DE 12-MAANDSZIEKEN VAN JANUARI 1998 arbeidsongeschiktheid, gezondheid, herbeoordeling en reïntegratie 2½ jaar later

Transcriptie

1 DE 12-MAANDSZIEKEN VAN JANUARI 1998 arbeidsongeschiktheid, gezondheid, herbeoordeling en reïntegratie 2½ jaar later 15 januari 2001 Ir. C.G.L. van Deursen Bureau AS/tri Stationsweg AV Leiden Tel.: Fax:

2

3 i BEKNOPTE SAMENVATTING Vervolgmeting bij 12-maandszieken van 1998, na 2½ jaar In opdracht van het Lisv heeft onderzoeksbureau AS/tri een vervolgmeting verricht bij een representatieve steekproef van 869 personen, die in januari maanden ziek waren en in het kader daarvan een WAO-keuring moesten ondergaan. De vervolgmeting heeft in mei 2000, een kleine 2½ jaar na het einde van de wachttijd voor de WAO, plaatsgevonden. De onderzoeksvragen in dit rapport betreffen de ontwikkeling in de mate van arbeidsongeschiktheid en werkhervatting sinds het einde van de wachttijd, de hierop van invloed zijnde factoren, de eerstejaars herbeoordeling, en effecten van de wetten TBA en Rea. Na 2½ jaar heeft tweederde van de 12-maandszieken een WAO-uitkering Van de werknemers die in januari maanden ziek waren, heeft 2½ jaar nadien 67 procent een WAO-uitkering, iets meer mannen dan vrouwen. Op het einde van de wachttijd had nog 85 procent van de 12-maandszieken een WAOuitkering. Vooral het aandeel 12-maandszieken met een volledige uitkering is in deze 2½ jaar gedaald: van 58 naar 42 procent. Het aandeel met een gedeeltelijke uitkering is maar heel licht gedaald (van 27 naar 25 procent). Degenen die na 2½ jaar nog een arbeidsongeschiktheidsuitkering hebben, rapporteren aanzienlijk meer gezondheidsklachten dan degenen zonder WAO-uitkering. Na 2½ jaar 46 procent aan het werk Tweeëneenhalf jaar na het einde van de wachttijd is 46 procent van de 12- maandszieken aan het werk, evenveel mannen als vrouwen. Van de niet-waoers werkt 75 procent, van de gedeeltelijk WAO-ers 62 procent en van de volledig WAO-ers 15 procent. Hoe meer lichamelijke en geestelijke beperkingen men na 2½ jaar nog heeft, hoe later men het werk hervat heeft. Bij de overgrote meerderheid van de werkhervatters (86 procent) is het werk aangepast. Nog veel werkhervattingen tussen een ½ en 2½ jaar na einde wachttijd Op het einde van de wachttijd werkte 33 procent, een half jaar later is daar 7 procent bijgekomen, en in de daarop volgende 2 jaar nog eens 6 procent: een nettowinst van 13 procent sinds het einde van de wachttijd. Dit betekent echter niet dat tussen een half en 2½ jaar na het einde van de wachttijd weinig nieuwe werkhervattingen plaatsvinden: 19 procent van alle 12-maandszieken heeft in deze periode - al dan niet na een periode van tijdelijke uitval - het werk (opnieuw) hervat. In het eerste half jaar na het einde van de wachttijd heeft 8 procent het werk hervat.

4 ii De uitvallers: ondanks slechte gezondheid ziet men nog reïntegratiekansen 16 procent van de 12-maandszieken heeft sinds het einde van de wachttijd wel kortere of langere tijd gewerkt, maar is na 2½ jaar uitgevallen. Bij de overgrote meerderheid van de uitvallers was het werk aangepast. Vergeleken met de volhouders hebben de uitvallers veel gezondheidsklachten. De uitvallers zelf schrijven de uitval desgevraagd niet toe aan het uitblijven van werkaanpassingen of voorzieningen, maar aan de eigen beperkte draagkracht of belastbaarheid ten gevolge van de gezondheidsproblemen. Hierbij blijft uiteraard de vraag open of bij een (nog) betere aanpassing van het werk, een verergering van de gezondheidsproblemen en uitval voorkómen had kunnen worden. Een belangrijk deel van de uitvallers beschouwt het niet werken als een tijdelijke zaak. Het perspectief van de uitvallers op werkhervatting blijkt aanzienlijk gunstiger dan van de 12-maandszieken die sinds het einde van de wachttijd nooit meer gewerkt hebben. Een relatief groot deel van de uitvallers ziet mogelijkheden om het werk te hervatten en verwacht ook dat dit zal gebeuren. Door hun, in vergelijking met de volhouders slechte gezondheid vormen de uitvallers echter een zeer kwetsbare groep, die vraagt om een zeer goede aanpassing van het werk aan de restcapaciteit. Ook is na werkhervatting is goede begeleiding nodig. Dit om te waarborgen dat tijdig en adequaat wordt ingegrepen wanneer de werkbelasting de belastbaarheid dreigt te overschrijden. Bij niet-werkenden: discrepantie tussen eigen mogelijkheden, motivatie en het zetten van stappen. Het lijkt erop dat sinds 1991 een cultuuromslag heeft plaatsgevonden bij de niet-werkende 12-maandszieken. Men schat de eigen reïntegratiemogelijkheden nu, ondanks een slechtere gezondheid, hoger in dan in Men wil meer concessies doen voor een baan, en men is wat intensiever aan het zoeken naar een baan. Verwacht zou kunnen worden dat met de huidige krappe arbeidsmarkt nu meer geschikte banen beschikbaar zijn, dan destijds voor het 1991-cohort het geval was. Toch is het aandeel niet werkenden dat daadwerkelijk solliciteert nu niet groter dan in Na 2½ jaar weinig opvallende verschillen tussen mannen en vrouwen In grote lijnen blijken er 2½ jaar na het einde van de wachttijd geen grote verschillen tussen mannen en vrouwen meer te bestaan: vrouwen krijgen iets minder vaak een WAO-uitkering en zijn even vaak aan het werk. Hoewel jonge vrouwen veel vaker dan jonge mannen een volledige WAO-uitkering hebben, blijven de jonge vrouwen wat werkhervatting betreft niet achter bij de jonge mannen.

5 iii Ook psychisch arbeidsongeschikten vallen na 2½ jaar niet langer op Tweeëneenhalf jaar na het einde van de wachttijd blijken de psychisch arbeidsongeschikten niet langer een bijzondere groep te vormen wat de mate van arbeidsongeschiktheid en reïntegratie betreft. Degenen met een psychische diagnose hervatten wat trager dan degenen met andere diagnoses, maar het reïntegratieresultaat na 2½ jaar is ongeveer gelijk. WAO-percentage van de 12-maandszieken in 1998 gemiddeld hoger dan in 1991 In 1993 is de wet Terugdringing Beroep op de Arbeidsongeschiktheidsuitkeringen (TBA) uitgevoerd. Deze wet had als doel het aantal WAO-ers en de hoogte van de WAO-uitkeringen terug te brengen. In 1998 was het WAOinstroompercentage even hoog als in 1991, namelijk 1,7 procent. Bij de vrouwen is de instroomkans gestegen van 1,9 procent in 1991 tot 2,2 procent in 1998; bij de mannen is die gedaald van 1,5 naar 1,3 procent. In het huidige onderzoek is nagegaan of het gemiddelde arbeidsongeschiktheidspercentage en daarmee de hoogte van de uitkeringen onder mensen die in 1998 een jaar ziek zijn geweest, is afgenomen in vergelijking met mensen die in 1991 een jaar ziek zijn geweest. Dit blijkt niet het geval te zijn. Het percentage 12-maandszieken dat na 2½ jaar nog een WAO-uitkering heeft, ligt in 1998 iets hoger dan in 1991: 67 versus 61 procent. Ook is er in 1998 vaker dan in 1991 sprake van een volledige in plaats van een gedeeltelijke WAO-uitkering. Echter: de reïntegratie is in 1998 relatief hoog vergeleken met 1991 Tegenover het gemiddeld hogere arbeidsongeschiktheidspercentage van de 12- maandszieken, kan een positieve ontwikkeling geplaatst worden, namelijk het relatief hoge aandeel werkenden. Ondanks het hogere arbeidsongeschiktheidspercentage en de slechtere gezondheid in 1998, zijn in 1998 niet minder maar zelfs iets meer 12-maandszieken aan het werk dan in 1991 (43 procent in 1991 en 46 procent in 1998). Ook na 2½ jaar nog reïntegratiemogelijkheden in verschiet Al met al kan geconcludeerd worden dat tussen een half en 2½ jaar na het einde van de wachttijd, nog veel dynamiek in de reïntegratie aanwezig is. Tweeëneenhalf jaar na het einde van de wachttijd zijn de niet-werkende 12- maandszieken van 1998, ondanks een hogere mate van arbeidsongeschiktheid en een slechtere gezondheid, meer op reïntegratie gericht dan in 1991 het geval was.

6 iv Eerstejaars herbeoordelingen bewijzen hun nut Bij 80 procent van de WAO-ers is een eerstejaars herbeoordeling uitgevoerd. Bij bijna een kwart van de WAO-ers is het arbeidsongeschiktheidspercentage naar aanleiding van deze herbeoordeling verlaagd, wat een belangrijke vermindering van het aantal en de hoogte van de WAO-uitkeringen betekent. 3 Procent van 12-maandszieken na 2½ jaar dankzij Rea aan het werk Er is slechts één duidelijke aanwijzing dat Rea de reïntegratie onder de 12- maandszieken van 1998 stimuleert. Van de 12-maandszieken die na de invoeringsdatum van Rea het werk hervat hebben, is namelijk 15 procent van mening dat dit mede aan Rea te danken is. Dit is 3 procent van alle 12-maandszieken. Toepassing Rea-instrumenten moeilijk te achterhalen Uit dit onderzoek is niet duidelijk op te maken in hoeverre de 12-maandszieken van 1998 gebruik gemaakt hebben van Rea-instrumenten. De geïnterviewden kon niet rechtstreeks gevraagd kan worden naar het gebruik, omdat ze de officiële termen voor de instrumenten meestal niet kennen. Ook met behulp van Remon, het Rea-registratiesysteem van het Lisv, is het niet mogelijk een goed beeld te krijgen van de inzet van Rea-instrumenten bij de 12-maandszieken van januari Een reden hiervoor is dat deze registratie pas een half jaar na het einde van de wachttijd op gang gekomen. De overeenstemming tussen de Remon en de opgaven van de 12-maandszieken zelf is mede hierdoor zeer gering. Een globale indicatie van toepassing Rea-instrumenten Van de 12-maandszieken die het werk hervat hebben, geeft 57 procent aan dat daarbij gebruik gemaakt is van één of meer op de werkgever gerichte Reainstrumenten. Van alle 12-maandszieken geeft 39 procent aan dat men sinds de ziekmelding één of meer voorzieningen die voor een Rea-subsidie in aanmerking komen, heeft benut (zoals een sollicitatiecursus, scholing). Onbekend is echter of ook daadwerkelijk Rea-subsidie is aangevraagd. Van de 12-maandszieken geeft 20 procent aan dat men begeleiding bij terugkeer naar werk heeft ontvangen. De helft van de 12-maandszieken aan wie begeleiding is aangeboden, of die om begeleiding gevraagd hebben, heeft (nog) geen begeleiding ontvangen. Er zijn geen aanwijzingen dat de Rea geleid heeft tot verhoogde reïntegratieinspanningen vanuit het 2 e spoor: het grootste deel van de begeleidingstrajecten is voor de invoering van Rea ingezet, en de latere werkhervatters hebben minder vaak begeleiding bij terugkeer ontvangen dan degenen die al voor de invoering van Rea het werk hervat hebben.

7 v INHOUDSOPGAVE Beknopte samenvatting Inhoudsopgave i v 1 Inleiding 1 2 Populatiekenmerken van 12-maandszieken na 2½ jaar, 1998 en Populatiekenmerken van het 1998-cohort, 2½ jaar na EWT Vergelijking van het 1998 met het 1991-cohort 7 3 Arbeidsongeschiktheid en reïntegratie na 2½ jaar Inleiding Mate van arbeidsongeschiktheid na 2½ jaar Mate van arbeidsongeschiktheid naar achtergrondkenmerken Individuele veranderingen in mate van arbeidsongeschiktheid Mate van reïntegratie na 2½ jaar Mate van reïntegratie naar achtergrondkenmerken De relatie tussen arbeidsongeschiktheid en reïntegratie Arbeidsongeschiktheid en reïntegratie in 1991 en 1998 vergeleken 22 4 De gezondheid na 2½ jaar Inleiding De ervaren gezondheid van het 1998-cohort De gezondheidsveranderingen in het 1998-cohort Individuele veranderingen in gezondheid Gezondheid, arbeidsongeschiktheid en werken De gezondheid in 1991 en 1998 vergeleken 34 5 De eerstejaars herbeoordeling 35 6 De werkenden: het reïntegratieproces en de werkomstandigheden Kenmerken van de werkenden De rol van Rea-instrumenten bij werkhervatting De rol van eigen initiatieven bij werkhervatting Kenmerken van het huidige werk 53

8 vi 7 De niet-werkenden: wat kunnen ze nog en wat doen ze om aan het werk te komen? Welke mogelijkheden zien de niet-werkenden om het werk te hervatten? Wat doet men om aan het werk te komen? 63 8 De uitvallers: wat was hiervoor de reden? Kenmerken van de uitvallers Verschillen tussen uitvallers en werkenden Redenen van uitval en restcapaciteit 73 9 Rea: kennis en toepassing door werkenden en niet-werkenden Kennisname van Wet Rea en van begeleiding naar werk Ontvangen begeleiding bij terugkeer naar werk Het belang van begeleiding bij terugkeer voor de werkhervatters Toepassing van op werknemers gerichte Rea-instrumenten Wachtenden op toekenning aanvraag Rea-instrument Verloop van het begeleidingsproces Aanvraag van Rea-instrumenten Kwaliteit en effect van de Rea-voorzieningen De toegepaste Rea-instrumenten volgens Remon Achtergronden van Remon De Remon-gegevens over het 1998-cohort Vergelijking van Remon-gegevens met eigen opgaven van 1998-cohort Samenvattende beschouwing en conclusies Achtergrond van het onderzoek De 12-maandszieken van 1998 na 2½ jaar Wie hebben na 2½ jaar nog een WAO-uitkering? Wie zijn na 2½ jaar aan het werk en hoe is de werksituatie? Wie zijn, na aanvankelijke werkhervatting, na 2½ jaar uitgevallen? Wie werken na 2½ jaar niet en wat doet men om aan werk te komen? Waarin verschillen de vrouwen van de mannen? Verschillen psychisch zieken van de overige arbeidsongeschikten? Conclusie 112

9 vii 10.3 Welke effecten van de Wet TBA zijn zichtbaar? Hoe is het gemiddelde arbeidsongeschiktheidspercentage onder de 12-maandszieken van 1998 vergeleken met 1991? Hoe verloopt de eerstejaars herbeoordeling? Zijn bij de 12-maandszieken van 1998 effecten van de Wet Rea zichtbaar? Literatuur 119 Bijlage 1. Beknopte beschrijving onderzoeksmethode 121 Bijlage 2. De vragenlijst 125

10 viii

11 1 1 INLEIDING Algemene achtergronden van de epidemiologieonderzoeken rond langdurige arbeidsongeschiktheid Veranderingen in wet- en regelgeving rond arbeidsongeschiktheid zijn van invloed op de werknemers die bij hun uitvoeringsinstelling een beroep moeten doen op de betreffende voorzieningen. Met de reguliere statistieken worden niet alle relevante kenmerken van deze cliënten in kaart gebracht, waardoor onvoldoende zicht wordt verkregen op de gevolgen van de wetswijzigingen. In de epidemiologieonderzoeken wordt daarom aanvullende informatie verzameld via enquêtes bij de cliënten zelf. De epidemiologieonderzoeken bestaan al sinds Sindsdien zijn zes cohorten gevolgd, waarvan het meest recente in De overige vier cohorten betreffen personen die in respectievelijk 1987, 1991, 1994 en 1998 het einde van de wachttijd voor de WAO bereikt hebben. De algemene doelstelling van de epidemiologieonderzoeken kan op de volgende wijze worden beschreven: Een systematische beschrijving van een representatieve groep 12- maandszieken 1 op demografische en sociaal-economische kenmerken, op kenmerken van het oude werk en de oude werkgever, op diverse aspecten van de gezondheid, WAO-claimbeoordeling en begeleiding, bemiddeling en reïntegratie. Bij deze beschrijving is vergelijking van deze gegevens binnen dezelfde cohorten, en met vorige en toekomstige cohorten mogelijk. Vanwege de gewenste vergelijkbaarheid komen dezelfde enquêtevragen terug in de verschillende cohorten en in de verschillende metingen daarbinnen. De specifieke onderzoeksvraagstellingen variëren echter per deelproject en worden ingegeven door de op dat moment bestaande behoefte aan beleidsinformatie. Specifieke vraagstellingen huidige meting Dit rapport gaat over de derde meting bij het 1998-cohort. Deze meting heeft in mei 2000, ongeveer 2½ jaar na het einde van de wachttijd voor de WAO, plaatsgevonden. Bij deze meting staan drie hoofdvraagstellingen centraal. Deze worden hieronder beschreven. 1 Met de term 12-maandszieken worden de werknemers bedoeld die de wachttijd voor de WAO hebben vol gemaakt (12 maanden ziekte).

12 2 Vraagstelling 1 Hoe heeft het 1998-cohort zich sinds het einde van de wachttijd ontwikkeld wat werkhervatting en de hierop van invloed zijnde factoren betreft? Vraagstelling 2 Welke effecten van de Wet Terugdringing Beroep op de Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen (TBA) zijn zichtbaar? Hierbij zijn twee deelvragen geformuleerd. 2b. Heeft TBA tot minder of minder hoge uitkeringen bij de 12-maandszieken uit 1998 geleid, vergeleken met die van 1991? 2a. Hoe is de stand van zaken met betrekking tot de eerstejaars herbeoordeling wat het tijdstip van de keuring, het type keuring, de gang van zaken en de uitslag betreft? Vraagstelling 3 Wat zijn de gevolgen van de invoering van Rea, wat de toepassing en werking van de in deze wet samengebrachte reïntegratie-instrumenten betreft? Bij alle vraagstellingen is speciale aandacht voor verschillen naar geslacht en diagnose, met name psychisch zieken. De speciale aandacht voor geslacht komt voort uit de hoge WAO-instroom van vrouwen in vergelijking tot mannen. De speciale aandacht voor psychisch arbeidsongeschikten heeft een aantal redenen. Het aandeel van deze groep in de totale WAO-populatie is zeer substantieel, en het aandeel psychisch zieken dat bij de WAO-beoordeling volledige arbeidsongeschikt wordt bevonden is relatief groot. Er zijn aanwijzingen dat de psychisch arbeidsongeschikten te snel als volledig arbeidsongeschikt worden aangemerkt, omdat de beoordelingscriteria voor hen niet geheel voldoen (Van der Giezen en Jehoel-Gijsbers, 1999). Waar mogelijk en relevant worden de gegevens vergeleken met die van het 1991-cohort, eveneens 2½ jaar na het einde van de wachttijd. Ook wordt waar mogelijk en relevant een vergelijking gemaakt met de situatie op het einde van de wachttijd en een half jaar nadien, binnen hetzelfde cohort. Indeling van het rapport Over het algemeen geven wij er de voorkeur aan de indeling van een onderzoeksrapport te baseren op de vraagstellingen, door bijvoorbeeld aan elke vraagstelling een apart hoofdstuk wijden. Om praktische redenen is in dit rapport echter van dit principe afgeweken. Om een bepaalde vraagstelling te beantwoorden, moeten

13 namelijk uiteenlopende vragenblokken en deelgroepen bekeken worden, waardoor het gevaar bestaat dat de lezer het overzicht verliest bij het lezen van een hoofdstuk. Om deze reden is gekozen voor een indeling in 7 thematische hoofdstukken. Een bepaald onderwerp (bijvoorbeeld gezondheid of Reainstrumenten ) of deelgroep (bijvoorbeeld de werkenden) vormen het thema. In de inleiding van elk hoofdstuk wordt het doel ervan aangegeven. Eerst wordt in hoofdstuk 2 een algemene beschrijving gegeven van de onderzoeksgroep. Hoofdstuk 3 beschrijft de mate van arbeidsongeschiktheid en werkhervatting. Hoofdstuk 4 gaat over de gezondheid en hoofdstuk 5 over de eerstejaars herbeoordeling. In de hoofdstukken 6 t/m 8 komen respectievelijk de werkenden, de niet-werkenden en de uitvallers aan de orde. Hoofdstuk 9 gaat over algemene aspecten van Rea, welke op alle 12-maandszieken van toepassing zijn, ongeacht of men na 2½ jaar al dan niet aan het werk is. In hoofdstuk 10 worden de eigenlijke onderzoeksvragen beantwoord door de daartoe relevante informatie uit de verschillende hoofdstukken te combineren. Dit hoofdstuk vormt een samenvattende beschouwing van de onderzoeksresultaten en kan geheel zelfstandig gelezen worden. In bijlage 1 wordt de onderzoeksmethode beknopt beschreven, en in bijlage 2 is de gebruikte vragenlijst opgenomen. 3

14

15 5 2 POPULATIEKENMERKEN VAN 12-MAANDSZIEKEN NA 2½ JAAR, 1998 EN 1991 In tabel 2.1 is een aantal kenmerken van het 1998-cohort weergegeven. Het betreft de 869 deelnemers aan de huidige 3 e meting, uitgevoerd 2½ jaar na het einde van de wachttijd. Daarnaast zijn de kenmerken van het 1991-cohort weergegeven. Ook hier betreft het de deelnemers aan een 3 e meting, uitgevoerd 2½ jaar na het einde van de wachttijd voor de WAO. Eerst worden de belangrijkste kenmerken van het 1998-cohort beschreven (paragraaf 2.1). Vervolgens wordt een vergelijking gemaakt met het 1991-cohort (paragraaf 2.2). 2.1 Populatiekenmerken van het 1998-cohort, 2½ jaar na EWT In tabel 2.1 is een aantal achtergrondkenmerken van het 1998-cohort weergegeven, voor mannen en vrouwen. De onderzochte groep is wat leeftijd, geslacht, mate van arbeidsongeschiktheid en uitvoeringsinstelling betreft, representatief voor het oorspronkelijke cohort van januari Het 1998-cohort bevat meer vrouwen dan mannen Het oorspronkelijke 1998-cohort, dat wil zeggen alle 12-maandszieken van januari 1998, bestaat voor bijna zestig procent uit vrouwen en ruim veertig procent uit mannen. Ditzelfde geldt (na weging) voor die personen uit het oorspronkelijke cohort, die aan de huidige meting hebben deelgenomen. De vrouwen zijn relatief jong De leeftijdsopbouw van mannen en vrouwen verschilt sterk: er zijn relatief veel vrouwen jonger dan 35 jaar en relatief weinig vrouwen van 45 jaar en ouder. Alleen de leeftijdsgroep van 35 tot 44 jaar is bij mannen en vrouwen even zwaar vertegenwoordigd. Met deze verschillen in leeftijdsopbouw tussen mannen en vrouwen dient bij de interpretatie van de resultaten rekening gehouden te worden.

16 6 Tabel 2.1 Een aantal kenmerken van de deelnemers van 1991 en 1998, 2½ jaar na EWT, naar geslacht (%) n ongewogen n gewogen percentage (gewogen) totaal totaal leeftijd (%) <25 jaar jaar jaar jaar 55 jaar opleidingsniveau lager onderwijs lbo mavo havo/vwo/mbo hbo/universiteit gehuwd of samenwonend thuiswonende kinderen hebben diagnose psychisch bewegingsapparaat overig De vrouwen zijn relatief hoog opgeleid De vrouwen zijn hoger opgeleid dan de mannen. Zo n 4 op de 5 personen wonen samen met een partner, en iets meer dan de helft heeft thuiswonende kinderen. Hierin is weinig verschil tussen mannen en vrouwen. Vrouwen iets vaker psychisch ziek, mannen vaker aandoeningen aan het bewegingsapparaat Bij de vrouwen komen de psychische diagnoses iets vaker voor dan bij mannen, bij de mannen komen daarentegen aandoeningen aan het bewegingsapparaat en de overige aandoeningen wat vaker voor. De verschillen zijn echter klein. Achtergrondkenmerken van psychisch arbeidsongeschikten Naast verschillen tussen mannen en vrouwen, is in dit rapport ook speciale aandacht voor psychisch zieken. Deze worden vergeleken met degenen met aandoeningen aan het bewegingsapparaat en met de restgroep van overige diagno-

17 7 Tabel 2.2 Arbeidsongeschiktheidsdiagnoses van het 1998-cohort, 2½ jaar na EWT, naar achtergrondkenmerken (%) geslacht mannen vrouwen psychisch ses. In tabel 2.2 zijn deze drie onderscheiden diagnosecategorieën uitgesplitst naar een aantal achtergrondkenmerken. Wat geslacht en opleidingsniveau betreft wijken de psychisch arbeidsongeschikten niet af van degenen met overige diagnoses. Degenen met aandoeningen aan het bewegingsapparaat zijn daarentegen iets vaker van het mannelijk geslacht, en relatief laag opgeleid. Psychische arbeidsongeschiktheid komt meer dan de overige twee onderscheiden diagnosecategorieën voor in de leeftijdsgroep van 35 tot 44 jaar. Ook zijn psychisch arbeidsongeschikten wat vaker alleenstaand, en zonder thuiswonende kinderen, dan de overige twee diagnosecategorieën. bewegingsapparaat overige diagnoses leeftijd (%) <25 jaar jaar jaar jaar 55 jaar opleidingsniveau lager onderwijs lbo mavo havo/vwo/mbo hbo/universiteit gehuwd of samenwonend thuiswonende kinderen hebben Vergelijking van het 1998 met het 1991-cohort In tabel 2.1 zijn ook de achtergrondkenmerken van het 1991-cohort, zoals dit 2½ jaar na het einde van de wachttijd was samengesteld, weergegeven. Het aantal onderzoeksdeelnemers lag in 1991 iets hoger dan in 1998: versus 869. Wat de instroom betreft kan opgemerkt worden dat de kans om arbeidsongeschikt te worden in 1998 ongeveer op hetzelfde niveau ligt als in In beide jaren werden ongeveer 17 op de 1000 werkzame personen arbeidsongeschikt.

18 8 Aandeel vrouwen in 1991-cohort kleiner dan in 1998 Het aandeel vrouwen was in het 1991-cohort kleiner dan het aandeel mannen (43 versus 57 procent). In 1998 is de verhouding omgekeerd. Het 1991-cohort bestaat voor 58 procent uit vrouwen en voor 42 procent uit mannen. Deze verandering in de verhouding heeft twee oorzaken. In de eerste plaats is het aandeel vrouwen in de Nederlandse beroepsbevolking gestegen sinds In de tweede plaats is de kans voor vrouwen om in de WAO terecht te komen in 1998 groter dan in 1991, terwijl die voor mannen is gedaald. Bij de vrouwen is de instroomkans gestegen van 1,9 procent in 1991 tot 2,2 procent in 1998; bij de mannen is die gedaald van 1,5 naar 1,3 procent. In 1998 relatief veel oudere mannen en jongere vrouwen Wat de totale leeftijdsopbouw betreft verschillen beide cohorten weinig van elkaar. Wanneer de mannen en de vrouwen apart vergeleken worden zijn er echter wel verschillen zichtbaar. In het 1998-cohort zitten relatief veel mannen ouder dan 45 jaar en relatief veel jongere vrouwen. Opleidingsniveau Het 1998-cohort is beduidend hoger opgeleid dan het cohort van Van het 1991-cohort heeft bijna 30 procent alleen lager onderwijs gevolgd, terwijl dit in 1998 maar een kleine 10 procent is. Het percentage 12-maandszieken met een lagere beroepsopleiding is in beide cohorten ongeveer gelijk. In 1998 zijn degenen met een mavo-opleiding of een hogere opleiding veel sterker vertegenwoordigd dan in Geen verschil in diagnoseverdeling In de diagnoseverdeling is weinig veranderd sinds 1991, ook niet wanneer deze voor mannen en vrouwen apart vergeleken wordt.

19 9 3 ARBEIDSONGESCHIKTHEID EN REÏNTEGRATIE NA 2½ JAAR 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk komen de meest voor de hand liggende vragen aan de orde met betrekking tot de 12-maandszieken van januari 1998, namelijk: 1. Welke personen hebben 2½ jaar later (nog) een WAO-uitkering (paragraaf 3.2)? 2. Welke personen verrichten na 2½ jaar betaald werk (paragraaf 3.3)? 3. Hoe hangt de mate van arbeidsongeschiktheid samen met het hebben van betaald werk (paragraaf 3.4)? 4. Zijn er veranderingen opgetreden ten opzichte van 1991 (paragraaf 3.5)? Daarbij wordt ingegaan op achtergrondkenmerken (demografische en sociaaleconomisch kenmerken, arbeidsongeschiktheidsdiagnose) van degenen met en zonder WAO-uitkering en van de wel en niet-werkenden. Wellicht ten overvloede wordt benadrukt dat het al dan niet hebben van een WAO-uitkering en het al dan niet hebben van werk slechts voor een deel samenhangen. De mate van arbeidsongeschiktheid is afhankelijk van het verlies aan verdiencapaciteit. Alleen wanneer het verlies aan verdiencapaciteit groter is dan procent heeft een arbeidsongeschikte werknemer na 12 maanden ziekte recht op een WAO-uitkering. Wanneer het verlies aan verdiencapaciteit lager uitvalt, krijgt hij geen WAO-uitkering. In het laatste geval wordt de cliënt ondanks de gezondheidsbeperkingen in staat geacht met betaald werk (ander werk dan het oude werk) zijn oude inkomen te verwerven. In geval van een gedeeltelijke uitkering wordt men geacht de uitkering aan te vullen met betaald werk. Alleen van volledige WAO-ers wordt niet verwacht dat ze door te werken hun uitkering aanvullen. Ook bij deze groep komt betaald werk echter voor. 3.2 Mate van arbeidsongeschiktheid na 2½ jaar Aantal WAO-uitkeringen is gedaald na 2½ jaar In tabel 3.1 is de mate van arbeidsongeschiktheid op het einde van de wachttijd en half en 2½ jaar later weergegeven, voor de totale groep en voor de mannen en de vrouwen afzonderlijk. Tweeëneenhalf jaar na het einde van de wachttijd is het percentage 12- maandszieken met een WAO-uitkering gedaald van 85 naar 67 procent.

20 10 Omgekeerd is het percentage 12-maandszieken dat 2½ jaar na het einde van de wachttijd géén WAO-uitkering heeft, gestegen van 15 naar 33 procent. Het percentage met een gedeeltelijke WAO-uitkering is onveranderd gebleven, en het percentage met een volledige WAO-uitkering is gedaald van 58 naar 42 procent. Mannen hebben na 2½ jaar iets vaker een WAO-uitkering dan vrouwen Mannen hebben vaker een gedeeltelijke uitkering dan vrouwen; vrouwen hebben vaker ofwel géén WAO-uitkering, ofwel een volledige. Al met al hebben 2½ jaar na het einde van de wachttijd mannen significant iets vaker een (volledige of gedeeltelijke) uitkering dan vrouwen, terwijl hierin op EWT en half jaar na EWT nog geen verschil bestond. Tabel 3.1 De mate van arbeidsongeschiktheid van het 1998-cohort op 3 peilmomenten, naar geslacht (%) totaal geen WAO gedeeltelijk WAO volledig WAO EWT ½ jaar na EWT 2½ jaar na EWT mannen geen WAO gedeeltelijk WAO volledig WAO vrouwen geen WAO gedeeltelijk WAO volledig WAO Mate van arbeidsongeschiktheid naar achtergrondkenmerken In tabel 3.2 is de mate van arbeidsongeschiktheid 2½ jaar na het einde van de wachttijd uitgesplitst naar een aantal achtergrondkenmerken. Zoals hiervoor al vermeld hebben vrouwen vaker dan mannen ofwel een volledige ofwel géén WAO-uitkering. Ouderen hebben vaker een (gedeeltelijke) WAO-uitkering De kans op een WAO-uitkering neemt toe met de leeftijd. Ouderen hebben echter niet vaker een volledige WAO-uitkering dan jongeren, wel vaker een gedeeltelijke. Het feit dat ouderen vaker een (gedeeltelijke) WAO-uitkering hebben dan jongeren, zou te maken kunnen hebben met de looncomponent: omdat het salaris over het algemeen stijgt met de leeftijd (onder andere door de periodieke ver-

21 11 hogingen), hebben ouderen bij gelijke gezondheidsbeperkingen een groter verlies aan verdiencapaciteit dan jongeren. Hierdoor zullen ze gemiddeld genomen in hogere arbeidsongeschiktheidsklassen terechtkomen, en dus ook vaker meer dan procent arbeidsongeschikt worden beoordeeld. De precieze invloed van deze factor kan echter niet bepaald worden, omdat in dit onderzoek geen informatie over het uurloon in het oude werk verkregen is. Jongere vrouwen vaker na 2½ jaar een WAO-uitkering dan jonge mannen Binnen dezelfde leeftijdsgroepen zijn de verschillen tussen mannen en vrouwen groot. Van de mannen jonger dan 35 jaar heeft 51 procent géén WAO-uitkering na 2½ jaar, tegenover 38 procent van de vrouwen in deze leeftijdsgroep. In de leeftijdsgroepen vanaf 35 jaar hebben juist de vrouwen wat vaker géén WAOuitkering dan de mannen. In de jongste en oudste leeftijdsgroepen hebben de vrouwen veel vaker een volledige WAO-uitkering dan de mannen. Degenen met lager onderwijs het vaakst een uitkering, maar géén volledige Degenen met LBO of MAVO hebben relatief vaak een volledige uitkering, degenen met een HAVO of hogere opleiding krijgen relatief vaak geen uitkering. Degenen met alleen lager onderwijs hebben relatief vaak een gedeeltelijke uitkering, terwijl het relatief weinig voorkomt dat ze géén uitkering krijgen. Psychisch arbeidsongeschikten niet vaker een uitkering De personen met psychische aandoeningen of met overige aandoeningen hebben vaker een volledige en minder vaak een gedeeltelijke WAO-uitkering dan degenen met aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Het percentage 12-maandszieken dat géén WAO-uitkering meer heeft na 2½ jaar, verschilt niet tussen de drie diagnosegroepen. SFB- en GUO relatief vaak na 2½ jaar nog een WAO-uitkering Cliënten van GAK en Cadans hebben na 2½ jaar het minst vaak een WAOuitkering, cliënten van SFB en GUO het vaakst. Er zijn geen verschillen tussen de zorgsector en de overige sectoren.