December 2013 / Nummer 18 UITGELICHT

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "December 2013 / Nummer 18 UITGELICHT"

Transcriptie

1 December 2013 / Nummer 18 UITGELICHT 06 Je ziet de hele geschiedenis van Haarlem en zijn bewoners aan je voorbij trekken Interview met Marian de Haan en Jaap Temminck over de inventarisatie van het stadsarchief Bijzonder uitgebreide fotocollectie voor iedereen toegankelijk Het complete archief van Fotopersburo de Boer uit de periode is dit najaar in handen van het Noord-Hollands Archief gekomen.

2 December 2013 / Nummer 18 Colofon inhoud Eindredactie: Christine Tinssen, Ilse Kaldenbach, m.m.v. Wim de Wagt Aan dit nummer werkten mee: Maarten Brock, Wim Cerutti, Helen van der Eem, Hans van Felius, Harco Gorter, Marian de Haan, Bianca Hoefman, Paul Maessen, Jan van der Male, David Remley, Jaap Temminck, Esther van Velden, Robert van Vuuren, Wim de Wagt, Lieuwe Zoodsma Vormgeving: Michael Kolf, bno - PICADIA Druk: Lenoirschuring - Amstelveen Oplage: 750 ISSN: Voorzijde omslag: Met de slee van het Kopje van Bloemendaal, Fotopersburo de Boer (ca. 1964/1966) Uitgelicht Een woord vooraf van directeur Lieuwe Zoodsma. Prikbord Interessant nieuws. 20e-eeuws Haarlem door de ogen van Martien Bouwer Privéarchief geeft interessant beeld van Haarlem tussen ongeveer 1920 en 1940, gezien door de ogen van een Haarlemse jongen. Stichting Union Haarlem voor elk jong meisje dat leiding nodig heeft In 2012 inventariseerde Harco Gorter het archief van Stichting Union Haarlem, die nog steeds bestaat. 6 Je ziet de hele geschiedenis van Haarlem en zijn bewoners aan je voorbij trekken Interview met Marian de Haan en Jaap Temminck over de inventarisatie van het stadsarchief Mooi geweest Terugblik op activiteiten. Haarlemse tekstdichter komt tot leven in unieke schenking Noord-Hollands Archief ontvangt kleurrijke documenten uit het leven en werk van Lennaert Nijgh Jesse James in Haarlem? Het verband tussen Haarlem en de (inmiddels verdwenen) zusterstad Harlem. Topstuk Het favoriete archiefstuk van Robert van Vuuren. Bijzonder uitgebreide fotocollectie voor iedereen toegankelijk Het complete archief van Fotopersburo de Boer uit de periode is dit najaar in handen van het Noord-Hollands Archief gekomen. Nieuwe archieven en collecties Aandacht voor diverse nieuwe archieven die de afgelopen maanden bij het Noord-Hollands Archief zijn binnengekomen. 3

3 Uitgelicht... De meeste mensen proberen hun gedane beloftes na te komen. Dat geldt zeker ook voor mij daar waar ik in het voorwoord van het vorige nummer van NHA Nieuws de belofte deed dat u in 2013 nog een tweetal afleveringen tegemoet kon zien. Vanwege een aantal organisatorische problemen hebben wij deze belofte helaas niet waar kunnen maken. In plaats daarvan ontvangt u nu echter wel een extra dik Kerstnummer, met veel interessante artikelen, nieuws en een boeiend interview. Noflike Krystdagen en foar 2014: folle lok en seine yn it nije jier!! Op de voorpagina hebt u kunnen zien dat ons oude vertrouwde NHA Nieuws na zeven jaar een nieuwe naam heeft gekregen: NHA Uitgelicht. Een naam die refereert aan het uitlichten en belichten van stukken uit onze archieven en collecties en tegelijkertijd een knipoog geeft naar het zogenaamde lichten van stukken uit onze depots ten behoeve van de raadpleging. Dankzij de inspanningen van onze huisvormgever Michael Kolf heeft ons magazine een nieuwe frisse en moderne uitstraling gekregen. Als (externe) eindredacteur treedt Christine Tinssen op. De interne coördinatie en redactie is in handen van onze nieuwe senior Marketing- en Communicatiemedewerker, Ilse Kaldenbach. Dit team is er de komende tijd verantwoordelijk voor dat u twee keer per jaar (voorjaar en najaar) een NHA Uitgelicht krijgt toegezonden. Nachtwaakers Nieuwejaarsgift (1783). Rond Oud en Nieuw verkochten de nachtwakers van Haarlem op straat en aan de deur een gedrukte nieuwjaarswens. En ik herhaal het nog maar eens, als lid van onze Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief bent u ervan verzekerd dat u niets mist en krijgt u iedere aflevering automatisch thuisgestuurd. Naast alle andere voordelen die de Stichting biedt wellicht een extra reden om lid te worden. En voor de kosten hoeft u het niet te laten, de minimale contributie bedraagt nog steeds 15 euro per jaar. Ik wens u allen veel leesplezier. En voor de komende tijd wens ik u: Noflike Krystdagen en foar 2014: folle lok en seine yn it nije jier!! (Fijne Kerstdagen en voor 2014: veel geluk en zegeningen in het nieuwe jaar!!). Lieuwe Zoodsma, directeur Noord-Hollands Archief 5

4 # 18 Inventarisatie stadsarchief Tekst: Wim de Wagt / beeld: Paul Maessen en Robert van Vuuren Je ziet de hele geschiedenis van Haarlem en zijn bewoners aan je voorbij trekken Marian de Haan en Jaap Temminck over de inventarisatie van het stadsarchief Iemand denkt: wat moet ik hiermee, en voor je het weet is het weg 6 Het was een geweldig verjaardagscadeau voor de stad dat op 22 november aangeboden werd aan burgemeester Schneiders: de inventaris van het stadsarchief over de periode Vijf jaar lang hebben Jaap Temminck, oud-stadsarchivaris, en Marian de Haan, medewerker van de afdeling beheer, nodig gehad om de inventarisatie af te ronden waarmee adjunct-archivaris Florence Koorn al ver gevorderd was toen zij in 2008 overleed. Het was een enorme, maar dankbare klus, zeggen de twee onderzoekers. Je ziet toch de hele geschiedenis van Haarlem en zijn bewoners aan je voorbij trekken. Florence Koorn kreeg in 1982 van Temminck, die toen directeur van het stadsarchief was, de opdracht het hele stadsarchief uit de periode 1245 tot 1813 te inventariseren. Stuk voor stuk, blad voor blad, heeft zij uit de kast getrokken, bekeken, beschreven en geanalyseerd. Heel consciëntieus en met veel kennis van zaken, aldus Marian de Haan. In 2002 was Koorn klaar met het archief tot En dan praten we dus over 350 meter archief, zegt Temminck. 7

5 # 18 Inventarisatie stadsarchief Vorige pagina: De loketkast waar vroeger de perkamenten charters van de stad in werden bewaard. Boven: Octrooi verleend door de Staten van Holland voor de Leidse trekvaart (1656). Rechterpagina: Jaap Temminck en Marian de Haan met het octrooi in het depot van het Noord-Hollands Archief. Dat mondde uit in ruim 7000 fiches, dat wil zeggen velletjes papier aan de voor- en achterkant beschreven met aantekeningen. En die bracht ze vervolgens in het systeem, gerangschikt naar onderwerp. In de inventaris kun je zien wat haar methode geweest is. Die heeft ze ongetwijfeld voor een deel elders gezien en geleerd, maar ook naar eigen inzichten verbeterd waar dat nodig was. Het was háár systeem. Dat was klaar toen ze overleed. Ondanks dat hun voorganger al zo veel gedaan had ervoeren De Haan en Temminck dat archiveren monnikenwerk is. Ik heb heel wat op een ladder gestaan, zegt Temminck. Juist de stukken die je nodig hebt staan altijd op de bovenste plank. De Haan was de laatste anderhalf jaar vooral bezig geweest met het verpakken van alle archiefstukken. Een uiterst geduldig werk, legt ze uit: Je pakt elk Juist de stukken die je nodig hebt staan altijd op de bovenste plank stuk, doet er een nieuwe omslag om, als het een deel is zet je een nummer in dat deel met potlood. Je plakt een etiket op het omslag, je doet het in een doos. En zo bijna het hele archief. Bijna 8500 nummers. Temminck: Dat is een klus hoor. Bovendien, we moesten een concordantie maken op oude en nieuwe vindplaatsen. De Haan: En er waren nogal wat oude vindplaatsen, want in het verleden is men al vaker begonnen met opnieuw inventariseren. Dat werd dan niet afgemaakt, maar je had er wel weer een nieuw nummer bij. In sommige stukken zitten wel drie of vier nummers. Een rijk archief Temminck en De Haan roemen de betrekkelijke compleetheid van het stadsarchief. We spreken altijd van een rijk archief, zegt Temminck. Hoe dat komt? Misschien hadden 8 9

6 # 18 Inventarisatie stadsarchief Overdracht van de gedrukte inventaris van het stadsarchief door Jaap Temminck aan de dochters van Florence Koorn, Tessel en Olwen, op 22 november ze in andere steden minder ruimte om het te bewaren. Hoewel, als je je realiseert hoe het hele stadhuis tot in de gangen vol stond met archiefkasten Dan ziet het er tegenwoordig wel iets aardiger uit dan vroeger. Maar dat er in Haarlem zoveel bewaard is komt niet voort uit een soort aangeboren zuinigheid van de Haarlemmers, hoor. Het is toeval. Voor een belangrijk deel bestond hun werk uit het ongedaan maken en verbeteren van de inventarisaties van voorgangers. Toen A.J. Enschedé, die te boek staat als de eerste stadsarchivaris, rond 1860 zijn inventarisatie verrichtte bestond er nog geen enkele handleiding hoe je archieven moest opbouwen en beschrijven. Temminck: Justus Enschedé heeft op zich goed werk gedaan. Maar wat hij deed was meer een verzameling aanleggen dan een archief. Er was geen beleidsplan. Niemand wist hoe het moest. Overal in Nederland zijn dezelfde fouten gemaakt en overal vind je een afwijkende manier van beschrijven. In de tijd van Enschedé zie je hier en daar gemeentearchivarissen verschijnen, die uiteindelijk door er onderling over te praten een soort handleiding hebben gemaakt. De archiefwet is pas van Temminck: Ik denk dat er voor die tijd wel een voorschrift was van Binnenlandse Zaken of een dergelijke instelling voor het bewaren van archieven. Maar er was geen enkele controle en ook in Haarlem is van alles en nog wat verdwenen. Wat we bijvoorbeeld missen zijn de poorterboeken. Ook ontbreekt een groot stuk rechtbankarchief. Je moet niet vergeten dat toen Enschedé begon al heel veel van de archieven niet meer leesbaar was door slijtage, vocht, muizen en ratten en wat er verder allemaal verkeerd kan gaan. Er is vrij veel vernietigd omdat het niet meer te gebruiken was. Daar zouden we nu wel raad mee hebben geweten. Met moderne technieken kun je bijvoorbeeld verdwenen teksten weer ophalen. Kunnen daar documenten tussen gezeten hebben die een ander licht op de geschiedenis van Haarlem zouden werpen? Temminck, voorzichtig zijn woorden kiezend: In bepaalde tijden is het verstandig om geen archief te hebben. Wat je niet opschrijft kan ook niet tegen je gebruikt worden. Neem het Beleg van Haarlem. Toen Haarlem zich overgaf aan de Spanjaarden zullen er ongetwijfeld archieven vernietigd zijn. Dat kun je ook hier en daar zien. Op sommige plekken zijn er gewoon katernen uitgescheurd om te verhinderen dat die in verkeerde handen vielen en tegen de bestuurders gebruikt konden worden. Maar ook in onze tijd lost nog regelmatig een stuk overheidsarchief op in het niets. Temminck: Een paar jaar geleden verdween zomaar ineens een stuk bevolkingsregister. Het stond op de computer, dus men dacht: dat kan wel weg. Dat ontdek je pas als driekwart al verdwenen is. Ik had een keer iets nodig van het kadaster. De hele serie was zoek, waarschijnlijk bij het transport verdwenen. Iemand denkt: wat moet ik hiermee, en voor je het weet is het weg. Geheime vergaderingen Bij het inventariseren zijn ze geen verrassende zaken tegengekomen. Het vervelende is, zegt Temminck met gevoel voor understatement, dat als je hier werkt, je de geschiedenis van Haarlem wel zo n beetje kent. We kunnen daarom geen nieuwe visie geven op de Het hele stadhuis stond tot in de gangen vol met archiefkasten geschiedenis. Maar nieuwe details zie je natuurlijk wel. Als er boven een vergadering van burgemeester en wethouders staat geschreven dat er die dag niets is voorgevallen dat genoteerd dient te worden, denk je: nou, t is een rustige dag voor die jongens geweest. Tot je merkt dat ze dat ook opschreven als ze het geheim wilden houden. En dan vind je ineens langs een omweg wel wat op een bepaalde dag besloten is. Maar dat staat er dan helemaal niet, want dat moest geheim blijven. Sinds jaar en dag bestaat onder bezoekers van het Noord-Hollands Archief veel belangstelling voor het oude stadsarchief. De Haan: Als ik in het depot ben zie ik altijd wel een doos van het stadsarchief openstaan, wat betekent dat er stukken uitgehaald zijn voor de studiezaal. Het is een van de archieven die het meest geraadpleegd worden. Daarom is het ook wel fijn dat wij het voor de bezoekers beschikbaar hebben kunnen houden tijdens onze inventarisatie en dat het niet is gesloten. Want er was eerst sprake van om het voor een bepaalde tijd af te sluiten. Daar zijn we best wel trots op. Temminck: Het was ook wel eens lastig hoor. Was je net met iets bezig en dan ontbrak net dat ene stuk, want dat was dan naar de studiezaal. Eindelijk is nu dus dit bijzondere overheidsarchief goed toegankelijk gemaakt voor het publiek. Is dit de definitieve inventarisatie? Voor de komende honderd jaar wel, denkt De Haan. Ik zeg in mijn inleiding: tot in lengte van jaren, aldus Temminck

7 # 18 Jesse James in Haarlem? Tekst: Hans van Felius/ beeld: David Remley, USA Jesse James in Haarlem? Iedereen kent de wijk Harlem in New York, maar in de Verenigde Staten bestaan ook verschillende dorpen met de naam Harlem. Wat is bijvoorbeeld het verband tussen Haarlem en de (inmiddels verdwenen) zusterstad Harlem, Missouri? En wat deed Jesse James, de beruchte crimineel uit het Wilde Westen, daar? Een verwoesting die het dorp nooit meer te boven kwam De dertiende juni 1865 ging ik naar Kansas City, waar Dr. Johnson Lykins, een van de weinige echte christenen in deze wereld, me dagelijks bezocht in het huis van mijn oom in Harlem. Daar werd ik ook regelmatig bezocht door Dr. Jo Wood, een van de edelste en beste mensen ooit door God geschapen. Aldus het citaat uit een interview met de broers Frank en Jesse James, verschenen in de St. Louis Dispatch van 22 november Na als guerrillastrijder in de Amerikaanse Burgeroorlog te hebben gevochten raakte Jesse James in mei 1865 zodanig gewond, dat men vreesde voor zijn leven. Een kogel had zijn rechterlong doorboord en naar het scheen zou deze verwonding fataal kunnen zijn. Hij werd naar het huis van zijn oom vervoerd, die woonde in Harlem, Missouri. Daar werd hij door beide genoemde artsen voldoende opgelapt om zich vervolgens na 1866 te ontwikkelen tot een van de beruchtste Amerikaanse boeven ooit. Het schijnt overigens dat dit kortstondige verblijf van Jesse James het enige feit van belang is uit de historie van deze Haarlemse zusterstad in Missouri. Tegenwoordig is het een wat vervallen wijkje van Kansas City. Naar de oorsprong van de naam Harlem voor deze shanty town kan alleen gegist worden. Lokaal wordt beweerd dat het plaatsje ooit werd gesticht door kolonisten die uit Haarlem afkomstig waren; de oever van de Missouri deed hen denken aan de Spaarneoever, en dat was voor hen de reden om zich juist op die plaats te vestigen en de naam voor hun nieuwe woonplaats te ontlenen aan de Spaarnestad. Maar hoe geloofwaardig dit verhaal is laat ik over aan de verbeelding van de lezer. Zwarte vrijdag In de negentiende eeuw ontwikkelde het dorpje zich van een gemeenschap van ongeveer tweehonderd inwoners tot een bedrijvig dorp met ruim zeshonderd ingezetenen. De ligging aan de rivier zorgde voor voldoende handel en andere activiteiten om mensen aan te trekken. Diezelfde ligging bleek uiteindelijk ook het zwakke punt: in 1903 zorgde een overstroming van de Missouri voor een verwoesting die het dorp nooit meer te boven kwam. Van een dorp met een postkantoor, paardenwisselplaats, bank en een kerk (The Harlem Tabernacle, een Baptistenkerk) veranderde het in een oord dat alleen nog de allerarmsten aantrok. Als iemand in Kansas City (gelegen aan de andere zijde van de rivier) zijn baan en huis verloor, dan trok hij naar Harlem en bouwde daar een optrekje van gevonden planken, karton en teerpapier. Lokaal werden deze mensen door de bewoners squatters genoemd. Uit de verhalen van oude bewoners blijkt overigens niet dat er spanningen waren tussen de verschillende groepen in Harlem. Vervallen bebouwing in Harlem, Kansas City (2009). Bron: gegevens beschikbaar gesteld door Walter Aardsma, Kansas City, Missouri (U.S.A.), aangevuld met enkele gegevens ontleend aan Wikipedia

8 # 18 Jesse James in Haarlem? Kruising Harlem Road Walnut Street, Kansas City (2009). Het was een hechte gemeenschap. Iedereen kende iedereen. In moeilijke tijden stonden we elkaar bij, aldus een oud-inwoner, Mr. Grace. 13 juli 1951 staat in de geschiedenis van Harlem bekend als zwarte vrijdag ; op die dag namelijk verwoestte een tweede vloed het dorp waarna de noodtoestand werd uitgeroepen (in goed Amerikaans: Marshal Law!). Deze ramp betekende het einde van het zelfstandige bestaan: Harlem werd in 1952 toegevoegd aan Kansas City, en in rap tempo ontwikkelde zich op deze rivieroever wat nu heet North Kansas City. Het enige dat thans nog aan het oude Harlem herinnert is een straatnaam, North Harlem Road, en de eerder genoemde kerk, Harlem Baptist Church. Zusters Overigens is dit Harlem niet de enige Amerikaanse naamgenoot van onze Spaarnestad. Wereldberoemd is natuurlijk de wijk Harlem in New York. Deze naam gaat terug op de oude kolonisatie van dit gebied door de Nederlanders in de zeventiende eeuw. Maar ook de staten California, Florida, Georgia en Montana hebben een Harlem. Harlem, California, ligt in Monterey County, bij de stad Soledad aan de Southern Pacific Railroad. Harlem, Florida, is een stadje van ruim 2700 inwoners gelegen in Hendry County. Harlem, Georgia, gelegen in Columbia County, is nog kleiner, met ongeveer 1800 inwoners. Dit stadje heeft een jaarlijks festival in oktober, the Harlem Oliver Hardy Festival. Overigens blijft onduidelijk waar de acteur Oliver Hardy deze eer aan te danken heeft. De kleinste zusterstad is Harlem, Montana, gesitueerd in Blaine County, met slechts een goede 850 inwoners. Zijn de Amerikanen daarmee Haarlem zat? Zeker niet, want ook op andere plaatsen duikt de naam op. Verschillende stations van de ondergrondse in Chicago hebben Harlem in hun naam. En vervolgens keren we weer terug naar New York City, waar de Harlem river de scheiding is tussen de boroughs Manhattan en the Bronx; Harlem river is een verbinding tussen de Hudson River en de East River. Een gedeelte wordt aangeduid met de naam Harlem River Ship Canal. Ook onze buurgemeente Haarlemmermeer kunnen we opnemen in deze rij: Central Park, New York kent zijn eigen Harlem Meer, te vinden in de Noordoostelijke hoek van dit park. Maar we besluiten dan toch maar met de naam Harlem: Duke Ellington componeerde ooit een symfonisch stuk dat hij de titel Harlem meegaf Harlem Baptist Church, Kansas City (2009)

9 Prikbord Wilma van den Dankzij de goede hulp weer n bordeelhoudster aldaar ontdekt. Dank! Verhaal wordt steeds completer :-) 15 nov :19 Nieuw op WieWasWie Sinds januari 2013 zijn de genealogische gegevens van het Noord-Hollands Archief uit GenLias en Digitale Stamboom (beide websites) beschikbaar op WieWasWie.nl. Het Noord-Hollands Archief voegt zeer regelmatig nieuwe documenten toe aan deze onlinedatabase. Dit najaar is onder andere toegevoegd: Overlijdensaktes van Broek in Waterland , Den Helder , , De Rijp , Egmond aan Zee , Enkhuizen , Grootebroek , Grosthuizen 1811, , Heiloo , Hilversum , Hoogkarspel , Jisp en Weesp Stuk van het Jaar ARC Award voor Interieur Noord-Hollands Archief Dit jaar werd voor het eerst de verkiezing Stuk van het Jaar georganiseerd, als onderdeel van de Maand van de Geschiedenis. 42 Nederlandse archiefinstellingen deden mee aan deze bijzondere verkiezing die onder de aandacht moet brengen welke interessante, vreemde, mooie, spannende en bijzondere archiefstukken archiefinstellingen in huis hebben. Het Noord-Hollands Archief behaalde met de inzending Caerte van Noorthollant een mooie negende plaats. Winnaar was het Stadsarchief Rotterdam met een toegangskaartje voor de Europacupfinale Feyenoord-Celtic uit Oskar@oskarrakso Vandaag mijn hoofd weer in waardevol oud papier aan het 7 nov :31 Het interieur van de nieuwe vleugel van het Noord-Hollands Archief aan de Kleine Houtweg, ontworpen door architectenbureau Happel Cornelisse Verhoeven, is op 26 november beloond met een ARC13 Interieur Award. Het project wist de jury al bij de voordeur te overtuigen. In dit project komt veel samen dat als voorbeeld kan dienen voor het vakgebied. Het Noord-Hollands Archief is het resultaat van een voorbeeldig samenspel van opdrachtgever, gebruiker en ontwerper. De Rijksgebouwendienst is een opdrachtgever met veel gezichten, maar heeft zich in dit geval van haar beste kant laten zien. Het stelde de ontwerpers van Happel Cornelisse Verhoeven in staat om met vakkennis, inzet en liefde voor het vak een gebouw te realiseren dat van binnen naar buiten is ontworpen en dat vanuit elk perspectief een duidelijk verhaal vertelt over de functie en het belang ervan. (Bron: DeArchitect.nl) De ARC Awards worden uitgereikt voor het allerbeste werk in architectuur, interieurarchitectuur en stoelontwerp van het afgelopen jaar. Vrijdag interessante middag in NHArchief in Haarlem doorgebracht. Wat een rijkdom aan stukken. Ik kom spoedig terug! 26 okt :42 Lieven de Key penning De nieuwe vleugel van het Noord-Hollands Archief van architectenbureau Happel Cornelisse Verhoeven was dit jaar ook al genomineerd voor de Lieven de Key penning, die voor het vijfde achtereenvolgende jaar werd uitgereikt. Op 19 november verkoos een vakjury het Sterrencollege van architectenbureau Mecanoo als winnaar uit tien genomineerde projecten. De publieksprijs ging naar Woningbouwproject Slauerhoff, ontworpen door Vera Yanovshtchinsky Architecten. De Lieven de Key Penning, die jaarlijks door de gemeente Haarlem wordt uitgereikt, is vernoemd naar de Vlaamse architect Lieven de Key, de eerste stadsbouwmeester van Haarlem. Om het jaar staat de prijs in het teken van monumentenzorg, architectuur of stedenbouw. Speciale editie boek over Torrentius De Haarlemse auteur Wim Cerutti komt in mei 2014 met een boek over de Haarlemse schilder en vrijdenker Johannes Torrentius ( ), een fascinerende maar vrijwel vergeten figuur. Voor donateurs van de Stichting Vrienden van het Noord-Hollands Archief en andere betrokkenen komt er een speciale, gelimiteerde editie. Deze uitgave wordt geleverd met een fraaie, losse tekening van de Janskerk (met Torrentius!) van de hand van Olifant-prijswinnaar Eric J. Coolen. (De Olifant is de cultuurprijs van Haarlems Dagblad.) De Vrienden-editie is alleen aan te schaffen via voorintekening. Zie de bij dit nummer gevoegde folder, waarin ook wat meer over Torrentius, het boek en het Torrentiusjaar De voorintekenprijs voor de speciale editie (niet in de boekhandel) bedraagt 19,50; de winkelprijs voor de gewone editie is 24,50. Zie ook: 17

10 # 18 Martien Bouwer Tekst: Jan van der Male/ beeld: Noord-Hollands Archief 20e-eeuws Haarlem door de ogen van Martien Bouwer ( ) Op 30 augustus 2005 overleed in Haarlem Martinus Jacobus Bouwer. Hij speelde een veelzijdige rol in het Haarlemse stadsleven door zijn zeer diverse beroepen, bijbanen en nevenwerkzaamheden. In zijn laatste levensjaren documenteerde Bouwer de herinneringen aan zijn jeugdjaren. Zijn privéarchief is na zijn overlijden in het bezit gekomen van het Noord- Hollands Archief en in 2012 toegankelijk gemaakt. Het bevat niet alleen veel oorlogsdocumentatie maar geeft ook een interessant beeld van Haarlem tussen ongeveer 1920 en 1940, gezien door de ogen van een Haarlemse jongen. Het luchtschip vloog over de stad en zoiets had men nog nooit gezien Boven: Martien Bouwer Rechterpagina: Martien Bouwer op circa 1-jarige leeftijd op de arm van zijn moeder Trijntje Bouwer-Elskamp (ca. 1921). 18 Martinus Jacobus Bouwer werd geboren op 6 januari 1920 aan de Ruychaverstraat 30 zwart in Haarlem als enig kind van Jacobus Frederik Bouwer ( ) en Trijntje Elskamp ( ). Zijn ouders waren in 1916 getrouwd. Vader J.F. Bouwer was decoratieschilder en muziekleraar en speelde onder meer in het Oud- Hollands Orkest, was lid van het Haarlems Salon Orkest, dirigent van de mandolineclub Con Amore en lid van het mandolineclubje Mignon uit Zandvoort. In 1923 verhuisde het gezin naar de Nieuwe Groenmarkt 3, waar vader J.F. Bouwer gitaar- en mandolineles aan huis gaf. Zeven jaar later overleed hij. Als weduwe voorzag zijn moeder in haar levensonderhoud door het verhuren van kamers in hun huis. Daarnaast kreeg zij wel eens wat toegestopt van het liefdadigheidscomité Voor de stille armen. Toch hadden Martien Bouwer en zijn moeder het door de economische crisis van de jaren dertig niet breed. In maart 1937 werd Bouwer in dienst genomen bij Docufilm Areodyne aan de Johannes Verhulst- 19

11 # 18 Martien Bouwer laan in Heemstede, later Bureau Van Tongeren. Daar analyseerde hij stofmonsters door middel van een zogenaamde windzifter, sneed grammofoonplaten, maakte technische films en fungeerde als loopjongen. Illegaal nieuwsbulletin In 1942 werd het huis aan de Nieuwe Groenmarkt verkocht en verhuisden Martien en zijn moeder naar een huurhuis aan de Anthoniestraat 35. Kort daarna besloot Bouwer, die dagelijks naar de illegale radio luisterde, het nieuws van deze zender op te schrijven met enkele doorslagen. Vanaf september 1944 werd het blad in een oplage van acht stuks door vertrouwde vrienden rondbezorgd. In december 1944 bereikte zijn illegaal nieuwsbulletin, dat de naam Aethernieuws droeg, dagelijks circa honderd lezers. Een maand na de bevrijding in mei 1945 stopte Martien Bouwer met de verspreiding van het blad. Martien werd in deze periode bij Docufilm Areodyne modelmaker van instrumenten voor proeven betreffende luchtverontreiniging. Toen hij halverwege de jaren zestig zag dat het bedrijf achteruitging besloot hij er te vertrekken. In 1967 werd Martien Bouwer suppoost en baliemedewerker bij het Frans Hals Museum, waar hij onder meer het beheer kreeg over het depot. Nevenfuncties Naast zijn werk had Martien Bouwer vanaf de jaren vijftig diverse nevenfuncties, zoals gids in de Grote of Sint Bavokerk, hulpstadsklokopwinder van de Bakenesserkerk, Amsterdamse Poort en Nieuwe Kerk en was hij hulpkoster in de Grote of Sint Bavokerk, Bakenesserkerk, Nieuwe Kerk en Noorderkerk. Verder was hij tweede portier bij het Gemeentelijk Concertgebouw voor een paar avonden per week. In 1947 trouwde Bouwer met Claar Elisabeth Louise Riezouw ( ). Samen kregen ze twee zoons. Eerst woonde het echtpaar bij de moeder van Martien aan de Anthoniestraat 35, vanaf 1955 betrokken ze een eigen woning aan de Van Oosten de Bruynstraat. Na het overlijden van zijn vrouw hertrouwde Bouwer in 1973 met Geertruida Bauer. Om gezondheidsredenen ging Bouwer in 1977 met vervroegd pensioen. Hij was nog actief voor het Haarlemse Radiomuseum Farad en schreef eind jaren tachtig een boek, Het licht in de Grote of Sint-Bavokerk, dat in 1991 werd uitgegeven door de Vereniging Haerlem. Martien Bouwer overleed op 85-jarige leeftijd op 30 augustus 2005 te Haarlem. Herinneringen Nadat rond 1990 zijn gezondheid achteruit ging besloot Martien Bouwer veel van zijn jeugdherinneringen op te schrijven. Want, om hem zelf te citeren: Wanneer je oud wordt, gaan de gebeurtenissen Linkerpagina: Martien Bouwer samen met zijn vader en moeder (1929). Boven: School Nummer 2 in Haarlem (1928)

12 # 18 Martien Bouwer van vroeger weer sterk tot je spreken. Het lijkt wel dat je dan tot rust komt van de dagelijkse gebeurtenissen en dat alles van vroeger weer sterk naar voren komt. Soms zie ik alles weer voor mij alsof het gisteren gebeurd is. ( ). Nu ik niet meer werk en mijn gezondheid me soms wat in de steek laat, zijn mijn werkzaamheden en interesses verplaatst naar het verleden waar ik mij gelukkig in gevoel. Bouwer heeft zijn genoteerde herinneringen aangevuld met originele documenten uit de betreffende perioden of met kopieën daarvan, waaronder veel brieven, foto s en krantenartikelen. Zijn notities vormen een interessante aanvulling op de geschiedenis van Haarlem tijdens de crisisjaren. De Haarlemse middenstand in de jaren twintig en dertig Bouwer heeft veel herinneringen aan winkels in de binnenstad van Haarlem in de jaren dertig, bijvoorbeeld de winkel van Weduwe Lufken, beter bekend als Opoetje. Zij had een handeltje in petroleum, bezems, dweilen en andere huishoudelijke artikelen. Zij kende volgens Martien Bouwer haar klanten goed, want nog voor hij zijn naam kon noemen, zei Opoetje al: O ja, daar bij die gitaarbeweging, daarmee verwijzend naar Martiens vader die gitaarles aan huis gaf. Ook schreef Bouwer over de twee ijshandelaren J. Roemers aan de Gasthuisvest 23 en de firma Th. Spronk aan de Ridderstraat 7, die met hun witte auto s door de stad reden en staven kristalijs rondbrachten bij de slagerijen. Van zijn typelessen herinnerde Bouwer zich het volgende: De eerste typeles volgde ik op de school voor schoolvrije jeugd. Dit ging uit van de Federatie van Op een rekening vonden we toen: Opgebeld en maatregelen genomen f 0,50 Haarlemse Jeugdwerkbestuur. Dit werd gegeven in de Haarlemmerliedestraat nummer 29a. De lessen werden gegeven door H.W. Fris, die op de Leidsevaart 54 woonde. Ik was ingedeeld bij groep no 18. De cursus kostte f2,50. Ik kreeg les op donderdagavond om 8.30 uur. In de periode van werd de les gegeven aan de Zijlweg 123 naast het spoorwegviaduct aan de linkerzijde van de Zijlweg. Ik kreeg les in het 10 vingersysteem. Verder vinden we in Bouwers archief aardige anekdotes over bijvoorbeeld de antiekhandelaar T. Kroon die stokdoof was en een lange hoorn bij zich had. Als er mensen begonnen te schelden deed hij gauw de hoorn uit zijn oor. Of over loodgieter J.J. Bonarius in de Zoetestraat no. 8: We vonden hem in die tijd erg duur (voor 1930). Op een rekening vonden we toen: Opgebeld en maatregelen genomen f0,50. Straattypes Martien Bouwer gunt ons een blik in het Haarlemse straatleven van zo n vijfenzeventig jaar geleden. We laten hem zelf aan het woord (letterlijk geciteerd): De straattypes die ik me nog herinner, zo schreef Bouwer, waren onder meer De man op het stoeltje, die veters, garen en band en allerlei artikeltjes verkocht. Al zittend op zijn stoeltje liep hij heel de stad door met zijn koopwaar. Als de mensen, die medelijden met hem hadden, geld wilden geven zei hij: Ik ben geen bedelaar maar een koopman. Een andere figuur was De man met het zakje, een voddenboer die bij ons aan de deur langs kwam voor vodden. Als kind was ik bang van hem. Als ik stout was zei Moeder: Ik zal je aan de man met het zakje meegeven. Dan had je De barre winter. Dat was O. Witsen die op de Burgwal 103 woonde. Hij liep altijd zomer en winter op blote voeten. Hij was echter een zeer geleerd man. In de vensterbanken van zijn huisje lagen hoge stapels boeken, die het hele uitzicht belemmerden. Ik heb op verschillende lezingen die ik bijwoonde van de Volks-Universiteit of van de Ver. Haerlem hem ook daar ontmoet. Hij luisterde aandachtig en soms viel hij de spreker 23

13 # 18 Martien Bouwer in de rede en ging hem verbeteren over wat de spreker gezegd had. Dan had je in Haarlem Schele Bos, een groot muziekliefhebber. Hij stond altijd te luisteren buiten de Gem. Concertzaal in de Wijde Appelaarsteeg. Waarschijnlijk was hij te arm of te gierig om het concert binnen te beluisteren. Bos was een groot persoon met een speciale hoed op z n hoofd. Ook bij muziekuitvoeringen in Den Hout kon je hem dikwijls aantreffen. Een ander straattype was een meisje Gekke Alie. Die kwam je altijd in de stad tegen. Een andere bekende Haarlemmer die je geregeld door de stad zag fietsen was F.J.J.M. Haakman van de Bergh die woonde in de Westerhoutstraat 6. Hij was vertegenwoordiger. Het was iemand die aan de stang van de fiets een grote doos had zitten. Hij was RK en had altijd veel couranten bij zich. Ik sprak wel eens met hem of hij hield mij op straat aan. Hij heeft meer dan 30 jaar op dat zelfde adres gewoond. Hij was ook lid van de Ver. Haerlem. De Graf Zeppelin In augustus 1929 vertrok de een jaar eerder gebouwde zeppelin, Graf Zeppelin, (genoemd naar de ontwikkelaar Graaf Ferdinand Zeppelin) voor een rondvlucht om de wereld. Het ruim 236 meter lange gevaarte kwam op zondagmorgen 13 oktober omstreeks half 12 met een snelheid van ongeveer 90 kilometer per uur over Haarlem. De kranten stonden een dag later vol van deze opmerkelijke gebeurtenis, en ook Martien Bouwer was getuige. In 1929 was er iets wat ik nooit heb vergeten, namelijk het luchtschip de Graf Zeppelin. Het luchtschip vloog over de stad en zoiets had men nog nooit gezien. De hele stad stroomde uit om dit te kunnen zien. Mijn ouders wilden dit goed kunnen zien en waren bang dat dit in de binnenstad niet zo goed te zien zou zijn. Met mijn ouders zijn we toen naar het meest oostelijke gedeelte van de stad gegaan, namelijk tot de Graafschapstraat. Het was allemaal nog niet bebouwd. Na enige tijd zagen we het luchtschip aankomen en vooraf gegaan met kleine vliegtuigjes. Vele jaren erna kwamen er meer luchtschepen, doch die kwamen niet over Haarlem. Zo was er de Rio, de Hindenburg, die later verongelukt zijn en in brand vlogen. Figuurzaagclubje Uit de collectie van Martien Bouwer weten we ook hoe oudejaarsen nieuwjaarsdag werd gevierd in het vooroorlogse Haarlem: Veel Heil en Zegen in het Nieuwe Jaar. En als je me niets geeft, dan hoop ik dat je hemd aan je gat vastkleeft. Dit was een bekend gezegde. De Nieuwjaarsdag in mijn jeugd. Oudejaarsavond zat ik meestal niet helemaal uit. Als ik op bleef ging ik toch om 11 uur naar bed. Toch heb ik later wel het oude jaar uitgezeten. Ik ging met moeder naar tante Geesje en oom Willem. Stien en Coba waren er en zaten met z n allen het oude jaar uit. Nieuwjaarsmorgen ging ik naar de Zondagschool. s Middags moesten we de familie langs. Bouwer ging vanaf januari 1927 naar deze zondagschool die werd gehouden in het gymnastieklokaal van de school in de Wilhelminstraat 43a. Op School 2, de Openbare Lagere School aan de Nassaulaan 37 kreeg Martien ook godsdienstles, gegeven door Mejuffrouw Janneman. Wat deed een Haarlemse tienerjongen in die tijd nog meer? Bouwer noteerde dat hij op zaterdagmiddag naar het figuurzaagclubje van de Toynbee-vereniging ging, een vereniging die als doel had om de ontwikkeling van kinderen uit lagere volksklassen te verbeteren. Het figuurzaagclubje was gevestigd in het gebouw van de Christelijke Bestuurdersbond aan de Bakernessegracht 63. Verder zat Martien van oktober 1939 tot januari 1940 enkele maanden op dansles. Hij volgde lessen bij de dansacademie van D.G. Martin & Zoon, gevestigd aan de Schagchelstraat 29. Het tussenbal vond plaats op 27 januari 1940 in de Grote Zaal en de bijzalen van het Gemeentelijk Concertgebouw, evenals het slotbal op 13 april Voor beide keren werd een toegang van f1,80 gevraagd. Raadpleging van de collectie Bouwer gunt ons nog veel meer blikken in zijn privéleven. De bij het Noord-Hollands Archief berustende collectie is in 2012 toegankelijk gemaakt. De inventaris is te bekijken via de website. Het archief (met toegangsnummer 3910) is te raadplegen op de locatie Jansstraat. Vorige pagina: Mandolineclubje Mignon uit Zandvoort met rechts Martiens vader J.F. Bouwer (datum onbekend). Linkerpagina: Hoek Zijlstraat-Zijlweg met een elektrische tram en het nog steeds bestaande café-biljart Het wapen van Bloemendaal (1929). Bronnen: Steur, A.G. van der, Martinus Jacobus Bouwer, 6 januari augustus 2005, in: Haerlem Jaarboek 2005, Haarlem 2006, Collectie M.J. Bouwer, , toegangsnummer 3910, inv.nr. 2, 10, 31, 32,

14 # 18 Mooi geweest Mooi geweest Literaire Bomansavond De Haarlemse auteur Godfried Bomans ( ) was vele jaren een van de meest geliefde en gelezen schrijvers van Nederland. Ter gelegenheid van zijn honderdste geboortejaar organiseerde Literair Haarlem op 8 november in samenwerking met het Noord-Hollands Archief een literaire avond die gewijd was aan de bekende schrijver. Bomans schreef meer dan zestig boeken en vele andere geschriften. Hij werd bij het grote publiek vooral populair door zijn roman Erik of het klein insectenboek. Tijdens de literaire avond gaf Bomans-biograaf Gé Vaartjes een lezing en vervulde acteur Bas Heerkens de rol van Bomans. Bierwandeling Wegens groot succes heeft het Noord- Hollands Archief ook in 2013 weer een aantal bierwandelingen georganiseerd. De laatste van dit jaar is gehouden op 10 november. Fred Hagens en Hans van Felius hebben volgens vertrouwd recept de biergeschiedenis van Haarlem gepresenteerd aan de hand van historische gegevens, prachtige archiefstukken en een wandeling langs een aantal locaties waar de brouwgeschiedenis terug te vinden is. Vanzelfsprekend werd de wandeling afgesloten met het proeven van een aantal Haarlemse bieren. Meedoen!!! Is echt een leuke en leerzame wandeling. (Anita van Gennip) Diep in het bos... De Janskerk was in oktober omgetoverd tot sprookjesbos. Voor de groepstentoonstelling Diep in het bos hadden negen hedendaagse kunstenaars een bekend sprookje uitgewerkt in een of meerdere kunstwerken. Speciaal voor leerlingen van groep 7 en 8 van de basisschool was er bovendien een fantasievol lesprogramma ontwikkeld. Veel Haarlemse schoolklassen kwamen dan ook een kijkje nemen in het sprookjesbos. De tentoonstelling werd afgesloten tijdens het weekend van de Kunstlijn op 2 en 3 november. Tijdens dit drukbezochte weekend verzorgde Jong Divertimento een concert tussen de kunstwerken. Illustrator Thé Tjong-Khing en fotograaf Fjodor Buis gaven een teken- en fotoworkshop voor kinderen. Overdracht Stadsarchief Op vrijdag 22 november is het eerste exemplaar van de inventaris van het stadsarchief van Haarlem over de periode overhandigd aan de burgemeester van Haarlem, Bernt Schneiders. Dit bijzondere moment vond plaats tijdens een feestelijke bijeenkomst in de Gravenzaal van het stadhuis. Wijlen Florence Koorn is grondlegger van het inventarisatiewerk van het oude stadsarchief. Zij leverde elf jaar geleden het eerste deel van de inventaris af ( ). Marian de Haan en oud-stadsarchivaris Jaap Temminck hebben haar werk voortgezet en het bijna 300 meter strekkende archief van geïnventariseerd en daarmee toegankelijk gemaakt. Deze periode loopt van het Beleg en de Val van Haarlem tot het einde van de Franse tijd. De inventaris helpt onderzoekers gemakkelijker hun weg te vinden in het stadsarchief (zie elders in NHA Uitgelicht een interview met Marian de Haan en Jaap Temminck)

15 # 18 Topstuk Tekst: Ilse Kaldenbach /beeld: Paul Maessen Topstuk Robert van Vuuren (34) is medewerker publieksdiensten en webcontent manager bij het Noord-Hollands Archief. Over de vraag wat zijn favoriete archiefstuk is, moet hij even nadenken. Toch sneller dan hij zelf had verwacht weet hij dat de Zoen van Veere uit 1581, met daarop de handtekening van Willem van Oranje, voor hem het meest bijzondere stuk uit de collectie is. Dat is niet een persoon die bij veel mensen een belletje doet rinkelen *Een Zoen is een (vredes)overeenkomst De Zoen* van Veere is een overeenkomst tussen Willem van Oranje met de Staten van Holland en de stad Haarlem, vertelt Robert. In de overeenkomst is een vergoeding vastgelegd voor de schade die Haarlem tijdens het beleg (van 3 december 1572 tot 12 juli 1573) had geleden. Alle geestelijke goederen zouden bezit worden van de stad Haarlem. Dat hield in dat de kloosters en al hun bezittingen, waaronder landerijen en landhuizen, in handen kwamen van de stad. De kloosters zelf werden per direct opgeheven. Robert voegt er aan toe dat het klooster van de Jansheren aan de Jansstraat hierop een uitzondering vormde. Tegenwoordig is de studiezaal van het Noord-Hollands Archief gevestigd in de Janskerk die bij het klooster hoorde. Machtige organisatie Waarom het klooster aan de Jansstraat buiten de overeenkomst viel? Omdat daar een machtige organisatie achter stond, de Johannieterorde, legt Robert uit. Om moeilijkheden te voorkomen werd een speciale afspraak gemaakt. Het klooster van de Jansheren mocht al zijn bezittingen houden, maar er mochten geen nieuwe broeders toetreden. Haarlem hoopte dat het klooster daardoor op redelijk korte termijn zou verdwijnen, er zou immers geen nieuwe aanwas van kloosterlingen plaatsvinden. Toch hielden de Jansheren het nog lang uit. De laatste commandeur overleed pas 44 jaar later, in Direct na zijn overlijden liet Haarlem een inventaris opmaken van de bezittingen van het klooster, zodat die snel aan de stad konden Zoen van Veere (1581)

16 # 18 Topstuk het stadswapen zoals dat nu nog steeds is. Naast herkenning zorgt de Zoen ook voor verbaasde gezichten. Willem van Oranje heeft de overeenkomst namelijk ondertekend met de naam Guille de Nassau. Waarom niet gewoon Willem van Nassau? Hij had wel wat Nederlands geleerd, maar hij beheerste de Nederlandse taal allerminst goed, vertelt Robert lachend. Daarom heeft hij in het Frans ondertekend, dat was toen de hoftaal. worden overgedragen. Daar had Haarlem al die jaren met smart op gewacht, want de Commanderij van Sint Jan was het rijkste klooster van de stad. Indrukwekkend Robert kwam voor het eerst in aanraking met de Zoen van Veere toen hij rondleidingen ging geven bij het Noord-Hollands Archief. Hij trok tijdens het voorbereiden een paar lades open in het depot, op zoek naar mooie archiefstukken om tijdens een rondleiding te laten zien. In een van de lades trof hij het bijzondere document aan. Het is een van de topstukken die het Noord-Hollands Archief beheert, vindt Robert. Daarom heb ik me ook verdiept in de achtergrond. Tijdens een rondleiding laat ik meestal eerst het Stadsrecht van Haarlem zien. Dat is indrukwekkend vanwege de omvang van het perkament en het grote zegel dat eraan hangt. Toch geeft het een hele andere historische sensatie dan de Zoen van Veere. Dat komt omdat het stadsrecht gemaakt is in opdracht van graaf Willem II. Dat is niet een persoon die bij veel mensen een belletje doet rinkelen. Bij Willem van Oranje is dat wel het geval. Die is te plaatsen in een tijdvak, helemaal omdat dit stuk specifiek verbonden is met de Tachtigjarige Oorlog en het Beleg van Haarlem. Geschiedenis die iedereen op school heeft gehad. De zegels onderaan het document zijn ook heel herkenbaar: behalve het zegel van Willem van Oranje zelf hangt ook het zegel van de stad Haarlem eraan, met daarop Tevreden Robert heeft een duobaan. Hij werkt deels als medewerker publieksdiensten, bijvoorbeeld in de studiezaal of voor WieWasWie (website voor historisch persoonsonderzoek), en is daarnaast webcontent manager. Dat laatste houdt in dat Robert de inhoud van de website van het Noord-Hollands Archief beheert. Die twee functies passen goed bij elkaar, vindt hij. In de studiezaal zie ik bijvoorbeeld wat mensen zoeken en hoe ze zoeken. Die kennis is gebruik ik vervolgens om de inhoud van de website zo goed mogelijk af te stemmen op gebruikers. Overigens is er tijdens mijn werkzaamheden in de studiezaal nog nooit een bezoeker geweest die specifiek naar de Zoen van Veere heeft gevraagd. Het leukst aan mijn baan is als ik mensen op weg kan helpen met hun onderzoek. Soms zijn ze op zoek naar een antwoord, maar hebben ze geen idee hoe ze dat kunnen vinden. Ik denk dan graag met bezoekers mee over waar ze kunnen zoeken. In welke archieven zouden delen van het antwoord verborgen kunnen zijn? Soms gaan ze met iets anders de deur uit, dan waar ze naar op zoek waren. Als mensen met een tevreden gevoel naar huis gaan, dan heb ik aan het einde van de werkdag ook een goed gevoel. Boven: Robert van Vuuren met de Zoen van Veere. Linkerpagina: Ondertekening Guille de Nassau door Willem van Oranje

17 # 18 Stichting Union Haarlem Tekst: Harco Gorter/ beeld: Noord-Hollands Archief Stichting Union Haarlem voor elk jong meisje dat leiding nodig heeft In 2012 inventariseerde Harco Gorter het archief van Stichting Union Haarlem. Dit is de Haarlemse afdeling van een ter ziele gegane internationale organisatie met een nobel maatschappelijk doel: het creëren van een veilige omgeving voor meisjes. Stichting Union Haarlem bestaat nog steeds, wat gerust uniek genoemd mag worden. Alleenreizende jonge vrouwen werden op het station opgewacht en aangesproken Stichting Union Haarlem is de rechtsopvolger van een in 1896 opgerichte lokale afdeling van de Nederlandsche Vereeniging ter Behartiging van de Belangen der Jonge Meisjes. Deze was in 1882 opgericht onder de naam Nederlandsche Vereeniging tot Bescherming van Jonge Meisjes Union en vormde de Nederlandse tak van de Union Internationale des Amies de la jeune Fille. Deze vereniging probeerde te voorkomen dat jonge meisjes in de prostitutie terechtkwamen. Het Apostolisch Christendom vormde de grondslag van de vereniging. Vertrouwde adressen Er is helaas geen archief bewaard gebleven uit de beginperiode van de Haarlemse afdeling. Structurele verslaggeving ontstond pas rond 1933, toen de statuten en het huishoudelijk reglement van de vereniging werden opgemaakt. Volgens deze statuten was het doel van de vereniging zich de belangen aan te trekken van elk jong meisje dat raad of leiding nodig heeft, zonder onderscheid van nationaliteit, kerkgenootschap, beroep of stand. Om dit doel te bereiken, ontplooide de vereniging een aantal initiatieven. Allereerst bood de vereniging het zogeheten stationswerk aan. Dit hield in dat alleenreizende jonge vrouwen door dames van Union op het station werden opgewacht en aangesproken. Zij werden vervolgens wegwijs gemaakt in Haarlem en kregen vertrouwde adressen mee om te overnachten. Ook stichtte en onderhield de vereniging een inlichtingen- en bemiddelingsbureau. Daarnaast richtte Union tehuizen en andere inrichtingen op ten bate van jonge meisjes. Centraal Station In 1957 werd in het Sterhuis (Nieuwe Gracht 102) een Maatschappelijk Advies en Inlichtingenbureau (M.A.I. Bureau) geopend. Dit bureau was gericht op allerlei inlichtingen op diverse gebieden, naar voorbeeld van het M.A.I. Bureau dat in 1930 in het Centraal Station van Amsterdam was gevestigd. Aangezien het bestuur van mening was dat het M.A.I. Bureau thuishoorde op het station, werd in 1959 een modern M.A.I. Bureau geopend aan het Stationsplein te Haarlem. In 1972 is het M.A.I. Bureau losgekoppeld van Union en ondergebracht bij de Stichting Maatschappelijk Advies en Inlichtingenbureau. De contacten tussen deze stichting en Union bleven in het begin sterk. Zo namen veel Union-bestuursleden ook zitting in het bestuur van het M.A.I. Bureau. Vrijheid van de jeugd In de jaren zeventig vond een aantal belangrijke wijzigingen plaats, voor een belangrijk deel voortgekomen uit maatschappelijke veranderingen en ontwikkelingen binnen de landelijke organisatie. De Union moest een aantal activiteiten afstoten, zoals het Club- en Instuifwerk, de eettafel en het al eerder genoemde M.A.I. Bureau. De veel grotere vrijheid van de jeugd maakte dat het merendeel van het Union-werk de aansluiting met de behoeften van de jeugd miste en niet meer aansprak. Jongeren leefden minder ingekaderd in de maatschappelijke kringen waar ze vandaan kwamen dan vroeger het geval was. Ook hadden professionele bureaus en instellingen op het gebied van huisvesting en arbeidsbemiddeling veel werk overgenomen. In 1975 fuseerde de landelijke Union met de Vereniging Nederlands Informatie- en Adviescentrum voor Jonge mensen (NIAC) tot de Landelijke Vereniging van Maatschappelijke- en Adviescentra. Linkerpagina: Een Haarlemse stationsjuffrouw aan het werk. Meisjes uit de provincie worden opgehaald van het station en wegwijs gemaakt in Haarlem (datum onbekend). Boven: Gezellige Instuif-avonden in het Sterhuis (1957). Bron: De Union afdeling Haarlem: een veilige omgeving voor meisjes / Auteur: Tony Lindijer / Uitgave: Haarlem: Spaar en Hout, Taken en doelstelling van de vanaf 1981 zogeheten Stichting Union Haarlem werden beperkt tot het stichten, instandhouden en/ of beheren van woonhuizen ten behoeve van jongeren in Haarlem en omstreken. De Stichting Union Haarlem is de enige afdeling die nog bestaat en daarmee uniek. Alle andere afdelingen, alsmede de internationale Union en de Nederlandse tak, zijn opgeheven

18 # 18 Lennaert Nijgh Tekst: Esther van Velden/beeld: Noord-Hollands Archief Haarlemse tekstdichter komt tot leven in unieke schenking Noord-Hollands archief ontvangt kleurrijke documenten uit het leven en werk van Lennaert Nijgh. Ik zal jullie even voorstellen. De rolverdeling is in het laatste en eerste deel: Teddybeer en Snoes zijn assistent, Apie een jonge aap. Zo begint het verhaal Ted, Snoes en Apie op ontdekkingstocht, in 1952 bedacht door de dan 7-jarige Lennaert Nijgh. Zijn oma schrijft het verhaal voor hem op en vader Herman Nijgh zorgt voor bijpassende foto s. Dit bijzondere schriftje met de eerste publicatie van de bekende Haarlemse tekstdichter Lennaert Nijgh is slechts een van de vele documenten die onderdeel uitmaakt van een schenking die het Noord-Hollands Archief onlangs ontving van een van de erfgenamen van Lennaert Nijgh. Bijzondere samenwerking Aan die schenking ging een bijzondere samenwerking vooraf. Begin 2013 was het publiekscentrum van het Noord-Hollands Archief het decor voor de tentoonstelling Voor de overlevenden. Leven en werk van Lennaert Nijgh. De tentoonstelling werd door de Haarlemse Stichting De Brugmakers samengesteld met materiaal van allerlei instanties en particulieren. Nooit eerder was er zo n grote overzichtstentoonstelling over het leven en werk van deze markante Haarlemmer. Maar zoals dat gaat bij tentoonstellingen, verlieten alle documenten en objecten na afloop van de succesvolle expositie het Noord-Hollands Archief en gingen weer terug naar de bruikleengevers. Een van de erfgenamen besloot echter de bruikleen om te zetten in een definitieve schenking aan het Noord-Hollands Archief. Unieke tekeningen De schenking bestaat uit meer dan honderd verschillende documenten met een grote diversiteit. Zo zijn er zwart-witfoto s van Lennaert Nijgh met zijn oma, zijn vader, zijn moeder en zijn schoolklas. Meer recente kleurenfoto s zijn er van Nijgh bij tv-opnames, bij Van der Pigge en natuurlijk bij en van zijn boot de Jonge Jacob. Ook fotografeerde hij diverse kleurrijke schilderijen. Nijghs tijd op de middelbare school is terug te vinden in diverse opstellen voor het Coornhert Lyceum en artikelen voor de Coornhert Courant. Daarnaast maakt een groot aantal unieke tekeningen onderdeel uit van de schenking, waaronder Tekeningen t Personeel en Hop Hopper in actie (1960). spotprenten en kalenderpagina s. En tot slot zijn er nog tientallen krantenartikelen waaronder zijn columns, maar ook artikelen over de samenwerking met zanger Boudewijn de Groot en met recensies van zijn boeken. Het Noord-Hollands Archief is bijzonder blij met deze unieke schenking. De documenten worden op dit moment materieel verzorgd en geïnventariseerd. Naar verwachting is het archief nog dit jaar raadpleegbaar in de studiezaal op de locatie Jansstraat. Links: Diverse tekeningen van Lennaert Nijgh voor een maandkalender, aangevuld met citaten van bekende schrijvers (1959). Rechts: Schriftje met het Lennaert Nijgh met zijn oma, mevrouw verhaal Ted, Snoes en Apie op A.W.E. van Oosterzee (datum onbekend). ontdekkingstocht (1952)

19 # 18 Fotopersburo de Boer Tekst: Ilse Kaldenbach / beeld: Noord-Hollands Archief Bijzonder uitgebreide fotocollectie voor iedereen toegankelijk Afgelopen najaar heeft het Noord-Hollands Archief het complete archief van Fotopersburo de Boer uit de periode verworven, inclusief alle rechten daarop. Wat maakt deze collectie zo bijzonder? Festiviteiten en evenementen, maar ook ongelukken, sportprestaties, politici en kunstenaars Fotopersburo de Boer maakte onder leiding van respectievelijk vader en zoon Cees en Poppe de Boer tussen 1945 en 2000 ongeveer 2 miljoen foto s. Veel van die foto s zijn gepubliceerd in landelijke en regionale dagbladen, zoals de Telegraaf en Haarlems Dagblad. Maar dat is niet de enige reden dat het Noord-Hollands Archief zo graag deze enorme collectie binnen wilde halen. Het archief van het fotopersbureau heeft namelijk ook een grote historische waarde. De fotocollectie visualiseert de complete geschiedenis van het zuiden van de provincie Noord-Holland in de laatste helft van de twintigste eeuw. Memorabele momenten In de loop van de jaren zijn zeer uiteenlopende onderwerpen in beeld gebracht. Festiviteiten en evenementen, maar ook verkeersongelukken, sportprestaties, politici en kunstenaars. Er zijn ook beelden van memorabele momenten, zoals de bevrijding van Haarlem, koninklijke bezoeken, de huldiging van Yvonne van Gennip na de Olympische Spelen van Calgary in 1988 op de Grote Markt en portretten van bekende Haarlemmers, zoals Harry Mulisch. Druk De officiële overdracht van de collectie vond plaats op 15 oktober. In diezelfde week werden de circa 2 miljoen (glas)negatieven overgebracht van het woonhuis van Poppe de Boer naar de depots van het Noord-Hollands Archief aan de Kleine Houtweg. De fotocollectie van het Noord-Hollands Archief is daarmee in één klap flink uitgebreid. De collectie is goed bewaard gebleven en grotendeels, met Linkerpagina: Bezoek van prinses Beatrix aan Haarlem (1971). / Schoonspringwedstrijd in Bloemendaal (1977). Rechterpagina: Velsertunnel vlak na de opening (1957). / Afscheidswedstrijd Kick Smit (1950). / H.K.H. Juliana in Haarlem (1917). uitzondering van anderhalf jaar uit het begin van de jaren zestig, gedocumenteerd in registratieboeken. De druk op het fotopersbureau was destijds zo groot, dat er geen tijd was voor registratie. Poppe de Boer helpt het Noord-Hollands Archief bij het uitzoeken van de ontbrekende gegevens. Toegankelijk Natuurlijk blijft de collectie niet onaangeroerd in het depot liggen. Een verantwoorde selectie foto s wordt digitaal toegankelijk gemaakt voor publiek. Onder de naam Collectie Fotopersburo de Boer zullen eind december 2013 ongeveer 6000 foto s digitaal beschikbaar zijn in de beeldbank op de website van het Noord- Hollands Archief. Zo kan iedereen vanachter de computer een kijkje nemen in deze voor Noord-Holland zo belangrijke collectie

20 # 18 Aanwinsten Tekst: Helen van der Eem/ beeld: Noord-Hollands Archief Nieuwe archieven en collecties Bij het Noord-Hollands Archief zijn de afgelopen maanden diverse nieuwe archieven binnengekomen. In deze rubriek aandacht voor enkele van die archieven, die ondertussen te raadplegen zijn in de studiezaal. De directeur van het VVV sluit het oude kantoor aan het Raadhuisplein in Haarlem voor de laatste maal, Fotopersburo de Boer (1976). Instellingen in de provincie Vereniging voor Vreemdelingenverkeer (VVV) Hollands Midden, ,00 m De VVV Amstelveen en de Streek VVV Kennemer- en Amstelland zijn beide opgericht in Tot de Streek VVV Kennemer- en Amstelland behoorden de VVV s van Aalsmeer, Amstelveen, Haarlem, Velsen-IJmuiden en Zandvoort, aanvankelijk in een nogal vrijblijvend samenwerkingsverband, sinds 1979 in een gesloten formatie. Vanaf 1977 werkten de VVV s van Amstelveen en Aalsmeer nauw met elkaar samen. Deze samenwerking leidde in 1979 tot de oprichting van de stichting Streek VVV Amstelland en de Meerlanden. In 1985 zijn de VVV Amstelveen en de VVV Aalsmeer officieel ontbonden en opgegaan in deze stichting. In 2002 is de VVV Amstelland en de Meerlanden met de VVV s Gooi en Vechtstreek, De Ronde Venen en het Loosdrechts Plassengebied gefuseerd tot de VVV Hollands Midden. Eind 2010 beëindigde de VVV Hollands Midden alle activiteiten. Stichting Internationale Tuinbouwtentoonstelling 2002 in de gemeente Haarlemmermeer (Floriade Haarlemmermeer 2002), ,85 m Op 27 september 1994 koos de Nederlandse Tuinbouwraad de gemeente Haarlemmermeer als partner voor het organiseren van de vijfde Floriade. Vervolgens nam de gemeenteraad van Haarlemmermeer in mei 1995 het besluit om de Floriade 2002 ook daadwerkelijk te gaan realiseren. De opzet, organisatie en exploitatie werd daarna in december 1996 vastgelegd in een overeenkomst tussen de gemeente Haarlemmermeer en de Stichting Internationale Tuinbouwtentoonstelling Het terrein van de Floriade besloeg een oppervlakte van 70 hectare. Dwars door het terrein liep de Geniedijk, een onderdeel van de Stelling van Amsterdam. De Floriade 2002 werd gehouden van 6 april t/m 20 oktober en trok ruim 2 miljoen bezoekers. Boven: VVV aan het Stationsplein in Haarlem, Fotopersburo de Boer (1980). Links: Floriade Haarlemmermeer, de grote tuin, Theo Bos (2002)

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1.

Eerwraak. Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman. Blz 1. Eerwraak Naam: Paul Rustenhoven Klas: 4GTL1 Inlever datum : Titel: Eerwraak Schrijver: Karin Hitlerman Blz 1. Vra!n. 1) Wat voor soort verhaal is je boek? Mijn boek is een eigentijdsverhaal/roman 2) Waar

Nadere informatie

Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief

Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief Archiefinstellingen aan het woord: Van Nelle s vormgevingsarchief Jantje Steenhuis, voorzitter BRAIN (Branchevereniging Archiefinstellingen Nederland) en directeur Gemeentearchief Rotterdam Die plaat voor

Nadere informatie

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te

Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te Hij had dezelfde soort helm op als in het beeld vooraf...2 Mijn vader was verbaasd dat ik alles wist...3 Ik zat recht overeind in mijn bed te kijken...4 De mensenmenigte opende zich in het midden...5 Toen

Nadere informatie

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school.

O, antwoordde ik. Verder zei ik niets. Ik ging vlug de keuken weer uit en zonder eten naar school. Voorwoord Susan schrijft elke dag in haar dagboek. Dat dagboek is geen echt boek. En ook geen schrift. Susans dagboek zit in haar tablet, een tablet van school. In een map die Moeilijke Vragen heet. Susan

Nadere informatie

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen.

Het is de familieblues. Je kent dat gevoel vast wel. Je zit aan je familie vast. Voor altijd ben je verbonden met je ouders, je broers, je zussen. De familieblues Tot mijn 15e noemde ik mijn ouders papa en mama. Daarna niet meer. Toen noemde ik mijn vader meester. Zo noemde hij zich ook als hij lesgaf. Hij was leraar Engels op een middelbare school.

Nadere informatie

Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij

Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139 God kent mij Gemeente van onze opgestane Heer Jezus Christus, Een keer reed ik s avonds laat met de auto naar huis, over een lange, vrij donkere weg. En

Nadere informatie

Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek.

Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek. Speech tijdens opening tentoonstelling Oorlog! Van Indië tot Indonesië 1945-1950, Bronbeek. 19 februari 2015 Goedemiddag, Ik ben heel blij met deze tentoonstelling. Als dochter van een oorlogsvrijwilliger

Nadere informatie

Voorwoord. Rome en de Romeinen

Voorwoord. Rome en de Romeinen Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote

Nadere informatie

De steen die verhalen vertelt.

De steen die verhalen vertelt. De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,

Nadere informatie

IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ

IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Ferenc Göndör IK OVERLEEFDE AUSCHWITZ Uitgeverij Eenvoudig Communiceren 3 Mijn vader Lang geleden kwam een jonge, joodse man naar het land Hongarije. Mohr Goldklang was zijn naam. Dat was mijn opa. Mohr

Nadere informatie

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING

KIEZEN VOOR WERK: HANDLEIDING CASUS: AMINA Alle vrijheid die ik in Turkije had verdwijnt. Ik voelde me opgesloten en depressief. Toen ik mijn man leerde kennen ben ik misschien te veel van dingen uitgegaan en heb ik te weinig gevraagd.

Nadere informatie

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA

OPA EN OMA DE OMA VAN OMA Hotel Hallo - Thema 4 Hallo opdrachten OPA EN OMA 1. Knip de strip. Strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken weer om en

Nadere informatie

Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten

Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten Doortje Eerste druk, september 2009 2009 Tiny Rutten isbn: 978-90-484-0769-9 nur: 344 Uitgever: Free Musketeers, Zoetermeer www.freemusketeers.nl Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgenomen

Nadere informatie

1 Werkwoord. (wonen, werken, lopen,...) 8 Grammatica is niet moeilijk. wonen, werken, lopen,... noemen we werkwoorden.

1 Werkwoord. (wonen, werken, lopen,...) 8 Grammatica is niet moeilijk. wonen, werken, lopen,... noemen we werkwoorden. 1 Werkwoord (wonen, werken, lopen,...) wonen, werken, lopen,... noemen we werkwoorden. 8 Grammatica is niet moeilijk 1.1 woon, woont, wonen Ik woon nu in Nederland. Jij woont nu in Nederland. U woont nu

Nadere informatie

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1

2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1 2.2. Het Nieuwe Testament, of het verhaal van Jezus en de eerste kerk 1! " #$% & #& '$' '& + ()" *% $, $ -% 1 H. Jagersma en M. Vervenne, Inleiding in het Oude Testament, Kampen, 1992. J. Bowker, Het verhaal

Nadere informatie

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag.

Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Naam: Mariska v/d Boomen. Klas: TG2C. Datum: 25 Juni. Docent: Van Rijt. Schrijfverslag. Onze vragen: 1. Wanneer bent u met uw schrijfcarrière begonnen? 8 jaar geleden ben ik begonnen met het schrijven.

Nadere informatie

De tijd die ik nooit meer

De tijd die ik nooit meer De tijd die ik nooit meer vergeet Jan Smit uit eigen pen deel 3 De Stiep Educatief De tijd die ik nooit meer vergeet De schrijver die blij is dat hij iets kan lezen en schrijven, vertelt over zijn jeugd.

Nadere informatie

Krabbie Krab wordt Kapper

Krabbie Krab wordt Kapper E-boek Geschreven en Vormgeving Esther van Duin Copyright Esthers Atelier www.esthersatelier.nl email info@esthersatelier.nl Krabbie Krab wordt Kapper Krabbie krab was een kunstenaar. Hij maakte beelden

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna.

100 jaar geleden. t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. 100 jaar geleden t Is Oorlog! Een lesmap voor het vierde, vijfde en zesde leerjaar, door juffrouw Anita en de papa van Anna. t Is oorlog! Binderveld, Kozen, Nieuwerkerken en Wijer 100 jaar geleden is een

Nadere informatie

Canonvensters Michiel de Ruyter

Canonvensters Michiel de Ruyter ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout

Nadere informatie

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.

Soms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij. Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.

Nadere informatie

De laatste wens van Maarten Ouwehand

De laatste wens van Maarten Ouwehand De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief

Nadere informatie

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.

Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me

Nadere informatie

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.

Voorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd. Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik

Nadere informatie

Goudse Rembrandts bekend!

Goudse Rembrandts bekend! PERSBERICHT 17 juli 2014 Goudse Rembrandts bekend! De jury (directeur Museum Gouda, Gerard de Kleijn) heeft ruim honderd tekeningen en schilderwerken ontvangen voor de tekenwedstrijd: Wie is de beste Rembrandt

Nadere informatie

De kerker met de vijf sloten. Crista Hendriks

De kerker met de vijf sloten. Crista Hendriks De kerker met de vijf sloten Crista Hendriks Schrijver: Crista Hendriks Coverontwerp: Pluis Tekst & Ontwerp ISBN: 9789402126112 Crista Hendriks 2014-2 - Voor Oscar... zonder jou zou dit verhaal er nooit

Nadere informatie

Ted van Lieshout Floor van de Ven, H3G, Uitgeveri Plaats Jaar uitgave en druk Aantal bladzijdes Genre Inhoudsopgave Samenvatting

Ted van Lieshout Floor van de Ven, H3G, Uitgeveri Plaats Jaar uitgave en druk Aantal bladzijdes Genre Inhoudsopgave Samenvatting Boekverslag door F. 1662 woorden 8 juni 2016 7 7 keer beoordeeld Auteur Ted van Lieshout Genre Psychologische roman, Jeugdboek Eerste uitgave 1996 Vak Nederlands Gebr. Ted van Lieshout Floor van de Ven,

Nadere informatie

Luisteren: muziek (B1 nr. 4)

Luisteren: muziek (B1 nr. 4) OPDRACHTEN LUISTEREN: MUZIEK www.nt2taalmenu.nl nt2taalmenu is een website voor mensen die Nederlands willen leren én voor docenten NT2. Iedereen die Nederlands wil leren, kan gratis online oefenen. Kijk

Nadere informatie

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem

Boek en workshop over het verlies van een broer of zus. Een broertje dood. Door Corine van Zuthem Het overlijden van een broer of zus is een ingrijpende gebeurtenis. Toch wordt het onderwerp in de rouwliteratuur doodgezwegen. Tot verbazing van Minke Weggemans. De pastoraal therapeute schreef er daarom

Nadere informatie

Fictiedossier Op blote voeten Maren Stoffels

Fictiedossier Op blote voeten Maren Stoffels Fictiedossier Op blote voeten Maren Stoffels Mariska Wijlens Klas 3T2 Docent: Mevrouw Scholten 1. Zakelijke gegevens Titel: Op blote voeten Auteur: Maren Stoffels Uitgever: Leopold Jaar van verschijnen:

Nadere informatie

Stichting Kinderpostzegels

Stichting Kinderpostzegels Stichting Kinderpostzegels gemaakt door Eva Prince 10/10/15 voorwoord Ik doe mijn werkstuk over Kinderpostzegels. Want ik vind dat kinderpostzegels verkopen leuk is. Ik vind dat Stichting Kinderpostzegels

Nadere informatie

De echte verzamelaar van oude ansichten combineert speurzin, vasthoudendheid

De echte verzamelaar van oude ansichten combineert speurzin, vasthoudendheid Verzamelaars van oude ansichten (2) Jan Verboom De echte verzamelaar van oude ansichten combineert speurzin, vasthoudendheid en oog voor detail met een onverzadigbare liefde voor zijn of haar onderwerp.

Nadere informatie

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis.

Weer naar school. De directeur stapt het toneel op. Goedemorgen allemaal, zegt hij. * In België heet een mentor klastitularis. Weer naar school Kim en Pieter lopen het schoolplein op. Het is de eerste schooldag na de zomervakantie. Ik ben benieuwd wie onze mentor * is, zegt Pieter. Kim knikt. Ik hoop een man, zegt ze. Pieter kijkt

Nadere informatie

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop

'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop FD: Economie & Politiek door Siem Eikelenboom 28 augustus 2015 'Geheime' kunstcollectie Imtech komt in de verkoop Karel Appel, 'Bloem met blauwe ogen' (1977) 'Als je de ontvangsthal van Van Rietschoten

Nadere informatie

Hans van Rooij VERSTAG

Hans van Rooij VERSTAG Hans van Rooij VERSTAG Colofon Eindredactie Joost Pool Redactie Boris Goddijn Vormgeving Pien Vermazeren Fotografie Boris Goddijn Beeldbewerking Pien Vermazeren Copyright en disclaimer Het overnemen van

Nadere informatie

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop.

de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. Woordenlijst bij hoofdstuk 4 de aanbieding reclame, korting De appels zijn in de a Ze zijn vandaag extra goedkoop. alleen zonder andere mensen Hij is niet getrouwd. Hij woont helemaal a, zonder familie.

Nadere informatie

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen

Nadere informatie

Borstkanker ''Angst voor het onbekende''

Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Borstkanker ''Angst voor het onbekende'' Ellen Wagter-Streep Schrijver: Ellen Wagter-Streep ISBN: 9789402129663 Ellen Wagter-Streep Inhoud Inhoud... 05 Voorwoord...

Nadere informatie

Enkele vragen aan Kristin Harmel

Enkele vragen aan Kristin Harmel Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt

Nadere informatie

Verhaal: Jozef en Maria

Verhaal: Jozef en Maria Verhaal: Jozef en Maria Er was eens een vrouw, Maria. Maria was een heel gewone jonge vrouw, net zo gewoon als jij en ik. Toch had God haar uitgekozen om iets heel belangrijks te doen. Iets wat de hele

Nadere informatie

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden,

September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande. Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst. Hallo mede dierenvrienden, September 2008 Door: Charlotte Storm van s Gravesande Bijbehorende foto's: zie onderaan de tekst Hallo mede dierenvrienden, Na mijn indrukwekkende reis naar India, is mij gevraagd om een kort verhaaltje

Nadere informatie

Nr. 41: 9 september 2012 Een digitaal platform voor mensen die elkaar ontmoeten bij de Perronmeetings

Nr. 41: 9 september 2012 Een digitaal platform voor mensen die elkaar ontmoeten bij de Perronmeetings Spoor ❶ Het begin Nr. 41: 9 september 2012 Een digitaal platform voor mensen die elkaar ontmoeten bij de Perronmeetings B & W: Bid en Werk De vakantieperiode is voor bijna iedereen weer voorbij. Een heerlijke

Nadere informatie

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is

Nadere informatie

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan!

Ten slotte wens ik je veel plezier bij het lezen. Hopelijk geeft het de kennis en de inspiratie om ook zelf met je kinderen aan de slag te gaan! inleiding Voor al mijn kinderen schrijf ik hun ontwikkelingen op in een schrift. Ik schrijf op wanneer en hoelang ze sliepen, wat ze aten, hoe ze speelden en hoe we samen de dag doorbrachten. Dat lijkt

Nadere informatie

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten

werkt voor en met bewoners in wijken en buurten werkt voor en met bewoners in wijken en buurten Oma Geertje vertelt. 2 Welbions: we werken er allemaal. Wij zijn dé woningcorporatie van Hengelo en verhuren meer dan 13.000 woningen aan in totaal 25.000

Nadere informatie

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd

Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd Mijn ouders zijn gescheiden en nu? Een folder voor jongeren met gescheiden ouders over de OTS en de gezinsvoogd 1 Joppe (13): Mijn ouders vertelden alle twee verschillende verhalen over waarom ze gingen

Nadere informatie

F r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot

F r a n c i s c u s. v a n. Leven met aandacht. w e g D e. Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot Leven met aandacht Erfgoed Congregatie Zusters Franciscanessen van Oirschot w e g D e v a n F r a n c i s c u s 2 Leven met aandacht Inhoud 1 De weg van Franciscus 9 2 De oprichting van de congregatie

Nadere informatie

Lesbrief Voorleestekst: Over dertien hectare Vragen: Voorleestekst: Over het thema van de tentoonstelling

Lesbrief Voorleestekst: Over dertien hectare Vragen: Voorleestekst: Over het thema van de tentoonstelling Lesbrief Over dertien hectare dertien hectare organiseert elke twee jaar een tentoonstelling in Heeswijk-Dinther. De eerste was in 2003. De tentoonstelling van de kunstwerken was altijd buiten op een grasveld

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik weet niet of het u is opgevallen, maar het trof mij dat de lezingen van vandaag vol tegenstellingen zitten: het begint al bij Jesaja 41: mensen zijn

Nadere informatie

EEN PRINS WORDT EEN HERDER

EEN PRINS WORDT EEN HERDER Bijbel voor Kinderen presenteert EEN PRINS WORDT EEN HERDER Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: M. Maillot en Lazarus Aangepast door: E. Frischbutter en Sarah S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

Suzanne Peters. Blijf bij me! liefdesroman

Suzanne Peters. Blijf bij me! liefdesroman Suzanne Peters Blijf bij me! liefdesroman Hoofdstuk 1 Katja belde aan bij het huis. Ze vond het toch wel erg spannend. Het was de tweede keer dat ze op visite ging bij de hondenfokker en deze keer zou

Nadere informatie

Hulpproject voor begeleiding van weeskinderen en andere kwetsbare kinderen. Jaarverslag 2009

Hulpproject voor begeleiding van weeskinderen en andere kwetsbare kinderen. Jaarverslag 2009 Hulpproject voor begeleiding van weeskinderen en andere kwetsbare kinderen Jaarverslag 2009 Naam project: hulp aan weeskinderen en andere kwetsbare kinderen Periode: januari-december 2009 Locatie: Gulele,

Nadere informatie

Een gelukkige huisvrouw

Een gelukkige huisvrouw Een gelukkige huisvrouw Voordat ik zwanger was, was ik een gelukkige huisvrouw, ik had alles wat ik wilde. En daarvoor hoefde ik geen dag te werken. Want werken, dat deed mijn man Harry al. Harry zat in

Nadere informatie

Afsluiting kinderjury 2013

Afsluiting kinderjury 2013 Afsluiting kinderjury 2013 Schrijverbezoek: Gerard van Gemert 1. Kastor en Tim Wanneer bent u begonnen met schrijven? Gerard van Gemert is in 2005 begonnen met schrijven toen hij met zijn dochters een

Nadere informatie

Interview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht

Interview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht 1 Interview met de Spaanse arts Betty Cerda de Palou, 63 jaar oud en sinds 32 jaar in Maastricht Betty: Ik ben Betty Cerda de Palou. Ik woon in Maastricht al 32 jaar. Ik ben 63 jaar. Ik ben arts, maar

Nadere informatie

Het restaurant in Otterlo.

Het restaurant in Otterlo. Het verslag van mijn spontane actie/uitdaging handbikend van Enschede naar Scherpenzeel en terug. Een totale afstand van 259,92 km en heb hier zowel de zaterdag als de zondag 12 uur over gedaan (inclusief

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

Nieuwsbrief 2 april 2017

Nieuwsbrief 2 april 2017 Nieuwsbrief 2 april 2017 Nieuwsbrief 2 april 2017 In deze nieuwsbrief zijn de volgende onderwerpen te lezen: 1. Historische canon van Castricum en Bakkum 2. Tentoonstelling Vervaagd agrarisch verleden

Nadere informatie

Beantwoording vragen inzake overdracht van archiefmateriaal. Aan de Raad der gemeente Haarlem

Beantwoording vragen inzake overdracht van archiefmateriaal. Aan de Raad der gemeente Haarlem Raadsstuk B&W datum Sector/Afd Reg.nr(s) Onderwerp 39/2008 5 februari 2008 SBA 2008/123996 Beantwoording vragen inzake overdracht van archiefmateriaal Aan de Raad der gemeente Haarlem Ingevolge het bepaalde

Nadere informatie

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik.

Eerste nummer. Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie. Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. juni 2014 Op kamers Eerst durfde ik de woonkamer niet naar binnen. Eetfobie Eerste nummer Het was moeilijk om te zien dat mijn nichtje van 5 meer at dan ik. INHOUD juni 2014 Eten als een kind Op kamers

Nadere informatie

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES

Nieuwsbrief Amigos. maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Nieuwsbrief Amigos maart 2014 DE SAN JUAN DE FLORES Voorwoord Beste Amigos, Terwijl wij hier in Nederland al weer helemaal het gevoel krijgen in het voorjaar te zijn beland, hebben de bursalen in Guatemala

Nadere informatie

HET VERHAAL VAN KATRIN

HET VERHAAL VAN KATRIN HET VERHAAL VAN KATRIN Katrin begon heroïne te gebruiken toen ze ongeveer 12 was. In het begin deed ze dat nog af en toe. We hadden er niet genoeg geld voor. Door een ingrijpende gebeurtenis ging ze steeds

Nadere informatie

Ik heb dit boek gekozen, omdat ik hem kreeg bij de Grote Lijsters vorig jaar. Toen ik de achterkant had gelezen, wilde ik weten hoe het zou aflopen.

Ik heb dit boek gekozen, omdat ik hem kreeg bij de Grote Lijsters vorig jaar. Toen ik de achterkant had gelezen, wilde ik weten hoe het zou aflopen. Boekverslag door een scholier 1942 woorden 16 juni 2007 7 13 keer beoordeeld Auteur Genre Tim Krabbé Psychologische roman Eerste uitgave 2002 Vak Nederlands I Beschrijvingsopdracht. 1. Motivatie van mijn

Nadere informatie

Er was eens een heel groot bos. Met bomen en bloemen. En heel veel verschillende dieren. Aan de rand van dat bos woonde, in een grot, een draakje. Dat draakje had de mooiste grot van iedereen. Lekker vochtig

Nadere informatie

Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool

Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool Handreiking bij 40 DAGEN GEBED voor groep 4-8 van de basisschool NAAM September 2009 In september en oktober 2009 was de Levend evangelie Gemeente bezig met het onderwerp 40 DAGEN GEBED. Om gemeente breed

Nadere informatie

Het Rijksmuseum We gingen naar het rijksmuseum over de gouden eeuw. We vonden de nachtwacht heel erg mooi want hij is heel bijzonder omdat het van

Het Rijksmuseum We gingen naar het rijksmuseum over de gouden eeuw. We vonden de nachtwacht heel erg mooi want hij is heel bijzonder omdat het van Het Rijksmuseum We gingen naar het rijksmuseum over de gouden eeuw. We vonden de nachtwacht heel erg mooi want hij is heel bijzonder omdat het van donker naar licht is geverfd en dat vind ik heel speciaal

Nadere informatie

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen

Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Een greep uit een presentatieviering met als thema: Licht zijn voor anderen Openingstekst: (Door een ouder en kind) A. Zeg zou jij het licht aandoen? Je moet opschieten, want het is bijna tijd. Dadelijk

Nadere informatie

Schrijver Trent Stewart

Schrijver Trent Stewart Schrijver Trent Stewart Door : Thomas Pereira School : het Baken Klas : 7A Datum : 2010-02-15 Pagina: 1 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 2 1. Inleiding... 3 2. Biografie... 4 3. Boeken die geschreven staan....

Nadere informatie

LES6. De wegloper belonen. Sabbat. Zondag Lees Lees 'De wegloper. Teken Teken een gympie en. Leer Begin met het uit je hoofd

LES6. De wegloper belonen. Sabbat. Zondag Lees Lees 'De wegloper. Teken Teken een gympie en. Leer Begin met het uit je hoofd De wegloper belonen Sabbat Lees Lees Filemon 1 alvast door. Heb je er ooit over nagedacht van huis weg te lopen? Hoe zou dat zijn? Waar zou je naar toe gaan? Wat zou je kunnen doen? Onesimus bevond zich

Nadere informatie

Lesbrief. De familieblues Yvonne Kroonenberg

Lesbrief. De familieblues Yvonne Kroonenberg Lesbrief De familieblues Yvonne Kroonenberg Doe meer met Leeslicht! Bij een aantal boeken in de serie Leeslicht kunt u een gratis lesbrief downloaden van www.eenvoudigcommuniceren.nl. In deze lesbrief

Nadere informatie

Herinnering aan Elisabeth Bangert - tante Betje (1870-1964) FREEK DIJS

Herinnering aan Elisabeth Bangert - tante Betje (1870-1964) FREEK DIJS Herinnering aan Elisabeth Bangert - tante Betje (1870-1964) FREEK DIJS Van wie ben jij er één? Dat was telkens de vraag van tante Betje als ik bij mijn oma, haar zuster, kwam logeren in Baarn. Die vraag

Nadere informatie

Van de redactie. Namens de redactie Jacqueline van der Maten

Van de redactie. Namens de redactie Jacqueline van der Maten Van de redactie Wat wonen we toch in een prachtige wijk! Ja, zult u zeggen, dat weten we wel. Maar je kijkt toch anders naar je wijk wanneer een buitenstaander, die hier nooit eerder geweest is, dat zegt.

Nadere informatie

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan.

Vertel de kinderen, of praat met hen over het verschil tussen film, tv kijken of naar het theater gaan. LESBRIEF Binnenkort gaan jullie met jullie groep naar de voorstelling Biggels en Tuiten Hieronder een aantal tips over hoe je de groep goed kan voorbereiden op de voorstelling. VOOR DE VOORSTELLING Vertel

Nadere informatie

www.queridokinderboeken.nl

www.queridokinderboeken.nl www.queridokinderboeken.nl Copyright 2013 Joke van Leeuwen Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt, in enige vorm of op welke wijze ook, zonder voorafgaande schriftelijke

Nadere informatie

14 februari is het Valentijnsdag! Vol verwachting kloppen de harten van de vele jongens en meisjes.

14 februari is het Valentijnsdag! Vol verwachting kloppen de harten van de vele jongens en meisjes. Valentijnsdag 14 februari is het Valentijnsdag! Vol verwachting kloppen de harten van de vele jongens en meisjes. In Engeland en de Verenigde Staten (VS) vieren mensen al eeuwen Valentijnsdag. In België

Nadere informatie

De magische deur van KASTEEL013

De magische deur van KASTEEL013 De magische deur van KASTEEL013 Auteurs: Thomas, Liana, Elyas, Brit en Tijn van BS Cleijn Hasselt, begeleiding: Saskia Dellevoet Op een regenachtige dag verveelde ik me. Ik appte Lisa. Zullen we naar de

Nadere informatie

landelijk, licht EN eclectisch interieur

landelijk, licht EN eclectisch interieur interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en

Nadere informatie

Hoe lang duurt geluk?

Hoe lang duurt geluk? Hoe lang duurt geluk? Op dit moment ben ik gelukkig. Na veel pech ben ik dan eindelijk een vrolijke schrijver. Mijn roman is goed gelukt. En ik verdien er veel geld mee. En ik heb ook nog eens een mooie,

Nadere informatie

Hans van der Beek. over schrijven en alles

Hans van der Beek. over schrijven en alles Hans van der Beek over schrijven en alles Hijschrijftcolumns,boekenennogveelmeer, behoorttotde KunstenMedia redactievanhet Parool,isvadervantweejongensenisbezigte halveren.juist,afvallen.hansvanderbeekschrijft.

Nadere informatie

Beertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2

Beertje Anders. Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 Beertje Anders Lief zijn voor elkaar. Afspraak 2 H. Vos Beertje Anders Wat zonlicht is voor bloemen, is een glimlach voor een beer. Beertje Anders en Beertje Bruin gaan bij oma spelen. Het was maar even

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom. Naam:

Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom. Naam: Een weg door de geestelijke stromingen vragenlijst voor het jodendom Naam: Het jodendom Hallo, dit is de vragenlijst die hoort bij de website over geestelijke stromingen. Je kunt de website vinden op www.geloofik.nl.

Nadere informatie

Het leven van Petronella Kortenhof (l8 1 1-1885), een Haarlemse vondelinge en inwoonster van Heemstede.

Het leven van Petronella Kortenhof (l8 1 1-1885), een Haarlemse vondelinge en inwoonster van Heemstede. Het leven van Petronella Kortenhof (l8 1 1-1885), een Haarlemse vondelinge en inwoonster van Heemstede. Inleiding Bij het invoeren van een Heemsteedse huwelijksakte van het echtpaar Hooreman-Kortenhof

Nadere informatie

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info

Spreekbeurten.info Spreekbeurten en Werkstukken http://spreekbeurten.info Maxima Inleiding Ik hou mijn werkstuk over Máxima, omdat je erg vaak iets over Máxima hoort en ik dacht dat je daar veel informatie van hebt. Maar ik weet ook nog niet echt de rol van Máxima en ik hoop

Nadere informatie

Mijn dochter; boulimia en borderline

Mijn dochter; boulimia en borderline Mijn dochter; boulimia en borderline Mijn dochter; boulimia en borderline E.M. van der Linden Schrijver: E.M. van der Linden Coverontwerp: via Brave New Books ISBN: 9789402130331 E.M. van der Linden Dit

Nadere informatie

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit

Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst. Voorganger: ds. Bert de Wit Preek Zondag 6 maart 2016, 10.00 uur Jeugddienst Thema: @Home Voorganger: ds. Bert de Wit Schriftlezing: Lucas 15:11-32 Een vader had twee zonen zo begint het verhaal. Met de beschrijving van een gezin.

Nadere informatie

3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco.

3 Bijna ruzie. Maar die Marokkanen en Turken horen hier niet. Ze moeten het land uit, vindt Jacco. 1 Het portiek Jacco ruikt het al. Zonder dat hij de voordeur opendoet, ruikt hij al dat er tegen de deur is gepist. Dat gebeurt nou altijd. Zijn buurjongen Junior staat elke avond in het portiek te plassen.

Nadere informatie

Iris marrink Klas 3A.

Iris marrink Klas 3A. Iris marrink Klas 3A. 1 Inhoud. 1- Voorpagina 2- Inhoud, inleiding & mijn mening 3- Dag 1 4- Dag 2 5- Dag 3 6- Dag 4 7- Dag 5 Inleiding. Ik kreeg als opdracht om een dagverslag te maken over Polen. 15

Nadere informatie

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij

Elke middag loopt Fogg van zijn huis naar de Club. Om een spelletje kaart te spelen. Er wordt altijd om geld gespeeld. En als Fogg wint, geeft hij Rijk Phileas Fogg is een vreemde man. Hij is erg rijk. Maar niemand weet hoe hij aan zijn geld komt. Een baan heeft hij namelijk niet. Toch woont hij in een groot huis, midden in Londen. In zijn eentje.

Nadere informatie

Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015

Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015 Dit ben ik Naam: juf Alma van den Bergh School: o.b.s. de Torenuil Groep: 7a Datum: juni 2015 Inhoudsopgave Inleiding blz. 2 Hoofdstuk 1: Mijn stamboom blz. 3 Hoofdstuk 2: Mijn tijdlijn blz. 5 Hoofdstuk

Nadere informatie

Actielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl

Actielessen. Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Veel succes! http://www.edusom.nl http://www.edusom.nl Actielessen Les 5. Feest in de buurt! Wat leert u in deze les? Nieuwe woorden Grammatica: werkwoorden in de verleden tijd Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente

Nadere informatie

Lesbrief voor leerlingen: hoe ontwerp je een omslag voor een boek

Lesbrief voor leerlingen: hoe ontwerp je een omslag voor een boek Lesbrief voor leerlingen: hoe ontwerp je een omslag voor een boek KIEZEN Een goed begin is het kiezen van het juiste boek. Er zijn zo veel mooie verhalen waardoor het soms lastig is om een goede keuze

Nadere informatie

Geschiedenis achtergrond.

Geschiedenis achtergrond. Geschiedenis achtergrond. De Subkarpaten, de regio in de Oekraïne waar Livia en Attila wonen, was vroeger onderdeel van Hongarije. Voor 1920 Hongarije was erg groot, maar omdat het land één van de verliezers

Nadere informatie

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven.

TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. TITEL ACTIVITEIT + beschrijving: filosofisch gesprek over geloven. Beginsituatie: De lln doen als inleiding op het project rond geloven en de kerkwandeling, een filosofisch gesprek. Er komen verschillende

Nadere informatie

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten

Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten www.edusom.nl Opstartlessen Les 3. Familie, vrienden en buurtgenoten Wat leert u in deze les? Een gesprek voeren over familie, vrienden en buurtgenoten. Antwoord geven op vragen. Veel succes! Deze les

Nadere informatie

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.

Lekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten. Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar

Nadere informatie

1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4

1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4 Inhoudsopgave Pagina: 1. Inleiding 3 2. Waarom heb ik voor deze verzameling gekozen? 3 3. Foto s verzameling 4 3.1. 9 september: Huisduinen, Donkere Duinen 4 3.2. 20 september: Donkere Duinen 5 3.3. 27

Nadere informatie

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan.

De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. De gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Eerst lezen. Daarna volgen er vragen en opdrachten. Gelijkenissen Toen de Heere Jezus op aarde was, heeft Hij gelijkenissen verteld om de mensen veel dingen

Nadere informatie

Werkwoorden in uitvoering - Werkwoorden schrijven - leerboek - 1

Werkwoorden in uitvoering - Werkwoorden schrijven - leerboek - 1 Werkwoorden in uitvoering - Werkwoorden schrijven - leerboek - 1 1. Inhoudsopgave 1. Inhoudsopgave 6 2. Werkwoorden schrijven, een verhaal (1). 9 We missen iemand Werkwoorden: een begin 3. Werkwoorden

Nadere informatie