Honderden miljoenen stromen weg uit basisonderwijs

Transcriptie

1 Honderden en stromen weg uit basisonderwijs Ik kan geen bonnetjes overleggen, zei staatssecretaris Sander Dekker toen hem werd gevraagd of het geld voor extra banen in basis- en voortgezet onderwijs wel goed was besteed. Het Onderwijsblad heeft de bonnetjes gevonden. Honderden en verdwijnen uit het basisonderwijs. Tekst Robert Sikkes Beeld Typetank Bij het nationaal onderwijs akkoord werd 150 vrijgemaakt voor zo n drieduizend extra banen voor jongeren in basis- en voortgezet onderwijs. Tijdens de behandeling van de onderwijsbegroting van vorig jaar twijfelde staatssecretaris Sander Dekker er niet aan dat het geld goed was besteed. Maar ik kan het niet overleggen met bonnetjes, zei hij vorig najaar. Dekker ging het de werkgeversorganisaties vragen. Het Onderwijsblad ging voor het basisonderwijs op zoek naar de extra banen. En de bijbehorende bonnetjes. Over het resultaat kunnen we kort zijn: de extra banen zijn er niet gekomen. Het basisonderwijs kampt namelijk met drie ontwikkelingen. Aanhoudende krimp in tijden van economische crisis zorgt ervoor dat de werkloosheidskosten ongekend oplopen. Ten tweede worden basisscholen gestraft voor goed gedrag. Er zijn minder zittenblijvers en meer leerlingen die een klas overslaan. Dat kost schoolbesturen geld. Extra banen zijn er niet gekomen Daarbovenop komt nog een tegenvaller. Zo daalt het aantal leerlingen met een extra gewicht snel, waardoor scholen minder geld krijgen. Zo ziet het basisonderwijs geld wegstromen. Niet een beetje, maar honderden en. Daar zijn vragen bij te stellen. Moeten scholen opdraaien voor de kosten van de aanhoudende bevolkingsdip en de economische crisis? Is het terecht dat scholen beter presteren maar daar financieel voor worden gestraft? Is de huidige gewichtenregeling houdbaar als we een groeiende tweedeling zien in de maatschappij? Het gevolg is duidelijk: vollere klassen. Meer doen met minder mensen. Juist op een moment dat het basisonderwijs staat voor de uitdaging om het passend onderwijs goed vorm te geven. Een overzicht. Geen extra banen Pas afgestudeerde leraren basisonderwijs weten het allang: er zijn nauwelijks banen 12 Onderwijsblad17 31 oktober 2015

2 te vinden. Extra banen zijn er helemaal niet gekomen, want het aantal banen voor leraren in het basisonderwijs daalt al vijf jaar op rij harder dan het aantal leerlingen. Het gaat om tegen de tachtigduizend kinderen minder (-5 procent) terwijl het aantal banen dubbel zo hard daalde met bijna achtduizend (-10 procent). Het resultaat kennen we: meer doen met minder mensen, vollere klassen. De extra banen zouden zichtbaar moeten zijn geweest tussen 2013 en 2014, want toen kwam het extra geld vrij. Maar ook in dat jaar daalde het aantal leraren basisonderwijs met 1,5 procent nog steeds iets harder dan het aantal leerlingen, dat afnam met 1,3 procent. Er is daarom maar één conclusie mogelijk: er zijn nul extra banen n Aantal leraren daalt sneller dan aantal leerlingen (Bron: Onderwijs in cijfers OCW) Leerlingen Leraren oktober 2015 Onderwijsblad17 13

3 BON in 2015 WW-uitkeringen in tijden van krimp Scholen krijgen één jaar langer hun leraren doorbetaald als er krimp is. Hierdoor hebben scholen de gelegenheid om daar adequaat mee om te gaan, stelde Dekker afgelopen week in de beantwoording op schriftelijke vragen bij de onderwijsbegroting Normaal gesproken is dat waar. Een school die een beetje krimpt kan dat aan. Maar nu is er sprake van jaren aanhoudende krimp én crisis. Leraren die ontslagen worden, kunnen ergens anders ook geen werk vinden. Dat zien we terug in de werkloosheidscijfers in het onderwijs, die de afgelopen vijf jaar zijn gestegen van rond de naar boven de Omdat scholen die ww-uitkeringen via het participatiefonds moeten betalen, loopt de premie op. Was die in 2011 nog maar 1,7 procent van de loonsom, op 1 januari 2015 was dat 5 procent. Dat tikt behoorlijk aan bij de kosten voor de scholen. De uitkeringskosten bedragen in euro. Daar hebben we het eerste bonnetje. Door die oplopende ww-kosten worstelen schoolbesturen met hun formatie. Moeten ze nog meer mensen ontslaan om de premies aan het participatiefonds te betalen? Terwijl schoolbesturen niets kunnen doen aan de aanhoudende krimp of de economische crisis. Ze krijgen deze kosten niet gecompenseerd. Een vicieuze cirkel noemde AOb-bestuurder Liesbeth Verheggen het al in Het ministerie moet meer investeren in het primair onderwijs om dit probleem op te lossen. De gevolgen zijn anders te groot. Als veel werknemers worden ontslagen, zal de klassengrootte stijgen, net als de werkdruk en dat tast de kwaliteit van het onderwijs aan. De PO-raad klopt al jarenlang aan bij het ministerie, maar krijgt steeds nul op het rekest. Afgelopen september was er en een beetje opluchting de werkloosheid is iets gedaald maar nog steeds zorg. Scholen krijgen de rekening gepresenteerd voor aanhoudende krimp die extra zwaar aantikt door de combinatie met de economische crisis. Twee ontwikkelingen waar scholen weinig aan kunnen doen. bijgekomen. De cijfers van het ministerie laten ook zien dat er 750 jonge docenten minder in het basisonderwijs werken. Maar waar is het geld dan gebleven? We gaan de bonnetjes zoeken. De drie kassabonnetjes laten zien dat bij het basisonderwijs het geld tussen de vingers door wegstroomt. Niet door krimp minder leerlingen, minder geld, dat is nog te volgen maar door allerlei neveneffecten. Meer werkloosheid, snellere doorstroom, of leerlingen die op papier minder achterstand hebben. Voor het primair onderwijs staat voor 2015 dertien miljard euro op de begroting. Dat had een slordige half miljard meer kunnen zijn. Geld dat hard nodig is omdat scholen en leraren voor grote uitdagingen staan, zoals passend onderwijs aan alle leerlingen. Beleidsmakers praten graag over maatwerk. Maar maatwerk heeft een prijs. Op dit moment gebeurt het omgekeerde: de klassen worden voller, de werkdruk neemt toe. n Uitkeringskosten ww lopen snel op (bron: Participatiefonds en PO-Raad) 14 Onderwijsblad17 31 oktober 2015

4 Foto: Fred van Diem Zwarte school Arzu Aslan heeft last van gewichtenregeling Arzu Aslan merkt dagelijks wat het aanpassen van de gewichtenregeling voor leerlingen met achterstanden betekent, want ze geeft les op een zwarte school in Amsterdam Osdorp. Het overgrote deel van de leerlingen is van Turkse of Marokkaanse afkomst. Mijn leerlingen hebben recht op goed onderwijs, maar op deze manier werkt het niet, zegt Aslan. De school waar Aslan werkt, krijgt minder geld omdat achterstand op een andere manier wordt gemeten. De problemen en de doelgroep zijn precies hetzelfde, maar het punt etniciteit is uit de beoordeling gehaald waardoor de school minder geld krijgt. Het gevolg? Vollere klassen. Ik had vroeger klassen van 17, nu zijn er klassen van 29 leerlingen en is er minder hulp van onderwijsassistenten. Die grote groepen zijn funest voor leerlingen met achterstanden. Het is frustrerend, want nu moet je door de instructie sjezen, terwijl we lesgeven aan kinderen met taalachterstanden. Als er bijvoorbeeld bij een rekenopdracht staat: Wat is de helft van veertig?, dan moet ik eerst uitleggen wat dat Op deze manier werkt het niet betekent, de helft. Als je minder tijd hebt om stil te staan bij de woordenschat, bouwen leerlingen meer achterstanden op. Na een klassikale instructie maakt Aslan looprondes en komen de leerlingen die meer instructie nodig hebben aan de instructietafel zitten. Ze zegt: Dat zijn er in een grote klas gelijk tien. Als een leerling een hogere weging krijgt, ontvangt de school meer geld. Dan kun je meer docenten aannemen en heb je kleinere klassen. In een grotere groep is het lastiger om erachter te komen wat elke leerling nodig heeft. Je zou ze graag meer aandacht geven. Aslan zegt dat de gewichtenregeling ook de factor tweetaligheid moet meenemen en niet alleen het opleidingsniveau van de ouders. Als de moedertaal niet Nederlands is, zou een leerling een hogere weging moeten krijgen. Nu klopt het niet met de werkelijkheid, terwijl deze kinderen al vaak minder kansen hebben in de maatschappij door discriminatie. Het is oneerlijk. (KH) 31 oktober 2015 Onderwijsblad17 15

5 BON 3 BON 2-45 in 2 jaar in 4 jaar Minder achterstandskinderen Sinds 2006 wordt achterstand in het basisonderwijs niet langer Minder zittenblijvers en meer snelle leerlingen Ondertussen doet het basisonderwijs ontzettend zijn best om steeds meer kwaliteit te leveren. Het aantal zwakke scholen neemt gestaag af, dat is winst die niet in harde euro s is uit te drukken. Maar neem het zittenblijven. Zittenblijven heeft geen zin, zeggen wetenschappers, en scholen maken daar werk van. In vier jaar tijd is het aantal leerlingen in groep 8 dat is blijven zitten volgens cijfers van de Onderwijsinspectie gedaald van 17,9 procent naar 16,3 procent. Daarnaast kijken leraren vaker of leerlingen in staat zijn om een klas over te slaan. Dat gebeurt ook steeds meer. Het aantal kinderen in groep 8 dat een klas had overgeslagen nam in drie jaar tijd met 2,5 procent toe. Minder zittenblijvers, meer snelle leerlingen, mooi, maar dat heeft een prijs. Daar is kassabon 2. Gaan we uit van ongeveer vijfduizend euro per leerling in het gewone basisonderwijs, dan raakte het basisonderwijs door deze kwaliteitsverbetering zo 45 euro kwijt. Zittenblijven daalt ,9 procent ,5 procent ,3 procent gemeten op grond van etniciteit en opleidingsniveau, maar uitsluitend op basis van het opleidingsniveau. En omdat het opleidingsniveau van de bevolking stijgt, ook van allochtonen, komen steeds minder leerlingen in aanmerking voor de gewichtenregeling. Tussen 2010 en 2015 is het aantal leerlingen met een gewicht gedaald van 196 duizend naar 136 duizend In het regeerakkoord van 2010 werd daarom al een meevaller voor de staat ingeboekt op de gewichtenregeling en de investering impulsgebieden, van pakweg tussen de tien en twintig per jaar. Kijkend naar de OCW-begroting van de laatste paar jaren heeft dat het basisonderwijs al honderd gekost. De verwachting is dat die daling verder doorzet. Reden voor het kabinet om het budget voor onderwijsachterstanden de komende jaren stapsgewijs te verlagen met tien per jaar, zodat er in 2020 maar liefst vijftig wordt bespaard op het gemeentelijk achterstandenbeleid en nog eens vijftig op de gewichtenregeling. Het gevolg is dat de scholen met veel achterstandskinderen minder geld binnenkrijgen. Nu al en straks nog minder. Vollere klassen zijn het gevolg. Is die redenering houdbaar? Ja, volgens de normen neemt de absolute achterstand af, maar de relatieve achterstand niet. Die groeit. Steeds meer mensen halen het hoger onderwijs, maar er is ook een flinke groep achterblijvers. Zeker in de grote steden, maar ook op het platteland worstelen scholen met schrijnende achterstandssituaties. In dikke rapporten waarschuwen de Wetenschappelijke Raad voor Klas overslaan stijgt ,4 procent ,4 procent ,9 procent (bron: Onderwijsinpectie) het Regeringsbeleid en het Sociaal en Cultureel Planbureau voor een groeiende kloof tussen lager en hoger opgeleiden. Een tweedeling die eerder vraagt om herijking van het achterstandenbeleid dan om het inboeken van een financiële meevaller op de onderwijsbegroting. Dat levert kassabon 3 op. Uitgaven aan leerling met gewicht (bron: Onderwijsbegroting) 16 Onderwijsblad17 31 oktober 2015