Nul-monitoring Drijvende waterweegbree en kranswieren in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij

Transcriptie

1 Nul-monitoring Drijvende waterweegbree en kranswieren in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij Als onderdeel van het LIFE project Blues in the Marshes (LIFE NAT/NL/770 actie D2) Een rapportage van FLORON Opgesteld in opdracht van: Waterschap Aa en Maas Auteur: Edwin Dijkhuis Augustus 2013 FLORON POSTBUS GL NIJMEGEN

2 Nul-monitoring Drijvende waterweegbree en kranswieren in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij FLORON Postbus GL Nijmegen Opdrachtgever: Waterschap Aa en Maas Postbus GA s-hertogenbosch Projectnummer FLORON: Referentie opdrachtgever: Contactpersoon FLORON: FL LIFE NAT/NL/770, D2 Edwin Dijkhuis FLORON is een merknaam van Stichting RAVON. Dit project is uitgevoerd door Stichting RAVON. Datum uitgave:

3 Niets uit deze rapportage mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden zonder voorafgaande toestemming van de stichting RAVON, noch mag het worden gebruikt voor enig ander werk dan waarvoor het is vervaardigd. 3

4 1 OPDRACHTVERLENING In opdracht van Waterschap Aa en Maas heeft FLORON het huidig voorkomen van Drijvende waterweegbree en kranswieren in de deelgebieden Vlijmens Ven en De Maij in beeld gebracht. De werkzaamheden zijn uitgevoerd conform offerte met kenmerk FL , d.d. 3 mei 2013 en schriftelijke opdrachtverlening met kenmerk , d.d. 16 mei ACHTERGROND EN VRAAGSTELLING 2.1. Achtergrond Ten zuidwesten van s-hertogenbosch liggen een aantal gebieden die, vanwege hun bijzondere natuurwaarden, aangewezen zijn als Natte Natuurparel en als Natura 2000-gebied (zie figuur 1). Het betreffende Natura 2000 gebied Vlijmens Ven, Moerputten, Bossche Broek bevat habitat voor zowel Drijvende waterweegbree als diverse kranswieren. Voor deze soorten zijn in dit gebied instandhoudingdoelen geformuleerd vanuit de habitat richtlijn, te weten: o o Behoud omvang en kwaliteit leefgebied Drijvende waterweegbree (H1831) voor behoud populatie; Behoud populaties Kranswieren in verband met omvang en kwaliteit Habitattype Kranswierwateren (H3140). Dit wordt gekenmerkt door: Aanwezigheid van karakteristieke soorten kranswieren (zie tabel 2) Dominantie van ondergedoken waterplanten met fijne bladeren Helder water van goede kwaliteit en ph>6 Bedekking bodemoppervlak met kranswier gedomineerde vegetaties minstens 1/3 en dergelijke bedekking over tenminste 70% van het waterlichaam Figuur 1. Begrenzing en de namen van de verschillende deelgebieden in het onderzoeksgebied.

5 Eind 2013 wordt het concept beheerplan Natura2000 afgerond. Daarin worden onder meer alle monitoringsafspraken opgenomen van de diverse betrokken organisaties. In de periode januari 2014 t/m eind 2015 worden vervolgens delen van gebieden heringericht (zoals afgraven toplaag percelen, nieuwe sloten graven etc.). Waterschap Aa en Maas heeft op het gebied van waterkwaliteit, watervegetatie en vissen enkele monitoringsopgaven liggen Vraagstelling Waterschap Aa en Maas wil in 2013 een beeld krijgen van het huidige voorkomen van Drijvende waterweegbree en kranswieren in de deelgebieden Vlijmens Ven en De Maij (zie tabel 1). Deze nul-meting dient als basis om na de inrichting te kunnen beoordelen of de soorten nog steeds in het gebied voorkomen en of het leefgebied is uitgebreid. Tabel 1. Te onderzoeken deelgebieden waar maatregelen plaatsvinden. Deelgebied Drijvende waterweegbree Kranswieren Vlijmens ven X X De Ham Honderd Morgen De Maij X X Rijskampen 3 UITVOERING INVENTARISATIE De inventarisatie is uitgevoerd door FLORON op 3, 24 en 25 juli Op 3 juli zijn alleen de A-watergangen geïnventariseerd. Dit vanwege een geplande schoning van deze watergangen. De overige watergangen zijn op 24 & 25 juli geïnventariseerd, waarbij tijdens het te voet doorkruizen van het gebied ook aanvullende waarnemingen van de A-watergangen zijn verzameld. De inventarisatie op 24 juli is uitgevoerd samen met John Bruinsma, een kranswieren- en waterplantenspecialist. Op deze dag is het deelgebied Vlijmens Ven (deel tussen de Hoofdloop en Vaarweg/Wethouder van Buulweg) geïnventariseerd. Op 25 juli zijn de overgebleven waterlopen in het deelgebied Vlijmens Ven en tevens de sloten in het deelgebied De Maij geïnventariseerd. In het veld is bepaald of (delen van) sloten geschikt zouden kunnen zijn voor waterplanten en/of kranswieren. Vervolgens zijn op één of meerdere plekken langs een geschikt sloottracé steekproeven genomen met een hark. Daarbij is zowel op het voorkomen van kranswieren als op de ondergedoken groeivorm van Drijvende waterweegbree gelet. In aanvulling hierop zijn ook de locaties waar Drijvende waterweegbree in het verleden is waargenomen bezocht. Daarbij is gebruik gemaakt van verspreidingsgegevens uit de NDFF. Op locaties waar kranswiervegetaties voorkwamen zijn Tansley-opnamen gemaakt van de aanwezige vegetatie. Daarnaast zijn losse waarnemingen van bijzondere typische soorten Kranswieren van het Habitattype Kranswierwater (zie tabel 2) met GPS vastgelegd. Dit betrof zowel locaties waar Kranswieren in lage dichtheden voorkwamen als locaties in de nabijheid van een groeiplaats waar reeds een vegetatie opname van gemaakt was. Ook groeiplaatsen van overige kranswieren (geen typische soort) en zeldzame of regionaal minder algemene waterplanten zijn op deze manier vastgelegd.

6 Tabel 2. Typische soorten van Kranswierwateren (H3140) Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Chara aculeolata Fijnstekelig kransblad Chara aspera Ruw kransblad Chara baltica Kust kransblad Chara canescens Brakwater kransblad Chara connivens Gebogen kransblad Chara contraria Brokkelig kransblad Chara globularis Breekbaar kransblad Chara major Stekelharig kransblad Nitella hyalina Klein glanswier Nitella flexilis Buigzaam glanswier Nitellopsis obtusa Sterkranswier Nitella translucens Doorschijnend glanswier Tolypella glomerata Klein boomglanswier 4 RESULTATEN 4.1 Gegevens De verzamelde gegevens (detailwaarnemingen en opnamen) zijn in een excel-formaat separaat aangeleverd. De opnamen van kranswiervegetaties zijn tevens weergegeven in bijlage Drijvende waterweegbree In beide onderzochte deelgebieden is geen Drijvende waterweegbree aangetroffen. In de directe omgeving van de locatie langs de Vliedbergweg (Vlijmens ven), waarvan Drijvende waterweegbree uit het verleden is opgegeven, bevatten de sloten (nagenoeg) geen water en zijn ze bovendien dichtgegroeid met riet. Deze sloten zijn op dit moment niet geschikt voor Drijvende waterweegbree. In het deelgebied De Maij is het merendeel van de sloten in de omgeving van de oude opgave momenteel omgeven door een dichte rietkraag, waardoor het oppervlaktewater sterk beschaduwd wordt. Deze sloten zijn op dit moment niet geschikt voor Drijvende waterweegbree. Alleen de bermsloot langs de Maijsteeg, met plaatselijk kranswieren, is in potentie geschikt voor deze soort Kranswieren Er zijn vijf soorten kranswieren aangetroffen: Chara globularis, Chara virgata (vroeger opgevat als variëteit van Chara globularis), Chara vulgaris, Nitella flexilis en Nitella translucens. Op 18 locaties zijn opnamen gemaakt (zie bijlage 1). De verspreiding van de aangetroffen soorten is weergegeven in figuur 2 t/m 5. Het meest verspreid is Nitella flexilis, deze is aangetroffen in beide deelgebieden (zie figuur 2). In het Vlijmens ven staat het in sloten ten noorden van de Hoofdloop, evenals in de hoofdloop zelf. In de Maij staat het zowel in onbeschaduwde sloten als in sloten die door brede rietkragen worden omzoomd. Veel vondsten van Nitella flexilis konden door het ontbreken van voortplantingsorganen in het veld niet worden onderscheiden van Nitella opaca. Deze zijn als Nitella flexilis + opaco genoteerd. Van vier locaties is jong materiaal verzameld (als zodanig

7 aangegeven in waarnemingen bestand) dat microscopisch is bekeken. In drie gevallen ging het om Nitella flexilis, de vierde kon niet nader worden gedetermineerd. Figuur 2. Verspreiding Nitella flexilis, inclusief N. flexilis +opaca, in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij Chara globularis en Chara virgata komen algemeen voor in het deelgebied Vlijmens ven (zie figuur 3). Deze soorten zijn alleen aangetroffen in sloten ten noorden van de Hoofdloop. In De Maij zijn deze soorten niet gevonden. Ook Nitella translucens is beperkt tot het deelgebied Vlijmens ven (zie figuur 4). Figuur 3. Verspreiding Chara globularis en Chara virgata in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij

8 Figuur 4. Verspreiding Nitella translucens in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij Chara vulgaris (variëteit longibracteata) is op één locatie aangetroffen (zie figuur 5). Het betreft een vrij recent gegraven poel/waterpartij aan de noordoostrand van het deelgebied De Maij (langs nieuwe randweg). Deze variëteit is voor zover bekend niet eerder in de onderzochte deelgebieden aangetroffen. Figuur 5. Verspreiding Chara vulgaris in de deelgebieden Vlijmens ven en De Maij 4.4. Overige waarnemingen In de Hoofdloop is op één locatie Zannichellia palustris subsp. palustris (Zittende zannichellia) aangetroffen. Zannichellia is buiten het Maasgebied in Brabant heel zeldzaam en wordt voornamelijk aangetroffen in (voormalige) leemputten. In het deelgebied Vlijmens ven komt Gegolfd fonteinkruid (Potamogeton x angustifolium), de kruising tussen Ongelijkbladig fonteinkruid en Glanzend fonteinkruid, op verschillende plekken voor. Enkele locaties zijn ingemeten (zie waarnemingen bestand). Het voorkomen van deze kruising ter plekke was overigens al bekend.

9 Bijlage 1. Opnamen kranswierwateren Gebied Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven Vl. ven De Maij De Maij De Maij De Maij Datum opname Y-coordinaat X-coordinaat Lengte proefvlak (m) Bedekking tot (%) Bedekking helof (%) < < 5 30 < < 5 Bedekking drijf (%) < 5 < < 5 35 < 5 < 5 < 5 < 5 < 5 < 5 < 5 < 5 < 5 < 5 5 Bedekking subm (%) Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Kranswieren Chara globularis Breekbaar kransblad s cd d f d s d d 8 Chara virgata Teer kransblad f f o s d 5 Nitella flexilis + opaca Buigzaam + Donker glanswier cd s ld ld d d 6 Nitella flexilis Buigzaam glanswier d d d 3 Nitella translucens Doorschijnend glanswier ld ld f 3 Vaatplanten Phragmites australis Riet f s cd o a d cd cd o a s a s o 14 Hydrocharis morsus-ranae Kikkerbeet s a o f o o o r f r s lf 12 Sparganium erectum Grote egelskop s o lf o s o o o f 9 Potamogeton natans Drijvend fonteinkruid o o o s s s r s 8 Alisma plantago-aquatica Grote waterweegbree s s r s s s o s 8 Equisetum fluviatile Holpijp cd f cd a o f f 7 Elodea nuttallii Smalle waterpest f s s s o o f 7 Potamogeton gramineus Ongelijkbladig fonteinkruid s f cd o cd s o 7 Potamogeton trichoides Haarfonteinkruid a f s s a a 6 Lemna minuta Dwergkroos r s s o s o 6 Eleocharis acicularis Naaldwaterbies d r s s a 5 Potamogeton acutifolius Spits fonteinkruid s s s o 4 Elodea canadensis Brede waterpest o s s s 4 Carex acuta Scherpe zegge la lf s lf 4 Sagittaria sagittifolia Pijlkruid f s s s 4 Schoenoplectus lacustris Mattenbies lf o s 3 Potamogeton pusillus Tenger fonteinkruid f s s 3 Potamogeton lucens Glanzig fonteinkruid f a s 3 Eleocharis palustris Gewone waterbies s s f 3 Spirodela polyrhiza Veelwortelig kroos s o o 3 Lemna trisulca Puntkroos s f 2 Nuphar lutea Gele plomp o 1 Typha latifolia Grote lisdodde o 1 Utricularia australis + U. vulgaris Groot + Loos blaasjeskruid o 1 Equisetum palustre Lidrus s 1 Typha angustifolia Kleine lisdodde s 1 Baldellia ran. subsp. repens Kruipende moerasweegbree la 1 Glyceria fluitans Mannagras r 1 Myosotis scorpioides Moerasvergeet-mij-nietje r 1 Sium latifolium Grote watereppe r 1 Carex disticha Tweerijige zegge s 1 Juncus bulbosus Knolrus s 1 Lysimachia nummularia Penningkruid o 1 Glyceria maxima Liesgras o 1 Agrostis stolonifera Fioringras o 1 Mentha aquatica Watermunt s 1 Nymphoides peltata Watergentiaan lf 1 Mossen en overig Calliergonella cuspidata Gewoon puntmos s s s f 4 Amblystegium varium Oeverpluisdraadmos o 1 Spirogyra sp Draadwier cd 1 Tansleymethode: Codering: f frequent r zeldzaam la lokaal veel aanwezig s sporadisch a veel aanwezig o hier en daar cd co-dominant lf lokaal frequent d dominant