Inhoud van dit maandblad. 72e jaargang nummer 1, september 2017

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Inhoud van dit maandblad. 72e jaargang nummer 1, september 2017"

Transcriptie

1

2

3 Bestuursleden: Vereniging voor Aquarium-, Terrarium- en Vijverkunde. Rekeningnummer: NL38 INGB Opgericht: 15 augustus 1945 (Koninklijk goedgekeurd). Aangesloten bij de Nederlandse Bond Aqua-Terra. Ingeschreven bij de Kamer van Koophandel te Zwolle. Internet: Volg ons op: 72e jaargang nummer 1, september 2017 voorzitter: Marco Zandbergen Leeuwerikplein LP Nieuwleusen zandbergen@natuurvrienden-zwolle.nl vice-voorzitter: Jan Disco Tilligterbeek BT Zwolle disco@natuurvrienden-zwolle.nl secretaris / redacteur: Wim Steinhoff Van Keppelmarke GK Zwolle steinhoff@natuurvrienden-zwolle.nl penningmeesteres: Agnes Disco Tilligterbeek BT Zwolle disco@natuurvrienden-zwolle.nl commissarissen: Gerrit Pots Mackayware RX Zwolle pots@natuurvrienden-zwolle.nl Marcel Bennik H. Broekmanstraat DL Zwolle bennik@natuurvrienden-zwolle.nl Inhoud van dit maandblad Artikel pagina Van het bestuur 3 Uitnodiging 3 Agenda 5 Verslag 5 Jubilarissen 7 Opzeggen lidmaatschap 8 Maandblad in pdf per 8 Veel voordelen van het lidmaatschap 9 We gaan er weer op uit! 9 Verenigingskeuring Vissen uit Madagascar 11 Amfibieën (kikkers, padden en salamanders) 15 Nymphaea micrantha 18 Zwanemossels 19 Bijlzalmen 20 Great Barrier Reef heeft slechtste jaar ooit gehad 24 Eunectes notaeus 24 Aquariumplanten ontsmetten 25 Ledenmutaties 26 Voor wat hoort wat! 26 Aanmeldingsformulier A.V. Natuurvrienden-Zwolle 27 Advertentie Ubink 28 Anne Pleiter Commissarislaan LV Zwolle pleiter@natuurvrienden-zwolle.nl technische commissie (geen bestuurslid): Theo Verheij Vinkenweg XN Wapenveld tc@natuurvrienden-zwolle.nl bibliothecaris (geen bestuurslid): Magnus Bakker Philosofenallee TC Zwolle bibliotheek@natuurvrienden-zwolle.nl De redactie is niet verantwoordelijk voor de juistheid van de inhoud van de artikelen. Overname van artikelen is toegestaan, mits voorzien van bronvermelding. Foto uit de presentatie van Theo Verheij. 1 2

4 Van het bestuur S Pauze. Voor u ligt alweer het eerste nummer van het nieuwe seizoen. We hopen dat u heeft kunnen genieten van een fijne zomer. Hopelijk is ook de levende have de vakantieperiode goed doorgekomen. In ieder geval gaan we weer een paar leuke aquarium maanden tegemoet. We beginnen al meteen goed met een interessante presentatie over het Amazone gebied door Theo Verheij. Ook zijn we al druk bezig met het programma voor Onze secretaris, Wim Steinhoff, heeft daarvoor al een aantal afspraken kunnen maken. Maar er is nog meer. Denk maar aan de excursie naar Leerdam. (Heeft u zich hiervoor al opgegeven?) En dan is er natuurlijk ook nog de jaarlijkse Verenigingskeuring. (U kunt zich nog aanmelden!) met daarbij de spannende en interessante uitslagavond in december. Als alles volgens plan verloopt zullen we dit jaar ook weer met een stand aanwezig zijn op de Beurs van Ter Events in de IJsselhal. Kortom, er is van alles te doen. Maar eerst verwachten we op maandag 11 september een volle zaal voor de presentatie over de Amazone. S Vervolg van de presentatie van en door Theo Verheij. S Sluiting van de Ledenbijeenkomst. Presentatie Amazone bakken en meer. Ik neem u mee naar de Amazone met zijn meer dan 150 zijriviertjes en laat u via beelden zien waar onze discussen en maanvissen leven. Niet alleen foto s, maar ook wat filmbeelden en we gaan in wat er zo te zien is in deze prachtige onderwaterwereld. Ik hoop u een beter beeld te kunnen geven hoe een speciaal aquarium er uit zou moeten zien en dan blijkt al gauw dat het niet allemaal zo clean moet zijn als wij wel willen. De Amazone is een zo divers gebied, dat je er wel dagen over kan praten en de vele onderzoeken en wetenschappelijke materialen die inmiddels vergaard zijn, zijn zo veelvuldig dat het heel moeilijk wordt om er wat uit te kiezen. Jan Disco. Uitnodiging tot het bijwonen van de Ledenbijeenkomst van A.V. Natuurvrienden-Zwolle, te houden op maandag 11 september 2017 in de Hilde van Driezorg Zwolle De Havezate, Gombertstraat 350, 8031 MK Zwolle. Inlopen vanaf uur. Begin uur. Programma S Opening van de Ledenbijeenkomst door de voorzitter. S Verslag van de Ledenbijeenkomst, gehouden op maandag 12 juni S Mededelingen van het bestuur. S Gelegenheid tot het stellen van vragen. S Presentatie van en door Theo Verheij, getiteld: Amazone bakken en meer. 3 Maar we hebben een groot aantal zaken op een rijtje gezet en natuurlijk zijn wij het meest geïnteresseerd in wat er onder de waterspiegel te zien is en daar heb ik een aantal filmpjes voor uitgekozen die ik in de presentatie heb gezet, maar ook zijn er veel foto s die we kunnen gebruiken. We gaan kijken naar al die liefhebbers die een zogenaamde Amazone bak hebben. Als we kijken hoe mooi en wonderlijk schoon dat allemaal is en we kijken dan naar de werkelijkheid, dan moet ik de meeste mensen teleurstellen. Want het is onder de waterspiegel een zootje in de Amazone, maar ook dat is heel leerzaam. Want zelfs al zouden we er een lelijk zootje van kunnen maken, dan kunnen wij dat niet in stand houden. Dan zullen er veel problemen ontstaan die we dan zelf gaan creëren. Ondanks dat het niet allemaal even mooi is onder de waterspiegel, is het zo interessant dat ik u dat niet wil onthouden. We kunnen kijken naar de jacht op 4

5 Altums en Discussen en ik kan u nu al vertellen dat het voor veel liefhebbers tegen zal vallen hoe die in het wild leven. Theo Verheij. Agenda Datum Activiteit Praatavond Presentatie van Albert Sanderse uit Goes, getiteld: 'De schoonheid van het wijde water' Uitslag van de Verenigingskeuring Presentatie van Hans Kiers, getiteld: 'De weg naar het aquarium'. Het programma kan door omstandigheden wijzigingen ondergaan. Verslag van de Ledenbijeenkomst van A.V. Natuurvrienden-Zwolle, gehouden op maandag 12 juni 2017 in zaal Hilde van De Havezate, Gombertstraat 350 te Zwolle. 1. Opening van de Ledenbijeenkomst door de voorzitter Onze voorzitter, Marco Zandbergen, is vanavond verhinderd. Jan Disco, de vicevoorzitter, opent de Ledenbijeenkomst. Hij heet alle aanwezigen en in het bijzonder Gert Aalderink, de spreker van vanavond, van harte welkom. 2. Verslag van de Ledenbijeenkomst, gehouden op maandag 8 mei 2017 Er zijn geen vragen of opmerkingen over dit verslag. 3. Mededelingen van het bestuur * Op 7 oktober organiseren we een excursie naar Leerdam. We gaan eerst naar de glasblazerij en daarna naar AquaZoo. Je kunt je opgeven bij Wim Steinhoff of via de website tot uiterlijk de Ledenbijeenkomst van september. Alle informatie staat in het maandblad en op de website. * Op 11 november houden we de verenigingskeuring. Opgeven kan tot uiterlijk de Ledenbijeenkomst van oktober. Je moet dan wel aangeven, of je met de advieskeuring of met de wedstrijdkeuring meedoet. De uitslag wordt bekend gemaakt tijdens de Ledenbijeenkomst van december. * De bibliotheek is open. Zoals misschien al is opgevallen, is deze leger 5 dan anders. De oudere boeken zijn uitgezocht. We hebben contact gehad met Cor Thielen. Hun verenigingsgebouw is afgebrand, ze hebben helemaal niets meer. Ze willen graag alle mogelijke hulp en hebben ook belang bij onze oude boeken. Gert Aalderink is van deze vereniging uit Rijssen, hij neemt de boeken straks mee. 4. Gelegenheid tot het stellen van vragen Er worden geen vragen gesteld. 5. Presentatie van en door Gert Aalderink uit Vriezenveen over de Rode Zee Gert Aalderink neemt ons vanavond mee naar de Rode Zee. Het is zijn derde reis naar dit gebied. In het hotel bevond zich ook een duik- en watersportcentrum, van waaruit je prachtig kunt duiken. Vanaf het strand konden ze lopend de baai in om te duiken, altijd met z n tweeën het water in. Ook gingen ze wel met een boot de zee op om vanaf de boot in zee te duiken. Duiken doe je altijd met een gids. Die gids let ook op, dat je niet aan het koraal komt. Als je gaat duiken, moet je ook extra betalen als bijdrage voor het onderhoud van het koraal. Er komen heel veel vissoorten voor in de Rode Zee. Ook vissen die helaas ook in aquariumzaken worden aangeboden, maar niet geschikt zijn voor een aquarium omdat ze veel te groot worden. Je ziet er heel mooie koralen, zowel harde als zachte koralen. Er ligt bij voorbeeld een groot mooi koraal van circa 2½ meter doorsnee. En de koraalduivel komt er voor. De koraalduivel heeft dodelijke vinnen. Verder zie je er roggen, die graven zich helemaal in in de bodem. Daar moet je dus goed op letten. En inktvissen komen er voor. Vissen mag je hier niet, de plaatselijke bevolking doet het wel. In de Rode Zee komt de tweebanden anemoonvis wel voor, de driebanden anemoonvis zie je hier niet. Het koraal zit vol met juffertjes. Het zit ook helemaal vol met groeipunten. Het water lijkt heel troebel. Dat komt door de enorme stroming in het water, waardoor allerlei sediment gaat zweven. Gert heeft ook foto s gemaakt op 35 m diepte. Dieper mocht je niet komen, als je verderging, werd je zo door de stroming meegesleurd tot wel 3 à 4 kilometer diep. Hij gebruikte voor het fotograferen op deze diepte geen flits, wel een lamp. De Rode Zee staat in verbinding met de Indische Oceaan. Er komen hier geen orka s voor, wel walvishaaien, witte haaien, hamerhaaien, haairoggen, reuzenschildpadden en zilverkopmakrelen. Je ziet hier ook veel dolfijnen. Ze gingen ook op zee duiken vanaf de boot en zwommen dan midden tussen de dolfijnen door. Gert kwam ook kappersgarnalen tegen in de Rode Zee. Je moet heel veel geluk hebben om die te vinden. 6. Pauze In de pauze is er tijd voor nog een kopje koffie of een drankje. Gerrit heeft weer voor nootjes gezorgd. Ook wordt de gebruikelijke verloting gehouden. 6

6 De opbrengst is 29,50. Er gaat 14,75 in de kas van de vereniging, de andere helft is voor de winnaar van vanavond, Gerrit Pots. 7. Vervolg van de presentatie van en door Gert Aalderink over de Rode Zee Heel interessant is het Yolanda Reef, een anemoonrif. Yolanda is een wrak, dat begroeid is met koralen. Wrakken halen ze hier niet weg, want daardoor wordt het koraal afgebroken. Achter het Yolanda Reef staat een sterke stroming. De morene komt hier helemaal uit zijn beschutting. Ook papegaaivissen zie je hier heel veel, maar zodra je te dichtbij komt, zijn ze weg. Hier heeft Gert geen foto s van kunnen maken. Papegaaivissen breken het koraal af. Als er een stuk van het koraal af is, duurt het jaren voordat dit weer is aangegroeid. Een koraal groeit ongeveer 4 à 5 millimeter per jaar. Nog een heel bekend rif is Elphinstone Reef. Dit is een van de meest noordelijke riffen van de Rode Zee. Ook hier wordt heel veel gedoken. In Egypte vind je ook het Ras Mohamed Park. Dit is een nationaal park, dat zich bevindt in de provincie Zuid-Sinaï op het schiereiland Sinaï. Wil je hiervandaan duiken, dan betaal je 15,00 extra voor onderhoud van het park. Aan de kust van Egypte kun je vanaf een heleboel plekken het water in. Bij al die stekken is wel een resort. Na deze serie foto s laat Gert ook nog filmpjes zien van haaien, van een schildpad, van anemoonvissen met jonkies en van een grote morene. Hiermee komt Gert aan het einde van zijn presentatie. Hij bedankt iedereen voor de aandacht. 8. Sluiting van de Ledenbijeenkomst Jan Disco bedankt Gert voor deze prachtige presentatie. We hebben hele mooie foto s en filmpjes gezien en schitterende onderwateropnames. We hebben ervan genoten. Dit was de laatste bijeenkomst voor de zomervakantie. Jan wenst iedereen een fijne vakantie en graag tot in september. Agnes Disco. Jubilarissen Per 1 juni Geen jubilarissen Per 1 juli 10 jaar lid: Hr. G. (Geert) Kroezen, Lutten 15 jaar lid: Hr. J. (Jan) Klungers, Wijhe Per 1 augustus 15 jaar lid: Hr. M. (Fokke) Baarssen, Urk Per 1 september 10 jaar lid: Hr. H. (Herman) van den Berg, Zwolle De jubilarissen worden van harte gefeliciteerd met hun jubileum. Opzeggen lidmaatschap Als u, om welke reden dan ook, het lidmaatschap van A.V. Natuurvrienden- Zwolle wilt opzeggen, kunt u dat tot uiterlijk 1 oktober van dat jaar schriftelijk bij de secretaris doen, ingaande op 1 januari van het jaar daarop. Als het opzeggende lid echter een kortere opzegtermijn aanhoudt, is onze penningmeester gerechtigd om dat lid een nota te sturen voor betaling van de nog resterende contributie voor de rest van dat jaar. In het Huishoudelijk Reglement staat namelijk: 'Opzegging van het lidmaatschap ontslaat het betreffende lid niet van de verplichting tot betaling van de contributie, verschuldigd tot het tijdstip waarop het lidmaatschap eindigt'. Het bestuur. Maandblad in pdf per Alle leden die ons maandblad in pdf per willen ontvangen in plaats van per post, kunnen dit doorgeven aan de secretaris, Wim Steinhoff. Verzending per geeft het lid 15,- per jaar korting op de contributie, ingaande het daarop volgende kalenderjaar. Opgeven per steinhoff@natuurvrienden-zwolle.nl. Denken de leden eraan om hun gewijzigd adres aan Wim Steinhoff door te geven? Als je het maandblad per ontvangt, krijg je hem niet meer als het juiste adres niet bij het bestuur bekend is. Het bestuur. 7 8

7 Veel voordelen van het lidmaatschap Zoals u weet biedt het lidmaatschap van A.V. Natuurvrienden-Zwolle veel voordelen, zoals de 10 Ledenbijeenkomsten per jaar, een eventuele jaarlijkse aquariumkeuring en een abonnement op ons verenigingsblad. Verder hulp bij aquariumproblemen en de 3 boekjes De Beginnershoek. Maar weet u dat u bij enkele aquarium- en vijverhandelaren 10% korting op de aankoop van aquariumvissen en -planten kunt krijgen? Netto-prijzen en aanbiedingen uitgezonderd. Azaqua geeft 10% korting op het gehele assortiment, met uitzondering van ADA produkten. Men heeft alleen recht op korting, als men bij aankoop een geldige servicepas van de NBAT of een lidmaatschapsbewijs van onze vereniging kan tonen. De volgende zaken geven korting: Hilbert Jonkman, Thomas à Kempisstraat 49-51, Zwolle. Van der Capellenstraat 101, Zwolle-Zuid. Belverderelaan 241, Stadshagen, Zwolle. Zunnebeld, Van Karnebeekstraat 73, Zwolle. Bart Visscher Vijvers, Wheermaten 7F, Steenwijk. Azaqua internet: of info@azaqua.nl. Het bestuur. We gaan er weer op uit! Wij hebben dit jaar weer een excursie gepland en wel op zaterdag 7 oktober Het is de bedoeling dat we op deze dag naar Leerdam gaan. 's Morgens bezoeken we een glasblazerij en 's middags gaan we naar de Aquazoo. Tijdschema uur: aanwezig bij de glasblazerij aan de Zuidwal, 4141 MP Leerdam uur: koffie (voor rekening van de vereniging) uur: in de glasblazerij begint men met een nieuw object. Daarna vrije besteding van de ochtend tot uur uur: aanwezig bij Aquazoo Leerdam, Lingesteynplantsoen 21, 4141 GH Leerdam. Dat is minder dan een kilometer lopen vanaf de glasblazerij. Voor wie met de auto gaat is het navigatieadres: Koningin Emmalaan 82, 4141 EE Leerdam. Officieel is Aquazoo pas om uur open, maar we kunnen om uur terecht. De extra kosten voor dat uur eerder zijn voor rekening van de vereniging. Daarna vrije besteding van de middag. Men gaat terug naar huis wanneer het uit komt. 9 Glasblazerij en Glasmuseum. Kosten voor de leden: Reiskosten. Eventuele parkeerkosten. Combikaart van 10,- per persoon (voor glasblazerij en Aquazoo). Museumkaarthouders 5,- per persoon (voor Aquazoo). De Museumkaart is alleen geldig voor de glasblazerij. Leden gaan mee voor een gereduceerd tarief en ze mogen 1 introducé meenemen tegen hetzelfde gereduceerde tarief. Een extra introducé betaalt de volledige toegangsprijs: 12,- voor de combi kaart of 6,- met een Museum Jaarkaart. De vereniging trakteert op de koffie. Wel vooraf betalen. Dat kan contant op de komende Ledenbijeenkomst bij Agnes Disco en men kan het ook overmaken op rekeningnummer NL38 INGB ten name van Natuurvrienden Zwolle. Met vermelding voor hoeveel personen deze kosten zijn en of men in het bezit is van een Museumkaart. Dus: zet zaterdag 7 oktober 2017 vast in je agenda! Nadere gegevens volgen nog. Je kunt je opgeven bij Wim Steinhoff: steinhoff@natuurvrienden-zwolle.nl. Aanmelden kan ook via het contactformulier op de website: Ook hier geldt: wel vooraf betalen. Opgeven kan nog tot en met de komende Ledenbijeenkomst van maandag 11 september. Het bestuur. 10

8 Verenigingskeuring 2017 Als je aan de Verenigingskeuring 2017 wilt deelnemen, kun je je aanmelden bij Wim Steinhoff, Van Keppelmarke 26, 8016 GK Zwolle of op de komende Ledenbijeenkomsten. en kan ook: Of opgeven via het aanmeldingsformulier op de website. Uiterste opgavedatum: de Ledenbijeenkomst van 9 oktober De Verenigingskeuring is gepland op zaterdag 11 november Er kunnen maximaal 8 vivaria deelnemen. Het bestuur zal ook dit jaar de Verenigingskeuring zelf verzorgen. Er kunnen ook dit jaar weer 2 groepen leden aan de Verenigingskeuring deelnemen: de leden die alleen advies willen hebben en geen competitie met de andere deelnemers willen aangaan en leden die juist wel de competitie willen aangaan. Voor de 1 e groep is het puur een Advieskeuring en voor de 2 e groep een Huiskeuring. Niet-NBAT-leden kunnen aan beide groepen deelnemen, want er komt geen Bondskeurmeester. De deelnemers die alleen advies willen kunnen niet doorstromen naar de Districtskeuring 2018, omdat er voor hen geen rangorde in punten komt. De deelnemers aan de Huiskeuring kunnen wel meedoen aan de Districtskeuring 2018, want zij krijgen wel punten. Maar: alleen NBAT-leden kunnen aan de Districtskeuring 2018 deelnemen. Bij de opgave vermelden aan welke groep je wilt deelnemen. De uitslag is op maandagavond 11 december 2017 om uur in de Hilde. Theo Verheij en Wim Steinhoff. Vissen uit Madagascar In de oertijd stond er op onze wereldkaart maar één continent en dat kreeg de naam Gondwanaland. Wetenschappers gaan er van uit, dat dit reusachtige continent in het vroege Krijttijdperk uiteenbrak en de werelddelen Afrika, Azië, Zuid-Amerika en Australië ontstonden. Ongeveer 165 miljoen jaar geleden, in de tijd van de dinosauriërs, scheurde Madagascar los van Afrika, waarvan het nu gescheiden is door het Kanaal van Mozambique. Madagascar is, na Groenland, Nieuw-Guinea en Borneo het vierde grootste eiland van de wereld. Het heeft een tropisch klimaat met een nat seizoen van 11 november tot maart en een droog seizoen van april tot oktober. Statistisch gezien bedraagt de gemiddelde middagtemperatuur er in het droge seizoen 25 C in de bergen en 30 C aan de kust. In werkelijkheid kan de nachttemperatuur vanaf juni in de bergen dalen tot het vriespunt en is het dan koel in het zuiden. De winterse dagtemperaturen zijn aangenaam en de hitte wordt in de zomer aan de kust getemperd door een koel briesje. In februari en maart heeft het oosten van het eiland vaak te kampen met cyclonen. Madagascar heeft een oppervlakte van km 2 en telt inwoners. Zo n 2000 jaar geleden deden de eerste mensen er hun intrede. Zij kwamen waarschijnlijk uit Indonesië of Maleisië. Later kwamen daar nog Afrikanen bij, die zich vooral in het zuidelijke deel van het eiland vestigden. Op het ogenblik leven er nog 16 verschillende stammen of clans. Deze differentiatie stoelt meer op een vroegere indeling in koninkrijkjes dan op etnische gronden. In tegenstelling met wat je zou kunnen denken is de nationale taal niet het Madagascarees, maar het Malagassisch. De komst van de mens liet ook hier zijn sporen na. In 1000 jaar tijd waren er al twee dozijn soorten fauna uitgestorven. Hieronder waren er 15 soorten lemuren, waarvan sommige zo groot waren als gorilla's. Er waren ook dwergnijlpaarden bij en schildpadden, die groter waren dan de grootste soorten die we nu kennen. Misschien had de mens schuld aan het verdwijnen van deze diersoorten door ze te fel te bejagen of door hun leefomgeving te vernietigen. Misschien hebben ook klimatologische veranderingen daarbij een rol gespeeld. Madagascar telt een enorm percentage aan endemische soorten. Van de levende wezens, die er tot nog toe opgetekend werden, zijn er maar Iiefst endemisch, wat betekent dat ze alleen daar voorkomen.tachtig procent van de plantensoorten die op Madagascar groeien, zijn uniek voor dit eiland. Iedere wetenschappelijke expeditie, die naar Madagascar vertrekt, ontdekt er nieuwe soorten. Er leven 50 verschillende soorten lemuren (een soort halfaap), 300 soorten reptielen (waaronder humeurige kameleons en prachtige daggekko's) en een even groot aantal kikkersoorten. Wat tropische zoetwatervissen betreft, zijn er mij maar twee soorten bekend, die ook alleen daar voorkomen. Het zijn de Bedotia madagascariensis en de Pachypanchax omalonotus. Vissen uit Madagascar komen slechts met mondjesmaat op de markt. Bedotia madagascariensis, die vroeger bekend stond onder de naam Bedotia geayi, werd op het eind van de vijftiger jaren voor het eerst in Europa ingevoerd. Begin van de jaren zestig raakte hij, via Nederland, tot in de voormalige DDR, waar hij massaal werd nagekweekt. Dit gebeurde zo intensief dat niet alleen het vroegere Oostblok kon worden bevoorraad, maar dat heel Europa letterlijk met dit visje werd overspoeld. Zoals het zo vaak gebeurt, lag de nadruk bij dat kweken meer op de kwantiteit dan op de kwaliteit. Het resultaat was dat de prachtige kleuren van deze vis vervaagden en ze niet 12

9 meer begeerd werden door de aquariaan. Ze werden daardoor letterlijk van de kaart geveegd. Gelukkig wordt dit visje, dat deel uitmaakt van de familie an de koornaarvissen, thans regelmatig in de handel aangeboden. Mannetje van Bedotia madagascariensis. Foto: flickr.com. Pachypanchax omalonotus. Foto: wikimedia.org. De Bedotia madagascariensis bereikt een lengte van 12 centimeter en zwemt graag en veel. Hij stelt prijs op een ruim aquarium, met een grote zwemruimte en een randbeplanting. Het is een vreedzame vis, die zowel soortgenoten als 13 medebewoners met rust laat. Toch is het beter om hem niet samen te houden met echt schuwe vissen. Die zouden, geïrriteerd door zijn onstuimige zwemmen, wel eens definitief dekking kunnen gaan zoeken tussen de planten. In zijn geboorteland vindt men de Bedotia in kristalheldere bergbeken. Wellicht houdt hij daarom ook van een lichte stroming in het aquarium. Hij heeft een voorliefde voor middelhard tot hard water (leidingwater dus) en bij een temperatuur van 20 tot 23 C voelt hij zich prima. Inzake voeding stelt hij ook geen bijzondere eisen. Hij eet letterlijk alles. Omdat hij vooral te vinden is in de bovenste en middelste waterlagen, pikt hij niet graag voedsel op dat op de bodem ligt. De mannelijke Bedotia is een zeer mooi heerschap. Hij heeft een elegant spoelvormig Iichaam, wat al dadelijk de goede zwemmer laat vermoeden. Zijn zwarte ogen met een gouden iris zijn groot en verschaffen hem een uitstekend gezichtsvermogen. Desgewenst kan hij met een sierlijke sprong prooidiertjes die zich net boven het wateroppervlak ophouden, uit de lucht plukken. De rug is bruin- tot goudkleurig. Ongeveer ter hoogte van de kieuwen begint er een zilverachtige zone, die vanaf het midden van het lichaam overgaat in een rookblauwe lengteband, doorlopend tot in de staartwortel. Op de onderkant van de buikzijde begint er een pastelkleurige flauwzwarte lengtestreep die, naarmate ze dichter bij de staart komt, overgaat in intenser zwart. Typisch voor de koornaarvissen is de dubbele rugvin. De eerste, die zich halverwege het lichaam situeert, is klein en goudgeel en eindigt in een zwart stipje. De grote, tweede rugvin begint enkele millimeters na de eerste en loopt uit tot aan de staartvin. Onderaan in deze vin zie je een zwartgrijs veld, dat als het ware met een gouddraad doorweven is. Hierboven loopt er een diepzwarte streep, die mooi contrasteert met de rood-oranje boord. Achteraan zie je enkele witte streepjes, die het kunstwerk voltooien. De staartvin begint met een rookgrijze vlek in de staartwortel, die afgeboord wordt met een zwarte uitwaaierende vlek. De staartrand is weer mooi oranjerood. De borstvinnetjes zijn geel-goudachtig met een oranje biesje. De aarsvin tenslotte is lang en begint ongeveer vanuit het midden van het lichaam tot aan de staart. Eerst zie je enkele oranje dwarsstreepjes, die overgaan in meer gekleurde staafjes, die afgeboord zijn met wit. De rand van de aarsvin wordt gevormd door een intens oranje boord, die plotseling samensmelt met een diepzwarte zoom. Bij deze visjes komt, al naargelang hun vindplaats, een grote kleurvariatie voor, maar inzake de kleuren zijn het stuk voor stuk echte kunstwerkjes. Het geslachtsonderscheid kun je alleen zien bij volwassen exemplaren. De mannetjes vertonen goudgele vlekken in de aarsvin en in de tweede rugvin. De vrouwtjes zijn valer van kleur en vertonen die goudgele vlekken niet. De kweek met Bedotia's is op zichzelf niet moeilijk. Je hoeft zelfs geen kweekkoppel te selecteren, want ze paren vlot in groepsverband. Wel moet de kweekbak ruim genoeg zijn, omdat het er meestal nogal wild aan toe gaat. De 14

10 temperatuur kun je het beste opvoeren tot 26 C. De eitjes worden afgezet tussen fijnbladige planten en hoewel ze voorzien zijn van een hechtingssteeltje, kleven ze niet. De jonge visjes doen er negen dagen over om uit het ei te komen. Ze bewegen zich, tot hun zwemblaas met lucht gevuld is, nog 12 uur in een ietwat schuine stand. Daarna zwemmen ze normaal. Het laten opgroeien van het jongbroed is niet gemakkelijk. De eerste levensdagen zijn immers cruciaal. De larfjes moeten onmiddellijk gevoerd worden met stofvoer of met raderdiertjes. Indien dit niet gebeurt, zullen de visjes waarschijnlijk sterven. Mochten ze toch overleven, zullen ze nooit uitgroeien tot mooie, krachtige exemplaren. Waar je zeker naar moet streven is een perfecte hygiëne, want als er in het kweekbakje voedselresten gaan rotten is de nakweek ten dode opgeschreven. Hopelijk kan de Bedotia madagascariensis zich nu voorgoed in onze aquaria handhaven, want het is een pracht van een vis. kwaakblazen en hij maakt een zacht geluid (prrr, prrr). Ook de gewone pad kan zijn aanwezigheid door zijn geluid verklappen. Hij maakt zachte, relatief hoge geluidjes. Amfibieën eten vooral insecten (zowel kruipende, zwemmende als vliegende) en de gewone pad eet daarnaast veel naaktslakken. Amfibieën zijn koudbloedige dieren. Dat wil zeggen dat de leefomgeving hun lichaamstemperatuur bepaalt. De wintermaanden brengen ze verstijfd en in volledige rust door (winterslaap). De kleine watersalamander en de gewone pad doen dat op het land en de beide kikkersoorten vrijwel altijd in de modderige bodem van de vijver (de bruine kikker soms ook op het land; bijvoorbeeld in ondiepe waterputten). Karel Fondu. Uit: De Siervis Leuven en Leeri Nieuws. Amfibieën (kikkers, padden en salamanders) Amfibieën leven zowel op het land als in het water. Tot deze orde behoren de volgende diergroepen: salamanders, kikkers en padden. In de stadstuinen zijn het in principe alleen de kleine watersalamander, de gewone pad en de bruine en de groene kikker die van nature de tuin aandoen. Bruine kikker. Foto: konk2014.wordpress.com. 15 Groene kikker. Foto: kikkersite.nl. Menig tuinliefhebber is onbekend met het verschil tussen de beide genoemde kikkersoorten. De kleur is niet bepalend. Ook bruine kikkers kunnen namelijk overwegend groen zijn. Maar anders dan de bruine, hebben de groene kikkers een spitse snuit, kwaakblazen achter de ogen en hun geluid is het bekende en luide gekwaak. De bruine kikker heeft een rondere bek, geen Kleine watersalamander. Foto: goeievraag.nl. 16 Gewone pad. Foto: kikkersite.nl. Het eerst ontwaken de padden. Is de winter heel zacht, dan kan dat zelfs al in februari zijn. Zij trekken dan naar het water om daar eitjes af te zetten. De grotere vrouwtjes worden bij die trek vaak al omklemd door een mannetje. Ze hebben niet alleen een vast territorium op het land, maar trekken ook elk jaar weer naar hun eigen waterpartij. Vanaf begin maart worden de eieren afgezet. In maart worden de bruine kikkers actief, die tegen het einde van die maand voor nageslacht gaan zorgen. De groene kikker doet dat een maand later en rond die tijd legt ook de kleine watersalamander haar eitjes. Net als bij de padden, omklemmen de kikkermannetjes in de voortplantingstijd de grotere vrouwtjes vaak langdurig. De bevruchting van de eitjes vindt bij de kikkers en de padden plaats buiten het lichaam bij het leggen. Door de omklemming missen de heren nooit hun kans. Ziet men een mannetje in de vijver die nog geen partner heeft kunnen omklemmen, dan kan men door voorzichtig met de vingers het wateroppervlak te beroeren hem in de verleiding brengen de vingers te omklemmen. Een grappig verschijnsel. De gewone pad legt haar eieren in snoeren tussen de waterplanten, de kikkers produceren klonten dril, waarvan dat van de bruine blijft drijven en dat van de groene dieper in het water ligt. De salamander legt haar kleine eitjes één voor één op blaadjes van waterplanten (vooral waterpest) die daarna worden omgevouwen. Na het afzetten verlaten de padden en de salamanders

11 het water. Tot het volgende voorjaar zullen zij vooral op het land leven. De salamanders veranderen dan van kleur. In de paartijd, als ze nog in het water leven, hebben ze een relatief donkere rug en een gele buik met donkere stippen. De mannetjes zijn dan te herkennen aan de hoge kam op hun staart en rug en een meer oranje buik. De lichte onderzijde en de donkere rug maakt ze voor vijanden moeilijk zichtbaar, net als bij veel vissoorten. Wie op het wateroppervlak kijkt ziet namelijk een donkere diepte, terwijl vijanden die onder water omhoog kijken het daglicht zien. Eenmaal op het land verdwijnt de kam bij de mannetjes en beide geslachten worden zandkleurig met een bruine tekening. Ook nu maakt de kleur ze minder opvallend voor vijanden (predators). Al onze amfibieën worden geboren met uitwendige kieuwen die na verloop van tijd zullen verdwijnen. De larven van kikkers en padden lijken op elkaar en worden wel dikkopjes genoemd. In het eerste ontwikkelingsstadium vormen de kop en de romp een bolvormig geheel zonder pootjes met daaraan een staart die wat langer is dan het lichaam. Ze leven van algen en dood materiaal. Salamanderlarven zijn slanker en worden geboren met voorpootjes. Die pootjes hebben ze nodig om achter hun levende prooien aan te kunnen jagen. In de ontwikkelingsfases (metamorfosestadia) die volgen, krijgen de jonge kikkers en padden voor- en achterpootjes en verdwijnen de kieuwen en de staart. Bij de salamander verdwijnen eveneens de kieuwen, maar de staart blijft en ze krijgen alleen nog een stel achterpootjes, voorpootjes hadden ze immers al. Omdat de zon ze kan oververhitten en uitdrogen, zijn de padden en de salamanders buiten het water vooral in de schemering en s nachts actief. Kikkers kunnen verkoeling in het water vinden en zitten daarom ook overdag rond de vijver. Een sproeibeurt in de avond lokt de padden nogal eens uit hun schuilplaatsen. Ze gaan dan op zoek naar slakken die door het sproeiwater ook actief zijn geworden. Salamanders overwinteren achter loslatend boomschors, tussen boomwortels, onder stammetjes en stenen en in kelders of ondiepe waterputten. Padden kunnen in dat jaargetijde op dezelfde plaatsen worden aangetroffen, maar ze graven zich ook wel de grond in. Amfibieën bereiken in de vrije natuur redelijke leeftijden; gewone pad, bruine en groene kikker ca. 12 jaar en salamanders 8 jaar. Uitgaande van het gegeven dat de gewone pad, de groene kikker en de kleine watersalamander zeer honkvast zijn, kunnen ze dus vele jaren dezelfde vijver en verblijfplaatsen bewonen. Bruine kikkers leiden een meer zwervend bestaan in de directe omgeving van het water waarin ze zijn geboren. Salamanders worden nogal eens verward met hagedissen. Niet zo gek; globaal gezien hebben ze immers een zelfde lichaamsvorm. Maar hagedissen, die trouwens geen amfibieën maar reptielen zijn, hebben in tegenstelling tot salamanders een geschubde huid. 17 Voor alle inheemse amfibieën (in alle stadia van hun ontwikkeling) geldt dat ze bij wet beschermd zijn. De tuinliefhebber mag ze dus niet vangen, geen dril scheppen en ze zijn om die reden niet te koop in een tuincentrum of een dierenwinkel. Het vangen van volwassen dieren om ze uiteindelijk in de tuin los te laten heeft geen zin. Ze zullen op zoek gaan naar hun vertrouwde leefomgeving en derhalve weer verdwijnen. Men zal daarom moeten wachten tot ze op eigen kracht vanuit een nabij gelegen vijver naar de tuin komen. Zijn er in het tuincentrum of de dierenwinkel wel amfibieën(larven) te koop, dan zal het om uitheemse soorten gaan. Koop ze niet; mochten ze namelijk winterhard zijn, dan kan dat leiden tot faunavervalsing, zoals dat bij de brulkikker reeds is gebeurd. Deze soort eet alles wat in hun grote bek past, van insecten tot jonge watervogels. Ook onze inheemse amfibieën soorten staan op zijn menukaart! Gelukkig is zijn verwildering door actief optreden van natuurbeheerders in de kiem gesmoord en derhalve geen onoplosbaar probleem geworden. In België is de soort helaas nog niet bestreden. Het gevaar bestaat dus dat ze van daaruit toch nog ons land in trekken. Uit de maandbladen van Aquavo en Ciliata Nieuws. Nymphaea micrantha Familie: Nymphaeaceae, Waterleliefamilie. Synoniem: Nymphaea caerulea. Verspreiding: West-Afrika (Senegal tot Kameroen). Beschrijving: drijfbladplant. Rizoom tot 4 x 2 cm groot. Submerse bladeren gaafrandig, transparant, tot 18 cm lang, 14 cm breed, aan de bovenzijde groen of roodachtig tot dieproodbruin, gevlekt, aan de onderzijde lila. Drijfbladeren kleiner dan de submerse, aan de bovenzijde lichtgroen, onderzijde violet met kleine donkere vlekken. Bladschijf rond tot hartvormig of schildvormig. Basale lobben spits tot lang toegespitst, weinig uiteenlopend. Bloemen wit of blauwachtig, 5-10 cm groot, weinig geurend. Cultuur: een aan te bevelen en decoratieve, middelgrote waterlelie, die goed in zacht en middelhard water met ph-waarden van 6,5-8 en bij een temperatuur van o C groeit. De bodem moet voedselrijk zijn (bijv. met leem). De vermeerdering van N. micrantha is - in tegenstelling tot veel andere waterlelies - gemakkelijk en productief door adventiefplanten, die bij intensief licht aan het aanhechtingspunt van de bladeren worden gevormd. Opdat ze in het aquarium niet op de drijfbladeren verdrogen, draait men deze om. Krachtige bladeren kunnen ook worden afgesneden. 18

12 zuurstof te onttrekken en een tweede opening, waar het verwerkte water het lichaam weer verlaat. De mossel kan zich ook door middel van een gespierde voet over de bodem voortbewegen. Hij laat daarbij een langgerekt spoor achter. Deze voet kan ook gebruikt worden als hij zich wilt ingraven. De mossel is een echt weekdier met tweeslachtige voortplanting. Het vrouwtje legt ongeveer één miljoen eitjes, die in het lichaam worden bewaard. In het voorjaar worden de uit de eitjes voortgekomen larven in het water losgelaten. Als zij dan spoedig daarna niet worden verorberd, hechten ze zich aan de huid van langs zwemmende vissen, net zo lang tot zij zijn veranderd in kleine mosseltjes. Zij verlaten dan hun plaatsje op de huid van de vis en laten zich naar de bodem zakken. Ron Offermans. Uit: Ciliata Nieuws. Foto: keesboelennatuur.blogspot. Bijlzalmen Nymphaea micrantha met jonge adventiefplanten in het aquarium. De zwanemossel (Anodonta sygnea), die wel 20 cm groot kan worden, is bij ons vrij algemeen. Hij komt voor in allerlei sloten en plassen. Op weilanden zijn vaak de lege schelpen te vinden van door vogels opgegeten mosselen. De levende zwanemossel heeft aan de buitenzijde, als zijn schelp op een kiertje staat, twee naast elkaar liggende openingen (sifo s). Eén dient als ingang, waar de mossel water naar binnen zuigt om het van voedsel en De Bijlzalm wordt wel eens vergeleken met een vliegende vis en deze vergelijking is niet helemaal onterecht. Vliegende vissen vliegen echter niet zoals vogels dat doen, maar maken lange glijvluchten. De Bijlzalm mag men met een gerust geweten een echte uitblinker in deze vaardigheid noemen. Maak kennis met een interessante aquariumbewoner. De Bijlzalm behoort tot de familie van de Gasteropelecidae, waarvan de leden een groot gebied bevolken: van de grens van Midden-Amerika tot de monding van de rivier de Parana. Een zeer bekende soort is Gasteropelecus sternicla (Zilverbijlzalm). Maar andere bekende Bijlzalmen zijn o.a. de Carnegiella marthae (Dwergbijlzalm), de Carnegiella strigata (Gemarmerde bijlzalm) en de Gasteropelecus levis. Het hoge, zijdelings sterk samengedrukte lichaam heeft de vorm van een hakmes. De rug is recht en de borst en buik zijn versmald tot een kiel. Aan het robuuste schoudergedeelte zijn de machtige spieren van de borstvin bevestigd. Met snelle slagen van deze vinnen kunnen deze vissen zich uit het water verheffen en enkele meters over het oppervlak glijden. Op die manier jagen ze vlak onder de oppervlakte en zijn daarbij vooral uit op insecten die overal op drijvende waterplanten zitten, maar voeden zich ook met stuifmeel. Opgeschrikt of belaagd door een rover kunnen ze geheel los van het water komen en niet alleen in een rechte lijn, maar ook met een vrij scherpe bocht uit het water opduiken en er overheen vliegen Soms worden geen submerse, maar slechts nog drijvende bladeren ontwikkeld, wat door reducering van de verlichtingsduur tot 12 uur kan worden verhinderd. Deze maatregel kan echter bij andere Nymphaea-soorten juist tot een versterkte vorming van drijfbladeren voeren. Voorkomen in de natuur: groeit in stilstaande en zeer langzaam stromende wateren. Kasselmann vond N. micrantha in Senegal en Gambia, meestal in de volle zon en op modderige, sterk naar zwavel-waterstof ruikende bodems. Wim Steinhoff. Literatuur en foto: Handboek Aquariumplanten van Christel Kasselmann. Zwanemossels

13 Deze kleine familie van vissen leven in grote scholen. In het aquarium kan men ze het beste samen houden met andere rustige zalmsoorten. Gezien hun jachtwijze verlangen ze een zo groot mogelijke wateroppervlak. Ze prefereren betrekkelijk zacht water en een iets hogere temperatuur. Wat men zeker niet mag vergeten, is het aquarium goed af te sluiten. Het zou niet de eerste keer zijn dat een aquariumhouder s morgens een of meerdere van dit prachtige diertje op de dekruiten aantreft! In het aquarium kan men ze als voer levende insecten geven zoals bijvoorbeeld fruitvliegjes, kleine krekels en muggenlarven die kort voor het voeren uitgedroogd worden, zodat ze blijven drijven. Dit is noodzakelijk omdat deze vissen oppervlaktebewoners zijn (te herkennen aan de opwaarts gerichte mondopening) en naar voedsel dat naar de bodem is gezakt zullen ze niet meer kijken. Mannetjes en vrouwtjes zijn bij Bijlzalmen haast niet te onderscheiden. Alleen bij een paar soorten kan men, bij doorvallend licht, in de buikholte van de vrouwtjes de rijpe eitjes waarnemen. Een paar soorten uit de geslachten Carnegiella en Gasteropelecus hebben zich in gevangenschap zelfs al voortgeplant. Van het geslacht Carnegiella vind ik persoonlijk de C. strigata of de Gemarmerde bijlzalm het meest interessant, vooral door de kleurtekeningen op de flanken. De grondkleur is geel tot groen of lichtviolet met afwisselende zilverglans. De rug is donker olijfgroen met een zeer donkere streep- en vlekkentekening. Van het kieuwdeksel tot de onderste helft van de staartwortel tekent zich een donkere lengtestreep af die aan de bovenzijde wordt begrensd door een zilverglanzende zone. Daaronder bevinden zich een drietal schuin naar voren lopende onregelmatige banden. Borst en buik zijn min of meer geel omzoomd. Alle vinnen zijn kleurloos en doorzichtig. Bij de fraaiere exemplaren kan aan de staartvinnen een lichte pigmentering voorkomen, waarin dan twee witachtige vlekken opvallen. Vooral de kleinere soorten uit het geslacht Carnegiella worden dikwijls ingevoerd. Deze soorten hebben geen vetvin. Ze komen uit de Amazone, de Rio Negro, de Orinoco en de zijrivieren van de Maranon. De meeste Carnegiella-soorten worden zelden groter dan 5 cm. De Gasteropelecus-soorten kunnen daarentegen een lengte tot 6½ cm bereiken. Voor het gezelschapsaquarium zijn de aantrekkelijkste de C. strigata, maar ook de C. marthae die kleiner is dan de soorten van de nauwverwante geslachten. Ze zijn ook iets teerder, maar niet zo teer dat ze niet geschikt zouden zijn. Bijlzalmen kunt u rustig houden bij uw Discussen of Pterophyllums. Vermijd daarbij een overvloed aan drijfplanten. Beperk ook de wildgroei van bepaalde Vallisneria-soorten of de beruchte ajuinen. Voor men het weet, dekken ze het wateroppervlak af en dat is funest voor de levenswijze van de aan het oppervlak wonende Bijlzalm. Wie echter een beetje aandacht schenkt aan deze interessante en in mijn ogen prachtige visjes, zal er veel plezier aan beleven. 21 C. marthae Lengte: 3 cm Voer: levend (fruitvliegjes, bladluizen) Temp.: o C ph: 6,5; KH: 5 G. levis Lengte: 6 cm Voer: levend, vnl. fruitvliegjes en zoöplankton Temp.: 26 o C ph: 5,5-6,5; KH: <10 22

14 C. strigata Lengte: 4 cm Voer: levend en gedroogde landinsecten Temp.: 25 o C ph: 5,5-6,5; KH: <10 Foto: aquariaveldhuis.nl. G. sternicla Lengte: 6,5 cm Voer: levend, kleine landinsecten, muggenlarven Temp.: 26 o C ph: 6,5-7; KH: <10 Foto: showjeaquarium.nl. Uit: A.V. Xiphophorus Oss. 23 Great Barrier Reef heeft slechtste jaar ooit gehad Het Great Barrier Reef heeft nog nooit eerder zoveel problemen gehad als in Zo'n 67 procent van het noordelijk gedeelte is inmiddels gestorven. In mei waarschuwden de onderzoekers van het ARC Centre of Excellence for Coral Reef Studies ook al eens voor de toestand van het koraal. Toen werd er nog gesproken van zo'n 35 procent afstervend koraal. Het centrale gedeelte van het koraal gaat het redelijk goed af: vorig jaar stierf zo'n 6 procent af. Het zuidelijke gedeelte is het gezondst. De wetenschappers waarschuwen dat er snel iets moet veranderen aan de omgang met het milieu: door de opwarming van de aarde wordt het water steeds warmer, waardoor het koraal verbleekt en afsterft. In februari, maart en april was het water warmer dan ooit. Eerder sprak een adviescentrum zich al uit over het effect op het toerisme in Australië. Uit een onderzoek onder duizenden Chinezen, Amerikanen en Britten, bleek dat een deel van de toeristen afziet van een reis naar een van de nabijgelegen steden. Bron: nu.nl. Uit: Paradijsvisnieuws. Eunectes notaeus De Gele anaconda leeft hoofdzakelijk in het stroomgebied en oevers van rivieren en moerassen in het regenwoud en wordt daarom ook wel waterboa genoemd, maar hij vindt het ook heerlijk om zich op de oever op rotsen en grote takken te laten opwarmen door de zon. De moerassen kunnen zowel een houtige begroeiing hebben als meer kruidachtig. Het is een van de meest berekenende en onbetrouwbare wurgslangen die er zijn. Deze slang wordt daarom afgeraden voor onervaren reptielhouders, want in gevangenschap wordt hij al gauw onderschat, wat voor zeer vervelende toestanden kan zorgen met zelfs levensbedreigende situaties. In gevangenschap is deze grote slang die behoort tot de meest sterke slangen ter wereld een dier dat verre van een 24

15 geschikt huisdier is en die alleen overgelaten moet worden aan verzorgers die weten wat ze in huis hebben gehaald en de kracht en onberekenbaarheid van deze slang enigszins begrijpen. Het is absoluut aan te raden om de verzorging met 2 personen te doen. Alleen ben je al gauw zeer kwetsbaar als de slang je aanvalt en begint te wurgen. In je eentje is het onmogelijk om los te komen, waardoor je botten en ingewanden zullen worden verpletterd door de enorme wurgkracht van deze slang. De slang heeft buiten een enorme kracht ook een flink arsenaal aan grote, vlijmscherpe tanden. In tegenstelling tot de Groene anaconda, de Reuzen pythons en grote boa s (die erg direct zijn met een aanval naar een prooi of belager), zijn de Gele anaconda s veel berekender om aan te vallen, daar ze rustig lijken. Maar tegelijkertijd zijn ze aan het wachten op hun kans tot een aanval, wat ze erg gevaarlijk maakt in hun gedrag. De anaconda ligt voornamelijk in het water te wachten tot een nietsvermoedende prooi water komt drinken om vervolgens een zeer precieze aanval te plegen op de prooi, deze met een enorme kracht te wurgen en vervolgens in zijn geheel naar binnen te werken. De Gele anaconda staat boven aan de voedselketen, waardoor hun menu erg gevarieerd is. Deze bestaat o.a. uit grote knaagdieren zoals ratten, capibara s, krokodilachtigen, vissen, hagedissen en vogels. De prooi wordt bliksemsnel gepakt met de scherpe tanden en meteen omstrengeld en gewurgd. Niet alleen heeft de Gele anaconda twee verzorgers nodig, maar ook een zeer groot terrarium met een groot waterbassin waar de anaconda hoofdzakelijk in zal verblijven, maar een landgedeelte is net zo belangrijk. Zoals alle anaconda s is ook deze soort eierlevendbarend; de jongen zitten verpakt in een vliesje en komen meteen uit nadat ze zijn geboren. De naam anaconda komt uit het Tamil en betekent olifantendoder. Omdat Sri Lanka een heel eind van Zuid-Amerika ligt, is deze naam waarschijnlijk ooit gegeven aan de Netpython en wordt nu gebruikt voor de anaconda. De vroege Spaanse kolonisten noemden deze slang Matatoro oftewel stierenmoordenaar. De anaconda kent diverse ondersoorten. Naast de Groene en Gele anaconda leven er nog twee soorten: Eunectes beniensis (Bolivian anaconda) en de Eunectes deschauenseei (Dark-Spotted anaconda). Uit: Ons Natuurgenot Gouda. Aquariumplanten ontsmetten Een goede methode om aquariumplanten te ontdoen van ongewenste gasten is de volgende. Los een lepel aluinpoeder (te verkrijgen bij apotheek of drogist) per liter water op in een emmer water van 20 tot 25 o C en laat de planten rustig vijf minuten ondergedompeld in deze ontsmettende vloeistof liggen. Vervolgens goed naspoelen met zuiver water. Uit: Ciliata Nieuws. Ledenmutaties Adreswijzigingen A-leden De heer G.T. van Gorkom, van: Engelsmanplaat 111, 8032 DX Zwolle naar: Bosplaat 6, 8032 DL Zwolle. De heer B. Visscher, van: Troelstrastraat 43, 8331 AT Steenwijk naar: Stroomdal 10, 8332 KJ Steenwijk. Voor wat hoort wat! Ook ontvangt ieder nieuw lid 6 waardebonnen! Wij zijn op zoek naar nieuwe leden. Helpt u mee zoeken? Uw hulp wordt beloond. Hoe doen we dat? Iedereen die een nieuw lid aanbrengt ontvangt 6 waardebonnen. Iedere bon geeft 1,- korting op granulaat voer of ijzer (plantenvoeding) van de vereniging. De bonnen kunnen ingewisseld worden op een verenigingsavond. De bonnen zijn geldig in de op de bon vermelde periode en alleen inwisselbaar indien men lid is van de vereniging. Ik meld me aan als nieuw lid. (Nieuw lid vult ook het aanmeldingsformulier op pagina 27 in.) Mijn naam is... (Dit formulier en het aanmeldingsformulier opsturen naar de secretaris.) 25 26

16 Aanmeldingsformulier AV Natuurvrienden-Zwolle Naam: Adres: Postcode en woonplaats: Telefoonnummer: adres: Geboortedatum: (Het invullen van de geboortedatum is alleen verplicht bij een jeugdlidmaatschap.) Ik wil graag lid worden met ingang van: Onderstaande tarieven gelden voor U kunt uw keuze aangeven door een vakje aan te kruisen. A lid B lid*) Begunstiger Jeugdlid Huisu bent dan als u al lid u bent dan (tot 18 jaar) genootook lid bent van geen NBAT ook lid van de NBAT een andere lid NBAT lid ook vereniging NBAT lid Inclusief Het Aquarium 9 75, ,00 en het maandblad per post Inclusief Het Aquarium 9 60, ,00 en het maandblad per Zonder Het Aquarium 9 52, , , ,00 en het maandblad per post Zonder Het Aquarium 9 37, , , ,00 en het maandblad per Zonder Het Aquarium 9 23,00 en zonder het maandblad Inclusief Het Aquarium 9 68, ,50 alleen digitaal en het maandblad per post Inclusief Het Aquarium 9 53, ,50 alleen digitaal en het maandblad per *) Als u B lid wilt worden, vul dan hier uw NBAT nummer in: 9 Ik wil graag de Nieuwsbrief van de vereniging en de Uitnodiging voor de ledenbijeenkomst per ontvangen (vul s.v.p. het adres in): Handtekening (voor jeugdleden handtekening van ouder of voogd): Formulier opsturen aan: W. Steinhoff, Van Keppelmarke 26, 8016 GK Zwolle. Of ga naar en meldt u aan via steinhoff@natuurvriendenzwolle.nl

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 5, januari 2019

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 5, januari 2019 Bestuursleden: Vereniging voor Aquarium-, Terrarium- en Vijverkunde. Rekeningnummer: NL38 INGB 0000 8459 52. Opgericht: 15 augustus 1945 (Koninklijk goedgekeurd). Aangesloten bij de Nederlandse Bond Aqua-Terra.

Nadere informatie

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 8, april 2019

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 8, april 2019 Bestuursleden: Vereniging voor Aquarium-, Terrarium- en Vijverkunde. Rekeningnummer: NL38 INGB 0000 8459 52. Opgericht: 15 augustus 1945 (Koninklijk goedgekeurd). Aangesloten bij de Nederlandse Bond Aqua-Terra.

Nadere informatie

De komende hobbyavond is op maandag 5 oktober 2009 en we hebben als spreker: Ab Ras

De komende hobbyavond is op maandag 5 oktober 2009 en we hebben als spreker: Ab Ras Seizoen 2009-2010 Onze hobby avond, wat doen we deze maand 1 Op elke 1 e maandag van de maand is er een hobbyavond in de Reensche Compagnie aan de Tak van Poortvlietstraat 361 te Hoogezand. De Aanvang

Nadere informatie

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 7, maart 2019

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 7, maart 2019 Bestuursleden: Vereniging voor Aquarium-, Terrarium- en Vijverkunde. Rekeningnummer: NL38 INGB 0000 8459 52. Opgericht: 15 augustus 1945 (Koninklijk goedgekeurd). Aangesloten bij de Nederlandse Bond Aqua-Terra.

Nadere informatie

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 9, mei 2019

Inhoud van dit maandblad. 73e jaargang nummer 9, mei 2019 Bestuursleden: Vereniging voor Aquarium-, Terrarium- en Vijverkunde. Rekeningnummer: NL38 INGB 0000 8459 52. Opgericht: 15 augustus 1945 (Koninklijk goedgekeurd). Aangesloten bij de Nederlandse Bond Aqua-Terra.

Nadere informatie

l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN

l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT AXOLOTL AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE AXOLOTL BIJ

Nadere informatie

2.2 Beschrijver van de vis Deze killivis werd in 1846 door Cuvier en Valenciennes wetenschappelijk beschreven onder de naam Panchax lineatum.

2.2 Beschrijver van de vis Deze killivis werd in 1846 door Cuvier en Valenciennes wetenschappelijk beschreven onder de naam Panchax lineatum. Aplocheilus lineatus Geschreven door: RomboNUB 1. Inleiding 1.1 Aanleiding tot het schrijven van het artikel De Aplocheilus lineatus heb ik ontmoet op de beurs in Veenendaal. Daar had ik er die dag 6 gekocht

Nadere informatie

SPREEKBEURT SLUIERSTAARTGOUDVIS

SPREEKBEURT SLUIERSTAARTGOUDVIS l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT SLUIERSTAARTGOUDVIS VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE SLUIERSTAARTGOUDVIS

Nadere informatie

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6

Naam:_ KIKKERS. pagina 1 van 6 Naam:_ KIKKERS _ De kikker is een amfibie. Er zijn veel soorten kikkers op de wereld. In Nederland zie je de bruine en de groene kikker het meest. De groene kikkers zijn graag veel in het water, de bruine

Nadere informatie

SPREEKBEURT MARMERBIJLZALM

SPREEKBEURT MARMERBIJLZALM SPREEKBEURT MARMERBIJLZALM l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE MARMERBIJLZALM

Nadere informatie

SPREEKBEURT MARMERBIJLZALM

SPREEKBEURT MARMERBIJLZALM SPREEKBEURT MARMERBIJLZALM l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE MARMERBIJLZALM

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6

Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3. Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4. Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 1 Literatuurlijst 1 Inleiding 2 Hoofdstuk 1: Veldkenmerken en voorkomen 3 Hoofdstuk 2: Voedsel en vijanden 4 Hoofdstuk 3: Voortplanting en verwanten 6 Hoofdstuk 4: Verzorging

Nadere informatie

SPREEKBEURT MAANVIS VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT MAANVIS VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT MAANVIS l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE MAANVIS BIJ ELKAAR

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD

SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD SPREEKBEURT GEELWANG-, GEELBUIK- en ROODWANGSCHILDPAD l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Kikkers. Inleiding. Kikkers bij ons in de buurt

Kikkers. Inleiding. Kikkers bij ons in de buurt Kikkers Inleiding Vandaag wil ik jullie graag iets meer vertellen over de kikker. Iedereen van jullie kent wel de kikker, misschien woont er wel ergens één in jullie tuin? Zoals in onze tuin, daar woont

Nadere informatie

SPREEKBEURT Vissengroep Harnasmeervallen

SPREEKBEURT Vissengroep Harnasmeervallen SPREEKBEURT Vissengroep Harnasmeervallen l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER

Nadere informatie

SPREEKBEURT Chinese vuurbuiksalamander

SPREEKBEURT Chinese vuurbuiksalamander SPREEKBEURT Chinese vuurbuiksalamander l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER

Nadere informatie

Corydoras trilineatus. Geschreven door: colisa lalia

Corydoras trilineatus. Geschreven door: colisa lalia Corydoras trilineatus Geschreven door: colisa lalia 1. Inleiding 1.1 Aanleiding tot het schrijven van het artikel Ik heb deze vis nu al 4 jaar en zag dat er hier nog geen artikel was over deze vis, dus

Nadere informatie

SPREEKBEURT SUMATRAAN

SPREEKBEURT SUMATRAAN SPREEKBEURT SUMATRAAN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE SUMATRAAN BIJ

Nadere informatie

2.3 Familie De familie van de Corydoras panda is de Callichthyidae of terwijl, pantsermeervallen

2.3 Familie De familie van de Corydoras panda is de Callichthyidae of terwijl, pantsermeervallen Corydoras panda Geschreven door: Jeto 1. Inleiding 1.1 Aanleiding tot het schrijven van het artikel: Ik heb dit artikel geschreven, omdat ik zelf de Corydoras panda een leuk beestje vind om te houden maar

Nadere informatie

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 3-5

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 3-5 Een hoort erbij! Over dieren uit een ei groepen 3-5 1. Een ei hoort erbij Veel dieren leggen eieren: vogels en vissen. Maar ook insecten leggen kleine eitjes. Uit dat eitje komt een klein diertje. Dat

Nadere informatie

Kortom, iedere gifkikker heeft zo zijn eigen middeltjes om te zorgen dat hij genoeg te eten krijgt, zonder zelf opgegeten te worden.

Kortom, iedere gifkikker heeft zo zijn eigen middeltjes om te zorgen dat hij genoeg te eten krijgt, zonder zelf opgegeten te worden. 1 Eten en (niet) gegeten worden 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 De meest onwaarschijnlijke kleuren van alle dieren vind je bij de kikkers.

Nadere informatie

SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN

SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN SPREEKBEURT BIDSPRINKHAAN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE BIDSPRINKHAAN

Nadere informatie

Altolamprologus calvus. Geschreven door: Lubbito

Altolamprologus calvus. Geschreven door: Lubbito Altolamprologus calvus Geschreven door: Lubbito 1. Inleiding 1.1 Aanleiding tot het schrijven van het artikel Aangezien ik veel informatie van dit forum afhaal, heb ik besloten een artikel toe te voegen,

Nadere informatie

Vuursalamander. Vuursalamander

Vuursalamander. Vuursalamander Vuursalamander Trouw aan huis Met een lengte tot wel 25 cm is de vuursalamander vrij opvallend. Als vuursalamanders kleiner waren geweest, vielen ze nog steeds op door hun zwart met felgele of knaloranje

Nadere informatie

Informatie: zoetwaterdiertjes

Informatie: zoetwaterdiertjes Informatie: zoetwaterdiertjes In het zoete water wonen heel veel diertjes. Ze zien er best schattig uit, maar pas op! Leven in een sloot is heerl gevaarlijk. Kijk maar eens naar dit diertje. Het is de

Nadere informatie

Kardinaaltetra. Paracheirodon axelrodi. www.licg.nl. Serie vissen

Kardinaaltetra. Paracheirodon axelrodi. www.licg.nl. Serie vissen Serie vissen Kardinaaltetra Paracheirodon axelrodi De kardinaaltetra is een veel gehouden aquariumvis die behoort tot de familie van de karperzalmen. Kardinaaltetra s zijn scholenvissen, afkomstig uit

Nadere informatie

SPREEKBEURT NEONTETRA

SPREEKBEURT NEONTETRA SPREEKBEURT NEONTETRA l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE NEONTETRA BIJ

Nadere informatie

SPREEKBEURT ZWAARDDRAGER

SPREEKBEURT ZWAARDDRAGER SPREEKBEURT ZWAARDDRAGER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE ZWAARDDRAGER

Nadere informatie

Ordening. Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs

Ordening. Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Ordening Klas 1 en 2 van het voortgezet onderwijs Over de hele wereld verspreid leven zeer veel verschillende dieren die allemaal hun eigen kenmerken hebben. Als je in de dierentuin rondloopt kun je de

Nadere informatie

SPREEKBEURT BETTA VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT BETTA VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT BETTA l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE BETTA BIJ ELKAAR

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Eend Inleiding Ik hou mijn werkstuk over eenden omdat ik het leuke dieren vind en ik wil er wat over leren. Dit wil ik er over weten: Wat doen eenden de hele dag? Wat eten eenden? Wat voor soorten eenden

Nadere informatie

Over haaien, vissen en bruinvissen. Leerlingen ontdekken het verschil tussen hondshaaien, bruinvissen en vissen.

Over haaien, vissen en bruinvissen. Leerlingen ontdekken het verschil tussen hondshaaien, bruinvissen en vissen. VO Werkblad Doel: Leerlingen ontdekken het verschil tussen hondshaaien, bruinvissen en vissen. Materialen: - Werkblad 3: - Potlood - Filmpjes: Dolfijnen, bruinvissen en vissen. De filmpjes zijn te vinden

Nadere informatie

Aquarium. Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs

Aquarium. Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs Aquarium Groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs Hallo, welkom in Ouwehands Dierenpark! In het aquarium leven heel veel verschillende vissen en ook een paar amfibieën, zoals kikkers. In deze Doe Mee staan

Nadere informatie

Galápagos-eilanden. Inleiding. Inhoudsopgave. 1. Algemeen

Galápagos-eilanden. Inleiding. Inhoudsopgave. 1. Algemeen Galápagos-eilanden Inleiding Ik wil mijn spreekbeurt graag houden over de Galápagos-eilanden. De Galápagos-eilanden liggen in de Stille Oceaan en zijn heel bijzonder omdat er dieren en planten leven die

Nadere informatie

Werkstuk Biologie Vissen uit de Noordzee

Werkstuk Biologie Vissen uit de Noordzee Werkstuk Biologie Vissen uit de Noordzee Werkstuk door een scholier 1335 woorden 5 juni 2005 6 116 keer beoordeeld Vak Biologie INHOUD HOOFDSTUK 1 INLEIDING HOOFDSTUK 2 PLATVISSEN HOOFDSTUK 3 RONDVISSEN

Nadere informatie

www.deschuttervis.nl Aan: Beste Leden, Als eerste wens ik u namens het bestuur een goed en gezond 2012 toe.

www.deschuttervis.nl Aan: Beste Leden, Als eerste wens ik u namens het bestuur een goed en gezond 2012 toe. Beste Leden, Als eerste wens ik u namens het bestuur een goed en gezond 2012 toe. Even een terugblik naar onze jaarlijkse feestavond van december 2011. Met een goed gevulde zaal, blije mensen en vele mooie

Nadere informatie

in de s sloten & plassen

in de s sloten & plassen tad in de s sloten & plassen 2 De kringloop van het water Ü Een regendruppel vertelt: 3 Sloten De Bourgoyen-Ossemeersen zijn een meersengebied met vele sloten. Deze werden lang geleden gegraven om het

Nadere informatie

Werkblad slootdiertjes

Werkblad slootdiertjes Werkblad slootdiertjes Hoe groot is het dier? Hoeveel poten heeft het dier? Hoe ziet de achterkant van het dier eruit? Zit er bij de kop rode franje? Heeft het dier een schelp? Hoe heet het dier? 0, 4,

Nadere informatie

Limburgs Landschap. natuurboekje van

Limburgs Landschap. natuurboekje van Limburgs Landschap natuurboekje van lente 2012 Hoi! Salamanders zien eruit als dino s in het klein. Het zijn prehistorische beestjes die al miljoenen en miljoenen jaren op onze aardbol wonen. Ze waren

Nadere informatie

www.deschuttervis.nl Aan:

www.deschuttervis.nl Aan: Beste Leden, Wat gaat de tijd toch snel, alweer 3 maanden geleden dat onze laatste clubavond was. A.s. zal daarom in het teken staan van een grote vis en plantenveiling en tijdens de pauze vindt er nog

Nadere informatie

DE GEWONE ZEEHOND. Huiler

DE GEWONE ZEEHOND. Huiler DE GEWONE ZEEHOND Huiler Je gelooft het bijna niet als je in die mooie zwarte ogen kijkt, maar een gewone zeehond is een echt roofdier. Zijn scherpe tanden en gestroomlijnde lichaam zijn perfect voor het

Nadere informatie

SPREEKBEURT BRUINE ANOLIS

SPREEKBEURT BRUINE ANOLIS SPREEKBEURT BRUINE ANOLIS l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE BRUINE

Nadere informatie

SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER

SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER SPREEKBEURT GROENE BOOMKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE GROENE

Nadere informatie

De Heikikker De Heikikker

De Heikikker De Heikikker De Heikikker Brabant Water beheert 2200 hectare grond waarvan 1500 hectare natuurgebied. Hiermee zijn wij een van de grootgrondbezitters in Noord-Brabant. In deze natuurgebieden liggen ook de waterwingebieden

Nadere informatie

Maanvis. Pterophyllum scalare. www.licg.nl. Serie vissen

Maanvis. Pterophyllum scalare. www.licg.nl. Serie vissen Serie vissen Maanvis Pterophyllum scalare De maanvis behoort tot de familie van de cichliden. Het zijn scholenvissen, afkomstig uit het Amazonegebied. Maanvissen heten zo omdat hun lichaam een ronde, vertikaal

Nadere informatie

Apistogramma cacatuoides

Apistogramma cacatuoides Apistogramma cacatuoides Geschreven door: Dirkje (man) (vrouw) 1.1 Aanleiding tot het schrijven van het artikel het is een leuke vis die steeds bekender aan het worden is. Maar er is nog geen artikel over,

Nadere informatie

SPREEKBEURT GEMARMERDE RENKIKKER

SPREEKBEURT GEMARMERDE RENKIKKER SPREEKBEURT GEMARMERDE RENKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE

Nadere informatie

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw

Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Verwerkingsles biodiversiteit onderbouw Doelen: Kinderen weten dat sommige dieren, zoals kikkers en vlinders, gedaanteverwisselingen doormaken tijdens hun leven Kinderen ontdekken dat rupsen en vlinders

Nadere informatie

Aquariumvereniging ``A.V. Waterweelde ``

Aquariumvereniging ``A.V. Waterweelde `` Heerlerheide Aquariumvereniging ``A.V. Waterweelde `` Opgericht: 7 oktober 1961 te Heerlerheide gemeente Heerlen. Koninklijk goedgekeurd bij besluit van 4 september 1975 Aangesloten bij de N.B.A.T. en

Nadere informatie

Geelwangschildpad. Trachemys scripta troosti. www.licg.nl. Serie reptielen

Geelwangschildpad. Trachemys scripta troosti. www.licg.nl. Serie reptielen Serie reptielen Geelwangschildpad Trachemys scripta troosti Geelwangschildpadden zijn erg populair als huisdier. Deze koudbloedige dieren worden vaak gekocht wanneer ze nog klein zijn. Ze kunnen echter

Nadere informatie

NAAR DE HAAIEN! SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8. Opdracht - voorbeeldvraag VOORBEELDVRAAG

NAAR DE HAAIEN! SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8. Opdracht - voorbeeldvraag VOORBEELDVRAAG SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 Opdracht - voorbeeldvraag Bij elke vraag over een dier staat een rode lijst vraag die je kunt herkennen aan de thermometer naast de vraag. Kies steeds het goede antwoord uit

Nadere informatie

Chaetostoma cf. thomsoni - Bulldog pleco. Geschreven door: Sonja (Pasody)

Chaetostoma cf. thomsoni - Bulldog pleco. Geschreven door: Sonja (Pasody) Chaetostoma cf. thomsoni - Bulldog pleco Geschreven door: Sonja (Pasody) Wetenschappelijke naam: Chaetostoma CF. thomsoni. Afwisselende Namen: Rubber Lip Plecostomus, Bulldog Plecostomus, Rubber neus Plecostomus.

Nadere informatie

NAAR DE HAAIEN! SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES. Opdracht - voorbeeldvraag VOORBEELDVRAAG

NAAR DE HAAIEN! SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES. Opdracht - voorbeeldvraag VOORBEELDVRAAG SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES Opdracht - voorbeeldvraag Bij elke vraag over een dier staat een rode lijst vraag die je kunt herkennen aan de thermometer naast de vraag. Kies steeds het

Nadere informatie

KLARA DE KIKKER. OPDRACHT: Sommige kikkers kunnen tot 20 keer hun eigen lichaamslengte springen. Hoe ver kan jij springen?

KLARA DE KIKKER. OPDRACHT: Sommige kikkers kunnen tot 20 keer hun eigen lichaamslengte springen. Hoe ver kan jij springen? Edo van Uchelen KLARA DE KIKKER Kikkers zijn amfibieën, net als padden en salamanders. Ze leven zowel op het land als in het water. In poelen en beken leggen ze eitjes. Reigers en andere dieren eten graag

Nadere informatie

Beestige bundel van: 1

Beestige bundel van: 1 Beestige bundel van: 1 2 Ordening van organismen organisme = een levend wezen, iets wat leeft. Er zijn meer dan anderhalf miljoen soorten organismen. Om een overzicht te krijgen worden deze organismen

Nadere informatie

Praktijkopdrachten groep 7/8.

Praktijkopdrachten groep 7/8. Praktijkopdrachten groep 7/8. 1 2 Inhoudsopgave Inhoudsopgave 2 Opdrachten bij de water excursie 3 Hoe ziet de plas eruit?...3 Planten in het water en op de oever.3 Voorbeelden van planten in om de poel

Nadere informatie

SPREEKBEURT VUURNEON VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT VUURNEON VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT VUURNEON l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE VUURNEON BIJ ELKAAR

Nadere informatie

SPREEKBEURT GUPPY VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT GUPPY VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT GUPPY VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE GUPPY BIJ ELKAAR

Nadere informatie

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen.

Amfibieën. Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker. 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Amfibieën Les 1 Kenmerken amfibieën en de kikker Inhoud 1. De leerkracht vertelt dat de les gaat over hoe je amfibieën kunt herkennen. Hulpmiddel Prezi les 1: http://prezi.com/hwpatwdyvqpv/?utm_campaign

Nadere informatie

Pterophyllum altum Orinoco

Pterophyllum altum Orinoco Pterophyllum altum Orinoco Categorie: Bijvissen De discusvis is dan wel de keizer van het Amazonegebied, maar wat is een keizer zonder onderdanen? De Pterophyllum altum Orinoco wordt ook wel eens de koning

Nadere informatie

Ordening. Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2

Ordening. Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs. D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2 Ordening Voor groep 6, 7 en 8 van het basisonderwijs D M O B - B & E - j u l i - 2 0 1 2 1 In de dierentuin leven heel veel dieren. Sommige lijken op elkaar, andere juist helemaal niet. Door te kijken

Nadere informatie

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN

DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n LICG HUISDIERENBIJSLUITER DE HANDLEIDING VOOR HET HOUDEN VAN HUISDIEREN Serie vissen Marmerbijlzalm Carnegiella strigata

Nadere informatie

Opdrachten Oevergroep

Opdrachten Oevergroep Opdrachten Oevergroep Ho, stop! Voordat jullie met de schepnetjes naar het water rennen, eerst even dit! De Waal is de drukst bevaren rivier van Europa en door haar bedding stromen miljoenen liters water

Nadere informatie

Vissoorten Aal Herkenning: Verspreiding: Voedsel: Lengte afgebeelde vis: Lengte tot circa: Snoek Herkenning: Verspreiding: Voedsel:

Vissoorten Aal Herkenning: Verspreiding: Voedsel: Lengte afgebeelde vis: Lengte tot circa: Snoek Herkenning: Verspreiding: Voedsel: Vissoorten Aal Herkenning: Het lichaam is slangachtig van vorm. De borstvinnen bevinden zich direct achter de kop. Op het achterste deel van het lichaam is, zowel onder als boven, een vinzoom aanwezig

Nadere informatie

SPREEKBEURT AFRIKAANSE RIETKIKKER

SPREEKBEURT AFRIKAANSE RIETKIKKER SPREEKBEURT AFRIKAANSE RIETKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE

Nadere informatie

DE CALIFORNISCHE ZEELEEUW

DE CALIFORNISCHE ZEELEEUW DE CALIFORNISCHE ZEELEEUW Zwemmende acrobaat De Californische zeeleeuw is één van de meest elegante waterdieren die er bestaat. Met snelheden van wel 40 kilometer per uur schiet hij als een pijl door het

Nadere informatie

De orka. De geschiedenis van de orka. Kenmerken van de orka

De orka. De geschiedenis van de orka. Kenmerken van de orka De orka De orka is de grootste soort uit de familie van de dolfijnen. De orka heeft een gezet lichaam, met een stompe snuit. Het dier heeft één spuitgat, en grote peddelvormige buikvinnen. Wil je zelf

Nadere informatie

WOLF. Huilend roofdier

WOLF. Huilend roofdier WOLF Huilend roofdier Wolven hebben vaak een hele slechte naam. Denk maar eens aan de wolf in het verhaal van Roodkapje, die haar oma heeft opgegeten. Of Midas de wolf, die tevergeefs op de drie biggetjes

Nadere informatie

Kijk je mee? Oerwoud. 2006, Parasol N.V. België

Kijk je mee? Oerwoud. 2006, Parasol N.V. België Kijk je mee? Oerwoud 2006, Parasol N.V. België Pag. 2 Inhoudsopgave In het oerwoud 3 De luiaard 4 De toekan 5 De jaguar 6 De leguaan 7 De tapir 8 De papegaai 9 De aap 10 De adder 11 Lianen 12 Woordenlijst

Nadere informatie

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan?

Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? paddentrek Paddentrek Het is eind februari en de paddentrek staat weer op beginnen. Wat beweegt al die duizenden padden om massaal de weg op te gaan? Wat ze beweegt? De voortplanting, en dat is een heel

Nadere informatie

DEEL 15: EEN AANTAL VISSOORTEN (2/2) ZUID-AMERIKA

DEEL 15: EEN AANTAL VISSOORTEN (2/2) ZUID-AMERIKA DEEL 15: EEN AANTAL VISSOORTEN (2/2) ZUID-AMERIKA Gymnocorymbus ternetzi Gymnocorymbus ternetzi Zwarte tetra of Rouwrio. Hoog. 6 cm. Rugpartij olijfgroen. Buik wit met krachtige zilverglanzende boventoon.

Nadere informatie

inhoud 1. Dolfijnen 2. De bouw van een dolfijn 3. De zintuigen 4. De school 5. Voedsel 6. Sprongen en spel 8. Gevaar! 9.

inhoud 1. Dolfijnen 2. De bouw van een dolfijn 3. De zintuigen 4. De school 5. Voedsel 6. Sprongen en spel 8. Gevaar! 9. Dolfijnen inhoud 1. Dolfijnen 3 2. De bouw van een dolfijn 4 3. De zintuigen 6 4. De school 7 5. Voedsel 8 6. Sprongen en spel 9 8. Gevaar! 10 9. Soorten dolfijnen 11 10. Filmpje 15 Pluskaarten 16 Bronnen

Nadere informatie

40 jaar goed op weg! November Jaargang 40

40 jaar goed op weg! November Jaargang 40 40 jaar goed op weg! November 2018 Jaargang 40 Al 40 jaar goed op weg! Aquariumvereniging De Siervis Ingeschreven onder 40258165 bij de K.v.K te Tilburg. Goedgekeurd bij Koninklijk Besluit. Aangesloten

Nadere informatie

40 jaar goed op weg! JANUARI 2018 JAARGANG 40

40 jaar goed op weg! JANUARI 2018 JAARGANG 40 40 jaar goed op weg! JANUARI 2018 JAARGANG 40 Al 40 jaar goed op weg! Aquariumvereniging De Siervis Ingeschreven onder 40258165 bij de K.v.K te Tilburg. Goedgekeurd bij Koninklijk Besluit. Aangesloten

Nadere informatie

SPREEKBEURT Vissengroep barbelen, danio s en rasbora s

SPREEKBEURT Vissengroep barbelen, danio s en rasbora s SPREEKBEURT Vissengroep barbelen, danio s en rasbora s l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE

Nadere informatie

Vuurneon. Hemigrammus erythrozonus. www.licg.nl. Serie vissen

Vuurneon. Hemigrammus erythrozonus. www.licg.nl. Serie vissen Serie vissen Vuurneon Hemigrammus erythrozonus De vuurneon is een vrij populaire aquariumvis. Vuurneons behoren tot de familie van de karperzalmen. Het zijn scholenvissen, afkomstig uit de Essequibo rivier

Nadere informatie

Sumatraan. Capoeta tetrazona. www.licg.nl. Serie vissen

Sumatraan. Capoeta tetrazona. www.licg.nl. Serie vissen Serie vissen Sumatraan Capoeta tetrazona De Sumatraan is een populaire aquariumvis uit de familie van de karperachtigen (Cyprinidae). Hij wordt in de literatuur teruggevonden onder de namen Capoeta tetrazona,

Nadere informatie

SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT

SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT LANDHEREMIETKREEFT ONGEWERVELDEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER

Nadere informatie

Slang. Door Pamela & Eliza

Slang. Door Pamela & Eliza Slang Door Pamela & Eliza Inhoud 1. Inleiding 2. Wat eet een slang? 3. Ademhaling 4. Voortbeweging 5. Kou en hitte 6. Giftige slangen 7 t/m 9. levenswijze 12. Evolutie 13+14. Fun facts 15. Einde Inleiding

Nadere informatie

inhoud 1. Een bijzondere vogel 2. De woonplaats 3. Soorten pinguins 4. Pinguinweetjes 5. Filmpjes Bronnen en foto s Colofon en voorwaarden

inhoud 1. Een bijzondere vogel 2. De woonplaats 3. Soorten pinguins 4. Pinguinweetjes 5. Filmpjes Bronnen en foto s Colofon en voorwaarden Pinguins inhoud 1. Een bijzondere vogel 3 2. De woonplaats 5 3. Soorten pinguins 6 4. Pinguinweetjes 12 5. Filmpjes 14 Bronnen en foto s 15 Colofon en voorwaarden 16 2 1. Een bijzondere vogel Geen vleugels,

Nadere informatie

NAAR DE HAAIEN! SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES. Opdracht - voorbeeldvraag VOORBEELDVRAAG

NAAR DE HAAIEN! SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES. Opdracht - voorbeeldvraag VOORBEELDVRAAG SPEURBLAD VAN:... GROEP 7 & 8 DOE-HET-ZELF LES Opdracht - voorbeeldvraag Bij elke vraag over een dier staat een rode lijst vraag die je kunt herkennen aan de thermometer naast de vraag. Kies steeds het

Nadere informatie

CALIFORNISCHE ZEELEEUW

CALIFORNISCHE ZEELEEUW CALIFORNISCHE ZEELEEUW Zwemmende acrobaat De Californische zeeleeuw is een van de meest elegante waterdieren die er bestaan. Met snelheden van wel 40 kilometer per uur schieten ze als een pijl door het

Nadere informatie

Spreekbeurt de grote Toppereend

Spreekbeurt de grote Toppereend Ra,ra wie ben ik. Spreekbeurt de grote Toppereend Inleiding Ik doe mijn spreekbeurt over de grote toppereend. Omdat ik dit een hele mooie vogel vind. En omdat jullie misschien veel te weinig weten over

Nadere informatie

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 5-6. uitgave 2013

Een. hoort erbij! Over dieren uit een ei. groepen 5-6. uitgave 2013 Een hoort erbij! Over dieren uit een ei uitgave 2013 groepen 5-6 inhoud blz 1 Een ei hoort erbij 3 2 De kip en het ei 4 3 Eitjes op een blad 5 4 Eieren op het strand 6 5 Op zoek naar een ei 7 6 Eitjes

Nadere informatie

Serie reptielen Mississippi modderschildpad

Serie reptielen Mississippi modderschildpad Serie reptielen Mississippi modderschildpad Kinosternon subrubrum De Mississippi modderschildpad brengt veel tijd door in het water. Hij kan het beste alleen gehuisvest worden. Een volwassen Mississippi

Nadere informatie

Bever. Laatste bever in Nederland. Over de bever

Bever. Laatste bever in Nederland. Over de bever Bever Laatste bever in Nederland Om te beginnen vertel ik jullie een verhaal over de laatste bever in Nederland! We gaan een eind in de geschiedenis terug, naar het jaar 1825. Een visser voer op de IJssel

Nadere informatie

GEWONE ZEEHOND. Huiler

GEWONE ZEEHOND. Huiler GEWONE ZEEHOND Huiler Je zou het bijna niet geloven, maar een gewone zeehond is een echt roofdier! De zeehond is met zijn gestroomlijnde lichaam, speciale neus en handige snorharen helemaal aangepast op

Nadere informatie

Kaartenset gewervelde dieren

Kaartenset gewervelde dieren Kaartenset gewervelde dieren Deze set met plaatjes is het tweede en laatste deel van de kaartjes met gewervelde- en ongewervelde dieren op. Ieder kaartje bevat een afbeelding van het dier in kwestie, met

Nadere informatie

De kleine beestjesclub

De kleine beestjesclub Thema: mini Biologie Dieren Insecten en spinnen Moeilijkheid: * Tijdsduur: ** Juf Nelly De kleine beestjesclub Doel: Na deze opdracht weet je meer over verschillende insecten Uitleg opdracht Je luistert

Nadere informatie

W.O. Tweede leerjaar Geert DE JAEGER

W.O. Tweede leerjaar Geert DE JAEGER P ZEK NAAR DIN S! W.. Tweede leerjaar Geert DE JAEGER Wat weten we reeds over dino s? We gebruiken vaak de afkorting dino's. Eigenlijk zeg je dinosaurussen of dinosauriërs. Dat betekent : reuzen hagedis.

Nadere informatie

SPREEKBEURT VINK VOGELS OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n

SPREEKBEURT VINK VOGELS OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN. l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n SPREEKBEURT VINK l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VOGELS OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE VINK BIJ ELKAAR GEZOCHT.

Nadere informatie

SPREEKBEURT WITLIPBOOMKIKKER

SPREEKBEURT WITLIPBOOMKIKKER SPREEKBEURT WITLIPBOOMKIKKER l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n AMFIBIEËN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE WITLIPBOOMKIKKER

Nadere informatie

SPREEKBEURT GOUDEN GEKKO

SPREEKBEURT GOUDEN GEKKO SPREEKBEURT GOUDEN GEKKO l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n REPTIELEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE GOUDEN

Nadere informatie

SPREEKBEURT VUURSTAARTLABEO

SPREEKBEURT VUURSTAARTLABEO SPREEKBEURT VUURSTAARTLABEO l a n d e l i j k i n f o r m a t i e c e n t r u m g e z e l s c h a p s d i e r e n VISSEN OVER HOUDEN VAN HUISDIEREN WE HEBBEN DE BELANGRIJKSTE INFORMATIE OVER DE VUURSTAARTLABEO

Nadere informatie

Neontetra. Paracheirodon innesi. www.licg.nl. Serie vissen

Neontetra. Paracheirodon innesi. www.licg.nl. Serie vissen Serie vissen Neontetra Paracheirodon innesi De neontetra is een veel gehouden aquariumvis. Hij behoort tot de familie van de karperzalmen. Het zijn scholenvissen, afkomstig uit de bovenloop van het Amazonegebied

Nadere informatie

Flora en fauna. Flora

Flora en fauna. Flora Flora en fauna Flora De bomen in Australië zijn het hele jaar groen. Niet altijd het mooie groen zoals bij ons, maar meer het grijze groen. Zoals de eucalyptus, waarvan de meeste soorten nooit hun bladeren

Nadere informatie

Werkstuk Biologie De Sneeuwuil

Werkstuk Biologie De Sneeuwuil Werkstuk Biologie De Sneeuwuil Werkstuk door Rikaatje 1148 woorden 25 juni 2018 0 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Biologie voor jou De Sneeuwuil Gemaakt door: Rika van Breemen 1HVC 2017 Inleiding

Nadere informatie

Geelbuikschildpad. Trachemys scripta scripta. www.licg.nl. Serie reptielen

Geelbuikschildpad. Trachemys scripta scripta. www.licg.nl. Serie reptielen Serie reptielen Geelbuikschildpad Trachemys scripta scripta Geelbuikschildpadden worden veel als huisdier gehouden. Deze dieren worden vaak gekocht wanneer ze nog klein zijn. Ze kunnen echter 30 centimeter

Nadere informatie