Europese Kaderrichtlijn Water Waterschap Noorderzijlvest

Transcriptie

1 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied Doelstellingen, maatregelen, kosten Versie: 4 Groningen, 1 augustus 2008 Foto Emmapolder

2

3 INHOUDSOPGAVE 1 WATERLICHAAM NOORDOOSTELIJK KUSTGEBIED Beschrijving waterlichaam Geografie Historie Stroomgebied, categorie, status en watertype Overige statussen FUNCTIES EN GEBRUIK Functies Landgebruik Waterhuishouding INVLOEDEN EN INGREPEN Inleiding Invloeden Ingrepen Onomkeerbare ingrepen HUIDIGE WATERKWALITEIT Inleiding Chemie Hydromorfologie Ecologie MAATREGELEN Inleiding Maatregelen die significante schade opleveren Maatregelen om ecologisch doel te halen Maatregelenpakketten WATERKWALITEITSDOELEN Beschrijving gewenste ecologische toestand Gewenste chemische toestand Grootste Knelpunten KOSTEN VAN MAATREGELEN... 22

4

5 1 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 1.1 Beschrijving waterlichaam Het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied (NOK) is een stelsel van (voormalige) wadgeulen en gegraven kanalen in het noordoosten van de provincie Groningen (zie figuur 1.1 en tabel 1.1). Het waterlichaam bestaat voornamelijk uit via landaanwinning verkregen nieuwe gronden. De afwatering is dan ook primair gericht op deze landaanwinningsgronden. Alleen het deel van het waterlichaam boven het dorp Spijk bestaat uit oude gronden. Het afwaterende gebied van het waterlichaam beslaat zo n ha. Het westelijk deel van het waterlichaam, tot grofweg Uithuizen (Noordpolder), behoort tot het stroomgebied Rijn-Noord. Het andere deel van het waterlichaam (Spijksterpompen) is onderdeel van het stroomgebied van de Nedereems. Figuur 1.1 Afwaterend gebied Tabel 1.1 Waterlopen binnen waterlichaam Naam Lengte (km) Zijlriet 1,9 Noordpolderkanaal 3,2 Eemspoldertocht 1,4 Goliathriet 0,4 Spijksterriet 0,5 Tillenriet 0,6 Oostpolderbermkanaal 11,3 Totaal 19,3 Bij het beheer van het oppervlakte- en grondwater dat in relatie staat tot het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied, zijn de volgende overheden betrokken: provincie Groningen; gemeenten Delfzijl, De Marne, Eemsmond en Winsum. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 5 van 22

6 1.2 Geografie 1.3 Historie Het waterlichaam ligt in het noordoosten van de provincie Groningen tussen grofweg Westernieland en Spijk. De begrenzing is grillig (zie figuur 1.1). De noord- en oostgrens van het gebied volgen de Groninger kustlijn. De zuidgrens volgt grotendeels de Oude Dijk/ Oude Dijksterweg. Ook een deel van de Polder Vierburen is onderdeel van het waterlichaam. In het gebied komt geen grootschalige woonbebouwing voor. De bebouwing bestaat voornamelijk uit verspreide bebouwing (boerderijen). De Eemshaven (industrieterrein) ligt in het waterlichaam. Het Noordoostelijk kustgebied van Groningen is een vrij jonge landstreek, ontstaan door de zee en mensenhanden. De zuidgrens van het waterlichaam wordt grotendeels gevormd door de kwelder of strandwal die loopt van Baflo tot Uithuizen. Ten noorden van deze strandwal zijn in de loop der eeuwen de kwelders ingepolderd en omdijkt. Het nieuwe land wordt gekenmerkt door de opstrekkende verkaveling (heerden) en de rechte waterlopen. Het zuidelijke deel van het waterlichaam dat ligt binnen de Polder Vierburen, lag vroeger buitendijks. Het is bijzonder vlak en kent geen grootschalige bebouwing, alleen groepjes van boerderijen. In 1973 is de Eemshaven geopend om het gebied een economische impuls te geven. De haven is op dit moment vooral van belang voor de veerdiensten op Borkum en Helgoland en voor een deel van de energievoorziening van Nederland. 1.4 Stroomgebied, categorie, status en watertype Zoals eerder aangegeven ligt het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied in zowel het stroomgebied van de Rijn (deelstroomgebied Rijn-Noord) als in het (internationale) stroomgebied van de Eems (het Nederlandse deel van dit stroomgebied: het deelstroom-gebied Nedereems). Op grond van het feit dat de tot dit waterlichaam behorende wateren in het verleden zijn gegraven en/of ingrijpend zijn vergraven, hebben deze volgens de KRW-systematiek de status kunstmatig. Omdat de KRW voor het zoete oppervlaktewater alleen rivieren en meren onderscheidt, worden kanalen ecologisch gezien (overwegend stilstaand water) tot de categorie meren gerekend. Aan het waterlichaam is op basis van de in Nederland ontwikkelde KRW-typologie het watertype M30 (zwak brakke wateren) toegekend. Tabel 1.2 Karakterisering waterlichaam Deelstroomgebied Rijn-Noord/Nedereems Status Sterk veranderd Categorie Meren Watertype M30 Zwak brakke wateren 1.5 Overige statussen Met betrekking tot overige statussen is het van belang te vermelden dat dit waterlichaam grenst aan de Waddenzee. De Waddenzee is aangewezen als Vogel en Habitatrichtlijngebied, Ecologische Hoofdstructuur en beschermd Wetland (Ramsar conventie). 6 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

7 2 Functies en gebruik 2.1 Functies Op basis van het Provinciaal Omgevingsplan van de provincie Groningen zijn in het Waterbeheerplan Noorderzijlvest aan gebieden functies toegekend. De functies van de afwaterende gebieden van het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied zijn opgenomen in figuur 2.1 en tabel 2.1. Figuur 2.1: Functies afwaterend gebied De functie water voor landbouw komt het meest voor. De functies water voor landbouw en natuur en water voor natuur vormen respectievelijk 2% en 1% van het afwaterende gebied en liggen verspreid over het gebied. De functie stedelijk water beslaat 9% van het totale gebied. Dit betreft woonbebouwing (kleine delen van Roodeschool, Uithuizermeeden en Spijk), maar ook de Eemshaven. Een belangrijke functie is weggelegd voor de Ommelanderzeedijk. De langs de zeedijk liggende kwelders en wadgronden hebben in het Waterbeheerplan ook de functie water voor natuur. Deze liggen echter niet binnen dit waterlichaam. Tabel 2.1 Oppervlakten functies Functie Oppervlak (ha) Percentage Stedelijk water Water voor landbouw Water voor landbouw en natuur Water voor natuur Totaal Landgebruik Het grootste deel van het afwaterende gebied is in gebruik als landbouwgrond (zie figuur 2.2 en tabel 2.2). De meeste gronden zijn in gebruik als akkerbouwgronden: 79%. Van het gebied is 16% in gebruik als grasland. De overige functies (bebouwing in buitengebied, hoofd- en spoorwegen, natuur en stedelijk bebouwd gebied) vormen allen slecht 1% van het landgebruik. Er kan dan ook worden geconcludeerd dat het gebied voornamelijk een landbouwkundig gebruikt gebied is. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 7 van 22

8 Figuur 2.2 Landgebruik afwaterend gebied Tabel 2.2 Oppervlakten landgebruik Landgebruik Oppervlakte (ha) Percentage Akkerbouw Bebouwing in buitengebied 99 1 Glastuinbouw 2 < 1 Grasland Hoofd- en spoorwegen Kale grond 25 < 1 Natuur Stedelijk bebouwd gebied Zoet water 22 < 1 Zout water 2 < 1 Totaal Waterhuishouding De geclusterde waterlopen dragen bij aan de aan- en afvoer en berging van het water. Het waterlichaam is onderdeel van de deelstroomgebieden Noordpolder en Spijksterpompen, evenals de inliggende watergangen. Het waterschap is verantwoordelijk voor het peilbeheer in de peilgebieden. Om het beheer uit te kunnen voeren zijn verschillende kunstwerken aangebracht, zoals stuwen en duikers. Het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied watert zowel in noordelijk richting (Noordpolder), als in oostelijke richting (Spijksterpompen) af. Om de functie landbouw te bedienen is een zoetwaterplan aangelegd. Deze zorgt in het zomerhalfjaar voor voldoende zoet water in de kustgebieden. 8 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

9 3 Invloeden en ingrepen 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de voor de ecologie meest bepalende invloeden (belastingen van het oppervlaktewater met stoffen) en ingrepen (wijzigingen aan de vorm van waterlichaam en wijziging van het waterbeheer) beschreven. 3.2 Invloeden Met het begrip invloeden wordt de belasting bedoeld die het gebruik van onze leefomgeving heeft op het watermilieu. 3.3 Ingrepen Lozing ongerioleerde huishoudens: De bebouwing in het gebied ligt nogal verspreid waardoor (vanwege economische motieven) er huizen/boerderijen zijn die niet zijn aangesloten op een rioleringsstelsel. De meeste ongerioleerde percelen lozen het huishoudelijk afvalwater via septictanks. Diffuse bronnen: Het afwaterend gebied in dit waterlichaam is voornamelijk in gebruik als landbouwgebied. Hierdoor vindt er uit- en afspoeling plaats van voedingsstoffen (stikstof en fosfaat) en bestrijdingsmiddelen. Overstorten: In het gebied bevinden zich circa 10 riooloverstorten. Dit betekent een belasting van het water met nutriënten, zware metalen en bestrijdingsmiddelen. Voor het overgrote deel van het gebied zijn deze belastingen, lokaal en tijdelijk van aard en hebben ze een zeer beperkte (indirecte) invloed. Wateraanvoer (Zoetwaterplan): Door middel van het zoetwaterplan wordt water aangevoerd om de waterhuishouding op orde te houden en zoute kwel tegen te gaan. Het aangevoerde water is gebiedsvreemd; afkomstig uit het IJsselmeer. Kwel: In het gebied is sprake van brakke kwel. Met ingrepen worden alle handelingen bedoeld die zijn uitgevoerd in het afwaterend gebied of in de waterloop zelf. Deze ingrepen zijn en worden gedaan om de functies in het gebied zoveel mogelijk te dienen. (Zee)kerende dammen of barrières: Ten behoeve van de bescherming van het achterland zijn in het verleden dijken aangebracht rondom de ingepolderde kwelders. Daarnaast is de Ommelanderzeedijk aangebracht ter bescherming van het achterland. De oorspronkelijke invloed van de zee op het land is daarmee verdwenen. Stuwen, sluizen en gemalen: De waterstanden in het gebied worden doormiddel van 19 stuwen en 12 gemalen geregeld. De gemalen bij Noordpolderzijl en Spijksterpompen zijn uitwateringsgemalen. Deze kunstwerken vormen migratiebarrières voor vis. In de Visie Vismigratie zijn enkele aangewezen als prioritair. Oeververdediging: Om het inzakken van kaden en/of dijken tegen te gaan, is op verschillende plekken oeververdediging aangebracht in de vorm van beschoeiingen of steenstortbekledingen. Wateraanvoer: Om het water in de polders langs de kust niet te zout te laten worden voor landbouwkundig gebruik, is een zoetwatercirculatie ingesteld. In het voorjaar en de zomer worden met zoet water uit de kanalen, de zoute poldersloten doorgespoeld. Het zoute water wordt afgevoerd naar zee. Hiervoor zijn meerdere gemaaltjes aangelegd, die meestal alleen werken wanneer het Zoetwaterplan functioneert. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 9 van 22

10 Peilbeheer: Het waterlichaam is onderdeel van de bemalingsgebieden Noordpolder en Spijksterpompen, hetgeen betekent dat het peilbeheer gereguleerd is via stuwen en gemalen. Bodemdaling: Als gevolg van de winning van aardgas in het gebied treedt bodemdaling op. De relatie tussen deze bodemdaling en de kwaliteit van het watersysteem wordt ook in het hoofddocument beschreven. Intensieve ontwatering: Ten behoeve van de landbouw wordt het gebied intensief ontwaterd door middel van drainage. Hierdoor is het land begaanbaar en bewerkbaar. Beroepsvisserij: In het gebied wordt beroepsmatig gevist op paling. Onderhoud: De watergangen in het afwaterend gebied van het waterlichaam NOK worden op verschillende manieren onderhouden. De functies van de watergangen en de afmetingen zijn bepalend voor de wijze waarop het onderhoud uitgevoerd wordt. Voor een deel van de watergangen is het waterschap verantwoordelijk voor het uitvoeren van het onderhoud. Dit betreffen de hoofdwatergangen (zie tabel 3.1). Tabel 3.1 Onderhoud watergangen Watergang Materieel Frequentie Overig 1. Noordpolderkanaal, Zijlriet, Oostpolderbermkanaal Maai- en veegboot 3 à 4 p/j natte profiel Maaipaden, taluds en waterbodem worden gemaaid. 2. Eemspoldertocht, Goliathriet Maaikorf/maaihark 1 x p/j natte profiel Voor de zomer worden de maaipaden gemaaid. Na de zomer worden aan 1 kant oever en talud gemaaid. Het volgende jaar de andere kant 3. Tillenriet, Spijksterriet Maaikorf/maaihark 2 x p/j natte profiel Voor de zomer blijft aan 1 zijde de begroeiing op oever en talud. Staan. Na de zomer gebeurt dit op de andere oever. 4. Overige watergangen Maaikorf/maaihark 1 x p/j natte profiel Voor de zomer worden de maaipaden 1 keer gemaaid. Na de zomer worden waterbodem, taluds en maaipaden gemaaid. 5. Overige watergangen Maaikorf/maaihark 2 x p/j natte profiel Maaipaden, taluds en waterbodem worden gemaaid. 6. Overige watergangen Maai- en veegboot 3 à 4 p/j natte profiel Maaipaden, taluds en waterbodem worden gemaaid. 3.4 Onomkeerbare ingrepen Voor het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied worden de volgende ingrepen als onomkeerbaar geacht: (Zee)kerende dammen en barrières: Door het slechten van de zeedijk zou de veiligheid van het achterland in het geding komen. Oeververdediging: Het is niet mogelijk op alle plaatsen de oeververdediging weg te halen. Op bepaalde plaatsen zou dit leiden tot het inzakken van dijken en kaden waardoor de veiligheid in het geding zou komen. Peilbeheer: Door het gevoerde peilbeheer is land bewoonbaar en te bewerken. Volledig stoppen met peilbeheer zou betekenen dat de huidige functies zoals bebouwing en landbouw in het geding zouden komen. 10 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

11 Wateraanvoer (Zoetwaterplan): Wanneer het Zoetwaterplan langs de Waddenkust zou worden stopgezet, zou dit een verminderde productiviteit van de landbouw tot gevolg hebben door verzilting. Ook zijn ten behoeve van het Zoetwaterplan investeringen gedaan in de infrastructuur. Stoppen met het Zoetwaterplan is daarom ook vanwege economische motieven onomkeerbaar. Stuwen, sluizen en gemalen: Deze kunstwerken zijn nodig ten behoeve van het peilbeheer. Het verwijderen van alle kunstwerken is niet mogelijk. Het zou dan niet meer mogelijk zijn een peilbeheer te voeren overeenkomstig de huidige functies. Wel kunnen enkele kunstwerken verwijderd worden dan wel vispasseerbaar gemaakt. Bodemdaling: Als gevolg van de winning van aardgas in het gebied treedt bodemdaling op. De winning van aardgas zal de komende jaren blijven bestaan. Bebouwing en infrastructuur: De aanwezigheid van bebouwing of infrastructuur wordt als onomkeerbaar beschouwd. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 11 van 22

12 4 Huidige waterkwaliteit 4.1 Inleiding 4.2 Chemie De chemische waterkwaliteit en de hydromorfologie bepalen samen voor een groot gedeelte de ecologische toestand van het water. Daarom worden eerst de chemische waterkwaliteit en de morfologie beschreven. Vervolgens wordt de ecologische waterkwaliteit beschreven. In onderstaande paragrafen wordt getoetst op de voorlopige KRW-normen en vigerende MTR-normen. De waterkwaliteit van de waterlichamen is een resultante van alle wateren die op dit waterlichaam afwateren. De toestand van de waterlichamen zegt dus iets over de toestand van het gehele oppervlaktewatersysteem. De chemie, zoals opgenomen in de KRW, wordt in drie groepen beschreven: prioritaire stoffen; overige verontreinigende stoffen; ecologie ondersteunende stoffen. Prioritaire stoffen zijn chemische stoffen die een aanzienlijk risico veroorzaken voor de levensgemeenschap in het oppervlaktewater. De ecologie ondersteunende stoffen zijn stoffen (bijvoorbeeld stikstof en fosfaat) die beperkend kunnen werken voor het bereiken van het ecologische doel. De huidige chemische toestand kan als volgt worden omschreven: Prioritaire stoffen (voor zover binnen het afwaterend gebied geanalyseerd): Van de zware metalen voldoen nikkel, kwik, cadmium en lood aan de KRW-norm. PAK s vormen in principe geen probleem, ze worden meestal niet in detecteerbare concentraties aangetroffen. Bij de bestrijdingsmiddelen overschrijdt Isoproturon eenmaal de MAC-waarde (in 2006). Ook de toetsing aan de KRW-norm voldoet de laatste jaren (met name in 2005) niet. Overige verontreinigende stoffen: Koper is in het jaar 2001 nog één keer boven de MTR-norm aangetroffen. Zinkwaarden zijn met name in 2003 boven de MTR aangetroffen, voor nikkel is dit in alle jaren het geval. Ecologie ondersteunende stoffen: Dit gebied laat hoge concentraties voor totaal-fosfaat zien, deels als gevolg van zoute kwel. De overschrijdingen variëren wel sterk van overschrijdingen met een factor 5 tot overschrijdingen met meer dan een factor 15. De stikstofconcentraties liggen dichter bij de norm, deze wordt overschreden met een factor 1,5 tot 2,5. Van de algemene parameters voldoen de ph (zuurgraad) en de temperatuur aan MTR-normen. Het chlorophylgehalte voldoet aan de norm voor het zomergemiddelde. Het chloridegehalte is heel erg hoog, met name in watergangen nabij de kust, dit is het gevolg van natuurlijke omstandigheden (kwel) en wordt niet als overschrijding gezien. Het doorzicht en ook het zuurstofgehalte voldoen niet aan de bijbehorende MTR-norm. 12 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

13 Tabel 4.1 Huidige chemische situatie Prioritaire stoffen Zware metalen (kwik, cadmium, lood) Goed PAK s Goed Bestrijdingsmiddelen Slecht Overige prioritaire stoffen Goed Overige verontreinigende stoffen Zware metalen (nikkel, koper) Slecht Ecologie ondersteunende stoffen Fosfaat Ontoereikend Stikstof Ontoereikend Doorzicht, Zuurstof Matig Chloride, Temperatuur, Zuurgraad Slecht Chlorophyl Slecht 4.3 Hydromorfologie De in het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied gelegen watergangen liggen in de bemalingsgebieden: Spijksterpompen: Bemalen door gemaal Spijksterpompen; in dit bemalingsgebied wordt een vast peil van NAP -0,69 m gehandhaafd. Noordpolder: Bemalen door gemaal Noordpolderzijl; in de Noordpolder wordt een zomer- en winterpeil van respectievelijk NAP -0,34 m en NAP -0,44 m nagestreefd. De watergangen in zowel het gebied Spijksterpompen als de Noordpolder zijn grotendeels beschoeid. Het waterbezwaar uit de polders wordt uitgemalen naar de Waddenzee middels gemaal Noordpolderzijl en naar de Eems middels gemalen Spijksterpompen en Noordpolderzijl. De gemalen zijn technisch gezien in staat vrij te lozen. Door de voortschrijdende aanslibbing van de buitengeulen, neemt het aandeel vrije lozing steeds verder af. Het zoetwateraanvoersysteem zorgt in de zomer voor het terugdringen van de zoute kwel en de aanvoer van zoet water, ten behoeve van de landbouw. In de Noordpolder vindt doorspoeling plaats met water afkomstig uit de Electraboezem (toekomstige tweede schil). Het water wordt aangevoerd via het Warffumermaar. Om doorspoeling mogelijk te maken, wordt het peil afhankelijk van de watervraag ingesteld tussen NAP -0,24 m en NAP -0,34 m. Doorspoeling in het gebied Spijksterpompen vindt plaats met water afkomstig uit Noordpolderzijl via het Oostelijk Noordpolderkanaal. Om doorspoeling mogelijk te maken wordt het peil afhankelijk van de watervraag ingesteld tussen NAP -0,59 m en NAP -0,69 m. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 13 van 22

14 Tabel 4.2 Hydromorfologische inrichting waterlichamen Breedte (m) Talud (1 op) Diepte (m) Noordpolder Westelijk Noordpolderkanaal 3,5 1,5 1,26-1,16 Oostelijk Noordpolderkanaal 3,5 1,5 1,26-1,16 Zijlriet 6 4 1,66-1,56 Noordelijke kustpolders Tillenriet 5,3 4 1,40 Uithuizerbermsloot 1 4 0,70 Oostpolderbermkanaal ,5 1,40 Spijksterriet 3 4 1,30 Eemspoldertocht 3 4 0,70 Goliathriet 2 1,5 0, Ecologie Voor het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied dienen de volgende ecologische kwaliteitselementen beschreven te worden: vis, waterplanten, algen en waterinsecten. Als gevolg van de invloeden (belastingen met stoffen) en de ingrepen wordt de ecologie van het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied in de huidige situatie, op basis van het STOWA- beoordelingssysteem, beoordeeld zoals aangegeven in de onderstaande tabel. Tabel 4.3 Huidige ecologische situatie waterlichaam Algen Waterplanten Waterinsecten Vissen Matig Ontoereikend Ontoereikend Ontoereikend Ter nadere toelichting op tabel 4.3 kan nog worden gezegd dat de ecologische kwaliteit en voor een onbekend deel ook de fysisch-chemische kwaliteit van het oppervlaktewater, in sterke mate wordt bepaald door de bedekking en structuur van de water- en oevervegetatie. Een goede bedekking en structuur staan garant voor een gezonde diversiteit van macrofauna en vis. In de huidige situatie ontbreken voornamelijk de karakteristieke brakwatersoorten. De visstand bestaat voornamelijk uit brasem en blankvoorn. Bot is een karakteristieke vissoort voor brakke wateren. Deze komt nu sporadisch voor. 14 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

15 5 Maatregelen 5.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt bij de maatregelen die uitgevoerd moeten worden voor het waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied eerst ingegaan op de onomkeerbare ingrepen. Vervolgens wordt gekeken met welke maatregelen de negatieve gevolgen voor het watermilieu van de onomkeerbare ingrepen gecompenseerd kunnen worden. Hierop aansluitend worden deze maatregelen verder uitgewerkt en zoveel mogelijk in een uitvoeringstraject geplaatst. Voor de maatregelen gelden drie pakketten: pakket Huidig beleid pakket Beleidsdoelstelling pakket GEP In het pakket Huidig beleid zitten de maatregelen die in het huidige beleid van de partijen in het gebied zijn opgenomen. Met de maatregelen uit het pakket GEP kan het goede ecologische potentieel worden behaald. De maatregelen in het pakket Beleidsdoelstelling vormen een tussenpakket. De doelen liggen lager dan het GEP, maar zijn aanvullend op de maatregelen uit het huidige beleid. 5.2 Maatregelen die significante schade opleveren In onderstaande tabel 5.1 is weergegeven welke maatregelen significante schade opleveren. Hiervoor zijn allereerst alleen relevante maatregelen voor het Noordoostelijke Kustgebied geselecteerd. De maatregelen die significante schade opleveren voor een bepaalde functie zijn in tabel 5.1 rood weergegeven. Deze maatregelen worden niet geselecteerd. De overige (in groen weergegeven) maatregelen worden wel geselecteerd. Tabel 5.1 Mogelijke maatregelen en significante schade Code Maatregel Significante schade aan Selectie A Brongerichte maatregelen A1 Stoppen inlaat gebiedsvreemd water Landbouw Nee A3 Reductie bodembelasting meststoffen Landbouw Nee Bufferstroken Ja B Waterkwaliteit, procesgericht B16 Teeltverandering Landbouw Nee D Ecologische kwaliteit, waterbeheer D2 Verhogen drainagebasis Landbouw Nee D6 Dynamisch peilbeheer Ja E Ecologische kwaliteit, inrichting E3 Inrichting oevers Ja E6 Aanleggen vistrappen bij stuwen en gemalen Ja E7 Verwijderen stuwen Ja F Ecologische kwaliteit, beheer F3 Natuurvr. schonen/gedifferentieerd onderhoud Ja F7 Afstemmen gemaalbediening op vistrek Ja G Grondwaterkwantiteit G2 Drainage opheffen Landbouw Nee Om de volgende redenen worden enkele van in tabel 5.1 genoemde maatregelen beschouwd als maatregelen die significante schade tot gevolg hebben: Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 15 van 22

16 A1 Stoppen inlaat gebiedsvreemd water: In het zomerhalfjaar wordt water aangevoerd om de verzilting van het gebied tegen te gaan. Zonder deze aanvoer zou bij de huidige teelt schade ontstaan. Stopzetten van het Zoetwaterplan langs de Waddenkust zou daarnaast een vernietiging van een grote investering zijn. A3 Reductie bodembelasting met meststoffen: Extra reductie van bemestingsniveau bovenop het huidige beleid (evenwichtsbemesting in 2015) zal leiden tot schade voor de landbouw. B16 Teeltverandering: Er zouden in het gebied minder zoutgevoelige gewassen geteeld kunnen worden. Deze teelten kunnen echter minder winstgevend zijn. Daarnaast is vaak ook andere machinerie en verwerking benodigd. D2/G2 Drainagebasis verhogen/drainage opheffen: Door deze maatregel kan de benodigde drooglegging voor het uitvoeren van de landbouw verdwijnen. De landbouwgronden worden daardoor minder rendabel. 5.3 Maatregelen om ecologisch doel te halen In onderstaande tabel 5.2 staan alle relevante maatregelen opgenomen die geen significante schade veroorzaken. Deze volgen uit tabel 5.1. Dit is het maatregelenpakket dat maximaal haalbaar wordt geacht (pakket GEP ). Voor de hoogte van het ecologisch doel zijn van de maatregelen uit tabel 5.2 alleen de maatregelen van belang die gericht zijn op hydromorfologische omstandigheden. Wat emissiereductie betreft, wordt er, conform de KRW, bij de hoogte van het MEP van uitgegaan dat er geen negatieve belastingen aanwezig zijn. De mogelijke maatregelen zijn in een aantal soorten maatregelen op te delen: ecologische maatregelen (bijv. natuurvriendelijk schonen); morfologische maatregelen (bijv. aanleg natuurvriendelijke oevers); emissiereducerende maatregelen (bijv. minder uitspoeling van stoffen uit de landbouw). Tabel 5.2 Kosten, effect en effectiviteit van maatregelen Code Maatregel Kosten Effect Effectiviteit A Brongerichte maatregelen Bufferstroken Laag (1) Matig (2) 2 D Ecologische kwaliteit, waterbeheer D6 Dynamisch peilbeheer? Matig (2)? E Ecologische kwaliteit, inrichting E3 Inrichting oevers Matig (2) Hoog (3) 1,5 E6 Aanleggen vistrappen bij stuwen en gemalen Matig (2) Hoog (3) 1,5 E7 Verwijderen stuwen Matig (2) Hoog (3) 1,5 F Ecologische kwaliteit, beheer F3 Natuurvr. schonen/gedifferentieerd onderhoud Maag (1) Hoog (3) 3 F7 Afstemmen gemaalbediening op vistrek Laag (1) Matig (2) 2 In tabel 5.2 staat per maatregel de kosteneffectiviteit. De kosteneffectiviteit kan fungeren als een graadmeter voor het inzetten van bepaalde maatregelen. Deze kosteneffectiviteit wordt berekend door de kosten van een maatregel te delen op het effect (de baten) van die maatregel. Om de inschatting eenvoudig te houden is gebruik gemaakt van de ranges: hoog (3), matig (2) en laag (1). 16 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

17 Hieronder volgt per maatregel een uitleg: Bufferstroken: Het aanleggen van bufferstroken rondom hoofdwatergangen grenzend aan landbouwpercelen, beperkt de af en uitspoeling van meststoffen richting de watergangen. De kosten hiervan zijn laag en het effect is matig. D6 Dynamisch peilbeheer: Met het instellen van een dynamisch peilbeheer wordt een lichte fluctuatie in de waterstanden mogelijk gemaakt. Dit geeft voor veel flora en fauna betere omstandigheden, dan wanneer permanent één peil wordt gehandhaafd. De effecten zullen matig zijn, maar de kosten zijn nog onbekend. Hiervoor zal eerst onderzoek moeten worden gedaan. Het is mogelijk dat deze maatregel alsnog significante schade zal opleveren en dus niet zal worden uitgevoerd. E3 Inrichting oevers: De aanleg van een natuurvriendelijke oever bestaat uit het aanleggen van een flauw talud en/of een plasberm. Door het flauwere talud ontstaat een bredere zone waarin oevervegetatie zich kan ontwikkelen. Een watergang met een goed ontwikkelde oeverzone herbergt veel macrofauna- en vissoorten. Daarnaast functioneert een natuurvriendelijke oever als paaiplaats voor vis. Het positieve effect van een natuurvriendelijke oever op de ecologische kwaliteit is hoog. De kosten worden ingeschat als matig (dit in verband met grondaankoop). E6 Aanleg vistrappen bij stuwen en gemalen: De aanleg van vistrappen zorgt voor een passeerbare verbinding tussen watersystemen. Dit levert direct een groter leefgebied voor vis op. Dit levert eveneens een groot positief effect op voor de ecologische kwaliteit. De kosten van een dergelijke aanpassing zijn per object matig. E7 Verwijderen stuwen en gemalen: Het verwijderen van stuwen en gemalen levert een positief effect op voor vismigratie. Daarnaast leidt dit tot een vergroting van het systeem. Het boezemsysteem heeft een grotere waterstanddynamiek dan een poldersysteem. De kosten zijn laag omdat het de verwijdering van objecten betekent. Het effect is direct en positief. F3 Natuurvriendelijk schonen/gedifferentieerd onderhoud: Voor natuurvriendelijk schonen/gedifferentieerd onderhoud wordt het onderhoud geëxtensiveerd. Veelal wordt één zijde van de watergang onderhouden, in plaats van twee zijden. Er zijn relatief weinig kosten met deze maatregel gemoeid, terwijl het effect op de fauna hoog is. F7 Afstemmen gemaalbediening op vistrek: Door overdag te malen en de wijze van bemaling af te stemmen op de wensen en eisen van vis kan veel sterfte onder vissen worden voorkomen. De gemalen dienen bijvoorbeeld s nachts niet te malen, omdat dan vooral de paling trekt. Het effect is direct en hoog, terwijl de kosten beperkt zijn. G3 Peilopzet: Met het opzetten van het peil wordt ingeschat als matige kosten. Nader onderzoek hiernaar is nodig. De maatregelen uit tabel 5.2 zijn verwerkt in de reeds genoemde pakketten Huidig beleid, Beleidsdoelstelling en GEP. Naast de te nemen maatregelen in de toekomst zijn er de afgelopen jaren ook reeds maatregelen uitgevoerd die hebben bijgedragen aan de verbetering van de waterkwaliteit en/of de ecologie. Conform de KRW-systematiek worden maatregelen die zijn genomen vanaf het jaar 2000 opgenomen in de berekeningen. Hieronder worden reeds uitgevoerde maatregelen en de maatregelen voor de drie pakketten beschreven. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 17 van 22

18 5.4 Maatregelenpakketten Op basis van het hierboven beschreven maatregelenpakketten voor het GEP, worden de maatregelenpakketten huidig beleid en beleidsdoelstelling 2015 kort beschreven. Daarnaast worden de reeds uitgevoerde maatregelen kort beschreven. Reeds uitgevoerde maatregelen In het gebied zijn in de periode de volgende maatregelen reeds uitgevoerd: Aansluiting percelen op riolering en IBA: Tabel 5.4 geeft een overzicht van de reeds aangesloten percelen. Tabel 5.4: Rioleringsmaatregelen Noordoostelijk Kustgebied Gemeente Maatregel Stuks Uitvoering Delfzijl Aansluiting percelen op IBA De Marne Aansluiting percelen op IBA Eemsmond Aansluiting percelen op IBA Winsum Aansluiting percelen op IBA Pakket Huidig beleid In dit pakket zijn het generieke (landelijke) beleid en de maatregelen die al gepland staan tot het jaar 2015 opgenomen. Onder generiek beleid wordt verstaan: realiseren basisinspanning; uitvoering nitraatrichtlijn (mestwetgeving); beperken lozingen bedrijven; maatregelen lozingenbesluit. Overige maatregelen die zijn opgenomen in het huidige beleid zijn: Visie vismigratie Van Wad tot Aa: Vispasseerbaar maken van de gemalen Noordpolderzijl en Spijksterpompen. Kosten voor beide gemalen zijn Uitvoering staat gepland voor Pakket Beleidsdoelstelling Natuurvriendelijke oevers: Aanleg van natuurvriendelijke oevers langs de waterlichamen. In totaal is het mogelijk langs 22,2 km natuurvriendelijke oevers aan te leggen (zie tabel 5.3). In verband met de grondverwerving wordt ingeschat dat het mogelijk is in deze periode 1/3 van deze lengte te realiseren. Dit betekent 7,4 km. Natuurvriendelijk schonen/gedifferentieerd onderhoud: De aan te leggen natuurvriendelijke oevers worden natuurvriendelijk geschoond (aangepast onderhoud). Bufferstroken (vrijwillig): In het waterlichaam ligt 154 km hoofdwatergang waarlangs een bufferstrook van 5 m kan worden aangelegd aan weerszijden. Dit is een vrijwillige maatregel. De kosten betreffen de opbrengstderving in de landbouw. Deze verschilt per type landbouw (akkerbouw, grasland). Bij de berekening van de kosten is ervan uitgegaan dat langs circa 1/3 van bovengenoemde lengte watergang een bufferstrook kan worden aangelegd. 18 van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

19 Verwijderen stuwen: Verwijderen van 2 stuwen zodat de peilgebieden GPG28 en GPG441 direct aangesloten zijn op de boezem (<15 cm waterstandverschil). Hierdoor wordt circa ha weer visoptrekbaar. Pakket GEP Natuurvriendelijke oevers: Aanleg van natuurvriendelijke oevers langs de waterlichamen. In totaal is het mogelijk langs 19,5 km natuurvriendelijke oevers aan te leggen. In verband met de grondverwerving wordt ingeschat dat het mogelijk is in deze periode 2/3 van deze lengte te realiseren. Dit betekent 12,8 km. Natuurvriendelijk schonen/gedifferentieerd onderhoud: De aan te leggen natuurvriendelijke oevers worden natuurvriendelijk geschoond (aangepast onderhoud). Bufferstroken (vrijwillig): In het waterlichaam ligt 154 km hoofdwatergang waarlangs een bufferstrook van 5 m kan worden aangelegd aan weerszijden. Dit is een vrijwillige maatregel. De kosten betreffen de opbrengstderving in de landbouw. Deze verschilt per type landbouw (akkerbouw, grasland). Bij de berekening van de kosten is ervan uitgegaan dat langs circa 1/3 van bovengenoemde lengte watergang een bufferstrook kan worden aangelegd. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 19 van 22

20 6 Waterkwaliteitsdoelen 6.1 Beschrijving gewenste ecologische toestand De gewenste ecologische toestand wordt vastgelegd als het GEP (Goed Ecologisch Potentieel). Hier horen ook chemische normen bij om de ecologische doelstellingen te halen. De huidige ecologische kwaliteit van de wateren in het Noordoostelijk Kustgebied is in hoofdstuk 6 omschreven als slecht tot goed. De chemische en ecologische doelen zijn nader beschreven in hoofdstuk 5. Beschrijving Goed Ecologisch Potentieel De wateren hebben een duidelijk brak karakter en de flora en fauna is daarop aangepast. Voor een deel hebben deze wateren natuurvriendelijke oevers. Doordat tevens het peilbeheer natuurvriendelijker is en de wateren minder intensief onderhouden worden is een natuurlijkere (oever)vegetatie aanwezig met karakteristieke brakwatersoorten zoals Ruppia maritima en Zanichellia palustris. Ook een vissoort als bot is aanwezig. Daarnaast zal sporadisch ook brakwatergrondel voorkomen. Gemiddeld gezien zal de visstand veelal overeenkomen met een snoek-blankvoorn gemeenschap. De belangrijkste elementen voor deze vissoorten, zoals natuurvriendelijke oevers met geschikte paaigebieden, brak water en de mogelijkheid van vrije migratie, zijn aanwezig. Vanaf circa 2 g/cl/l (Cl = chloride) verdwijnen vissoorten, hetzij direct vanwege chloridetoxiciteit, hetzij indirect, bijvoorbeeld als gevolg van veranderingen in het voedselweb. Kenmerkend is de brakwatergrondel, kenmerkend voor verbinding met de zee zijn (de migrerende vissoorten) paling en driedoornige stekelbaars. Ook voor de macrofauna geldt dat er relatief veel kenmerkende soorten aanwezig zijn. Boven de 2 g/cl/l neemt het aandeel van de insecten in de macrofauna sterk af. Maatregelenpakketten De verticale balken in tabel 6.1 geven de ecologische toestand van het Noordoostelijk Kustgebied weer, na het nemen van maatregelen zoals beschreven in hoofdstuk 5. Met het uitvoeren van maatregelen die bij de pakketten horen, zullen verschuivingen plaatsvinden in de Ecologische Kwaliteitsratio s van 4 kwaliteitselementen algen, waterinsecten, waterplanten en vis (zie tabel 6.1). Tabel 6.1: Samengevat ecologische situatie varianten Huidige situatie Huidig beleid Beleidsdoelstelling GEP Algen Matig Matig Matig Goed Waterplanten Ontoereikend Ontoereikend Matig Goed Waterinsecten Ontoereikend Ontoereikend Ontoereikend Goed Vissen Ontoereikend Ontoereikend Ontoereikend Goed In principe is het GEP nodig voor het bereiken van een goede ecologische toestand in De uitvoering van maatregelen zou echter nog gefaseerd kunnen worden door het pakket Beleidsdoelstelling voor 2015 te kiezen en het pakket GEP als te bereiken doel in van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied

21 6.2 Gewenste chemische toestand Wat de nutriënten betreft vormt de uit- en afspoeling van landbouwgronden, nu en in de toekomst, verreweg de belangrijkste bron. Dat geldt zeker voor stikstof. Landelijk zijn er voor de ecologie-ondersteunende stoffen voor natuurlijke wateren concept(krw)-werknormen opgesteld. In tabel 6.2 staat de huidige situatie, de verwachte waarden in 2015, de vigerende normen en de conceptwerknormen. Vanuit de normen voor natuurlijke wateren worden de normen voor kunstmatige wateren afgeleid. Tabel 6.2 Chemische parameters Huidige situatie 2015 MTR* Concept werknormen Maatregelen nodig N (mg/l; z) 3,35 3,1 2,2 2,9 Ja P (mg/l; z) 1,46 1,35 0,15 0,5 Ja Doorzicht (m; z) Ja Chloride (mg/l; 90-perc.) > >750 Nee Zuurstof (mg/l; 10-perc.) 5, Ja Bovenstaande getallen zijn weergegeven in zomergemiddelden (z) of jaargemiddelden (j); 90 percentiel of 10-percentiel. * MTR = Maximaal Toelaatbaar Risico (uit Vierde Nota Waterhuishouding) Gelet op het bovenstaande wordt geconcludeerd dat er nog een belangrijke KRW-opgave ligt om het eutrofiëringsprobleem te verminderen. Hoewel de belasting met fosfaat en stikstof nog te hoog is, moet het bij de huidige concentraties wel mogelijk zijn om dit voor een gedeelte op te lossen door de inrichting en het beheer van oppervlaktewateren te optimaliseren. De verdere uitwerking van maatregelen staat weergegeven in hoofdstuk 5, waar is nagegaan elke maatregelen mogelijk zijn om de eutrofiëring terug te dringen. Zoals eerder geconstateerd is belasting vanuit de landbouw de belangrijkste bron, maar deze varieert sterk. Dit heeft te maken met droge en natte jaren. 6.3 Grootste Knelpunten Op basis van voorgaande beschrijving kunnen de volgende grootste knelpunten worden vastgesteld: inrichting watergangen; peilbeheer; barrières voor vis; voedingsstoffen; bestrijdingsmiddelen en zware metalen. Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied 21 van 22

22 7 Kosten van maatregelen Tabel 7.1 Maatregelen en kosten Noordoostelijk Kustgebied Maatregelen & Kosten Bron Maatregel Uitvoering Trekker Eenheid Hoeveelheid Eenheidsprijs x mln Totale kosten x mln Uitgevoerde maatregelen GRP gemeente Delfzijl Aansluiting percelen op IBA 2005 Gemeente stuks 16 0,008 0,128 GRP gemeente De Marne Aansluiting percelen op IBA 2005 Gemeente stuks 2 0,008 0,016 GRP gemeente Eemsmond Aansluiting percelen op IBA 2005 Gemeente stuks 124 0,008 0,992 GRP gemeente Winsum Aansluiting percelen op IBA 2005 Gemeente stuks 1 0,008 0,008 Totaal 1,144 Pakket Huidig beleid Perspectiefnota Noorderzijlvest Vispasseerbaar maken gemaal Noordpolderzijl 2008 Waterschap stuks 1-0,250 Perspectiefnota Noorderzijlvest Vispasseerbaar maken gemaal Spijksterpompen 2008 Waterschap stuks 1-0,250 Totaal 0,500 Pakket Beleidsdoelstelling Verwijderen stuwen < 2015 Waterschap stuks 2 0,003 0,005 Aanleg natuurvriendelijke oever buiten EHS < 2015 Waterschap ha 7,4 0,050 0,370 Natuurvriendelijk schonen < 2015 Waterschap ha 7,4 0,010 0,444 Onderzoek naar toepassing wintergewassen < 2015 Waterschap ,025 Totaal 0,844 Pakket GEP Aanleg natuurvriendelijke oever buiten EHS > 2015 Waterschap ha 7,4 0,050 0,370 Natuurvriendelijk schonen > 2015 Waterschap ha 14,8 0,010 0,888 1,258 Totale kosten voor 2015 (Pakketten HB & BD2015) Totale kosten na 2015 (GEP) Totale kosten alle pakketten 1,344 1,258 2, van 22 Waterlichaam Noordoostelijk Kustgebied