1.1 Relatie verslaving Typering Iemand wordt relatieverslaafd genoemd als hij denkt niet zonder relatie te kunnen leven. Soms zijn mensen zo afhankelijk van een relatie, dat ze er alles voor doen om die in stand te houden. Ze móeten die relatie hebben, zelfs als ze eronder lijden, als die ze overduidelijk alleen maar kwaad doet. Zo iemand investeert en investeert, past zich aan en offert zich op; alles voor de relatie. De relatie is een obsessie geworden. Kenmerken In een gezonde relatie zijn mensen er voor elkaar. Het is geven en nemen, in een evenwicht dat voor beiden prettig is. Zodra een van de partners afhankelijk is van de relatie, raakt het gezonde evenwicht verstoord. Die partner heeft er immers alles voor over om de relatie maar te behouden en cijfert zichzelf daarom helemaal weg. Zo iemand houdt zich voortdurend bezig met de ander: wat voelt hij, wat zou hij willen, houdt hij wel echt van mij? Het zijn vooral vrouwen die op zo n manier aan een partner hangen. De partner wordt geïdealiseerd: wat een fantastische man heb ik toch. Spanningen en moeilijkheden worden naar zich toegetrokken: als ik maar genoeg voor hem doe, gaat het vanzelf beter. Alle signalen dat de relatie niet gezond is, zoals een gespannen gevoel of een knoop in de maag, worden vertaald als liefde: wat hou ik toch veel van hem. In een poging de partner vast te houden, zal iemand proberen hem onder controle te krijgen, zijn leven te dirigeren. Iemand met een relatieverslaving vindt zelf dat er geen echt probleem is. Vaak gaan mensen zich steeds meer afzonderen om kritiek vanuit de omgeving te vermijden. De relatie kost steeds meer energie, ie-
16 Psychosociale informatie in kaart mand verliest andere interesses, wordt onderdanig en apathisch, heeft last van wisselende stemmingen, krijgt lichamelijke klachten. Als het ondanks alle pogingen toch niet lukt de relatie te behouden, zie je vaak dat iemand meteen overstapt naar de volgende ongezonde relatie. Achteraf kun je dan horen: Ik val ook altijd voor de verkeerde. Iemand neemt alle schuld op zich: als ik het maar goed doe, moet het deze keer lukken. Mensen die een neiging hebben tot relatieverslaving hebben vaak ook een neiging tot andere verslavingen, bijvoorbeeld aan alcohol of eten. Ontstaan Als iemand verslaafd is aan relaties, is de kans groot dat hij uit een gezin komt waar hij weinig aandacht en warmte kreeg. Knuffelen en koesteren was er niet zo bij, kritiek des te meer. Vaak hebben mensen het gevoel dat ze vroeger geen goed konden doen en overal de schuld van kregen; dat idee hebben ze vervolgens overgenomen. Regelmatig zie je dat er in het ouderlijk gezin problemen waren, zoals een alcoholverslaving. Soms zien mensen een relatie als dé manier om los te komen van hun ouderlijk huis. Iemand die verslaafd is aan relaties, heeft weinig zelfvertrouwen en heeft een negatief beeld van zichzelf. Hij denkt dat hij zelf niet in staat is om gelukkig te zijn: daarvoor heeft hij de ander nodig. Dit houdt in dat mensen ook moeite hebben met verantwoordelijkheden, ze leggen de verantwoordelijkheid voor hun leven eigenlijk bij de ander. In het ontstaan van de verslaving spreekt natuurlijk het eigen karakter ook een woordje mee: mensen zijn niet weerbaar genoeg om de ballast uit het verleden van zich af te werpen en hebben vaak een wat wankele en sombere inslag. Zo zijn er mensen die onbewust de spanning van een moeilijke relatie zoeken om de aandacht af te leiden van hun depressieve gevoelens. Verloop Mensen die relatieverslaafd zijn, voelen zich veelal aangetrokken tot partners die hun leven niet goed op orde lijken te hebben. Het zijn vaak mensen die problemen hebben, die weinig liefde geven of die weinig verantwoordelijkheidsgevoel hebben. De relatieverslaafde ziet het dan als opdracht om de partner door liefde en begrip over diens problemen heen te helpen. Hoe meer hij is toegewijd aan deze opdracht, en alle problemen voor de ander probeert op te lossen, hoe meer die ander zal tegensputteren. De relatieverslaafde voelt zich dan
1.1 Relatie verslaving 17 miskend: hij bedoelt het immers zo goed? Er ontstaat een warwinkel van gevoelens, met zelfhaat en schuldgevoel over het eigen gedrag en boosheid en wrok over het gedrag van de ander, die het maar niet wil begrijpen. De relatieverslaafde zal als reactie telkens proberen nog meer in de relatie te investeren, wat alleen maar averechts werkt. In het Engels is er een mooie uitdrukking voor dit gedrag: Setting yourself up for failure. Het wil zo veel zeggen als de mislukking zelf in de hand werken. De meeste relaties lopen na verloop van tijd inderdaad stuk. Voor een aantal mensen geldt dat ze op een gegeven moment genoeg krijgen van hun eigen afhankelijkheid en gaan zoeken naar werkelijke oplossingen. Er zijn echter ook mensen die hun leven lang steeds bezig blijven om die ene relatie te behouden. Tips voor mensen die te afhankelijk zijn van hun relatie Bedenk dat een goede relatie pas kan bestaan als de partners ook zonder die relatie kunnen. Op het moment dat er afhankelijkheid in het spel is, verdwijnt de kwaliteit van de relatie naar de achtergrond. Het gaat er dan om de relatie te behouden en niet om een goede relatie te hebben. Als u een goede relatie wilt, zult u uw aandacht daarom niet moeten richten op het veranderen van de relatie of van uw partner, maar op het veranderen van uzelf. Als ú zich sterk voelt, kan de relatie ook sterk worden. Een eerste stap om te veranderen, is u bewust te worden van uw eigen gedrag en van het effect daarvan op anderen: waarom doet u zoals u doet, wat probeert u te bereiken, wat verwacht u van een relatie, wat zijn uw ideeën over liefde? De kunst is om verwachtingen die niet haalbaar zijn te vervangen door verwachtingen die wel haalbaar zijn. Dit is natuurlijk makkelijker gezegd dan gedaan; praten met mensen die een vergelijkbaar probleem hebben, kan zeker helpen. De herkenning en onderlinge steun kunnen een duw in de goede richting geven. Een dagboek is een goed hulpmiddel om uw eigen gedachten beter te kunnen volgen. Mensen die verslaafd zijn aan relaties zijn niet gewend om aandacht aan zichzelf te besteden; alle aandacht is gericht op de partner en de relatie. U zult moeten leren uw eigen wensen en behoeften serieuzer te nemen. Dat kan zitten in allerlei kleine dingen, zoals een ander kapsel kiezen, uw mening laten horen, de tijd nemen voor een bad als u daar zin in heeft. Een assertiviteitscursus kan een goed idee zijn. Bouw een eigen leven op, naast uw relatie. Dat kan bijvoorbeeld door een hobby buitenshuis te beoefenen, een cursus of opleiding
18 Psychosociale informatie in kaart te volgen, werk te zoeken al dan niet als vrijwilliger, leuke dingen te ondernemen met mensen die u kent. De eigen bezigheden en de contacten met andere mensen zullen u zeker goed doen. Komt u er zelf niet uit, vraag dan advies aan een deskundige. Behandeling Assertiviteitstraining; psychosociale hulpverlening; psychotherapie; relatietherapie; seksespecifieke hulpverlening; verslavingszorg; zelfhulp. Organisaties Korrelatie (voor actuele adressen, informatie en hulp); de geestelijke gezondheidszorg (GGZ), zowel de verschillende instellingen en organisaties binnen de GGZ als de vrijgevestigde therapeuten; Algemeen Maatschappelijk Werk; Norwood-zelfhulpgroepen. Meer informatie/literatuur Hier volgt een selectie uit het totale aanbod van beschikbare literatuur. Meer literatuur is te vinden in bibliotheek en boekwinkel. Als hij maar gelukkig is; vrouwen die te veel in de liefde vertrouwen,r.norwood Uitgever: Flamingo, 2005 ISBN: 9041403345 Behandelingsstrategieën bij relatieproblemen, C.P.D.R. Schaap, B.M. van Widenfelt en J. Gerlsma Uitgever: Bohn Stafleu van Loghum, 2000 ISBN: 9031332763 Koester je relatie, K.P. Dotterweich Uitgever: De Zaak, 2003 ISBN: 9072455908 Maken we er iets van? Samen je relatieproblemen in kaart brengen en oplossen, G. van Hout Uitgever: Harcourt Assessment BV, 2003 ISBN: 9026516096
1.1 Relatie verslaving 19 Noodzakelijk verlies,j.viorst Uitgever: Flamingo, 2002 ISBN: 904140676X