Gezond op school! Over de noodzakelijke voorwaarden voor voedings- en bewegingsbeleid in en rondom scholen Position paper deelconvenant school, Convenant Gezond Gewicht Alleen een integrale en structurele aanpak ten aanzien van voeding en bewegen op school helpt om een bijdrage te leveren aan de preventie van overgewicht en obesitas. In dit position paper van deelconvenant school wordt duidelijk hoe alle betrokken partijen gezamenlijk kunnen werken aan een gezonde schoolomgeving.
Convenant Gezond Gewicht en deelconvenant school Het Convenant Gezond Gewicht is een uniek samenwerkingsverband van in totaal 27 partijen afkomstig van (rijks en lokale) overheden, het bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties. Het deelconvenant school is een van de vier deelconvenanten van het Convenant Gezond Gewicht. Hierin hebben de aangesloten partijen afspraken gemaakt om in de schoolsetting te werken aan de doelstelling van het convenant: de stijgende trend van overgewicht en obesitas bij kinderen en volwassenen ombuigen in een daling. Het convenant heeft een looptijd van 2010 tot 2015. Visie De organisaties die zich inspannen voor het deelconvenant school staan voor een gezonde toekomst voor alle kinderen in Nederland en voor het creëren van een voor kinderen gezonde leef- en leeromgeving. Om te voorkomen dat kinderen overgewicht ontwikkelen is het essentieel dat zij gezond eten, voldoende bewegen en opgroeien in een omgeving waarin de gezonde keuze een vanzelfsprekende keuze is. Deze visie sluit naadloos aan bij de JOGG aanpak (Jongeren Op Gezond Gewicht). JOGG is immers de beweging waarbij iedereen in stad, dorp of wijk zich inzet om gezond eten en bewegen voor jongeren (0-19) gemakkelijk en aantrekkelijk te maken. Missie De partners in het deelconvenant school zetten zich gezamenlijk in om de stijgende trend van overgewicht en obesitas om te buigen in een daling en kiezen daarbij voor de school als ingang. Deze keuze leidt niet alleen tot betere concentratie en betere schoolprestaties, maar op school wordt ook de basis gelegd voor een gezond en bewust gewoontegedrag voor later. De partners van het deelconvenant school helpen de randvoorwaarden creëren om in 2015 een integrale en structurele aanpak ten aanzien van voeding en bewegen in en rondom scholen gerealiseerd te hebben. Wat levert het op? Scholen en leerlingen Leerlingen eten gezonder en bewegen meer, waardoor zij gezonder en fitter zijn en minder kans hebben op overgewicht. Leerlingen die gezond en fit zijn leveren betere schoolprestaties en kennen een lagere schooluitval. Betere schoolprestaties zijn determinant voor het bereiken van een hogere sociaal-economische positie, hetgeen bijdraagt aan betere gezondheidsuitkomsten op latere leeftijd. Een als gezond bekend staande school zal meer leerlingen trekken en daardoor andere scholen aanzetten tot investeren in een gezonde school. Een gezonde infrastructuur rond scholen (meer lopen en fietsen) zorgt voor meer verkeersveiligheid. Maatschappelijk Uitvoering van dit integrale plan draagt bij aan de oplossing van een groeiend maatschappelijk probleem, veroorzaakt door ongezond gewicht, en helpt het ontstaan van chronische ziekten te voorkomen. Het bevorderen van gezond gewicht heeft een positief effect op de stijgende zorgkosten. Het bevorderen van gezond gewicht en een tijdige aanpak van ongezond gewicht vermindert toekomstig productiviteitsverlies door ziekteverzuim en vervroegde uittreding uit het arbeidsproces en bevordert participatie. Een gezonde beroepsbevolking zorgt voor een beter vestigingsklimaat voor bedrijven. Een gezonde infrastructuur rond scholen (meer lopen en fietsen) is duurzaam en beter voor het milieu. Doelen Deze integrale aanpak bevat de volgende onderdelen: Het gebruik van toepasbare en erkende lesmethoden voor gezonde voeding en bewegen, op te nemen in het beleidsplan van de school. Curriculum interventies zijn vooral waardevol als ze structureel en blijvend zijn, vandaar dat structurele inbedding van lesmethoden op gebied van voeding en bewegen in het curriculum wordt bepleit. Een aanbod van gezonde voeding in de schoolkantines en eventuele andere verkooppunten binnen de school. Vergroting van de bewustwording van het belang van gezonde voeding en bewegen bij ouders/verzorgers, scholen en onderwijscateraars. Schoolbeleid over gezond eten en drinken, traktaties, tussendoortjes en een gezond voedingsaanbod tijdens de overblijf, in de pauzes en tijdens feesten en vieringen. Samenwerking met gemeenten, sportorganisaties, bedrijven en andere betrokken partijen zoals de buitenschoolse opvang in de omgeving van de school. Opname van het beleid rondom voeding en bewegen in de zgn. Vensters voor Verantwoording. VO scholen kunnen zich op die manier onderscheiden met een eigen kwaliteit- en verantwoordingssysteem. Het dagelijks aanbieden van ten minste 1 uur bewegen en sport voor, tijdens en/of na schooltijd, waarmee aangesloten wordt op de in het Olympisch Plan 2028 gefomuleerde ambitie ten aanzien van het bevorderen van sport op school. De aanwezigheid van een bevoegde (vak)leerkracht voor de lessen lichamelijke opvoeding die de kinderen motorische, cognitieve en sociale vaardigheden kan aanleren op een pedagogisch/ didactisch verantwoorde manier. 2 3
Wat doen wij? Partners van het deelconvenant school committeren zich aan: Het gezamenlijk benaderen van de overheid, politiek, gemeenten en scholen gericht op het bevorderen van gezond gewicht via een integrale aanpak op de scholen. Het aanbrengen van samenhang tussen de beweeg- en voedingsinterventies van partijen; Het stimuleren van alle scholen (100%) om te komen tot een gezonde schoolkantine en een gezond aanbod in automaten, volgens de motie Vendrik. Samenwerking met het Platform Sport, Bewegen en Onderwijs en aansluiting bij de hoofddoelstelling dat in 2012 50% van 4-17 jarigen aan de Combinorm voor bewegen voldoet. Het stimuleren van de terugkeer van een bevoegde (vak)leerkracht lichamelijke opvoeding op alle basisscholen. Het (door)ontwikkelen van instrumenten voor ouderparticipatie (ouders bewust maken van het belang van beweging en gezonde voeding voor hun kinderen). Het ontwikkelen van een kwaliteitsstandaard voor middelbare scholen voor een gezonde leefstijl op het gebied van voeding en bewegen. Wat vragen wij aan betrokken partijen? De partners van het deelconvenant school kunnen hierboven genoemde niet alleen. Brede inzet en samenwerking van alle betrokken partijen is noodzakelijk. Wat vragen wij aan: 1. Rijksoverheid (OCW, VWS, EL&I) 2. Scholen 3. Gemeenten 4. Politiek 1. Rijksoverheid Algemeen De overheid kan bij het creëren van een gezonde leef- en leeromgeving, om te beginnen binnen haar eigen invloedsfeer, een bepalende rol spelen en het goede voorbeeld geven. Ze kan daar direct op eigen terrein, op korte termijn en zonder meer kosten mee aan de slag. OCW OCW gaat uit van het principe dat kinderen die gezond eten en bewegen betere leerprestaties leveren. OCW heeft een stimulerende rol als het gaat om de verankering van voeding en beweging in het curriculum op scholen. OCW introduceert een leerlijn vitaliteit (zoals de commissie Meijerink voor rekenen en taal heeft gedaan). OCW maakt mogelijk dat 1. bevoegde krachten voor voeding en bevoegde (vak)leerkrachten voor beweging kunnen worden aangetrokken en 2. dat scholen worden ondersteund in de extra tijd en moeite die het maken van een goed beleidsplan voor voeding en bewegen kost. VWS VWS neemt de regie als het gaat om de integrale, interdepartementale samenwerking op het gebied van voeding en bewegen. Het gaat met name om betrokkenheid van de ministeries van OCW, VWS en EL&I. VWS helpt het draagvlak bij scholen te vergroten voor een actief Gezonde School beleid. VWS initieert een verschuiving in het budget ten gunste van preventieve activiteiten op het gebied van voeding en bewegen. EL&I EL&I heeft aandacht voor de preventie van overgewicht in al haar acties die de schoolsetting raken en geeft blijk doordrongen te zijn van het grote maatschappelijk belang ervan (zoals stijgende zorgkosten, afnemende productiviteit, langer doorwerken in de toekomst). Partners van het deelconvenant school gaan uit van de integrale verantwoordelijkheid van de regering, maar hebben de verschillende taken van de ministeries op het gebied van gezondheid en bewegen op scholen nader aangegeven. 4 5
2. Scholen Algemeen Scholen hebben aandacht voor structurele verankering van gezonde voeding en bewegen in hun onderwijsaanbod. Het gaat daarbij om structurele en blijvende aandacht voor voeding en bewegingsvaardigheden teneinde lange termijn effecten te bereiken. Scholen maken gebruik van kwalitatief goede lesmethodes. Hierbij wordt uitgegaan van de door het CGL erkende interventies op de website www.loketgezondleven.nl. PO Tijdens de pauzes, de overblijf, de feesten en vieringen zetten school en ouders zich in om gezonde voeding te verstrekken. School maakt en handhaaft regels over wat wel en niet kan worden meegenomen. Dit maakt onderdeel uit van het schoolbeleidsplan. Het nuttigen van fruit en verantwoorde dranken (zoals halfvolle melk, water of thee) in de pauzes wordt op alle scholen voor primair onderwijs ondersteund. Scholen en lokale samenwerkingspartners zorgen voor een actief beweegprogramma van tenminste 5 uur per week. Minimaal 2 uur daarvan wordt tijdens schooltijd aangeboden door een volgens de huidige wettelijke bepalingen bevoegde (vak)leerkracht. Scholen en gemeenten zorgen voor schoolterreinen, die beweging stimuleren. MBO en VO Scholen streven naar een gezond assortiment in hun kantine en automaten volgens het programma De Gezonde Schoolkantine. Scholen streven naar een actief beweegprogramma via een deels verplicht en een deels facultatief beweegaanbod. Scholen stimuleren het lopen en/of fietsen van en naar school en binnen/rondom de school. Dit position paper is ondertekend door de volgende partijen: A. Evers B. Breedveld C. Klaassen NVD Voedingscentrum Nederland KVLO G. Dielessen J. van Zijl L. de Vries NOC*NSF MBO Raad GGD Nederland S. Walvisch T. Verheij T. de Groot PO-Raad Veneca NZO T. Hooghiemstra C. Ross H. Stam VO-Raad NISB Nederlandse Hartstichting 3. Gemeenten Gemeenten hebben een sturende rol in het organiseren van samenwerking met de omgeving van de school, zij faciliteren (organisatorisch en financieel) het tot stand komen van integraal beleid. Te denken valt aan bereikbaarheid met de fiets en afspraken met horeca en detailhandel. Binnen gemeentelijke vestigingsverordeningen worden alle (brede) scholen, sportlocaties en zwembaden opgeroepen een gezonde kantine in te stellen, in lijn met de motie Vendrik die bepaalt dat alle schoolkantines gezond moeten zijn in 2015. Gemeenten voeren een actief vestigingsbeleid met betrekking tot snackbars e.d. Gemeenten bevorderen het aanstellen van schooldiëtisten en bevoegde (vak)leerkrachten voor bewegingsonderwijs in het primair onderwijs. Gemeenten maken actief gebruik van de mogelijkheden die er zijn om combinatiefunctionarissen aan te stellen. J. Koot J. Stroeken R. van Winden NIGZ GroentenFruit Bureau Vida T. Schmitz Vewin 4. Politiek De politiek maakt zich sterk voor wetgeving die borgt dat plekken waar kinderen vaak en lang verblijven veilig en gezond zijn. Dit sluit aan bij artikel 3 van het Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind. Politici zetten zich in om partijen integraal te laten werken aan het bevorderen van gezond gewicht en het stimuleren van bewegen. Zij zetten zich in als sleutelfiguur of ambassadeur en ondersteunen vanuit hun portefeuille beslissingen rondom dit thema die gezondheid en bewegen bevorderen. 6 7