei medewerkers, die een kostuum komen halen of controleren, een vraag komen stellen, gaan zitten om even te kijken. Voor een buitenstaander een wat chaotisch overkomende drukte. Tempoaanduidingen Op de loopbrug praten de Amerikaanse De Niese en de Spaanse Beaumont erover hoe ze het beste met elkaar om kunnen gaan tijdens hun onderonsje, waarin Susanna Cherubino uit zijn mantel helpt. In dit internationale operawereldje spreekt men een grappig mengtaaltje van Duits, Engels en Italiaans. Ondertussen neemt Costea even wat dingen door met de repetitor. Danielle de Niese roept van boven of iemand kan aangeven waar straks in het echte theater de rand van de orkestbak zal zijn. Lockwood probeert aan te geven hoe ver en hoog de zangers straks van de dirigent verwijderd staan. Echt waar? vraagt De Niese met ongeloof in haar stem, nadat ze de afstand even op zich heeft laten inwerken. Dan mogen we allemaal wel een bril op doen. Er wordt uiterst minutieus gerepeteerd. Elk gebaar, elk loopje heeft te maken met tijd, waarbij de muziek uiteraard de puls aangeeft. Metzmacher heeft eventjes problemen met een bepaalde passage. Zo heeft Mozart het niet gecomponeerd. Susanna roept Cherubino presto bij zich en in het recitatief moet het ook presto klinken. Er wordt gemoedelijk wat heen en weer gemopperd, maar het gaat niet zoals Metzmacher wil. Tempoaanduidingen zijn voor hem net zo belangrijk als de genoteerde toonhoogtes. Hij wordt er wat onverschillig van. Dan kunnen we hier net zo goed een andere noot spelen, roept hij baldadig uit, waarop direct iemand reageert met: Waarom niet? We veranderen al zó veel! Er wordt gelachen. Opvallend gedurende de repetitie is dat regisseur Jossi Wieler kalm, aardig, voortdurend glimlachend rondloopt, aanwijzingen geeft en voor iedereen tijd lijkt te hebben. Met de blik van een verrast en verwonderd kind kijkt hij toe hoe de zangers op deze laatste repetities voordat het orkest erbij komt hun best doen om het werk van de vele repetities hiervoor te consolideren. Puntjes op de i De Roemeense Cellia Costea zingt de regels Bravo! Che bella voce! een octaaf lager dan genoteerd. Ze markeert, zoals dat in zangerstermen heet. Ze wil haar stem in dit stadium niet onnodig vermoeien op zo n lange repetitiedag een van de vele! Ze is erg vertrouwd met de rol van gravin Almaviva, maakte er in 2001 in Oostenrijk zelfs haar internationale debuut mee en zong de rol vervolgens in Stuttgart, Berlijn en Wenen. Niet in de kleinste huizen dus en hier in Amsterdam is alles weer anders dan in de voorgaande producties. Misschien wel iets té anders dan Costea lief is. Dit is een heel speciale enscenering, vertelt Costea later. Voor mij persoonlijk is het misschien wel iets te modern, maar dat is een kwestie van smaak. Buiten kijf staat dat we hier heel goede regisseurs hebben en ook met Ingo Metzmacher werk ik fantastisch samen. Hoe vindt Costea het dat zij in de recitatieven begeleid wordt door een synthesizer? Ja, het was even wennen, maar omdat de productie zo modern overkomt, past het er ook weer goed bij. Ik denk dat het uiteindelijk heel bijzonder en interessant kan worden. Het is niet zo makkelijk om de recitatieven in Mozart-opera s goed over het voetlicht te krijgen. We hebben er erg hard aan gewerkt om de goede mix tussen spreken en zingen te krijgen. Op de repetitie klinkt het inderdaad niet storend, het elektronische geluid van de synthesizer. Metzmacher hangt er een beetje ontspannen achter en improviseert soms bijna achteloos een riedel op zijn nieuwe speeltje. Na de eerste doorloop van de scène gaan Wieler en Morabito de loopbrug op om met de drie dames het gerepeteerde door te nemen. Metzmacher en Lockwood bespreken ondertussen een adempauze in een recitatief, waarna ook de taalcoach zich bij hen voegt om nog meer puntjes op de i te zetten. Er is zo veel om op te letten. Mentale kracht De tweede keer gaat de scène zonder onderbrekingen van wie ook. Vanachter zijn vleugel roept Lockwood tegen het eind van de scène de frases van de Graaf die buiten de gesloten deur staat. Het lawaai van snelle voetstappen en dichtslaande deuren klinkt tot slot. Maite Beaumont vraagt zich na afloop bezorgd af of haar voetstappen en de klap van de deur niet veel te hard zijn. Die geluiden moeten de Graaf toch zeker achterdochtig maken? Is dat de bedoeling? Nog meer wil Beaumont weten. Het blauwe lint van de Gravin dat tijdens de verkleedpartij om de polsen van Cherubino wordt gevonden, waarom schaamt hij zich daar nou voor? Toch niet alleen maar om het feit dat het een lint van de Gravin is? Toch ook omdat onder dat bebloede lint de littekens zitten van zijn zelfmoordpoging? Volgens Wieler is niet zo heel erg duidelijk dat de Gravin dat door heeft. Maar, zo zegt Beaumont, als ik zelfmoord zou plegen, dan zou ik echt goed in mijn polsen snijden. Dan zouden het van die japen zijn. En dus schaamt Cherubino zich juist daarom, volgens mij. Wieler luistert geïnteresseerd en aandachtig toe, maakt wat aantekeningen in zijn productieboek. Hier is een regisseur aan het werk die zijn zangers serieus neemt.
19 Repetitie Le nozze di Figaro: Garry Magee, Danielle de Niese en Marcel Reijans Eigenlijk ben ik op dit moment Mozart al voorbij, bekent Cellia Costea. Begrijp me goed, ik houd ontzettend van deze rol, maar ik zing de laatste tijd allemaal zwaardere rollen, van Verdi en Puccini. De Contessa is echter wel een rol die heel dicht bij me staat. Ze is een heel sterke en intelligente vrouw, een gevoelige vrouw ook. Ze heeft de mentale kracht om over de zwakte van haar man, de Graaf, heen te stappen. Daaruit spreekt dat ze erg nobel is. Ik bedoel daarmee niet haar adellijke afkomst, maar haar gewone, menselijke inborst. En ze heeft natuurlijk wonderschone muziek te zingen. Persoonlijk houd ik meer van de tweede aria van de Gravin, Dove sono i bei momenti, omdat die krachtiger is dan de eerste, Porgi amor. Ik houd erg van dramatisch en krachtig zingen. De beide regisseurs hebben een nieuwe visie op deze opera, die ik zelf nog niet eerder ben tegengekomen. Bij hen is het helemaal niet komisch, maar meer cynisch en dramatisch. Daar houd ik wel van en het past ook beter bij mijn geluid. De middagrepetitie Costea is dus een ervaren Gravin, maar Danielle de Niese zingt Susanna voor de allereerste keer en is daar dolgelukkig mee. In tegenstelling tot Costea zingt zij wel alles met volle stem en draaft met groot plezier heen en weer over de loopbrug. Als het eerste deel van de repetitie voorbij is weer een paar minuten in de grondverf gezet komt De Niese even uitleggen wat die groene sportauto toch op het toneel doet. Het is de bruidsschat die ik van de Graaf meekrijg als ik met Figaro trouw. Veel van de actie speelt zich op, onder of in die auto af. Blijf maar voor de middagrepetitie, dan kun je het zien. Il Conte di Almaviva: Susanna, tu mi sembri agitata e confusa (Susanna, je komt opgewonden en in de war over) Le nozze di Figaro, akte I, scènes 6 en 7. Voor die middagrepetitie komt Garry Magee (Il Conte di Almaviva) als eerste binnen. Hij begroet Wieler en de anderen hartelijk en roept: Wat gaan we doen? Hij loopt meteen helemaal naar achteren en trekt daar zijn operakleren aan. Tenor Marcel Reijans (Basilio), die even later binnenwandelt, bespreekt met deze en gene de muziekactualiteit in Nederland en komt vertellen dat deze voorlopig laatste repetitie hem welkom is. Ik ben erg blij dat ik nu even vakantie heb, want we zijn al negen weken met dit project bezig. Reijans zingt ook de rol van Don Ottavio in Don Giovanni. Rinkelend mobieltje Het terzet tussen de Graaf, Susanna en Basilio staat als eerste gepland. De eerdere repetities en de beslissingen die daar gemaakt zijn, worden doorgenomen. En dan volgt er iets vreemds. De drie personages zitten met de beide regisseurs en de taalcoach in een kringetje en doen hun recitatieven. Er is veel discussie over de aperte seksualiteit in deze scène en over waarom Susanna in godsnaam bij twee van deze abjecte mannen blijft, alleen maar om te voorkomen dat ze de in de motorkap verstopte Cherubino zullen ontdekken. Metzmacher oefent op de synthesizer even het melodietje dat de ringtone van Basilio s mobieltje moet voorstellen, en dan roept De Niese: Okay, let s go. Ze springt in de sportauto achter het stuur en Magee neemt plaats naast haar. De scène ziet er al erg professioneel uit, maar Wieler is niet tevreden met de interactie tussen de Graaf en Basilio, en er zijn problemen met de timing van het rinkelende mobieltje. Ook bij de tweede keer gaat het niet naar Wielers zin. Volgens hem moet Basilio de woorden van Susanna absoluut niet serieus nemen en dat moet te zien zijn in de blikken die hij met de Graaf wisselt. De zangers protesteren en beweren dat ze wel duidelijk zijn, maar Wieler krijgt steun van Metzmacher: Het was niet duidelijk genoeg, zelfs niet voor een musicus. Opnieuw dus, en nu gaat het wel goed en aan het slot zitten Wieler en Morabito uitbundig lachend naar het toneel te kijken. De Niese zegt tegen Magee: Heel goed. Dat is nou precies waarom jij zo n asshole bent. Stil spel Basilio: In quegli anni in cui val poco la mal pratica ragion (In die jaren waarin het onervaren verstand er nog weinig toe deed) Le nozze di Figaro, akte IV, scène 7. In deze scène zingt Basilio zijn enige aria. In de meeste ensceneringen wordt die aria geschrapt, maar in Amsterdam niet. Dat zou ook zonde zijn, zeker als je een zanger hebt rondlopen van Reijans kaliber. Het is ook niet zomaar een scène, want Wieler en Morabito hebben er een soort gangstermeeting van gemaakt. Bartolo (Mario Luperi), Don Curzio (Norman Shankle) en Antonio (Roberto Accurso) zijn ook gewenst in deze scène. Zij hebben al even zitten wachten, want het zorgvuldig opgestelde tijdschema is overschreden. Er wordt niet gemopperd. Terwijl zij minutieus aan de mysterieuze en duistere scène werken veel stil spel past Magee op verzoek van iemand van de kostuumafdeling zijn schoenen. Ook die zijn nog niet helemaal op maat, net als de gerepeteerde scène. Veel overleg. Reijans overdrijft op operateske manier: Hebben we vijf weken gerepeteerd en op de laatste dag doen we alles weer anders. Ik heb toch de hele tijd al gezegd dat deze opera over Basilio gaat! Gelach. De tijd zit er eigenlijk al op, maar Wieler vraagt aardig en deemoedig of het nog één keer over kan.
Frits Vliegenthart Viva la libertà! Wolfgang Amadeus Mozart was een van de eerste grote componisten die hebben geprobeerd een zelfstandig bestaan te leiden. Bij aartsbisschop Colloredo in Salzburg had hij geen ruimte zich te ontplooien en toen hij zich in Wenen vestigde, was er aan het keizerlijke hof geen geschikte vacature voor hem. De wens naar creatieve vrijheid had niet alleen te maken met Mozarts eigen karakter: het groeiend verlangen naar vrijheid was een onderdeel van de tijdgeest. De Franse Revolutie was daarvan de dramatische uitbarsting, en ook de Amerikaanse Vrijheidsoorlog was er een gevolg van. Mozarts drie opera s op libretti van Lorenzo da Ponte wereldpremières tussen 1786 en 1790 gaan over mensen van vlees en bloed, over de keuzes die zij maken, kortom ook over vrijheid. 20 Wolfgang Amadeus Mozart (Onvoltooid portret door Joseph Lange, ± 1790) Ontsnappen aan de provinciale bekrompenheid van het aartsbisschoppelijk hof te Salzburg, dat was Mozarts belangrijkste drijfveer om zijn geluk in Wenen te beproeven. In de omgeving van de muziekminnende Habsburgse keizer Joseph II zou hij met zijn unieke talenten toch zeker een carrière moeten kunnen opbouwen. Joseph II is de geschiedenis ingegaan als een verlicht despoot : een vorst die alles (ook zichzelf) in dienst stelde van het algemeen welzijn. Dit heeft overigens niets te maken met het moderne begrip democratie, zoals al blijkt uit het woord despoot. Juist om allerlei vernieuwingen door te kunnen voeren wilde Joseph zijn handen vrij hebben en ging hij volgens velen wel eens wat al te voortvarend te werk. Al sinds 1765, toen Joseph naast zijn moeder Maria Theresia ging meeregeren, werd Oostenrijk van bovenaf in een fors tempo gemoderniseerd. Een aantal kerkelijke privileges werd door moeder en zoon afgeschaft en in 1781 (na het overlijden van Maria Theresia) kondigde Joseph per edict godsdienstvrijheid af, zowel voor diverse christelijke richtingen als voor het joodse geloof. Het begraven van doden binnen de stad werd verboden, het onderwijs werd hervormd en op intellectueel gebied heerste er zeker in de beginjaren van Josephs eigen regering een opmerkelijke mate van vrijheid. Dit josephinisme heeft er zeker toe bijgedragen dat Oostenrijk een bloedige revolutie als die in Frankrijk bespaard is gebleven. De adel bleef weliswaar tot nader order een bevoorrechte stand niet onlogisch, want aan de top van de piramide stond de keizer zelf maar het was niet moeilijk meer voor toegewijde ambtenaren of officieren om zich in de adelstand te laten verheffen. Grofweg viel de maatschappij in twee groepen uiteen: een rijke elite (door geboorte of verdienste) en een arme massa. Joseph II had een afkeer van protocol en overbodige praal. Hij begaf zich graag onder de mensen en ging doorgaans eenvoudig gekleed. Helaas overspeelde hij meer dan eens zijn hand en zo zag hij zich tegen het einde van zijn leven hij stierf in februari 1790 genoodzaakt menige vernieuwing weer ongedaan te maken. Oorzaken daarvan waren onder meer het hardnekkige verzet uit conservatieve hoek, protesten uit het volk vanwege bepaalde belastingen, te weinig beschikbaar geld voor kunsten en wetenschappen, de oorlog tegen de Turken (1788-1790), en de Franse Revolutie (1789), die in 1793 aan Josephs zuster Marie Antoinette het leven zou kosten. Juist de versoepeling van de censuur had zich tegen de vooruitstrevende vorst gekeerd: zo konden reactionairen hun kritiek vrij ventileren, wat tot veel onrust leidde. Einde en begin Mozarts dienstbetrekking bij de Salzburgse aartsbisschop Colloredo eindigde na het zoveelste conflict toen kamerheer graaf Arco hem met een schop onder zijn achterste de laan uitstuurde (juni 1781). Dit was natuurlijk een grote vernedering maar hij was nu eindelijk een vrij man, zoals hij dat al lange tijd wenste. Het incident vond plaats in Wenen, waar Mozart deel uitmaakte van de entourage van Colloredo, die daar langdurig in het Deutsche Haus verbleef. Mozart nam nu zijn intrek bij Caecilia Weber, een weduwe met drie dochters; de middelste, Constanze, werd in 1782 zijn vrouw. Aanvankelijk slaagde Mozart, die eigenlijk hoopte op een aanstelling aan het keizerlijk hof, erin om een behoorlijk bestaan op te bouwen als vertolker van zijn eigen pianoconcerten, maar vanaf het seizoen 1785-1786 nam de publieke belangstelling hiervoor geleidelijk af. Mozarts eerste opera voor Wenen was het Duitse Singspiel Die Entführung aus dem Serail (1782), gevolgd door de onvoltooide werken L oca del Cairo en Lo sposo deluso, en door Der Schauspieldirektor (1786). Toen Mozart ten huize van zijn mecenas baron Wetzlar de Italiaanse librettist Lorenzo da Ponte ontmoette (mei 1783), klikte het meteen tussen hen en was het duidelijk dat een vruchtbare samenwerking tot de mogelijkheden behoorde. Dit zou leiden tot drie meesterwerken: Le nozze di Figaro, Don Giovanni en Così fan tutte. Eigen initiatief Le nozze di Figaro Opmerkelijk genoeg was het de componist die met het idee voor Le nozze di Figaro op de proppen kwam. Bovendien begonnen Da Ponte en Mozart eraan zonder voorafgaande opdracht. Voor Mozart, als vrij ondernemer, stond er veel op het spel: van het succes van de Nozze zou hij wellicht laten afhangen of hij in Wenen zou blijven. Het aan de opera ten grondslag liggende toneelstuk van Pierre Auguste Caron de Beaumarchais Le mariage de Figaro was geschreven tussen 1777 en 1780. Van meet af aan waren er in Frankrijk problemen met de censuur geweest. Uitein-