INHOUD. De soorten Inleiding tot de soortbeschrijvingen...202
|
|
- Tine Vos
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1
2 INHOUD Vleermuizen mysterieuze wezens Vleermuisverblijven Zoeken en volgen van vleermuizen Luisteren naar vleermuizen Determineren van vleermuizen Determineren van vleermuishaar in uitwerpselen Determineren van winterslapende vleermuizen Determineren van een dier in de hand Determineren van Europese vleermuizen in de hand Determinatiesleutel voor Europese vleermuizen... Deel 1: vleermuisfamilies Determinatiesleutel voor Europese vleermuizen Deel 2: hoefijzerneuzen Determinatiesleutel voor Europese vleermuizen Deel 3: langvleugelvleermuizen Determinatiesleutel voor Europese vleermuizen Deel 4: gladneusvleermuizen De soorten Inleiding tot de soortbeschrijvingen Vliegende honden Pteropodidae Hoefijzerneuzen Rhinolophidae Gladneusvleermuizen Vespertilionidae Langvleugelvleermuizen Miniopteridae Bulvleermuizen Molossidae Verklarende woordenlijst Literatuur Register De genera van Europese vleermuizen VELDGIDS VLEERMUIZEN 5
3 Vleermuizen mysterieuze wezens Met meer dan 1200 soorten zijn vleermuizen een zeer succesvolle en soortenrijke orde onder de zoogdieren. Ze zijn uiterst gevarieerd en hebben zich op alle continenten en in bijna alle biotopen van de aarde, met uitzondering van Antarctica, gevestigd. Als typische zoogdieren hebben ze een vacht, uitwendige oren en een zoogdiergebit, zijn ze warmbloedig en werpen ze levende jongen, die gezoogd worden. Maar vleermuizen hebben enkele bijzondere kenmerken die ze uniek maken onder de zoogdieren. Ze kunnen actief vliegen Vleermuizen zijn de enige zoogdieren die in staat zijn om actief te vliegen, waardoor ze zich onderscheiden van zweefvliegers als vliegende eekhoorns, opossums en colugo s. Hun verlengde vingers en middenhandsbeentjes zijn met het lichaam verbonden door een vlieghuid en daarom hebben ze de naam Chiroptera handvleugeligen gekregen. Ze kunnen een zeer hoge leeftijd bereiken Vleermuizen kunnen in verhouding tot hun over het algemeen kleine lichaamsgrootte een hoge leeftijd bereiken (Blok 1). Sommige soorten worden meer dan dertig jaar oud. Ze bereiken deze hoge leeftijd waarschijnlijk door de lage predatiedruk ( s nachts zijn er minder vijanden) waardoor ze een relatief hoge overlevingskans hebben. Men veronderstelt ook dat vleermuizen beter zijn in het afbreken van cytotoxines, die verantwoordelijk zijn voor veel verouderingsprocessen. Er wordt ook een koppeling tussen de winterslaap en ouderdom vermoed. Breedtegraad Evenaar Soortenrijkdom Verspreiding van vleermuissoorten in blokken van 100 x 100 km afhankelijk van de geografische breedtegraad in de Nieuwe Wereld. De grootte van de cirkels is evenredig aan het aantal cellen met hetzelfde aantal soorten op de geografische lengtegraad. Een toename van de biodiversiteit in de richting van de tropen is duidelijk herkenbaar. Grafiek: W. Lang, bewerkt naar Ramos Pereira & Palmeirim, VELDGIDS VLEERMUIZEN
4 Uitvliegen van een kolonie van enkele miljoenen rimpellipbulvleermuizen (Chaerephon plicata) en zwartbaardgrafvleermuizen (Taphozous melanopogon) uit een Vietnamese grot. Hun zaadcellen hebben een lange levensvatbaarheid Ze zijn zeer divers Ze gebruiken echolocatie om hun weg te vinden In de gematigde zones houden vleermuizen een winterslaap. Daarnaast hebben de vrouwtjes een mechanisme ontwikkeld om zaadcellen maandenlang levend op te slaan. Vleermuizen kunnen dus in de late zomer en herfst paren, maar de daadwerkelijke bevruchting vindt pas plaats in de loop van het volgende voorjaar, wanneer de omstandigheden voor dracht en geboorte optimaal zijn. Sommige winterslapers, zoals de langvleugelvleermuizen, hebben een andere strategie. Ze vertragen de ontwikkeling van de bevruchte eicel. Bij tropische vleermuizen wordt het tijdstip van de geboorte aangepast aan de periode met de optimale beschikbaarheid van voedsel voor het grootbrengen van de jongen. Geen andere zoogdiergroep heeft zo veel biotopen veroverd en bezet in zo n grote verscheidenheid aan ecologische niches. Naast de typische en zeker oorspronkelijke insectenetende vleermuizen, zijn er ook vlees- en vruchtenetende soorten; sommige soorten zijn gespecialiseerd in vissen, andere voeden zich met bloed of verzamelen kolibrieachtig nectar en stuifmeel van bloeiende tropische planten. Deze vleermuizen spelen in hun respectievelijke biotopen vaak een hoofdrol als 'plaagdierbestrijders', zadenverspreiders en bestuivers. Bovendien hebben vleermuizen (met uitzondering van de vliegende honden) een onder de landdieren uniek oriëntatiesysteem ontwikkeld, namelijk ultrasone echolocatie. Wij mensen vertrouwen op onze ogen en met dit passieve zintuig van zien zijn we afhankelijk van (zon)licht. Met hun actieve oriëntatiesysteem konden vleermuizen onafhankelijk van het daglicht worden en de nacht als een niche veroveren. De ontdekking van VELDGIDS VLEERMUIZEN 11
5 Boven De lierneusvleermuis (Megaderma lyra) is wijdverspreid in Zuid-Azië en behoort tot de vleesetende soorten die op kleine gewervelde dieren jagen. Onder Een spectaculaire symbiose is het samenleven van de Hardwicke wolvleermuis (Kerivoula hardwickei) en bekerplanten: de planten bieden een verblijfplaats en de uitwerpselen van de vleermuizen geven waardevolle minerale voedingsstoffen, vooral stikstof, aan de planten Foto: A. Seibert. echolocatie door Donald Griffin in de jaren 1940, verklaarde wat voor ons lange tijd een mysterie was geweest. Dat was waarschijnlijk een van de redenen waarom vleermuizen in onze regio s zo lang een slechte reputatie hadden; wanneer we iets niet kunnen uitleggen, zijn we er bang voor of aanbidden we het. Het is daarom niet verwonderlijk dat vleermuizen in andere culturen, zoals bij de Maya's, als goden werden vereerd, of dat ze in China gelijkgesteld werden met geluk. De auteur van Dracula, 12 VELDGIDS VLEERMUIZEN
6 Bram Stoker, was zeker voor een deel verantwoordelijk voor de slechte reputatie van vleermuizen; hij legde voor de eerste keer en zeer succesvol een verbinding tussen vleermuizen en vampiers. Tegenwoordig hebben vleermuizen een betere reputatie en de afschuw heeft grotendeels plaatsgemaakt voor fascinatie. Blok 1: Uitersten bij vleermuizen Kleinste vleermuis Hommelvleermuis, Craseonycteris thonglongyia, kop-romplengte mm, spanwijdte 12 cm, gewicht 2 g. Grootste vleermuis Kalong, Pteropus vampyrus, gewicht tot 1,2 kg en spanwijdte 1,5-1,7 m; andere vliegende honden, zoals Pteropus giganteus, kunnen een gewicht van maximaal 1,6 kg hebben. Hoogste leeftijd bij een vleermuis Brandts vleermuis uit Siberië: 41 jaar oud. Oudste fossiele vleermuis 52,5 miljoen jaar oud (Onychronycteris finneyi) uit de Green River Formation in Wyoming (USA). Hartslag in de vlucht > slagen/minuut. Hartslag in de winterslaap 12 slagen/minuut. Snelste spier Strottenhoofdspieren met 200 samentrekkingen/seconde. Hoogste echolocatiefrequentie 212 khz. Grootste geluidssterkte van de signalen 137 db (beide Noctilio-soorten). Snelste vlieger Tadarida brasiliensis: 65 km/h, in duikvlucht tot 100 km/h. Hoogste vlieghoogte Tadarida brasiliensis m. Grootste kolonie van een zoogdiersoort Tadarida brasiliensis tot 40 miljoen dieren (Bracken Cave, Texas). VELDGIDS VLEERMUIZEN 13
7 Vleermuisverblijven Vorige bladzijden Een boven een weiland jagende vale vleermuis: in het gras kan hij met echolocatie de prooi niet vinden. Hij moet daarvoor afgaan op het geritsel van het insect. Foto: D. Nill. Als meesters in het besparen van energie kiezen vleermuizen hun verblijfplaats niet alleen vanwege de beschermende functie, maar vooral ook vanwege de daar heersende thermische omstandigheden. Verblijfplaatsen kunnen ingedeeld worden op basis van hun structuur (bijvoorbeeld grotten, spleten of boomholten), maar ook van hun functie (zoals zomer-, winter-, doorgangs-, balts- en zwermverblijf, hoewel sommige spleten of grotten gedurende het hele jaar kunnen worden gebruikt). > Zomerverblijven zijn vrij warm, dat geldt ook voor grotten in zuidelijk Europa. In alle kraamkamers moeten omstandigheden heersen die geschikt zijn voor het nageslacht en van zichzelf warm zijn of door de kolonies kunnen worden opgewarmd. > Alle verblijfplaatsen kunnen in beginsel bescherming bieden en voldoen aan de seizoensgebonden temperatuureisen. In de winter zijn stabiele koele verblijfplaatsen een voordeel voor de winterslaap. Dergelijke voorwaarden kunnen worden gevonden in alle typen van ondergrondse stelsels, maar ook onder rotsblokken en in spleten en holten in zeer dikke bomen. > Opmerkelijke vondsten van vleermuisverblijven werden gedaan in zwaluw- en arendnesten, lantaarnpalen en verkeersborden of onder stenen. Vier hoofdtypen van verblijfplaatsen komen regelmatig voor: grotten, rotsspleten, gebouwen en boomholten. De laatste twee worden in Midden-Europa vooral in de zomer gebruikt. Een opsplitsing in gebouw- en boombewonende vleermuizen is problematisch, omdat er sprake is van veel overlap, maar het kan niettemin nuttig zijn. Verblijfplaatsen in gebouwen De meeste gebouwbewonende vleermuizen zijn oorspronkelijk grot- of spleetbewoners, daarom gebruiken ze dak- of gevelspleten die gelijksoortige eigenschappen hebben als die natuurlijke verblijfplaatsen. Oude schuren zijn daarom veel minder goede vleermuisverblijven, omdat ze vaak geen spleten of beschutte holten te bieden hebben en bovendien tochtig zijn. Bruggen met spleten zijn echter zeer geschikt. Overwinterende vleermuizen, zoals gewone dwergvleermuizen en laatvliegers, worden vaak in gebouwen aangetroffen, vooral in spleten en spouwmuren. Laatvliegers en grijze grootoorvleermuizen kunnen ook op zolders worden gevonden. In Oost-Europa worden winterslapende rosse vleermuizen vaak in gebouwen aangetroffen. a b c d e f Klassieke verblijfplaatsen in bomen bevinden zich in spechtengaten, evenals in veel andere spleten en holten: hier, bijvoorbeeld, een kraamkamer van Brandts vleermuis (a-c), watervleermuis (d) en Bechsteins vleermuis (e-f). 56 VELDGIDS VLEERMUIZEN
8 Burchtruïnes hebben allerlei schuilplaatsen in spleten, kliffen en grotachtige structuren en worden daarom door veel soorten gebruikt, in Midden-Europa vooral in de winter, in het zuiden het hele jaar door. Foto: A. Kiefer. Verblijfplaatsen in bomen Boombewonende vleermuizen gebruiken niet alleen typische spechtengaten, maar ook veel andere soorten gaten, scheuren en afstaande schors. De hoogte van de verblijfplaats kan sterk variëren: Bechsteins vleermuizen maken in hakhoutbosjes soms zelfs gebruik van gaten in de voet van een boom, maar ook van spechtengaten op een hoogte tot 20 m. Westelijke mopsvleermuizen, Brandts vleermuizen en nimfvleermuizen geven echter de voorkeur aan spleten achter afstaande schors of in dode takken op grote hoogte. Vorkholte Afstaande schors Spechtengat Ingerotte holte van gebroken tak Spleet, stamscheur Gat in stamvoet Gebarsten schors Verblijfsmogelijkheden in gebouwen en bomen. Tekeningen: W. Lang. VELDGIDS VLEERMUIZEN 57
9 Batdetectors: luisteren en opnemen van echolocatiesignalen Het verzamelen van gegevens op basis van echolocatiesignalen heeft de afgelopen decennia een enorme vlucht genomen; de ontwikkeling van automatische opnameapparatuur, gebruiksvriendelijke analyseprogramma s en de stijgende vraag vanuit landschapsplanologie en natuurbehoud hebben daarin een groot aandeel gehad. De ultrasone signalen van vleermuizen kunnen met elektronische apparatuur hoorbaar worden gemaakt, of worden vastgelegd. Ondanks hun verschillende functies worden dergelijke apparaten batdetectors genoemd. Frequency division detectors Heterodyne detectors Dit zijn breedbanddetectors. De signalen worden zodanig bewerkt dat slechts een deel ervan wordt weergegeven, bijvoorbeeld slechts een tiende van het signaal. Het ritme van de signalen wordt in de real time weergegeven. Ook de frequentie en amplitude blijven redelijk behouden, maar details van de signalen kunnen verloren gaan. De opnamen met deze detectors zijn echter goed bruikbaar voor geluidsanalyses. Bij dit type detector kan met een draaiknop de frequentie worden ingesteld. Een ingebouwd filter zorgt ervoor dat alleen een smalle band rond de ingestelde frequentie wordt waargenomen. De andere frequenties worden uitgefilterd. De geluiden die uit de luidspreker komen, zijn de geluiden waarvan de frequentie op elk moment gelijk is aan het verschil tussen de ontvangen frequentie van de vleermuis en de ingestelde frequentie van de detector. Deze geluiden zijn daardoor vervormd en vormen geen getrouwe weergave van de oorspronkelijke signalen van de vleermuis. Omdat slechts een smal frequentiebereik kan worden in- Links Batdetector, gemonteerd op een boomstam, als een voorbeeld van een automatisch opnameapparaat. Opnamen kunnen vanuit alle richtingen worden verkregen. Rechts Batdetector, gemonteerd voor de ingang van een stal om de jachtfrequentie van de Ingekorven vleermuis vast te stellen. Op deze manier kunnen akoestisch bepaalde soorten effectief worden onderzocht. 106 VELDGIDS VLEERMUIZEN
10 Jagende tweekleurige vleermuis in een serie snelle opnamen. Met elke vleugelslag wordt een echolocatiesignaal uitgestoten dat met een batdetector hoorbaar kan worden gemaakt. Foto: D. Nill. Time expansion detectors Automatische opnamenapparaten gesteld, is het nodig om regelmatig de instelling van de frequentie te veranderen ( tunen ) om geen soorten te missen. Het vertragingssysteem van deze detectors is te vergelijken met het maken van opnamen met een hoge snelheid, die daarna op een lagere snelheid worden afgespeeld. Het geluid wordt als het ware uitgerekt. Met de detector wordt het hele ultrasone spectrum waargenomen en er wordt niets uitgefilterd, zoals bij de heterodyne detectors. Evenals bij de frequency division detectors wordt ook bij deze detectors de breedbandtechniek toegepast. Omdat het signaal door de vertraging wordt uitgerekt, is het mogelijk om details van het geluid binnen een signaal of tussen verschillende signalen te beluisteren. Het vertragingssysteem is de enige ultrasone techniek waarbij alle karakteristieken van de originele signalen behouden blijven, zodat het zich uitstekend leent voor het maken van geluidsanalyses. Moderne apparaten kunnen de opnamen onmiddellijk opslaan op een geheugenkaart. In de afgelopen jaren zijn apparaten ontwikkeld die van groot belang zijn geworden omdat ze zelfstandig opnamen beginnen te maken wanneer een van te voren ingestelde drempel wordt bereikt. Het maken van opnamen met deze apparaten kan over langere perioden plaatsvinden, ze kunnen in het veld op palen of aan bomen worden gemonteerd en afhankelijk van de stroombron kunnen ze een week tot enkele maanden werken. VELDGIDS VLEERMUIZEN 107
11 a b c d e f g h i Vergelijking van soorten: a: vale vleermuis, watervleermuis, franjestaart en gewone dwergvleermuis b: baardvleermuis en franjestaarten c: baardvleermuis en vale vleermuis d: baardvleermuis, meervleermuis en franjestaart e: watervleermuis en baardvleermuis f: franjestaart en vale vleermuis g: watervleermuis en meervleermuis h: franjestaart en watervleermuis i: gewone dwergvleermuis en watervleermuis. Foto's: E. Grimmberger (a, g-i), A. Kiefer (b-d). 150 VELDGIDS VLEERMUIZEN
12 a b c d e f g Gewone dwergvleermuizen (a, b) hangen meestal diep verborgen in spleten en kunnen worden herkend door hun kleine formaat (35-50 mm), het geringe kleurverschil tussen de boven- en onderzijde en het duidelijke contrast tussen de donkere oren en de lichtere vacht. De andere Pipistrellus-soorten zijn zeer vergelijkbaar. Noordse vleermuizen (c, f) en laatvliegers (d) lijken op elkaar, maar er is een duidelijk verschil in lichaamslengte van respectievelijk mm en mm. De noordse vleermuis heeft duidelijke geelgouden behaarde delen voor de oren. De kleur van de tweekleurige vleermuis (e, f) met de zilvergrijze haarpunten tot op het voorhoofd is onmiskenbaar. Wanneer zijn snuit kan worden gezien, kan de rosse vleermuis (g), die zeer zelden in ondergrondse verblijven voorkomt, worden herkend door de vorm van de oren en de zeer brede snuit. VELDGIDS VLEERMUIZEN 151
13 Determinatiesleutel voor Europese vleermuizen Deel 1: vleermuisfamilies 1a 1b 2a 2b 3a 3b 4a 4b Zeer grote vleermuizen, onderarmlengte > 80 mm. oor eenvoudig, zonder tragus of antitragus (b). Duimen en tweede vinger beide met een klauw (c). Vruchtenetende vleermuizen (Pteropodidae). g Slechts één soort in het geografisch bereik van deze gids: Nijlrousette (Rousettus aegyptiacus). Kleinere vleermuizen, onderarmlengte < 80 mm. Oor complexer, met tragus (k, n) of antitragus (e, h). Tweede vinger zonder klauw (l). g 2 Snuit met ingewikkelde hoefijzervormige aanhangsels en een loodrecht staand lancet (d). Oor zonder tragus, maar met opvallende antitragus (e). Staart gelijk aan of korter dan de lengte van de poten (f). g Hoefijzerneuzen (Rhinolophidae). g Zie ook deel 2, blz Snuit zonder ingewikkelde aanhangsels (g, j, m). Oor meestal met tragus (h, k, n). Staart volledig binnen de staartvlieghuid en langer dan de poten (o), of de staart steekt ruim buiten de rand van de smalle staartvlieghuid uit (i). g 3 Smalle staartvlieghuid, maar omvat tot slechts de helft de forse staart (i). Oor zonder tragus, maar met antitragus (h). g Bulvleermuizen (Molossidae). g Slechts één soort in het geografisch bereik van deze gids: Europese bulvleermuis (Tadarida teniotis). Staart helemaal opgenomen in een brede staartvlieghuid (o), hooguit 2 staartwervels steken een paar millimeter buiten rand van de staartvlieghuid. g 4 Vleugelpunten gevouwen bij rust (l) en het tweede vingerkootje van de derde vinger ongeveer driemaal de lengte van het eerste (l). Oren steken niet boven de vacht op de kop uit (j). g Langvleugelvleermuizen (Miniopteridae). g Zie ook deel 3, blz Vleugelpunten niet gevouwen bij rust en het tweede vingerkootje van de derde vinger ten hoogste tweemaal zo lang als het eerste. Oren steken meestal boven de vacht van de kop uit (m). g Gladneusvleermuizen (Vespertilionidae). g Zie ook deel 4, blz Rechter bladzijde Kenmerken van de Europese vleermuisfamilies: a-c: vliegende honden (Pteropodidae), d-f: hoefijzerneuzen (Rhinolophidae), g-i: bulvleermuizen (Molossidae), j-l: langvleugelvleermuizen (Miniopteridae), m-o: gladneusvleermuizen (Vespertilionidae). 170 VELDGIDS VLEERMUIZEN
14 a b c d e f g h i j k l m n o VELDGIDS VLEERMUIZEN 171
15 Gladneusvleermuizen Vespertilionidae Watervleermuis Myotis daubentonii (Kuhl, 1817) Verspreiding Kenmerken Bijna in heel Europa tot 63 N, maar de verspreiding schijnt vrij gefragmenteerd te zijn in het Middellandse Zeegebied, waar het voorkomen vaak beperkt is tot heuvel- en bergachtige gebieden. De soort is afwezig op sommige eilanden, zoals Sicilië en de Balearen. Komt buiten het geografisch bereik van deze gids ook in Azië voor. M. nathalinae was voor het Iberisch Schiereiland beschreven als een soort die daar sympatrisch voorkomt met de nominaatvorm, maar werd later als een synoniem of ondersoort van de watervleermuis beschouwd; hij is kleiner en donkerder van kleur. Een kleine vleermuis met voor een Myotis-soort relatief korte oren. De pluizige en glanzende rugvacht is gewoonlijk bruin, bruingrijs, donker brons of met een lichte, roodachtige tint gekleurd. De lichtgrijze tot witachtig grijze onderzijde is gewoonlijk duidelijk begrensd van de bovenzijde. De snuit van de oudere dieren is roodachtige bruin. Jonge dieren hebben een donkerder snuit en tot een leeftijd van meer dan één jaar een scherp afgetekende zwartblauwe vlek op de onderlip. Met toenemende leeftijd wordt deze vlek steeds vager en na 4 à 5 jaar is hij gewoonlijk vol- Portret van een twee jaar oude watervleermuis, de kinvlek op de onderlip is nog steeds zichtbaar. Die wordt met toenemende leeftijd lichter en verdwijnt uiteindelijk. 232 VELDGIDS VLEERMUIZEN
16 Maten Onderarm 33,1 42,0 mm Vijfde vinger mm Derde vinger mm Normaal gewicht 6 10 g De watervleermuis gebruikt zijn grote voeten voor het vangen van prooien. ledig verdwenen. De oren zijn bruin met hun gewoonlijk duidelijk lichtere binnenkant. De korte, lichte tragus heeft een ronde top en is enigszins naar voren gebogen. De grote voeten zijn half zo lang als het scheenbeen en zijn bezet met lange, stijve borstelharen. Gelijkende soorten De eveneens grootvoetige meervleermuis is aanzienlijk groter, Capaccini s vleermuis heeft een licht gebogen, S-vormige tragus en een dichte donsachtige haargroei op de scheenbenen en de staartvlieghuid. De franjestaart heeft veel langere oren, een lichtere en langere speervormige tragus, een puntigere snuit en een S-vormig spoorbeen. De ingekorven vleermuis heeft een duidelijke, bijna rechthoekige insnijding aan de buitenrand van het oor en een opvallende, roodachtig bruine vacht. De Iberische watervleermuis, die als M. nathalinae werd beschreven, lijkt op het eerste gezicht sterk op de baardvleermuis en Brandts vleermuis, maar beide hebben een langere en vrij puntige tragus en duidelijk kleinere voeten. VELDGIDS VLEERMUIZEN 233
17 Gladneusvleermuizen Vespertilionidae Franjestaart Myotis nattereri (Kuhl, 1817) Verspreiding Grote delen van Europa vanaf 60 ºN en daarmee in vrijwel heel Groot-Brittannië en zuidelijk Scandinavië. Het hele noordelijke Middellandse Zeegebied en op Corsica, Sicilië en Cyprus. Van Klein-Azië en het Midden-Oosten (Israël, Libanon en Jordanië) tot in Irak, Iran en Turkmenistan. De soortdeterminatie in de nattererigroep is op dit moment zeer voorlopig. Naast de al afgesplitste Iberische franjestaart M. escalerai, de zustersoorten in Noord-Afrika en de Kaukasisch-Iranese M. schaubi komt de cryptische form tschuliensis (bruin op de kaart) voor in het oostelijke Middellandse Zeegebied en de Kaukasus en de vorm hoveli in het Midden-Oosten. Vanaf het Bij dit dier, dat vanaf zijn hangplaats echolocatiesignalen uitstoot, zijn de relatief lange oren, de puntige snuit en de lichte onderzijde gemakkelijk te zien. 266 VELDGIDS VLEERMUIZEN
18 Maten Onderarm 34,4 44,0 mm Vijfde vinger mm Derde vinger mm Normaal gewicht 7 10 g Deel van een kraamkolonie van de franjestaart. Foto: D. Nill. Iberisch Schiereiland tot het grootste deel van Italië strekt het voorkomen van een genetisch afwijkende, maar morfologisch cryptische lijn (purper op de kaart) zich uit, waarvan de Zuid-Italiaanse en vooral Corsicaanse vertegenwoordigers (geel op de kaart) ook genetisch verschillen. Kenmerken Gelijkende soorten Echolocatie Een middelgrote vleermuis met lange oren en een smalle snuit. De witte tot grijswitte onderzijde is scherp afgescheiden van de bruingrijze rugvacht. De snuit is gewoonlijk onbehaard en opmerkelijk lichtroze gekleurd. De tragus is lichtjes gebogen en langer dan de helft van de oorschelplengte, het oor heeft aan de buitenrand gewoonlijk 5 of 6 dwarsplooien. De staartvlieghuid wordt gesteund door een lang en S-vormig gebogen spoorbeen. De gerimpelde rand van de staartvlieghuid is dicht bezet met twee rijen korte, stevige, gebogen haartjes (franjes). Bechsteins vleermuis heeft duidelijk langere oren met 9 tot 11 dwarsplooien die, wanneer ze naar voren worden gebogen, meer dan de helft voorbij de snuitpunt steken, en het spoorbeen is recht. De watervleermuis heeft kortere oren, die niet of nauwelijks voorbij de snuitpunt komen wanneer ze naar voren worden gebogen, een aanzienlijk kortere tragus en een kortere snuit. De ingekorven vleermuis heeft een opvallende, bijna rechthoekige insnijding aan de buitenrand van het oor. Met uitzondering van de Iberische franjestaart (zie bij deze soort) en de thans nog niet formeel afgesplitste zuidelijke en oostelijke mediterrane vormen zijn er geen andere soorten in het geografisch bereik van deze gids die een S-vormig spoorbeen hebben. De Iberische franjestaart heeft een meer uitgesproken borstelige rand aan de vrije zoom van de staartvlieghuid en de armvlieghuid begint vanaf het middenvoetsbeen en niet zoals bij de franjestaart aan de teenbasis. Gewoonlijk 2-5 ms lange FM-signalen, die zeer hoog ( khz) kunnen beginnen en dalen tot ongeveer 20 khz, of zelfs tot 12 khz. Hiermee bereiken zij het gehoorvermogen van mensen en daardoor is het mogelijk om VELDGIDS VLEERMUIZEN 267
Cursus Vleermuizen. Zoogdieren : Evolutie. Bewerking: Joeri Cortens
Cursus Vleermuizen Bewerking: Joeri Cortens Zoogdieren : Evolutie Innovaties: * endotherm - haar * jongen zogen * voedselspecialisatie - tanden - kauwspieren 2 1 De Mythe voorbij Vleermuizen vliegen niet
Nadere informatieWelke vleermuis is dat?
. Welke vleermuis is dat? Een succesmodel 4 Hoefijzerneuzen 24 Gladneuzen 32 Bulvleermuizen 74 Afkortingen in het determinatiegedeelte L = lengte; VS = vleugelspanwijdte; G = gewicht Links: watervleermuis;
Nadere informatieOpbouw. Vleermuisherkenning in de hand. Woord vooraf. Leren determineren. Waarom? Competentie 4: Goede determinatie
Opbouw Vleermuisherkenning in de hand Hanteerweekend 12 & 13 september 2008 Waarom? Leren determineren Algemene kenmerken Verschillen tussen de genussen Behandelen van de genussen Alles minus myotis Pauze
Nadere informatieONDERZOEK NAAR DE WATERVLEERMUIS IN DE OPSTALLEN VAN HET: SIEGERPARK. Projectnummer : 30.06.03 Datum : 07 juni 2010
ONDERZOEK NAAR DE WATERVLEERMUIS IN DE OPSTALLEN VAN HET: SIEGERPARK Projectnummer : 30.06.03 Datum : 07 juni 2010 Onderzoek naar de Watervleermuis 1 Inhoudsopgave 1 ALGEMEEN 1.1 Watervleermuis algemeen
Nadere informatieVliegen met je handen
Vliegen met je handen middelvinger wijsvinger duim ringvinger pink voet hielbeen staart Paul van Hoof Kijken met je oren EU: Insecteneters Wereldwijd 1000 vleermuissoorten. Verschillende voedselspecialismen;
Nadere informatieVleermuizen in winterslaap determineren
Vleermuizen in winterslaap determineren Daan Dekeukeleire Herwerking: Lieselot De Vos VleermuizenWerkgroep Oost-Vlaanderen - JNM ZWG Opbouw Winterslaap en verstoring Leren tellen Leren determineren Verschillen
Nadere informatieDe vleermuis. Colin ziet ze vliegen, jij ook? 2016 Colin Beekman Gebaseerd op presentatie 2013 van Harrie Pelgrim
Colin ziet ze vliegen, jij ook? 2016 Colin Beekman Gebaseerd op presentatie 2013 van Harrie Pelgrim ! Programma Algemene info Soorten Onderzoek aan vleermuizen Video-opname(s) 2 Algemeen zoogdier zeer
Nadere informatieVleermuizen: ecologie, functie van laanbomen, wettelijke bescherming. Natuurbescherming is toch tijdloos?
Vleermuizen: ecologie, functie van laanbomen, wettelijke bescherming Peter Twisk Natuurbescherming is toch tijdloos? Foto: Erik Korsten In Europa komen zo n 40 soorten voor, in Nederland 17 soorten. Ze
Nadere informatieDETERMINEREN VAN VLEERMUIZEN IN WINTERSLAAP
DETERMINEREN VAN VLEERMUIZEN IN WINTERSLAAP Eerste set René Janssen Erik Korsten VLEN-Dag 20-10-2010 1 2 3 4 5 6 Paul van Hoof 7 8 9 10 OPBOUW VAN DE WORKSHOP 1. 10 foto s om mee te beginnen 2. Waarom
Nadere informatieVleermuizen DEN HAAG EN OMGEVING KAARTBIJLAGE. Kees Mostert, Zoogdierenwerkgroep Zuid-Holland
Vleermuizen in DEN HAAG EN OMGEVING 2009-2011 KAARTBIJLAGE Kees Mostert, Zoogdierenwerkgroep Zuid-Holland SAMENVATTEND RAPPORT VLEERMUIZEN ONDERZOEK DEN HAAG 2009 t/m 2011 K. Mostert Stichting Zoogdierenwerkgroep
Nadere informatieinhoud blz. Inleiding 1. Twee hoofdsoorten 2. Echo 3. Huid en vleugels 4. Jonge vleermuizen 5. Vleermuizen in Nederland
Vleermuizen inhoud blz. Inleiding 3 1. Twee hoofdsoorten 4 2. Echo 6 3. Huid en vleugels 7 4. Jonge vleermuizen 8 5. Vleermuizen in Nederland 9 6. Andere soorten vleermuizen 11 7. Vleermuisweetjes 13 8.
Nadere informatieVleermuizen. in onze omgeving
Vleermuizen in onze omgeving De meeste mensen komen nooit in aanraking met vleermuizen Toch kan het gebeuren dat een vleermuis uw huis als tijdelijke verblijfplaats kiest of per ongeluk in uw kamer terechtkomt.
Nadere informatieVERENIGING VOOR ZOOGDIERKUNDE EN ZOOGDIERBESCHERMING Oude Kraan 8, 6811 LJ Arnhem, tel. 026-3705318, fax 026-3704038, email: zoogdier@vzz.
VERENIGING VOOR ZOOGDIERKUNDE EN ZOOGDIERBESCHERMING Oude Kraan 8, 6811 LJ Arnhem, tel. 026-3705318, fax 026-3704038, email: zoogdier@vzz.nl >> Concept januari 2005
Nadere informatieVoorbereiding post 4. Nachtbrakers Groep
Voorbereiding post 4 Nachtbrakers Groep 5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard Dit is de Powerpointserie als voorbereiding op post 4: Nachtbrakers, voor groep 5, 6, 7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal over de
Nadere informatieEen netwerk voor vleermuizen
Een netwerk voor vleermuizen Herman Limpens Foto: Erik Korsten mmv Eric Jansen & Marcel Schillemans Een netwerk van leefgebieden met verschillende functies verblijfplaatsen + vliegroutes + jachtgebieden
Nadere informatie2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN...
INHOUDSOPGAVE 1 INLEIDING... 2 1.1 INLEIDING... 2 1.2 HET GEBIED... 2 1.3 OPBOUW RAPPORT... 3 2. ECOLOGIE VLEERMUIZEN... 4 3 METHODE... 5 4 RESULTAAT... 6 5 CONCLUSIE... 8 LITERATUUR... 9 Adviesbureau
Nadere informatieVleermuizen in Nederland
Vleermuizen in Nederland 1 Inhoud Watervleermuis (Myotis daubentonii)... 3 Meervleermuis (Myotis dasycneme)... 5 Baardvleermuis (Myotis mystacinus)... 7 Brandts vleermuis (Myotis brandtii)... 9 Franjestaartvleermuis
Nadere informatieVademecum voor het tellen van uitvliegers
Vademecum voor het tellen van uitvliegers Vleermuizenwerkgroep Oost-Vlaanderen 2014 1 Telperiode Het tellen wordt best uitgevoerd eind mei/juni, vóór het spenen van de jongen. Daardoor kan het aantal volwassen
Nadere informatieDeterminatie van vleermuizen ten behoeve van het meetnet Zoldertellingen Vleermuizen. R. Janssen, J.R. Regelink & J. Buys
Determinatie van vleermuizen ten behoeve van het meetnet Zoldertellingen Vleermuizen R. Janssen, J.R. Regelink & J. Buys Colofon Samenstelling: René Janssen, Johannes Regelink & Jan Buys Redactie: Hans
Nadere informatieBijlage VMBO-GL en TL
Bijlage VMBO-GL en TL 2011 tijdvak 1 biologie CSE GL en TL Deze bijlage bevat informatie. GT-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 7 en beantwoord dan vraag 41 tot en
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b
Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij
Nadere informatieWat weten we over de laatvlieger?
Wat weten we over de laatvlieger? Peter Twisk Foto s en afbeeldingen Peter Twisk, tenzij anders vermeld Even voorstellen: Foto: Erik Korsten 1 Aanleiding: Van zes soorten vleermuizen zijn soortenstandaards
Nadere informatieA bat friendly colour spectrum? Effecten van klimaatverandering op vleermuizen
A bat friendly colour spectrum? Effecten van klimaatverandering op vleermuizen Herman Limpens en Jasja Dekker Effecten van klimaatverandering op vleermuizen?? Vooral: analyserende speculerende verhalen
Nadere informatieInformatieles Vleermuizen
Informatieles Vleermuizen De les is bedoeld voor groep 5 t/m 8 van het primair onderwijs en leerjaar 1 en 2 van het voortgezet onderwijs. Er komen verschillende facetten over het leven van de vleermuis
Nadere informatieBathopper project 2016
Bathopper project 2016 In 2016 is er door het vleermuisplatform een bathopperproject gestart in Zoetermeer. Daarbij heeft een batlogger op ca 27 adressen in totaal 51 nachten de vleermuispassages gemeten.
Nadere informatieBat-detector handleiding voor beginners
Bat-detector handleiding voor beginners Determinatie van de meest voorkomende vleermuizen in Vlaanderen met behulp van heterodyne bat-detectoren Realisatie: Sven Verkem Verkem Faunaonderzoek Grote Steenweg
Nadere informatiePrioriteiten voor vleermuisonderzoek. Anne-Jifke Haarsma
Prioriteiten voor vleermuisonderzoek Anne-Jifke Haarsma Gebied of soortgericht onderzoek? Vanwege subsidie regelingen vaak soortgericht onderzoek Vleermuissoorten in Nld (16x) Dwaalgasten, verdwenen of
Nadere informatieAanvullend vleermuisonderzoek restaurant Castellum Novum in De Meern
Aanvullend vleermuisonderzoek restaurant Castellum Novum in De Meern Toetsing in het kader van de Flora- en faunawet Datum: 08-11-2008 Auteur: A.H. Tuitert Opdrachtgever: Aveco de Bondt Kenmerk: vlm2008/10
Nadere informatieVleermuizen in Ermelo
Koninklijke Nederlandse Natuurhistorische Vereniging Afdeling Noord-West Veluwe Vleermuizen in Ermelo Lex Groenewold November 2016 Inhoud Wat zijn vleermuizen Wat eten vleermuizen Waar wonen vleermuizen
Nadere informatieEindrapportage HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN AAN DE MAATWEG 1 TE AMERSFOORT
Eindrapportage HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN AAN DE MAATWEG 1 TE AMERSFOORT Eindrapportage HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN AAN DE MAATWEG 1 TE AMERSFOORT rapportnr. 2011.1247 september 2011 In opdracht van:
Nadere informatieBijlage VMBO-KB. biologie CSE KB. tijdvak 1. Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b
Bijlage VMBO-KB 2011 tijdvak 1 biologie CSE KB Deze bijlage bevat informatie. KB-0191-a-11-1-b Vleermuizen - Informatie Lees eerst informatie 1 tot en met 6 en beantwoord dan vraag 40 tot en met 50. Bij
Nadere informatieBathopper project 2016
Bathopper project 2016 In 2016 is er door het vleermuisplatform een bathopperproject gestart in Zoetermeer. Daarbij heeft een batlogger op ca. 27 adressen in totaal 51 nachten de vleermuispassages gemeten.
Nadere informatieOnderzoek vleermuizen en steenmarters Dommelsvoort Oktober 2011
Onderzoek vleermuizen en steenmarters Dommelsvoort Oktober 2011 Peter Twisk, vleermuisdeskundige Onderzoek vleermuizen en steenmarters Dommelsvoort Oktober 2011 In opdracht van Architectenbureau Verkuylen,
Nadere informatieZOETE INVAL WEST. aanvullend onderzoek vleermuizen. F. van der Vliet. concept rapport november 2011
1 aanvullend onderzoek vleermuizen ZOETE INVAL WEST 2011 F. van der Vliet in opdracht van Croonen Adviseurs concept rapport november 2011 2 Aanvullend onderzoek naar vleermuizenop de locatie Zoete Inval
Nadere informatieSPREEKBEURTINFORMATIE OVER VLEERMUIZEN
SPREEKBEURTINFORMATIE OVER VLEERMUIZEN Vleermuizen Vleermuizen zijn zoogdieren die kunnen vliegen. De officiële naam voor vleermuizen is Chiroptera, dit betekent "handvleugelig". Ze vliegen met hun handen.
Nadere informatieConcept HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN EN ROND DE CONTREIE TE OOSTERHOUT
Concept HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN EN ROND DE CONTREIE TE OOSTERHOUT Concept HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN EN ROND DE CONTREIE TE OOSTERHOUT oktober 2009 In opdracht van: RBOI-Middelburg BV Postbus
Nadere informatieHet belang van pand Kleine Gent 6-12 te Vught voor vleermuizen. September Peter Twisk, vleermuisdeskundige
Het belang van pand Kleine Gent 6-12 te Vught voor vleermuizen September 2010 Peter Twisk, vleermuisdeskundige 2 Belang pand Kleine Gent 6-12 (Vught) voor vleermuizen Het belang van pand Kleine Gent 6-12
Nadere informatieGevlederde Vrienden. Vleermuizen in en om het huis
Gevlederde Vrienden Vleermuizen in en om het huis Nu de zomer in aantocht is en het terrasjesweer begint, zal je op mooie zomeravonden tegen valavond thuis de acrobatische toeren kunnen bewonderen van
Nadere informatieVleermuisonderzoek. Monnickendam
Vleermuisonderzoek Monnickendam 2 Colofon Status uitgave: Rapport nr.: Datum uitgave: Titel: Eindrapport 13.031 7 november 2013 Vleermuisonderzoek Monnickendam Auteurs Carola van den Tempel, Frank Visbeen.
Nadere informatieWerkendam, 16 mei 2011 Onze referentie: 66532
De heer J.F.J. de Bont Luiten Ambachtstraat 26 4944 AT Raamsdonk Werkendam, 16 mei 2011 Onze referentie: 66532 Betreft: verslag vleermuisinspectie Geachte heer de Bont, Naar aanleiding van de door ons
Nadere informatieNader onderzoek Vleermuizen en Steenmarter Ellertshaar 6 (gemeente Borger Odoorn)
Opdrachtgever: Gemeente Borger Odoorn Contactpersoon: Rapport: Alewijn Brouwer Projectleiding: Projectnummer: Nader onderzoek Vleermuizen en Steenmarter Ellertshaar 6 (gemeente Borger Odoorn) Inhoudsopgave
Nadere informatieNotitie vleermuisonderzoek herinrichting centrum Best
Ecologica BV Rondven 22 6026 PX Maarheeze tel: 0495 46 20 70 fax: 0495 46 20 79 info@ecologica.eu www.ecologica.eu Gemeente Best T.a.v. J. Crommentuijn Postbus 50 5680 AB Best Datum: 25 oktober 2011 Behandeld
Nadere informatieConcept rapportage ACTUALISEREND ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN HET GEBIED EN OMGEVING VAN GOLFCLUB HOOGE VORSSEL TE NISTELRODE
Concept rapportage ACTUALISEREND ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN HET GEBIED EN OMGEVING VAN GOLFCLUB HOOGE VORSSEL TE NISTELRODE Concept rapportage ACTUALISEREND ONDERZOEK NAAR HET VOORKOMEN
Nadere informatieDe vleermuis in Schin op Geul
De vleermuis in Schin op Geul Het station van Schin op Geul heeft sinds de komst van de stoomtrein landelijk bekendheid gekregen. In het Jeugdjournaal is hier meerdere malen aandacht aan besteed. Ook is
Nadere informatieOpname van een Laatvlieger met een min frequentie van 27 khz ( ).
Overzicht Vleermuiscursus Liniewacht Jaar 2 In 2015 was het bij de Liniewacht weer mogelijk om een vleermuiscursus te volgen. In dit verslag wordt een samenvatting gegeven van de vleermuiscursus. Ook dit
Nadere informatieHET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DE BIEZENKAMP TE LEUSDEN
HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DE BIEZENKAMP TE LEUSDEN HET VOORKOMEN VAN VLEERMUIZEN IN HET PLANGEBIED EN DIRECTE OMGEVING VAN DE BIEZENKAMP TE LEUSDEN oktober
Nadere informatieVoorbereiding post 4. Nachtbrakers Groep
Voorbereiding post 4 Nachtbrakers Groep 5-6-7-8 Welkom bij IVN Valkenswaard-Waalre Dit is de digitale voorbereiding voor post 4: Nachtbrakers, voor groep 5,6,7 en 8. Inhoud: Algemeen Verhaal Spel Werkvel
Nadere informatieOnderzoek boomholtes bij Gramsbergen
Onderzoek boomholtes bij Gramsbergen Datum: 29 augustus 2014 Auteur: Ing. R. Zwerver, Buro Bakker adviesburo voor ecologie BV In opdracht van: Dhr. B. den Dries, Arcadis Algemeen In verband met een ruimtelijke
Nadere informatieVleermuizen en de grote bonte specht in en rond het plangebied van drie bebouwingslocaties te Rozenburg (ZH)
Vleermuizen en de grote bonte specht in en rond het plangebied van drie bebouwingslocaties te Rozenburg (ZH) Vleermuizen en de grote bonte specht in en rond het plangebied van drie bebouwingslocaties te
Nadere informatieVleermuis in huis? Wat voor dieren zijn vleermuizen?
Vleermuis in huis? Vleermuizen duiken met enige regelmaat op in huizen en andere gebouwen. Dat leidt soms tot problemen. Bovendien zijn het wettelijk beschermde dieren, die niet zomaar verjaagd mogen worden.
Nadere informatieZoogdieren die voorkomen op De Pan.
Zoogdieren die voorkomen op De Pan. Zoogdieren (Mammalia) vormen een klasse van warmbloedige, meestal levendbarende chordadieren die hun jongen zogen met borstvoeding. Ze zijn deel van de Amniota en zijn
Nadere informatieNotitie aanvullend veldonderzoek vleermuizen en zandhagedis Warande Zeist
Notitie aanvullend veldonderzoek vleermuizen en zandhagedis Warande Zeist Datum: 14-09-2016 Auteur: A.H. Tuitert Opdrachtgever: Aveco de Bondt Documentnummer: AHT/2016/NOT14.09 Versie: D1 1 Inleiding 1.1
Nadere informatieWelke uilen en roofvogels zijn dat?
. Welke uilen en roofvogels zijn dat? De vogels zijn volgens de kleurcode onderverdeeld in de volgende groepen: Uilen 10 Valken 30 Overige roofvogels 46 Extra: Vliegsilhouet van de belangrijkste soorten
Nadere informatieDe Heikikker De Heikikker
De Heikikker Brabant Water beheert 2200 hectare grond waarvan 1500 hectare natuurgebied. Hiermee zijn wij een van de grootgrondbezitters in Noord-Brabant. In deze natuurgebieden liggen ook de waterwingebieden
Nadere informatieConcept rapportage VLEERMUIZEN IN EN DIRECT ROND EEN NIEUWBOUWLOCATIE TE OUDEWATER
Concept rapportage VLEERMUIZEN IN EN DIRECT ROND EEN NIEUWBOUWLOCATIE TE OUDEWATER Concept rapportage VLEERMUIZEN IN EN DIRECT ROND EEN NIEUWBOUWLOCATIE TE OUDEWATER rapportnr. 2011.1169 juni 2011 In opdracht
Nadere informatieSPREEKBEURTINFORMATIE OVER VLEERMUIZEN
SPREEKBEURTINFORMATIE OVER VLEERMUIZEN Gewone grootoorvleermuis (foto Paul van Hoof) Vleermuizen Vleermuizen zijn zoogdieren en wel de enige zoogdieren die kunnen vliegen. Er vliegen waarschijnlijk al
Nadere informatieWat vliegt daar? Vleermuizen op en rond het kampeerterrein. Achter t Heezerenbosch, aangenaam primitief! Meer weten?!
Meer weten?! Kijk op de website www.vleermuis.net Wat vliegt daar? Boeken voor volwassen: Gids van de vleermuizen van Europa, Azoren en Canarische eilanden; W. Schober, Eckhard Grimmberger ; Peter Lina
Nadere informatieVleermuisonderzoek Kildijk
Vleermuisonderzoek Kildijk Onderzoek naar het voorkomen van vleermuizen rond de dijkverbeteringslocatie langs de Dordtsche Kil Definitief Grontmij Nederland bv Houten, 28 augustus 2009 Verantwoording Titel
Nadere informatieMonitoring vleermuiskasten bossen Brabantwater en omgeving 2015
Monitoring vleermuiskasten bossen Brabantwater en omgeving 2015 Henk de Wit Hoofdstukken 1 Inleiding 2 Monitoringsproject 3 Monitoring 4 Aangetroffen soorten 5 Monitoringsdata 6 Gemiddelde bezetting 7
Nadere informatieWerkstuk door M woorden 15 juni keer beoordeeld. Wat zijn Pterosauriërs Inleiding:
Werkstuk door M. 1487 woorden 15 juni 2001 7 70 keer beoordeeld Vak Biologie Wat zijn Pterosauriërs Inleiding: Dit werkstuk gaat over Pterosauriërs, ik heb hiervoor gekozen omdat ik dit nog de meest interessantste
Nadere informatieDit werkstuk is slechts een voorbeeld en is te vinden op www.vleermuissitevoorkids.telebyte.nl Door: Sophie Reekers Uit: 1G 2005
Door: Sophie Reekers Uit: 1G 2005 Dit werkstuk is slechts een voorbeeld en is te vinden op 1 Voorwoord inleiding Het ontstaan van de vleermuis Wat is echolocatie Soorten Hoe zit een vleermuis in elkaar
Nadere informatieHet verloop van het aantal vleermuizen in een winterverblijf
Het verloop van het aantal vleermuizen in een winterverblijf Anne-Jifke Haarsma (ahaarsma@dds.nl) Wanneer arriveren vleermuizen eigenlijk in hun winterverblijf? Is dit moment gekoppeld aan bijvoorbeeld
Nadere informatieVleermuisonderzoek. Heideweg 52 Soest. In het kader van de Wet natuurbescherming
Vleermuisonderzoek Heideweg 52 Soest In het kader van de Wet natuurbescherming Colofon Vleermuisonderzoek Heideweg 52 Soest In het kader van Wet natuurbescherming Uitgevoerd door: Opdrachtgever: Contactpersoon:
Nadere informatieVLEERMUIZEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDING VAN BASISSCHOLEN DE AKKER EN DE DR. SCHAEPMANSCHOOL TE BARENDRECHT
VLEERMUIZEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDING VAN BASISSCHOLEN DE AKKER EN DE DR. SCHAEPMANSCHOOL TE BARENDRECHT VLEERMUIZEN IN HET PLANGEBIED EN OMGEVING VAN DE UITBREIDING VAN BASISSCHOLEN
Nadere informatieOnderzoek vleermuizen
Onderzoek vleermuizen Hosterdstraat 4 Beuningen Titel: Opdrachtgever: Onderzoek Vleermuizen. Hosterdstraat 4 Beuningen familie Hendriks Auteur: Controle: Veldwerk: Eric Verkaik Elmar Prins Eric Verkaik,
Nadere informatieNationaal Park Hoge Kempen
!! Nationaal Park Hoge Kempen Wat is een vogel? Wat is het verschil tussen roofvogels en uilen? Zijn er grote verschillen tussen roofvogels? Hoe kan ik roofvogels herkennen? Wat is de grootste roofvogel?
Nadere informatieLimburgs Landschap. natuurboekje van
Limburgs Landschap natuurboekje van zomer 2011 Hoi! Ze heet vleermuis maar ze is geen muis. Ze vliegt als de beste maar ze is geen vogel. Ze heeft ogen maar ze kijkt vooral met haar oren. Ze maakt geluiden
Nadere informatieCursus Zoogdieren. Bewerking : Joeri Cortens
Cursus Zoogdieren Bewerking : Joeri Cortens Instelling voor natuur-en milieu-educatie in Vlaanderen Graatakker 11-2300 Turnhout Tel : 014 47 29 55 Fax: 014 47 29 51 educatie@natuurpunt.be - www.natuureducatie.be
Nadere informatieVleermuizen & vogels Pr. Steynstraat e.o. te Velsen
Vleermuizen & vogels Pr. Steynstraat e.o. te Velsen Vleermuizen & vogels Pr. Steynstraat e.o. te Velsen Auteur P.J.H. van der Linden Opdrachtgever Projectnummer Ingen RBOI 11.027 augustus 2011 foto omslag
Nadere informatieVleermuizen rond verzorgingstehuis Ruijschenbergh, Gemert
Vleermuizen rond verzorgingstehuis Ruijschenbergh, Gemert Peter Twisk oktober 2006 Rapport van de Zoogdiervereniging VZZ In opdracht van Staro Bos- en Natuurbeheer Vleermuizen rond verzorgingstehuis Ruijschenbergh,
Nadere informatieEindrapport VLEERMUIZEN EN BROEDVOGELS IN EN DIRECT ROND DE VOERT 10 TE BERGEN
Eindrapport VLEERMUIZEN EN BROEDVOGELS IN EN DIRECT ROND DE VOERT 10 TE BERGEN Eindrapport VLEERMUIZEN EN BROEDVOGELS IN EN DIRECT ROND DE VOERT 10 TE BERGEN rapportnr. 2010.1172 september 2011 In opdracht
Nadere informatieEindrapport VLEERMUIZEN IN EN ROND STADSDEELHART ANKLAAR TE APELDOORN
Eindrapport VLEERMUIZEN IN EN ROND STADSDEELHART ANKLAAR TE APELDOORN Eindrapport VLEERMUIZEN IN EN ROND STADSDEELHART ANKLAAR TE APELDOORN Rapportnr. 2009.1005 Januari 2010 In opdracht van: Gemeente Apeldoorn
Nadere informatieVleermuisonderzoek locatie Merenhoef te Maarssen
Vleermuisonderzoek locatie Merenhoef te Maarssen Onderzoek naar het voorkomen van vleermuizen Datum: 10-10-2014 Auteur: A. Tuitert Opdrachtgever: Aveco de Bondt Rapportnummer: AT/2014/10.10 Versie: Definitief
Nadere informatieEindrapport VLEERMUIZEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND DE LOOCH TE VIANEN
Eindrapport VLEERMUIZEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND DE LOOCH TE VIANEN Eindrapport VLEERMUIZEN TER PLAATSE VAN EN DIRECT ROND DE LOOCH TE VIANEN rapportnr. 2016.2287 december 2016 In opdracht van: Rho
Nadere informatieVleermuizen en de ruimte binnen de Flora- en faunawet
Vleermuizen en de ruimte binnen de Flora- en faunawet Strikte toepassing van Flora- en faunawet is contraproductief! Gerard Smit Wettelijke status Habitatrichtlijn Bijlage II: 7 soorten Habitatrichtlijn
Nadere informatiewww.natuurindewijk.nl
OPHANG- EN PLAATSINGSINSTRUCTIE Gefeliciteerd met Uw nestkast verblijfkast bijenhotel! Fijn dat U mee wilt werken aan het project. In de stad zijn er voor gebouw bewonende dieren steeds minder mogelijkheden
Nadere informatieMonitoring vleermuiskasten voormalige MOB complexen Schaijk en Heesch 2015
Monitoring vleermuiskasten voormalige MOB complexen Schaijk en Heesch 2015 Foto voorblad: Aktie om "even" water in de vleermuiskelder te brengen foto Henk de Wit Henk de Wit Hoofdstukken 1 Inleiding 2
Nadere informatieVleermuizen ge dreven door het landschap
Alex Lefevre, Brussel 15/12/16 Natuurpunt Studie vzw vleermuizenwerkgroep Scheuren, spleten, boomscors Hoe onderzoeken? Belang voor andere zoogdieren Beheer van dreven Holle bomen Vleermuizen ge dreven
Nadere informatieBM-RAPPORT Vleermuisonderzoek. Veenendaal Industrielaan. M.W. van den Hoorn, 5 oktober 2011.
BM-RAPPORT 2011 M.W. van den Hoorn, 5 oktober 2011. Inhoud 1 Inleiding 3 2 Werkwijze en inspanning 3 2.1 Algemeen 3 2.2 Vleermuizen 3 3 Omschrijving plangebied 4 4 Resultaten 4 4.1 Per soort 5 4.2 Per
Nadere informatieHET HERKENNEN VAN GROTE MEEUWEN (DEEL 3)
HET HERKENNEN VAN GROTE MEEUWEN (DEEL 3) Bram Rijksen In de vorige twee delen is ingegaan op de specifieke leeftijdskenmerken van de zeemeeuw, en op welke wijze het verschijnsel rui kan helpen bij het
Nadere informatieGewervelden zijn dieren met een inwendig skelet en een wervelkolom. Dit skelet is meestal van botten gemaakt.
Gewervelden Gewervelden zijn dieren met een inwendig skelet en een wervelkolom. Dit skelet is meestal van botten gemaakt. Voorbeeld bij een kikker: Determinatietabel Gewervelden: 1 Heeft het dier kieuwen?
Nadere informatieVleermuizen in het Waasland
Vleermuizen in het Waasland Informatie en tips voor bescherming Vleermuizen in het Waasland Informatie en tips voor bescherming Onbekend is onbemind. De vooroordelen tegenover vleermuizen zijn gelukkig
Nadere informatieBoomcontrole vleermuizen boom 61145, Nieuwegracht te Utrecht
Notitie Contactpersoon Datum 16 december 2016 Boomcontrole vleermuizen boom 61145, Nieuwegracht te Utrecht 1 Inleiding 1.1 Aanleiding en doel In opdracht van de gemeente Utrecht heeft Tauw onderzoek gedaan
Nadere informatieWaarom gonzen er minder bijen? Het is tijd om meer te leren over de wereld van de bijen, tijd voor bij-les
B i B j O e E n K HET GONST! Er zijn al 100 miljoen jaar bijen op de planeet aarde. Dat is een stuk langer dan er mensen zijn en zelfs langer dan sommige dinosaurussen! Bijen zijn insecten die belangrijk
Nadere informatieProfielwerkstuk door een scholier 4444 woorden 5 november keer beoordeeld
Profielwerkstuk door een scholier 4444 woorden 5 november 2006 5 75 keer beoordeeld Vak Biologie Inhoudsopgave 1. de inleiding 1.1 waar gaat het over 1.2 oorsprong 2. verschillende soorten en orde 2.1
Nadere informatieQuickscan vleermuizen. Nieuwe zandweg Linschoten
Nieuwe zandweg Linschoten oktober 2010 Opdrachtgever: Phanos N.V. Heemsteedseweg 26 Postbus 453 3990 GG Houten Opdrachtnemer: Buiting Advies Wilhelminaweg 64 Postbus 98 6950 AB Dieren Inhoudsopgave Pagina
Nadere informatieNader onderzoek naar vleermuizen Nieuw Graswijk te Assen
Nader onderzoek naar vleermuizen Nieuw Graswijk te Assen Nader onderzoek naar vleermuizen Nieuw Graswijk te Assen Inhoud Rapport en bijlagen 21 juli 2010 Projectnummer 015.36.02.71.00 I n h o u d s o
Nadere informatieVleermuis. Kids for Animals Vleermuizen spreekbeurt. Vleermuizen Kennis. Verboden weg te jagen. Etenstijd!
Vleermuis Vleermuizen Kennis Je kent hem vast wel van griezelverhalen, de vleermuis. Veel mensen weten niet dat de vleermuis helemaal niet zo gevaarlijk is. Een beetje apart is hij wel, het is het enige
Nadere informatieEen (t)huis voor vleermuizen. Waar kunnen ze zich verschuilen
Een (t)huis voor vleermuizen Waar kunnen ze zich verschuilen Aantal soorten Vlaanderen kent zo n 21 soorten vleermuizen waarvan slechts enkelen geregeld in gebouwen voorkomen. Meestal gaat dit om de gewone
Nadere informatieZoogdieren in het Bos
Zoogdieren in het Bos Nederland Bos Bosrand Slaapplaats Kraamkolonies Totaal Percentage Rode Lijst Paarplaats 1994 inheems grondgebonden 41 9 16-25 61% 5 vleermuis 19 10 1 2 13 68% 6 verdwenen grondgebonden
Nadere informatieAfdoend onderzoek ecologie Kanaaldijk 63 te Watergang
Afdoend onderzoek ecologie Kanaaldijk 63 te Watergang Afdoend onderzoek ecologie Kanaaldijk 63 te Watergang Auteur Opdrachtgever Projectnummer Ingen foto omslag P.J.H. van der Linden Buro Vijn 11.035 november
Nadere informatieVleermuizen in en om het huis
Vleermuizen in en om het huis Hoe om te gaan met vleermuizen in de directe woonomgeving Waarom deze brochure? De meeste vleermuizen komen nooit in aanraking met mensen. Andersom geldt dit dus ook. Er zijn
Nadere informatieNatuurpunt Educatie vzw Graatakker Turnhout- 014/
Opleiding Vleermuisgids Samenstelling : Joeri Cortens & Kris Boeckx Aanpassingen: Pieter Blondé vzw Graatakker 11 2300 Turnhout- 014/47 29 55 educatie@natuurpunt.be - www.natuureducatie.be Met de steun
Nadere informatieNATUURONDERZOEK A9 BADHOEVEDORP
NATUURONDERZOEK A9 BADHOEVEDORP Vleermuizen vliegroutes en foerageergebied Eindrapport Adviesbureau E.C.O. Logisch Nieuwerkerk a/d IJssel, 16-11-2016 VERANTWOORDING Opdrachtgever: Aveco de Bondt Contactpersoon:
Nadere informatieStokstaartje. Inhoud. 1. Wat is een stokstaartje. 2. Mijn familie onder de grond
Stokstaartje Inhoud 1. wat is een stokstaartje 2. mijn familie onder de grond 3. de jacht en het eten 4. de geboorte 5. het lijf 6. extra/vragen 1. Wat is een stokstaartje De wetenschappelijke naam van
Nadere informatieVale vleermuis (Myotis myotis) H Status. 2. Kenschets. Habitatrichtlijn Bijlage II (inwerkingtreding 1994).
Dit profiel dient gelezen, geïnterpreteerd en gebruikt te worden in combinatie met de leeswijzer, waarin de noodzakelijke uitleg van de verschillende paragrafen vermeld is. Vale vleermuis (Myotis myotis)
Nadere informatieOpdrachtgever: Geveke Bouw & Ontwikkeling projectnummer:
Memo Opdrachtgever: Geveke Bouw & Ontwikkeling projectnummer: 015.64.50.00.00 Aan: De heer E. van Liempt Van: Mevrouw J.G. Lindenholz Onderwerp: Notitie nader onderzoek vleermuizen Mercurius, Assen Datum:
Nadere informatieNotitie Flora en faunawet bestemmingsplan Centrum Best; Locatie ten noorden van begraafplaats
Ecologica BV Rondven 22 6026 PX Maarheeze 0495-46 20 70 0495-46 20 79 info@ecologica.eu www.ecologica.eu Gemeente Best T.a.v. dhr. P. van den Broek Raadhuisplein 1 Postbus 50 5680 AB Best Datum: 2 april
Nadere informatieDe Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 15 mei Beste natuurliefhebber/-ster,
De Wiershoeck-Kinderwerktuin, dinsdag 15 mei 2018 Beste natuurliefhebber/-ster, Het was weer een zomerse voorjaarsdag, daar zal ik niet over klagen. Maar ook dit keer viel het aantal insecten nogal tegen.
Nadere informatieVleermuizen waarnemen met Batloggers
Inhoud Vleermuizen waarnemen met Batloggers Zoogdierdag 214 - -Resultaten/Projecten a) Hopping detectors b) NEM VTT c) Boer zoekt vleermuis Eric Jansen, Herman Limpens en Marcel Schillemans -Conclusie
Nadere informatie